Kamu Hizmetinin Görülme Usulleri
Kamu hizmetlerinin klasik tanımı büyük ölçüde değişmiş ve bu değişim de esasen organik ölçütte yaşanmıştır: Kamu hizmetlerinin sadece ve mutlaka idare tarafından görülmesi gerektiği anlayışı epeyce aşınmış görünmekte. Günümüzde kamu hizmetlerinin görülmesine özel kişiler de geniş biçimde katılmakta ve faaliyetin yürütücüsü olarak idare gibi özne olabilmektedirler.
Kamu hizmetlerinin yalnızca idare tarafından görülme usulü olan “emanet”
dışında, özel kişiler tarafından yürütülen kamu hizmetleri “ruhsat”, “müşterek emanet”, “iltizam”, “imtiyaz”, “yap-işlet-devret”, “kamu-özel işbirliği”…
usulleriyle adlandırılmaktadır.
Bu konuda ayrıntı için bkz. TAN, s.370 vd; GÜNDAY, s.342 vd.
Bu konuda ayrıca ekteki makaleyi okumanız tavsiye edilir.
• Kamu hizmetleri doğrudan idare tarafından görüldüğü gibi, özel kişiler tarafından da gördürülebilmektedir.
• Kamu hizmetlerinin idare tarafından gördürülmesinde hizmet, (a)kamu idaresi tarafından doğrudan doğruya görülebilir (b) hizmetten sorumlu kamu idaresinin kurduğu diğer kamu tüzel kişisi tarafından görülebilir.
(GÖZLER, s. 276)
• Kamu hizmetlerinin özel kişiler tarafından gördürülmesinde temel olarak iki usul vardır. Bunlardan ilki, tek yanlı görevlendirme; diğeri sözleşmeyle görevlendirmedir.
• Tek yanlı görevlendirme usulü daha çok ruhsat usulü olarak karşımıza çıkar. Lisans ya da ruhsat işlemiyle görevlendirilen özel kişinin, her ne kadar talebi olsa da, bu işlem tek taraflı işlemdir. (GÖZLER, s. 278)
• Sözleşmeyle görevlendirme usulleri genel olarak ,
• (a) imtiyaz
• (b) iltizam
• (c) müşterek emanet
• (d) özel usuller
başlıkları altında incelenebilir
• İmtiyaz usulü, " bir özel hukuk kişisinin bir kamu idaresi ile yaptığı sözleşme uyarınca, kullanıcılardan alacağı ücret karşılığında kendi kar ve zararına bir kamu hizmetini kurup işletmesi usulüdür."
(GÖZLER, s. 279)
• 10 Haziran 1910 tarihli Menafii Umumiyeye Müteallik İmtiyazat Hakkında Kanun imtiyaz usulünün düzenlendiği kanundur. Devlet adına imtiyaz verme yetkisi, Cumhurbaşkanına aittir.
• Anayasanın 155. maddesine göre Danıştay, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmekle görevlidir. Bu görev, görüş/düşünce/mütalaa niteliğinde olduğundan ilgili idare Danıştay'ın görüşü doğrultusunda hareket etmek zorunda değildir. Diğer yandan, imtiyaz işleminden önce idarenin Danıştay'ın görüşünü alması zorunludur.
• 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 15/2'e göre, Belediye Kanunun 15/f1/e,f,g de sayılan hizmetlerle ilgili Danıştayın görüşü ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının kararıyla süresi kırkdokuz yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla devredebilir; toplu taşıma hizmetlerini imtiyaz yoluyla gördürebilir.
• İltizam usulü, "idarece kurulmuş bulunan bir hizmet, önceden kararlaştırılan götürü veya orantılı bir bedel karşılığında özel bir kişi tarafından yürütülmektedir.(...) İltizam usulü bugün terk edilmiştir"
(GÜNDAY, s. 344)
• Müşterek Emanet, " idare tarafından kurulmuş bir hizmetin özel kişilere gördürülme usulü olup, hizmeti gören özel kişi hizmetin giderlerini hizmetten yaralananlardan aldığı bedelle karşılamakta ve/veya bir kazanç elde ettiğinde de bu kazancı idare ile paylaşmaktadır." (GÜNDAY, s. 343)
• Kamu - Özel Ortaklığı usulüne ilişkin ilk adımlar, 5396 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanununa Bir Ek Madde Eklenmesi Hakkında Kanun ile 3359 sayılı Temel Sağlık Hizmetleri Kanunu’na Ek- madde 7’de “yapılmasının gerekli olduğuna Yüksek Planlama Kurulu tarafından karar verilen sağlık tesisleri, Sağlık Bakanlığınca verilecek ön proje ve belirlenecek temel standartlar çerçevesinde, kendisine veya Hazineye ait taşınmazlar üzerinde ihale ile belirlenecek gerçek veya özel hukuk tüzel kişilerine kırk dokuz yılı geçmemek şartıyla belirli süre ve bedel üzerinden kiralama karşılığı yaptırılabilir”
hükmüyle atılmıştır.
• 21.02.2013 tarih ve 6428 sayılı Sağlık Bakanlığınca Kamu Özel İş Birliği Modeli İle Tesis Yaptırılması, Yenilenmesi ve Hizmet Alınması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un ile Kamu - Özel Ortaklığı usulünün esasları belirlenmiştir.
