BİY 102 GENEL BİYOLOJİ II

(1)

Prof. Dr. A. Sülün ÜSTÜN

Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü

( Ders Notları) ( Ders Notları)

BİY 102 GENEL BİYOLOJİ II

(2)

 Kaynaklar Kaynaklar

 Audesirk, T. and Audesirk, G. (1999 Audesirk, T. and Audesirk, G. (1999 ) Biology, Life on Earth ) Biology, Life on Earth . . Fifth Edition. Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey#

Fifth Edition. Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey#

 Campbell, N.A. & Reece, J.B. Biyoloji. Campbell, N.A. & Reece, J.B. Biyoloji. Altıncı baskıdan çeviri. Altıncı baskıdan çeviri.

Çeviri editörleri: Prof. Dr. Ertunç GÜNDÜZ, Prof. Dr. Ali Çeviri editörleri: Prof. Dr. Ertunç GÜNDÜZ, Prof. Dr. Ali

DEMİRSOY, Prof. Dr. İsmail TÜRKAN, Palme Yayıncılık, 2006 DEMİRSOY, Prof. Dr. İsmail TÜRKAN, Palme Yayıncılık, 2006

(3)

BİTKİ YAPISI VE FONKSİYONLARI BİTKİ YAPISI VE FONKSİYONLARI

 Çiçekli bitkiler iki esas bölgeden, Çiçekli bitkiler iki esas bölgeden, kök kök sistemi

sistemi ve ve sürgün sürgün sistemi sistemi nden meydana nden meydana gelirler( Şekil 17-1).

gelirler( Şekil 17-1).

 . .

(4)

 KÖKLER, 1) Bitkiyi toprağa bağlarlar, KÖKLER, 1) Bitkiyi toprağa bağlarlar,

 2) Topraktan su ve mineralleri absorblarlar, 3) 2) Topraktan su ve mineralleri absorblarlar, 3) Fotosentez süresince meydana gelen şekerlerin Fotosentez süresince meydana gelen şekerlerin

arta kalan kısmını depo ederler, 4) Suyu, arta kalan kısmını depo ederler, 4) Suyu,

mineralleri, şekerleri ve hormonları kökten mineralleri, şekerleri ve hormonları kökten

sürgüne iletirler, sürgüne iletirler,

 5) Bazı hormonları üretirler ve 5) Bazı hormonları üretirler ve

 6) Toprak fungusları ve bitkiye besin temin 6) Toprak fungusları ve bitkiye besin temin eden mikroorganizmalar ile ilişkilidirler

eden mikroorganizmalar ile ilişkilidirler

(5)



ŞEKİL 17-1: ŞEKİL 17-1: Çiçekli bitkinin yapısı: Çiçekli bitkinin yapısı: Çiçekli bir bitki kök ve sürgün sisteminden meydana Çiçekli bir bitki kök ve sürgün sisteminden meydana

gelir. Kök sistemi normal olarak oldukça dallanmıştır. Tipik olarak mikroskobik olan kök

tüyleri, besin absorbsiyonu için yüzey alanını arttırır. Sürgün sistemi gövdeler ve gövdeden

büyüyen, tomurcuklar ve yaprakları içerir. Mevsiminde de sürgün çiçek ve meyveleri taşıyabilir

(6)

 Sürgün sistemi, hepsi tipik olarak dallanmış gövdeden Sürgün sistemi, hepsi tipik olarak dallanmış gövdeden doğan yapraklar, tomurcuklar ve çiçekler (mevsiminde) doğan yapraklar, tomurcuklar ve çiçekler (mevsiminde)

ile meyvelerden meydana gelir.

 Sürgünün fonksiyonları Sürgünün fonksiyonları

 1) başlıca yapraklar ve genç yeşil gövdelerde fotosentez, 1) başlıca yapraklar ve genç yeşil gövdelerde fotosentez,

 2) yapraklar, çiçekler, meyveler ve kökler arasında 2) yapraklar, çiçekler, meyveler ve kökler arasında materyallerin iletimi,

materyallerin iletimi,

 3) üreme, 3) üreme,

 4) hormon sentezini içerir 4) hormon sentezini içerir . .

(7)

ŞEKİL 17-2:

ŞEKİL 17-2: Monokotil ve dikotil bitkilerin karşılaştırılması Monokotil ve dikotil bitkilerin karşılaştırılması

(8)

 Bitkiler esas itibari ile iki farklı kategorideki Bitkiler esas itibari ile iki farklı kategorideki hücrelerin bir araya gelmesi ile oluşur.

hücrelerin bir araya gelmesi ile oluşur. Meristem Meristem hücreleri

hücreleri ve ve farklılaşan hücreler farklılaşan hücreler . .

 Embriyonik, farklılaşmamış meristem hücreleri Embriyonik, farklılaşmamış meristem hücreleri mitoz hücre bölünmesi yapabilme yeteneğine mitoz hücre bölünmesi yapabilme yeteneğine

sahiplerdir. Dölün veya yavru hücrelerin, bölünen sahiplerdir. Dölün veya yavru hücrelerin, bölünen meristem hücrelerinin bölünme yeteneğini

meristem hücrelerinin bölünme yeteneğini

kaybetmesi bitki vücudunun büyümeyen kısımlarını kaybetmesi bitki vücudunun büyümeyen kısımlarını oluşturur

oluşturur . .

(9)

 Bitkilerdeki doku ve hücre tipleri Bitkilerdeki doku ve hücre tipleri

 Kök, gövde ve yapraklar içeren kara bitkilerinin Kök, gövde ve yapraklar içeren kara bitkilerinin esas yapıları bir tip hücre veya daha çok

esas yapıları bir tip hücre veya daha çok

özelleşmiş hücre tiplerinden oluşmuş her biri bir özelleşmiş hücre tiplerinden oluşmuş her biri bir

tip veya bir çok tipte doku içeren , 3 doku tip veya bir çok tipte doku içeren , 3 doku

sisteminden meydana gelmiştir;

 1) 1) dermal doku dermal doku ( örtü= koruyucu):Örtü doku ( örtü= koruyucu):Örtü doku sistemi bitki vücudunun dış tarafını sarar. İki tipi sistemi bitki vücudunun dış tarafını sarar. İki tipi

vardır.

vardır. 1) 1) Epidermal doku Epidermal doku , 2) , 2) Periderm Periderm

 , ,

(10)

 2) 2) temel temel ; ; Örtü doku ve vaskular doku sisteminin Örtü doku ve vaskular doku sisteminin dışında kalan bütün dokular temel doku sistemini dışında kalan bütün dokular temel doku sistemini

meydana getirir ki genç bir bitkinin büyük bir kısmını meydana getirir ki genç bir bitkinin büyük bir kısmını

temel doku sistemi oluşturur

temel doku sistemi oluşturur ve ve

 3) 3) vaskular doku vaskular doku sistemleri sistemleri ( Şekil 17-3). Vaskular ( Şekil 17-3). Vaskular doku sistemi iki kompleks iletim dokusundan

doku sistemi iki kompleks iletim dokusundan meydana gelir.

meydana gelir. 1) 1) Ksilem Ksilem ve ve 2) 2) Floem Floem . Her bir . Her bir

dokunun esas rolü materyallerin taşınmasıdır. Ksilem dokunun esas rolü materyallerin taşınmasıdır. Ksilem

su ve mineralleri köklerden bitkinin en uç kısmına su ve mineralleri köklerden bitkinin en uç kısmına

taşır, floem ise su, şeker, amino asitler ve hormonları taşır, floem ise su, şeker, amino asitler ve hormonları

bitkiyi boydan boya geçerek taşır.

(11)

ŞEKİL 17. 3: Kök ve sürgünün yapısı. Çiçekli bitkilerin hem kökü hem de sürgünü üç doku

sisteminden meydana gelir: Örtü(Koruyucu= Dermal), temel ve vaskular doku sistemi(Yapraklar,

vaskular doku sistemi ve kökler dikotil bitkiye aittir ).

(12)

 Ksilem su ve çözünebilir mineralleri Ksilem su ve çözünebilir mineralleri köklerden bitkinin tepesine iletir

köklerden bitkinin tepesine iletir

 Ksilem köklerden sürgüne su ve mineralleri Ksilem köklerden sürgüne su ve mineralleri trakeid

trakeid ve ve trake trake lerden ( vessel elements) lerden ( vessel elements) oluşan borular ile taşır ( Şekil 17-5)

oluşan borular ile taşır ( Şekil 17-5)

 Koniferlerin çoğu yalnızca trakeidlere Koniferlerin çoğu yalnızca trakeidlere sahiptirler; çiçekli bitkiler normal olarak sahiptirler; çiçekli bitkiler normal olarak

hem trakeidleri hem de trakeleri içerir

(13)

ŞEKİL 17-5:

ŞEKİL 17-5: Ksilemin yapısı: Ksilemin yapısı: Ksilem temel doku lifleri ve trakeid ve trakeler (vessel elementleri) içeren iki Ksilem temel doku lifleri ve trakeid ve trakeler (vessel elementleri) içeren iki tip iletim hücrelerini kapsayan karışık hücre tiplerinden oluşur. Trakeidler ince, git gide daralan, üst üstte tip iletim hücrelerini kapsayan karışık hücre tiplerinden oluşur. Trakeidler ince, git gide daralan, üst üstte gelen uçları geçitler ile birleştirilmiştir. Geçitler delik değildir. Komşu hücrelerin iç tarafını ayıran suyu gelen uçları geçitler ile birleştirilmiştir. Geçitler delik değildir. Komşu hücrelerin iç tarafını ayıran suyu geçiren primer hücre çeperini içerirler. Trake bir diğerinin üzerine gelecek şekilde yığın yapmış vessel geçiren primer hücre çeperini içerirler. Trake bir diğerinin üzerine gelecek şekilde yığın yapmış vessel elementleridir. Bazı vessel elementlerinin uçtaki çeperleri yoktur ve diğerleri ile bitişik vessel elementleri elementleridir. Bazı vessel elementlerinin uçtaki çeperleri yoktur ve diğerleri ile bitişik vessel elementleri ile dar olan geçitlere sahiptirler. Hem trakeidler hem de trakeler su ve suda çözünen mineralleri bitişik ile dar olan geçitlere sahiptirler. Hem trakeidler hem de trakeler su ve suda çözünen mineralleri bitişik iletim boruları arasında kenarlardaki yolda hareket etmeye izin veren geçitlere sahiptirler

iletim boruları arasında kenarlardaki yolda hareket etmeye izin veren geçitlere sahiptirler

(14)

ŞEKİL 17-6 Floemin yapısı:

ŞEKİL 17-6 Floemin yapısı: Floem kalburlu boru elemanları ve arkadaş hücrelerini içeren karışık hücre Floem kalburlu boru elemanları ve arkadaş hücrelerini içeren karışık hücre tiplerinden meydana gelir. Kalburlu boru elemanları primer hücre çeperine sahiptir ve çok ince

tiplerinden meydana gelir. Kalburlu boru elemanları primer hücre çeperine sahiptir ve çok ince sitoplazma tabakasına sahip olan hücrelerin merkezi sıvı ile doludur. Kalburlu boru hücreleri uç uca sitoplazma tabakasına sahip olan hücrelerin merkezi sıvı ile doludur. Kalburlu boru hücreleri uç uca dizilirken floemin iletim sistemini meydana getirir. Kalburlu elementlerde kalbur plakları membran dizilirken floemin iletim sistemini meydana getirir. Kalburlu elementlerde kalbur plakları membran boyunca porlar hücreden hücreye sıvının geçişine izin verir. Kalburlu boru elementlerinin her biri boyunca porlar hücreden hücreye sıvının geçişine izin verir. Kalburlu boru elementlerinin her biri beslenme fonksiyonlarını düzenleyen arkadaş hücrelerine sahiptir

beslenme fonksiyonlarını düzenleyen arkadaş hücrelerine sahiptir

(15)

KÖKLER: TOPRAĞA BAĞLAMA, KÖKLER: TOPRAĞA BAĞLAMA,

ABSORBSİYON VE DEPOLAMA ABSORBSİYON VE DEPOLAMA

 Tohum sürerken gelişen ilk kök (kökcük =radikula), Tohum sürerken gelişen ilk kök (kökcük =radikula),

primer kök toprağın içine aşağıya doğru büyür. Havuç ve primer kök toprağın içine aşağıya doğru büyür. Havuç ve

karahindiba (

karahindiba ( Taraxacum officinale Taraxacum officinale ) gibi bir çok dikotilde ) gibi bir çok dikotilde Ana kök

Ana kök ( kazık kök) ( kazık kök) sistemi gelişir (Şekil 17- 7a) sistemi gelişir (Şekil 17- 7a)

 otlar ve palmiyeler gibi monokotillerde primer kök daha otlar ve palmiyeler gibi monokotillerde primer kök daha sonra ölür ve gövdenin taban kısmından bir çok yeni kök sonra ölür ve gövdenin taban kısmından bir çok yeni kök çıkar. Bu sekonder kökler yaklaşık aynı büyüklüktedir ve çıkar. Bu sekonder kökler yaklaşık aynı büyüklüktedir ve

saçak kök

saçak kök sistemini meydana getirir (Şekil 17- 7b). sistemini meydana getirir (Şekil 17- 7b).