Bölüm 6.
Öğretmenlik Meslek Etiği
Doç. Dr. Arzu Taşdelen Karçkay
Geçen Hafta
Eğitimde Etik
Eğitimde Etiğin Önemi
Eğitim Profesyonelleri İçin Eğitim Kodları
Bu Hafta
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları
ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ
Mesleki etik kavramını, bütün mesleki uğraşların iyi ve doğruya yönlendirilmesi konusunda ilkeler
koyan, meslek üyelerinin kişisel isteklerini sınırlayan, belli bir çizginin dışına çıkmalarını önlemeye
çalışan, mesleki idealleri geliştiren ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan bir ilkeler dizgesi olarak
tanımlamıştık. Dünyada tüm meslekler için
üyelerinin davranışlarını çerçeve içine alan etik ilkeler oluşturularak, meslek üyelerinin bilgisizlikten ya da kişisel eğilimlerinden kaynaklanan etik dışı davranışlara yönelmeleri engellenmeye
çalışılmaktadır.
Öğretmenlik Meslek Etiği
Eğitim-öğretim işinin aynı zamanda bir etik boyutu olduğu, doğru etik değerlendirmelerin
yapılabilmesinin kuramsal bir temel ve analitik bir yaklaşım gerektirdiği gerçeğinden yola çıkılarak, tüm eğitimcilerin hizmet öncesinde iyi bir etik
eğitiminden geçmesi gerekmektedir. Aday
öğretmenler kararlarının ve eylemlerinin temeline esas aldıkları etik ilkelere bağlı olarak öğrencilere ve başkalarına nasıl davranmaları gerektiği
konusunda ve karşılaşabilecekleri etik ikilemleri nasıl çözümleyebilecekleri konusunda hem kuramsal bir altyapı hem de bir farkındalık geliştirebilmelidirler.
Öğretmenlik Meslek Etiği
Öğretmenlik ve etik birbirine çok yakın kavramlardır. Etiğin ve eğitimin doğası gereği bu iki kavram birbirinden ayrı düşünülmemelidir. İdeal bir öğretmen, yalnız kusursuz öğretme yetenekleri ile
değil, aynı zamanda yaşama biçimi ile de örnek alınacak ahlaki bir modele dönüşür.
Yani bu anlamda öğretmen, öğrettiklerini
örnek olarak yaşayan ideal biridir.
Öğretmenlik Meslek Etiği
Tüm alanlardaki etik çalışmalarda yükümlülük-
sorumluluk ve hak kavramları birbirinden ayrılamaz bir nitelik taşır. Öğretmenin etik yükümlülükleri,
öğrencinin haklarını oluşturur aslında. Öğretmenin haklarının sağlanması ise yönetimin etik
yükümlülükleri arasındadır. Bir örnek vermek
gerekirse, pek çok meslekte olduğu gibi “ayrımcılık yapmamak” öğretmenlik mesleğinin temel etik
ilkeleri arasındadır. Bu yükümlülük aynı zamanda öğrencilerin “okulda eşit muamele görme” hakkını garanti altına alır.
Öğretmenlik Meslek Etiği
Dünyadaki uygulamalara bakıldığında öğretmenlerin etik ilkeler çerçevesinde
yetiştirilmesi, hizmet öncesi eğitim süreçlerinde
başlar. Genellikle öğretmenlere bu yükümlülüklerini benimsetmek ve sürekli hatırlatmak amacıyla
“öğretmen andları” hazırlanmıştır. Bu andlar, öğretmenlere daha mesleğe girmeden
üstlenecekleri görevle birlikte yüklendikleri etik sorumlulukları ve uygun davranmaları beklenen etik ilkeleri de hatırlatır. Aşağıda bir öğretmen andı örneği yer almaktadır (International Teacher
Certification):
ÖĞRETMEN ANDI
Hiçbir öğrencime zarar vermeyeceğim.
İnsanlığın ve insanın yücelmesi için eğitim-öğretim yapacağım.
Benim gözetimime bırakılmış olan öğrencilerimi
koruyacağım. Eğitim-öğretim yaparken öğrencilerimin
ihtiyaçlarına öncelik vereceğim. Öğrencilerin iyi eğitilmesi için gereken yatırımın azaltılması çabalarına
direneceğim. Öğrencilerimin eğitimi sürecinde mümkün olan en iyi öğrenme kaynaklarından yararlanmalarını
sağlamaya çalışacağım. Öğrencilerimin tümünün güvenli ve sağlıklı bir çevrede bulunması için elimden geleni
yapacağım. Bütün öğrencilerime saygılı biçimde, nazik ve içimden gelen bir coşku ile öğretim yapacağım. Bütün
öğrencilerimin gereksinmelerinin karşılanması için elimden
geleni yapacağım. Çevremdeki iyi insanları öğretmen olmaya teşvik edeceğim. Eğer öğretme aşkımı kaybedersem
meslekten ayrılacağım.
Öğretmenlik Meslek Etiği
Meslek etiği ilkelerinin evrensel değerler üzerine kurulu olduğu gerçeğinden hareket edildiğinde branşı her ne olursa olsun, hangi düzeyde öğretim etkinliğinde bulunursa bulunsun, bir öğretmenin bazı etik ilkeler doğrultusunda davranmasını beklemek yanlış
olmayacaktır.
Öğretmenlik yalnızca birtakım bilgilerin aktarılmasını kapsayan bir meslek olmanın ötesinde, genç nesillere değerler kazandırılması hedefini de içeren bir
meslektir. Ancak burada önemli olan öğretmenlerin kendi değer sistemlerinin ne durumda olduğudur.
Eğitim sürecinde kazandırılacak değerleri yönlendiren temel kılavuz meslek etiği ilkeleri olmalıdır.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri
Aşağıda genel ve temel bir çerçevede öğretmenlik mesleğinin etik ilkeleri üzerinde durulmuştur.
1. Profesyonellik: Öğretmenlik meslek etiğinden söz edebilmek için öncelikle, öğretmenin işinde
profesyonel olması gerekir. Öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği görevleri belirtilen standartlar içinde yapabilecek yeterlikte olmayan bir öğretmenin meslek etiği ilkelerinden söz etmek olanaksızdır. Bu nedenle öğretmenlik mesleğinin birinci etik ilkesinin
“yeterlik sahibi bir öğretmen olmak” anlamına gelebilecek profesyonellik ilkesi ile başlamasında yarar bulunmaktadır.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
1. Profesyonellik:
Profesyonel kavramı iki ayrı anlama gelmektedir.
Bu anlamlardan birincisi dilimizde “Meslek”
karşılığı kullanılmaktadır. Profesyonel kavramının ikinci anlamı ise bir kişinin işini gerekli şekilde ve en üst nitelikte yapması anlamına gelmektedir.
Burada profesyonellik, kavramın bu ikinci
anlamını içermektedir. Öğretmenin profesyonel davranışlarına aşağıdaki örnekler verilebilir:
a. Görevle ilgili bilgi, beceri ve tutumları eksiksiz kazanmış olmak
b. Hizmeti zamanında ve kusursuz sunmak
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
1. Profesyonellik:
c. Mesleği daha iyi yapabilmek için sürekli olarak özeleştiri ve değerlendirme yapmak
d. Hizmette kaliteyi sağlamak
e. Görevini yerine getirirken kişisel yeteneklerini sonuna kadar kullanmak
f. Görevi ile ilgili takdir yetkisini makul ölçüler içinde kullanabilmek
g. Mesleğinin yöntem ve tekniklerini sürekli olarak geliştirmek
h. Öğrencilere, fiziksel ve psikolojik anlamda öğrenebilecekleri bir sınıf ortamını sağlamak
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
2. Hizmette sorumluluk:
En genel anlamda sorumluluk, belirli bir görevin istenilen nitelik ve nicelikte yerine getirilmesidir. Bu anlamda öğretmen bir kamu hizmeti olarak
eğitimde üzerine düşen büyük sorumluluğun bilinci içinde olmalıdır. Eğitim-öğretim hizmeti diğer
mesleklerden farklı olarak bireylerin yaşamlarını ve dolayısı ile toplumun geleceğini doğrudan
etkileyen bir meslek alanıdır. Bu nedenle
öğretmenler, kamu görevlileri olarak eylem ve kararlarının doğuracağı sonuçlar hakkında hesap vermek zorundadırlar. Bunun da ötesinde
öğretmenler davranışlarından ve bunların topluma maliyetinden kendileri ve toplum adına sorumluluk duymalıdırlar.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
2. Hizmette sorumluluk:
Sorumluluk, kişiye dışardan yüklenmiş olan bir görev olarak algılanmaktadır.
Sorumluluk, başkalarının gereksinmelerine yanıt vermeye hazır olmak anlamına
gelmektedir. Sorumluluğun temeli, yetkiyi kullanma zorunluluğudur. Sorumluluk,
mesleki ve etik ölçütlere uymayı gerektirdiği kadar bu ölçülerin
yaratılmasını da gerektiren bir kavramdır.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
2. Hizmette sorumluluk:
Genellikle iki tür sorumluluk vardır. Bunlardan birincisi, üstlere hesap vermeyi içeren “sorumlu olma” dır. İkincisi ise bir işi yapmayı üstlenmek anlamına gelen “sorumluluk alma” dır . Bir
öğretmenin standart ders programı içinde gerçekleştirdiği etkinlikler “sorumlu olma”
kapsamındadır. Bunları yapmadığı takdirde hesap vermek durumundadır. Ancak “ders dışı etkinlikler” yürütmek konusunda fazladan
aldığı sorumluluk ikinci türdendir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
3.Adalet
Öğretmen, her türlü eyleminde adil olmak ve
öğrenciler arasındaki ilişkilerde de adaleti sağlamak sorumluluğuna sahiptir. Öğrencilere söz hakkının adil olarak paylaştırılmasından başlayıp, sınıf içi ve dışı etkinliklere katılıma kadar uzayan her türlü etkinlikte adaletin sağlanması son derecede önemlidir.
Adalet kavramının günlük yaşama geçirilmesinde altı belirleyici bulunmaktadır. Buna göre adalet, 1) Eşit paylaşıma, 2) Bireyin gereksinimlerine, 3) Bireylerin çabalarına, 4) Bireylerin katılımlarına, 5) Bireylerin hak ettiklerine, 6) Bireysel koşulların serbest rekabet
koşulları ile olan ilişkisine göre paylaştırılması gereken bir kavram olarak ele alınabilir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
3.Adalet
Öğretmenin adaletli davranışından söz
ettiğimizde, hakların ve ödevlerin öğrenciler arasında eşit paylaştırılması, öğrencilerin
çabalarına orantılı paylaşım, öğrencilerin
katılımlarına orantılı paylaşım, öğrencilerin hak etme düzeylerine göre paylaşım ve
öğrencilerin bireysel koşullarını dikkate alarak bir paylaşıma gitmesi söz konusu olmalıdır.
Diğer yandan öğretmen adaletin işlemesi için
öğrencileri bu konularda teşvik edici bir rol de
üstlenebilir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
3.Adalet
Öğretmenin adaletine hangi noktalarda gereksinim vardır?
Öncelikle öğretmen sınıf içindeki öğrenme fırsat ve olanaklarından öğrencilere adil yararlanma hakkı
tanımalıdır. Bunun anlamı öğrencilerin gereksinimlerine uygun öğrenme fırsat ve olanakları yaratmasıdır. Bütün
öğrencilerin aynı hız ve yöntemlerle öğrenemedikleri bilinen bir gerçektir. O halde adil bir öğretmen farklı öğrenme
yöntemlerini bir arada kullanarak fırsat ve olanakları
çeşitlendirmelidir. Diğer yandan öğretmen değerlendiren ve öğrenci performansı hakkında yargılarda bulunan biri
olarak, değerlendirmede adaleti sağlamalıdır. Öğrencilerin en çok adaletsizliğe uğrayabildikleri konulardan biri de
öğretmenin ilgi ve desteğini kazanmak konusudur. Bazı öğrencilerle daha fazla ilgilenirken, bazılarına daha aza zaman ve kaynak ayıran bir öğretmen ne derece adil davranmış olacaktır? Bu noktada adalet kavramının ayrılmaz bir parçası olan eşitlik kavramının da tartışılması gerekmektedir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
4. Eşitlik:
Eşitlik, yararların, sıkıntıların, hizmetlerin dağıtılmasında uygulanacak sınırların belirlenmesini içerir. Eşitlik kavramı temel
bireysel eşitlik, kısmi eşitlik ve blokların eşitliği açısından ele alınabilir (Frederickson, 1994, 460).
a) Temel bireysel eşitlik: Bir okula kaydolan bütün öğrenciler eşittir. Burada eşitliğin
belirleyicisi öğrenci olmaktır. Öğretmen sınıfındaki bütün öğrencilere eşit
davranmalıdır.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
4. Eşitlik:
b) Kısmi eşitlik: Kısmi eşitlik, farklı gruplara eşitlik sağlanması için farklı davranılmasını içerir. Bu tür eşitlik anlayışının varsayımı, gruplar arasında eşitlik sağlanabilmesinin, ancak gruplar arasında farklı uygulamalar ve düzenlemeler yapılmasına bağlı olduğudur. Buna göre sınıftaki bütün öğrenciler eşittir ancak eğer sınıfta bir engelli öğrenci varsa ona farklı davranarak onu diğer öğrencilerle eşit hale getirebilirsiniz. Örneğin duyma engelli bir öğrencinin ön sıralara oturtulması, görme engelli bir öğrenciye ayrı sınav yapılması gibi uygulamalar kısmi eşitliğe örnek verilebilir. Bu tür eşitlik yaklaşımı
“sistematik eşitsizlik” olarak da adlandırılır.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
4. Eşitlik:
c) Blokların eşitliği: Toplumda doğal olarak ortaya çıkmış bloklar vardır. Örneğin, kadın-erkek, yaşlı- genç gibi. Bloklar arası eşitlik sağlanması için dezavantajlı blok için diğerinden eşitlik istenir.
Örneğin kız ve erkek öğrenciler arasında eşitliği
sağlamak için yapılacak düzenlemeler buna örnek verilebilir.
Günlük uygulamalara bakıldığında öğrencilerin pek çok eşitsizliğe maruz kaldığı görülmektedir.
Örneğin bazı öğretmenlerin başarılı öğrencilerle daha çok ilgilenip, onlara daha çok zaman
ayırdıkları, oysa başarısı düşük öğrencilerin bu
durumda daha da başarısız oldukları bir gerçektir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
4. Eşitlik:
Öğrencilerin velilerinin meslekleri de bir başka eşitsiz davranış nedenidir. Üst sosyo- ekonomik düzeyden ve öğretmenlere
katkı sağlayacak (doktor, avukat, esnaf, politikacı vb.) mesleklere sahip velilerin öğrencilerine, bazı öğretmenlerin daha yakın ve ilgili davranabildikleri
görülmektedir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
5. Sağlıklı ve güvenli bir ortamın sağlanması:
Bir öğrencinin en temel haklarından biri, sağlıklı ve güvenli bir okul – sınıf ortamında bulunmaktır. Bu nedenle öğretmenlerin en temel etik sorumluluklarından biri de sınıf ortamında düzen ve disiplini sağlayarak, öğrenci sağlığını ve güvenliğini tehdit
edecek her türlü unsurun ortadan
kaldırılmasını sağlamaktır.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
5. Sağlıklı ve güvenli bir ortamın sağlanması:
Okullarda öğrenci sağlığı ve güvenliğinin
sağlanması üç temel açıdan önemlidir. a) Yaşam her insanın en doğal hakkıdır. Öğrencilerin
yaralanması ya da hastalanması, öğrencinin
kendisini etkileyeceği gibi, ona bakmak zorunda kalan ailesinin de yaşamını olumsuz etkiler. b) Kazalar ya da hastalıklar öğrencinin eğitiminin
kesintiye uğramasına, öğrencinin yıl kaybetmesine ve buna bağlı olarak da çeşitli ekonomik kayıplara yol açar. c) Okulda meydana gelebilecek kaza ve hastalıklarla ilgili önlemleri almayan kişiler yasalar önünde suçlu duruma düşeceklerdir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
5. Sağlıklı ve güvenli bir ortamın sağlanması:
Öğretmenler, öğrencilerin karşılaşabilecekleri her türlü olumsuz durumları saptamaya ve
gerektiğinde durdurmaya en yakın olan kişilerdir.
Örneğin okulda şiddet, çeşitli kazalar, yangın, sel ya da başka felaketler, bulaşıcı hastalıklar,
öğretmenlerin özenle dikkat etmesini gerektiren sağlık ve güvenlik alanlarıdır. Bunun dışında
okuldaki temizlik ve hijyen, okul gezileri, oyun alanlarındaki tehlikeler de öğretmenlere özel bir dikkat gereği yüklemektedir. Bu anlamda
öğretmenlerin, öğrencilerin sağlık ve güvenliklerini ilgilendiren konularda sorumluluk almaları meslek etiğinin de bir gereği olarak karşımıza çıkmaktadır.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:6.
Yolsuzluk yapmamak:
En genel anlamıyla yolsuzluk, bir çıkar karşılığında kamu yetkilerinin yasa dışı kullanımı olarak
tanımlanabilir. Burada sağlanması amaçlanan kazançlar maddi kazançlar olabileceği gibi
parasal olmayan özel amaçlara yönelik de olabilir.
Ayrıntılı olarak bakıldığında yolsuzluk aşağıdaki biçimlerde tanımlanabilir (Berkman, 1983, 10):
1. Para ya da mal karşılığında, kamu görevlisinin ayrıcalıklı işlem yapması.
2. Kamu görevlisinin parasal ya da diğer ödüller karşılığında, bu çıkarı sağlayanlar yararına işlem yapması.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:6.
Yolsuzluk yapmamak:
3. Kamu görevlilerinin yapılmaması gereken işlemleri yapmaları ya da yapmamaları gereken işlemleri çabuklaştırmaları karşılığı çıkar
sağlamaları.
4. Parasal olan ya da olmayan kişisel kazançlar için yetkinin kötüye kullanımı.
5. Kişisel yada politik kazanç amacıyla devlet yetkisinin yasa dışı kullanımı.
6. Kamu hizmeti gören kişinin özel amaçları ya da maddesel çıkarları için normal görev
davranışlarından sapmaları.
7. Kişisel amaçlar için, kamu görevlilerinin kurallara aykırı biçimde davranışları.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
6. Yolsuzluk yapmamak:
Öğretmenlik mesleğini, kişisel çıkar
sağlamaya araç olarak kullanmamak,
belki de en temel etik ilkelerden biri olarak görülmelidir. Bunun nedeni öğrencinin
kendini koruyamayacak bir konumda
olması ve öğretmenle öğrenci arasında bir
otorite ilişkisinin bulunmasıdır.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
6. Yolsuzluk yapmamak:
Öğretmenlerin ekonomik açıdan son derece büyük sorunlar yaşadıkları bilinen bir gerçektir. Ancak bu durum, öğrencinin sömürülmesinin bir gerekçesi olarak görülemez. Ülkemizdeki duruma baktığımızda pek çok öğretmenin kendi
öğrencisine para karşılığı ders verdiği gözlenmektedir.
Burada ders verilen öğrencinin sınavı yine aynı öğretmen tarafından yapılmaktadır. Böyle bir durumda sınavda sorulacak sorulara vurgu yapılması ya da ağırlıklı olarak çalışılacak konuların ima edilmesi ciddi bir etik dışı durum olarak değerlendirilebilir. Aynı zamanda öğrenci eğer bu özel dersleri almazsa, öğretmenin kendisine karşı olumsuz bir tavır geliştirebileceğini düşünerek bu baskıyı çaresiz biçimde kabul etmektedir. Tam tersine böyle bir talep öğrenciden ya da ailesinden gelse bile öğretmenin bu tür ilişkilere girmesi etik açıdan pek doğru bir davranış olarak
görülemez.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
6. Yolsuzluk yapmamak:
Öğretmenin mesleğini kullanarak kişisel çıkar sağlamasına başka bir örnek olarak da kendi kitabını ya da diğer ders
materyallerini üstü kapalı bir zorlama ile
öğrencilerine satması verilebilir. Burada
yine öğrenci eğer kitabı ya da diğer
materyalleri satın almazsa öğretmenin
kendisini sevmeyeceği, sınıfta bırakacağı
ya da olumsuz tavır geliştireceği kaygısı ile
böyle bir sömürüye boyun eğebilir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
6. Yolsuzluk yapmamak:
Bir başka çıkar sağlama unsuru da öğrenci velilerinin pahalı hediyelerini kabul etmektir. Öğretmenler günü, bazı okullarda
öğretmenlerin aldıkları (ya da zorla aldırdıkları) hediyelerle rekabete giriştikleri, gösteriş yaptıkları günlere dönüşmüştür. Bu durum yoksul velileri büyük bir sıkıntı içinde bırakmakta ve mesleğin saygınlığını zedeleyici bir durum yaratmaktadır. Öte yandan köyündeki okulda öğrenim gören öğrencilerin kitap, kırtasiye gibi gereksinimlerini bile kendi maaşından karşılayan fedakar öğretmenlere de büyük bir haksızlık yaratılmaktadır.
Bir başka örnek de öğretmenin mesleki konumunu kullanarak toplum yaşamında bazı ayrıcalıklar ve çıkarlar peşine düşmesidir.
Örneğin alışveriş ederken ya da başkalarının mesleğe güvenini kullanarak borç alıp ödememesi gibi davranışlar buna örnektir.
Öğretmenin öğrenci başarısına ilişkin kayıtları parasal ilişkiler, parasal olmayan çıkarlar ya da politik ilişkiler nedeniyle değiştirmesi de
yolsuzluklara başka bir örnek olarak verilebilir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
7. Dürüstlük- doğruluk ve güven:
Etik davranış, başkaları ile ilişkilerde dürüst olmayı ve içtenliği gerektirir. İçten ve
dürüst davranmayan öğretmenler, ilişkilerde kendi sonlarını hazırlarlar ve
güven ortamı ortadan kalkar. Oysa güven
ilişkilerin temel unsurudur
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
7. Dürüstlük- doğruluk ve güven:
Doğruluk, tüm yaşamın ve eylemlerin gerçekler üzerine kurulmasını gerektirir. Gerçeklerin, bireyin kendi duygu,
düşünce, inanç ve yararları doğrultusunda çarpıtılması, daha sonraki eylem ve işlemlerin doğruluğunu da ortadan kaldırır.
Yalan, her dönemde ahlak dışı, doğruluk ise ahlaklı davranışın temel ilkelerinden biri olarak kabul edilmiştir.
Dürüstlük, doğruluğu içerir, ama ondan farklı bir kavramdır.
Doğruluk gerçeği söylemek, yani sözlerimizi gerçeğe
uydurmaktır. Dürüstlük ise, gerçeği sözlerimize uydurmak, yani sözümüze bağlı kalmak ve beklentileri gerçekleştirmektir.
Dürüstlüğü kanıtlamanın en iyi yollarından biri, o sırada yanımızda olmayan kişilere sadakat göstermektir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
7. Dürüstlük- doğruluk ve güven:
Öğretmenler bütün çalışma ve işlemlerinde tarafsız biçimde gerçeklerin peşinde gitmelidir. Bazı işlerin
kolaylaştırılması amacıyla doğruluk ve dürüstlükten ödün verilemez. Bunun sonucu hem güvenin kaybedilmesi
hem de görevin kötüye kullanılmasıdır.
Öğretmenlerin mesleki etkinlikleri yerine getirirken
öncelikle kendilerine güvenmeleri gerekir. Bu özgüven onların toplumun güvenine ve saygısına layık olmalarını da sağlayacaktır. Öğretmenler de bu güven ve saygıyı sürdürecek saygın davranışlar sergilemelidirler ve
sözlerinde ve eylemlerinde güven kırıcı yaklaşımlardan kaçınmalıdırlar. Öğretmenlerin güvenilirliklerinde dış görünümleri de büyük bir önem taşımaktadır.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
8. Tarafsızlık
Tarafsızlık ya da nesnellik, insanın bireyleri ya da nesneleri oldukları gibi görebilmesi ve bu görüntüyü bireyin kendi istek ve korkuları ile oluşturduğu görüntüden ayırabilmesidir.
Nesnel olabilmek kişinin duygularını değil,
aklını kullanmasını gerektirir. Bireylerin nesnel
olabilmeleri, karşılarındaki birey ya da nesne
hakkında kendi ilgi, gereksinim ve korkularını
işe karıştırmadan, bu görüntüleri çarpıtmadan,
aradaki farklılığın görülmesini gerektirir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
8. Tarafsızlık
Öğretmenin tarafsızlığı, mesleki etik açısından son derecede önemlidir. Diğer mesleklerden farklı
olarak eğitim, kişisel değer, inanç ve tutumların da kolayca işin içine girmesi riskini taşımaktadır.
Öğretmen öğretmekle görevli olduğu resmi programın yanı sıra kendi kişisel değerlerini yansıtan bir “gizli programı “ da öğrenciler üzerinde uygulamaya kalkabilir. Bu nedenle
öğretmen bu tür yanlı ve tek taraflı gizli programları uygulamaktan özenle kaçınmalıdır. Özellikle dinsel ve politik inançlar, bu gizli programların öğrencilere aktarılmasına ve öğretimin tarafsızlığının
bozulmasına yol açan unsurlar olabilmektedir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
9. Mesleki bağlılık ve sürekli gelişme
Örgütsel bağlılık, işgörenlerin örgüt üyeliklerini sürdürmeleri ve örgütte kalmak istemeleri olarak tanımlanabilir. Örgüte bağlı işgörenler, örgütten etkilenirler ve kendileri de ortak amaçların gerçekleştirilmesi için ortaklaşa bir çaba
gösterirler.
Öğretmenler, bir lider olarak hem kendi mesleki bağlılık ve gelişmesini hem de öğrencilerin mesleki bağlılık ve
gelişmesini sağlamaya çalışmalıdır. Mesleğe bağlılık,
meslekte gelişme ve ilerlemeye istekli olmayı, bu amaçla alana ilişkin yayınları izlemeyi ve eğitim programlarına katılmayı gerektirir. Ayrıca örgüt olanaklarının çevre yararına kullanılmasını sağlamak ve eğitim sorunlarına gönüllü olarak yeterli zaman ayırmak da bağlılığın
gerekleri arasında sayılabilir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
9. Mesleki bağlılık ve sürekli gelişme
Mesleki bağlılığın bir gereği olarak sürekli gelişmeyi sağlamak için öğretmenlerin:
Meslekleri ile ilgili yeniliklere açık olması,
Mesleki performanslarını artırabilmek için kendilerine sağlanan eğitim olanaklarından en iyi şekilde yararlanması,
Mesleki yayınları ve teknolojik gelişmeleri sürekli izlemesi,
Yeni gelen meslektaşlarının işe ve çevreye
uyumlarına yardımcı olması gerekir
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
10. Saygı
İnsan, her şeyden önce insan olduğu için değerlidir. İnsanın değeri ve onuru, insan
ilişkilerinde köşe taşı niteliği taşır. İnsan canlı varlıklar içinde en gelişmiş olan, düşünen, akıl yürüten,
iletişim kuran, gelecek için planlar yapan bir
varlıktır ve bu yönleri ile saygıdeğerdir (Aydın,1993, 73).
Saygı, birçok kişinin bildiği ve beklediği gibi korkmak, çekinmek değildir. Saygılı olmak, bir
insanı olduğu gibi görebilme yetisini ve onu özgün bireyselliği içinde farkedebilmeyi anlatır. Saygı bir insanı, bir kişi olarak olduğu gibi görmek, onun kişiliğini ve biricikliğini fark etmek demektir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
10. Saygı
Bu açılardan değerlendirildiğinde öğretmenin her şeyden önce insanın değerine ve bütünlüğüne saygı duyması gerekir. Bu anlamda öncelikle öğrencinin varlığına ve
bütünlüğüne saygı gösterilmesi gerekmektedir. Öğrencilerin dayak, şiddet, hakaret, isim takma, belli özelliklerinden
dolayı aşağılanma gibi öğretmen davranışlarına maruz kalması etik açıdan son derece yanlıştır. Öğrenci saygı
gösterilerek, saygı duymayı öğrenecektir ve bunu yapacak olan kişi ise öğretmendir. Öğretmenin kendisinin bu tür
davranışları öğrencinin varlığı ve bütünlüğünde giderilmesi olanaksız yaralar açmaktadır.
Yine öğrencilere ait gizli ve mahrem bilgileri diğer öğrenciler ya da öğretmenlerle paylaşmak, öğrencinin ya da ailesinin özel yaşamına karşı saygı göstermemek de etik dışı bir
davranış olarak değerlendirilmelidir.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
10.Saygı
Öğretmenlik etiğinde bir başka unsur da velilere karşı gösterilmesi gereken saygıdır. Eğitimin bütün yurttaşların Anayasal bir hakkı olduğu ve her türlü cinsiyet, sosyo
ekonomik yapı, meslek ve düşünceden insanın çocuklarının aynı okullarda öğrenim gördüğü unutulmamalıdır. Bu
nedenle öğretmenlerin bütün bu farklılıklara saygı
göstererek davranması gerekir. Yapılan araştırmalar ailelerin okula gelmeme nedenlerinden birinin de öğretmenlerin
saygısız tutumları olduğunu göstermektedir. Velilere
başkalarının yanında çocukları ile ilgili olumsuz yorumlarda bulunmak, onları suçlamak ve azarlamak, giyim kuşam ya da konuşmalarından dolayı eleştirmek, küçük düşürmek bu tür olumsuzluklara örnek olarak verilebilir. Velilerin okullarda bir takım hakları vardır ve bu haklara öğretmenlerin gereken saygıyı göstermesi etik bir yükümlülüktür.
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
10.Saygı
Öğretmenlerin etik bir yükümlülük içinde saygı göstermeleri gereken bir diğer grup da meslektaşlarıdır. Öğretmenlerin birbirlerinin yeterlik ve kişiliklerine saygı göstermeleri
beklenmektedir. Bunun bir gereği olarak birbirleri hakkında sınıf içinde ya da dışında, öğrenci ya da velilerin yanında olumsuz yorumlar ve dedikodu yapmaktan kaçınmalıdırlar.
Diğer öğretmenlere ilişkin mahrem ya da özel konuları öğrencilere söylemek de etik dışı bir davranış olarak görülmelidir.
Bu doğrultuda özetlenecek olursa öğretmenler:
Herkesin değerine ve varlığına saygı göstermelidir,
Herkesin özel yaşamına saygı göstermelidir,
Herkesin özerkliğine ve kararlarına saygı göstermelidir
İnsanlar arasındaki farklılıklara saygı göstermelidirler
Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri:
11. Kaynakların etkili kullanımı:
Kurumsal ve kamusal kaynakların etkili kullanımı öğretmenlerden beklenen bir başka önemli etik davranıştır.
En kıt ve değerli kaynak zamandır. Bu açıdan
“öğretim zamanının” etkili kullanımı öğrencilerin
yararını en üst düzeye çıkaracaktır. Derse geç girmek, erken ayrılmak ders süresince zamanı iyi
kullanmamak, kişisel işlerini eğitim-öğretim ortamında yapmak, derse hazırlıksız girmek, öğrenci
çalışmalarına ve ödevlerine yeterince zaman
ayırmamak, öğrencilerin soru sormalarını ve tekrarlar yapılmasını geçiştirmek, eğitsel değeri olmayan
konuşmalarla zamanı tüketmek, öğretim zamanının etkili kullanılmadığının göstergeleri sayılabilir.
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları
Öğretmenlik mesleğinin temel etik kodları Amerika Birleşik Devletlerinde çeşitli öğretmen dernekleri, sendikalar, Eyalet Eğitim Bölümleri tarafından ele alınmış ve yazılı olarak belirlenmiştir. Bu etik ilkeler incelendiğinde özünde her birinin aynı temel etik değerlere dayalı olarak geliştirildiği görülür. Aşağıda Minnesota Öğretmen Hakları Konseyi tarafından 1996 yılında oluşturulan ve 1997 yılında Michael D.Huberty tarafından yeniden gözden geçirilen Minnesota
Öğretmenlik mesleği etik kodları verilmiştir.
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları
Öğretmen, profesyonel eğitim hizmetlerini öğrenciler arasında ayrım yapmaksızın yerine getirecektir.
1. Öğretmen, bütün öğrencilerini sağlık ve
güvenliklerine gelebilecek zararlardan korumak için gereken çabayı gösterecektir.
2. Federal ve eyalet yasalarına göre öğretmen, mesleki açıdan ya da yasalarca gerekmedikçe başkalarına ait gizli bilgileri açıklayamaz.
3. Öğretmen, öğrenmeyi gerçekleştirecek bir atmosferin sağlanması için gerekli olan makul bir otorite kullanarak disiplini sağlayacaktır.
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları
4. Öğretmen, öğrenciler, aileler ve meslektaşları ile olan mesleki ilişkilerini kullanarak özel çıkarlar sağlayamaz.
5. Öğretmen kasıtlı olarak çeşitli konuları çarpıtmayacak ve baskı altına almaya çalışmayacaktır.
6. Öğretmen, kendisinin ya da başka öğretmenlerin nitelikleri ile ilgili gerçekleri ya da kayıtları bilerek tahrip edemez ve yanlış yorumlanmasına neden olacak
eylemlerde bulunamaz.
7. Öğretmen, öğrencileri ya da iş arkadaşları hakkında kasıtlı olarak yanlış ve kötü niyetli açıklamalarda bulunamaz.
8. Öğretmen, yalnızca gerekli koşulları taşıdığı ve onaylanmış lisanslarına sahip olduğu iş pozisyonlarına başvuruda bulunacaktır.
Texas Eğitim Bölümü tarafından da öğretmenlerin etik ilkeleri ayrıntılı olarak belirlenmiştir. Aşağıda bu ilkeler yer almıştır:
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları:
Profesyonel sorumluluk
Eğitimciler, her öğrencinin potansiyelinin
geliştirmesini sağlayacak bir atmosferin yaratılması için çaba gösterecektirler. Eğitimciler,
öğrencilerine, meslektaşlarına, ailelere ve topluma karşı davranışlarında çalışma standartlarına ve etik ilkelere uygun davranacaklardır. Mesleki ilkeler, mesleğin eksiksiz yerine getirilmesini sağlamayı amaçlamakta ve ilkelere ilişkin yorumlar “Mesleki Uygulama Komisyonu” tarafından yapılmaktadır.
Eğitimciler, ilişkilerinde ve davranışlarında mesleki bağlılık ve standartların korunmasında dikkatli davranacaklardır.
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları:
A-Mesleki etik davranışlar
Eğitimciler, dürüstlük konusunda örnek olarak, kişisel niteliklerini sergileyerek, yasalara uyarak ve saygı göstererek mesleğin saygınlığını korumaya gayret göstereceklerdir.
1. Eğitimciler okul bölgesinin veya eğitim kurumlarının resmi
politikalarını kasıtlı olarak yanlış yorumlayamazlar ve bu politikalara kişisel tutum ve kanılarını karıştıramazlar.
2. Eğitimciler, bütün mali kaynakları dürüstlükle kullanacaklar ve finansman işlerinde doğruluk içinde davranacaklardır.
3. Eğitimciler, kurumsal ve mesleki imtiyazlarını kişisel ve partizan amaçlarla çıkar sağlamak amacı ile kullanamazlar.
4. Eğitimciler, mesleki kararlarını bozacak ya da etkileyecek bahşiş, hediye veya ayrıcalıkları kabul edemezler.
5. Eğitimciler, hiç kimseye kendilerine bir avantaj sağlayacak herhangi bir hizmet ya da ayrıcalık sunamazlar.
6. Eğitimciler kayıtlar üzerinde değişiklik yapamazlar ya da başkalarını bu tür davranışlara yöneltemezler.
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları:
B- Mesleki Uygulama ve Performans
Eğitimciler, yasa veya düzenlemelere göre mesleki anlamda yeterli bulunduktan sonra, öğretmenlik mesleğinin uygulamalarını ve
mesleki performanslarını yerine getirme sorumluluğunu da
üstlenerek, yeterliklerini sürekli geliştirmeye çaba göstereceklerdir.
1. Eğitimciler bir görev ya da pozisyona mesleki profesyonellik temeline göre başvuracaklar, kabul edilecekler ve atanacaklar ayrıca yasal sözleşmeleri ya da atamalarındaki maddelere bağlı kalacaklardır.
2. Eğitimciler, atandıkları görevi yerine getirecek toplumsal
sağduyu, bedensel dayanıklılık ve zihinsel sağlığa sahip olmalıdırlar.
3. Eğitimciler, öğrenme ile ilgili amaçları gerçekleştirebilmek için öğretim yapacaklardır.
4. Eğitimciler mesleki açıdan sürekli kendilerini geliştireceklerdir.
5. Eğitimciler yürürlükte olan federal ve eyalet yasalarına, Texas Eğitim Bölümü düzenlemelerine, yerel okul bölgelerinin yazılı
politikalarına uygun davranacaklardır.
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları:
C-Meslektaşlara karşı etik davranışlar:
Eğitimciler, meslektaşları ile olan ilişkilerinde etik açıdan örnek olacaklar, bütün meslek üyelerine eşit ve adil davranacaklardır.
1. Eğitimciler, meslektaşları ile ilgili gizli bilgileri yasal olarak ya da mesleki amaçlarla gerekli olmadıkça açıklayamazlar.
2. Eğitimciler, iş arkadaşları ve okul sistemi hakkında kasıtlı olarak çarpıtılmış açıklamalar yapamazlar.
3. Eğitimciler, yerel okul kurullarının politika ve yasal statülerine uygun olarak gerçekleşen işten çıkarma, değerlendirme ve işe alma süreçlerini yerine getirmek zorundadırlar.
4. Eğitimciler, iş arkadaşlarının politik ve yurttaşlık hakları ile ilgili uygulamalara ve sorumluluklarına karışamazlar.
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları:
C-Meslektaşlara karşı etik davranışlar:
5. Eğitimciler iş arkadaşları arasında ırk, renk, ulusal ve etnik köken, yaş, cinsiyet, engellilik durumu ya da medeni durumuna göre ayrımcılık, taciz ve baskı yapamazlar.
6. Eğitimciler, kasıtlı olarak meslektaşlarının mesleki hak ve ayrıcalıklarını kullanmalarını engelleyemez ya da reddedemez.
7. Eğitimciler, meslektaşlarının mesleki kararlarını etkilemek için özel davranışlarda bulunamazlar ve zorlayıcı araçlar kullanamazlar.
8. Eğitimciler mesleki bir hak olarak öğretimde akademik özgürlüğe sahiptirler ve hiçbir eğitimci federal veya eyalet yasalarının dışında bu hakkın kullanımına müdahale edemez.
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları:
D-Öğrencilere karşı etik davranışlar
Toplumun gözünde güven duyulanlar olarak eğitimciler, her öğrencinin etkili bir yurttaş olma potansiyelini gerçekleştirmeleri sürecini
ölçebilmelidirler.
1. Eğitimciler her öğrenci ile saygılı, düşünceli ve adil bir yaklaşım içinde ilgilenecekler ve disiplin
sorunlarına okul kurulu politikaları ve yasalara uygun çözümler arayacaklardır.
2. Eğitimciler kasıtlı olarak öğrencilerin aleyhine davranışlarda bulunamazlar.
3. Yasal ve mesleki gereklilikler nedeniyle açıklama zorunluluğu olmadıkça eğitimciler, öğrencilere ilişkin gizli bilgileri açıklayamazlar.
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları:
D-Öğrencilere karşı etik davranışlar
4. Eğitimciler, öğrencileri bedensel ve zihinsel sağlığına ya da güvenliğine zarar veren öğrenme koşullarından
korunmasına gerekli çabayı göstereceklerdir.
5. Eğitimciler gerçekleri çarpıtmadan sunmaya çaba göstereceklerdir.
6. Eğitimciler öğrencilerin bir programa katılmasını
adaletsiz bir biçimde engelleyemezler, öğrencinin bazı burs ve diğer kaynaklardan ya da avantajlardan
yararlanmalarını ırk, renk, cinsiyet, engellilik, ulusal köken ya da medeni durumu yüzünden engelleyemezler.
7. Eğitimciler makul bir neden olmadıkça, öğretim
sürecinde öğrencinin bağımsız eylemlerini kısıtlayamaz ve öğrencilerin farklı bakış açılarını reddedemezler.
Öğretmenlik Mesleki Etik Kodları:
E- Aile ve topluma karşı etik davranışlar
Eğitimciler, toplumdaki yurttaşlık görevlerini yerine getirirken, aileler ve toplumun okullarını geliştirmeye katkıda bulunan diğer kişilerle işbirliği yaparlar.
1. Eğitimciler, öğrencinin yararına olacak
konularda ailelerle işbirliği yapmak ve bilgi almak için gerekli çabayı gösterirler.
2. Eğitimciler, toplum kültürünü ve okuldaki
öğrencilerin ev ortamını tanımak ve anlamak için çaba gösterirler.
3. Eğitimcilerin, okul-halk ilişkilerinde olumlu bir rol oynayacakları açıktır.
TÜRKİYE’DE DURUM
Türkiye’de öğretmenlerin meslek etiği ilkelerine ilişkin olarak yapılmış iki önemli araştırmanın bulgularından söz etmek yararlı olacaktır. Bu araştırmalardan ilki, Kayseri’deki altı ilköğretim okulunda görev yapan 150 öğretmene uygulanan bir araçla gerçekleştirilen ve öğretmenlerin etik ya da etik dışı bulduğu
davranışları ortaya koyan, “Educators’Beliefs Abouth Ethical Dilemmas in Teaching: A Research Study Among Elementary School Teachers in Turkey”
başlıklı araştırmadır.
Araştırma bulgularına göre öğretmenlerin %90’nından fazlası aşağıdaki davranışları etik dışı bulduklarını belirtmişlerdir.
(http://www.aabsorg/journal1999/f18Aksoy.html):
1. Öğrenciler arasında etnik ya da dini ayrımcılık yapmak
2. Diğer öğretmenler hakkında sınıfta olumsuz açıklamalarda bulunmak
3. Bir öğrenci hakkındaki gizli bilgileri ve sorunları sınıf arkadaşlarına açıklamak
4. Sınıf önünde öğrenciyi aşağılamak
5. Öğrenciler arasında ekonomik düzeyi bakımından ayrımcılık yapmak
6. Öğrencileri kendileri yokken aşağılamak
7. Geç kalmak veya erken ayrılmak suretiyle öğretim zamanını kesintiye uğratmak
8. Özel işlerini derste yapmak
TÜRKİYE’DE DURUM
1. Kişisel kazanç elde etmek için öğrencilere kitap vb.
materyalleri satmak
2. Diğer öğretmenlere ait gizli bilgileri öğrencilere anlatmak
3. Sınıfında bulunan akraba ya da arkadaşlarının çocuklarına özel ilgi göstermek
4. Öğrencilerin pahalı hediyelerini kabul etmek
5. Öğrencilerin özel bilgi ya da sorunlarını diğer öğretmenlere anlatmak
Araştırmaya katılan öğretmenler, %70 ile % 76 arasında değişen bir oranda aşağıdaki ifadelerin etik dışı olduğunu belirtmişlerdir:
Öğrencilere fiziksel ceza vermek
1. Kopya çekme girişimlerini görmezden gelmek
2. Sınıfta kendi politik görüşlerini açıklamak
3. Belli ırk veya dinlerin üstünlüğünü öğretmek
4. Başarısız öğrencilere daha az ilgi göstermek
Gelecek Hafta
Eğitim Yöneticileri ve Etik
Teşekkürler
Kaynakça
