DEMRE KIYI OVASI YERALTISUYU KİRLİLİK DUYARLILIK ANALİZİ
Büşra Nur ASLAN – Edanur ZIVRALI – Şeyma Nur ERKAYA
Danışman : Prof. Dr. N. Nur ÖZYURT
HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ JEOLOJİ (HİDROJEOLOJİ) MÜHENDİSLİĞİ, BEYTEPE, ANKARA
ÖZET
Demre Ovası, sürekli artan nüfusu ve tarımsal faaliyetleri nedeni ile su ihtiyacı artan bir bölgemizdir.
Kıyı bölgesinde bulunduğu için yeraltısuyu ile deniz suyu doğal olarak bir temas halindedir. Bu temas doğrultusunda tatlı suyun içilebilirlik kalitesi etkilendiği gibi sulama amaçlı kullanımada zarar vermektedir. Bunlara ek olarak tarım alanlarında kullanılan ilaçlar ve gübreler yeraltısuyu kalitesi açısından da bir tehdit oluşturmaktadır. Bu koşullar altında akifere ait özellikleri dikkate alan kirliliğe duyarlılık haritaları oluşturulması amaçlanmıştır. Bu çalışma kapsamında DRASTIC yöntemi kullanılarak Demre Ovası’nın Ocak – 2014 ve Mayıs – 2015 verilerine ait Kirliliğe Duyarlılık Haritaları oluşturulmuş ve tarımsal kökenli kirleticilerin yeraltısuyuna etkisi incelenmiştir. Çalışma kapsamında örtü altı yetiştirmecilik yapılan alanlar ve Akdeniz kıyısı boyunca duyarlılığın farklılaştığı gözlenmiştir.
DEMRE
Çalışma Alanı Yer Bulduru Haritası
ÇALIŞMA ALANI
Demre ilçesi Antalya’nın güneybatısında yer almaktadır. Ova; Demre Çayı’nın taşımış olduğu alüvyonlarla kaplı olup, alanı yaklaşık 24 km2’dir. Demre Çayı, Demre Ovası’nı ikiye bölerek Akdeniz’e boşalır. Her iki kol birleşerek Demre Çayı’nı meydana getirir. Demre Çayı’nın beslenme alanı yaklaşık 960 km2’dir.
JEOLOJİ ve HİDROJEOLOJİ
Çalışma alanı Demre Ovasını dolduran Demre Çayı’nın taşıdığı alüvyon ve bu alüvyon altında yer alan ve ovayı çevreleyen kireçtaşlarından oluşmaktadır. Demre Ovası’nı çevreleyen kireçtaşları Üst Kretase’den Orta Eosen’e kadar süren jeolojik zamanda çökelmiştir. Çalışma alanında Kuvaterner yaşlı alüvyon Kasaba ve Demre Ovaları arasındaki Demre Çayı vadisi tabanında ve Demre Çayı’nın oluşturduğu ovada gözlenmektedir. Vadi tabanındaki alüvyonlar iri çakıllıyken, ovadaki alüvyonlar daha ince tanelidir.
Demre Ovasında akifer özelliğine sahip iki birim yer almaktadır. Demre Ovasında açılan kuyularda alüvyon akiferin iletkenliği, değişik değerlere sahip olmaktadır. Demre Çayına yakın olan kuyularda iletkenlik fazladır. Demre Ovasının yeraltısuyu beslenimi ovaya düşen yağıştan, Demre Çayından süzülmeden, Beydağları Formasyonu ile olan sınır boyunca yüzeysel akıştan ve havza dışından beslenim şeklinde olmaktadır. Yeraltısuyu akım yönü kuzeyden güneye (Akdeniz’e) doğrudur.
Çalışma Alanı Hidrojeoloji Haritası
DRASTIC YÖNTEM UYGULAMALARI
(D) Yeraltısuyu Derinliği (R) Net Beslenim
(S) Toprak Türü
(T) Eğim
(A)Akifer Ortam, (I)Vadoz Zon ve (C)Hidrolik İletkenlik Katsayısı
DRASTIC YÖNTEMİ YAS DUYARLILIK HARİTALARI
SONUÇ VE ÖNERİ
Yapılan çalışma kapsamında DRATIC yöntemini kullanılarak Ocak 2014 - Mayıs 2015 verileri ile Yeraltısuyu Hassasiyet Haritaları oluşturulmuştur. Drastic duyarlılık indisi hesaplamasında su derinliği önemlidir. Mayıs 2015 döneminde yeratısuyu derinliği, Ocak 2014 dönemine göre daha derin olduğundan Ocak ayında kirliliğe duyarlılık artmıştır. Demre Ovasında yapılan tarımsal faaliyette kullanılan besin tuzları ve kimyasalların etkisi yeraltısuyunda yüksek NO3 derişimleri ile gözlenmektedir. Sulama suyu limitlerine göre NO3- iyonu için 30 mg/l üzerindeki derişimler için kullanımı kısıtlayıcı önlem alma düzeyindedir. Demre Alüvyon Akiferi yeraltısuyunun özellikle sulama suyunda kullanıldığı göz önüne alındığında bölgede düzenli olarak örnekleme yapılarak NO3- iyon derişimi izlenmelidir.
KAYNAKÇA
DSİ, Elmalı-Demre Hidrojeolojik Etüd Raporu, 0811/5-HJ, Ankara, 1960.
Yeraltısuyu Kirliliği Çalışmalarında DRASTIC Yönteminin Kullanılması, Mustafa YAZICI, Mustafa DEĞİRMENCİ ve Onur SÖZÜDOĞRU.
Demre Kıyı Akifrelerinde (Antalya) Sürdürülebilir Yeraltısuyu Kullanımının Sayısal Akım Modellemesi İle İncelenmesi, Pınar AVCI, Doktora Tezi, 2015.
Altınova Akiferlerinin (Antalya) Kirliliğe Duraylılığının Değerlendirilmesi, Ayşenur AMİL, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Çalışma Alanı Jeoloji Haritası
DRASTIC YÖNTEM
DRASTIC büyük alanların kirlenebilirlik potansiyelini bölgeye ait hidrojeolojik faktörlerin kullanılarak yorumlanması amacıyla Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (EPA) adına Aller ve diğer.(1987) tarafından geliştirilmiş yeraltı suyu kalite indeksidir.
DRASTIC yöntem 7 adet hidrojeolojik parametreyi simgeler. Yedi parametrenin her biri göreceli olarak belirli bir ağırlığa sahiptir. Ağırlık değerleri 1 ile 5 arasında değişmektedir. En önemli faktör 5 ağırlığına sahipken, en az öneme sahip olan ise 1 ağırlık almıştır..
DRASTIC Yöntem parametreleri ve ağırlıkları
DRASTIC yöntemi uygulamasında kullanılan tüm parametre dereceleri ve ağırlık katsayıları
DI = D
RD
W+ R
RR
W+ A
RA
W+ S
RS
W+ T
RT
W+ I
RI
W+ C
RC
WR ve W sırasıyla; puanlama ve ağırlıktır.
OCAK MAYIS
NO
3OCAK MAYIS
Parametre Açıklama/Değer Derecelendirme Ağırlık Katsayısı
Yeraltısuyu Derinliği (m)
0 - 1.5 1.5 – 4.6 4.6 – 9.1 9.1 – 15.2 15.2 – 22.9 22.9 – 30.5
> 30.5
10 9 7 5 3 2 1
5
Net Beslenim (mm)
ÖrtüAltıTarımAlanı(
107.9 mm)
Diğer Alanlar( 229.1 mm)
6
8
4
Akifer Ortamı Kum ve Çakıl 8 3
Toprak Türü
Diğer Alanlar Örtü Altı Tarım Alanı
4
8 2
Eğim (%)
0-2 2-6 6-12 12-18
>18
10 9 5 3 1
1
Vadoz Zon Kum ve Çakıl 8 5
Hidrolik İletkenlik Katsayısı
(mm/gün)
Tüm Alan (52 mm/gün)
8 3
YAS DUYARLILIK HARİTASI VE KİRLİLİK DAĞILIM
HARİTALARININ KESİŞİM ALANININ BELİRLENMESİ
YAS duyarlılık haritaları düşük, orta, yüksek ve çok yüksek duyarlılık sınıflarından oluşmuştur.
Toplam çalışma alanı yaklaşık 24 km2 olup;
DRASTIC yönteminde 22.1 km2 yüksek-çok yüksek duyarlılıklı olarak tanımlanmıştır. YAS duyarlılık haritalarının doğrulanması için her bir yöntem için oluşturulan harita kirlilik riski oluşturan iyon ve iz elementlerin alansal dağılım haritası ile çakıştırılarak iki haritanın kesişim alanı bulunmuştur.YAS duyarlılık haritasının NO3 – iyonu dağılım haritasında 30 mg/l’ye eşit ve 30 mg/l’den büyük alanlar çakıştırılıp yeraltı suyu duyarlılık alanları belirlenmiştir.
