Yrd. Doç. Dr. Ömer Kutlu
BAŞARI TESTLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ
ÜSTBİLİŞSEL SÜREÇLER
ÜST BİLİŞ (METACOGNITION) NEDİR?
Flavell, 1970lerde ilk kez “üst biliş” kavramını “biliş üzerine biliş” veya
“düşünme üzerine düşünme” olarak tanımlamıştır (Flavell, 1979).
Önceleri üst biliş kavramı bireyin bilişsel sistemi hakkında betimleyici tanımlarla sınırlandırılmıştır. Daha sonra, Brown ve DeLoache (1978) bu tanıma “bireyin bilişsel davranışı üzerinde kontrolü”nü eklemişlerdir.
Yani üst bilişin konusu, bireyin kendi bilişsel süreci hakkındaki bilgisi ve bu bilgiyi bilişsel süreçlerini denetlemek için kullanmasıdır.
Biliş ile üst biliş arasındaki fark burada yatar. Biliş algılama, hatırlama, anlama gibi bilişsel süreçleri içerirken; üst biliş bireyin bu gibi zihinsel süreçleri üzerine düşünmesidir. Üst biliş üst bilişsel bilgi, üst bilişsel izleme ve üst bilişsel denetleme olmak üzere üç boyutlu bir yapı olarak ele alınabilir (Dunlosky ve Metcalfe, 2009).
ÜSTBİLİŞSEL BİLGİ(Metacognitive Knowledge)
Üst bilişsel bilgi, bireyin bilişsel işlemlerinin nasıl bir süreç izlediğine dair bilgisidir (Flavell, 1979). Üst bilişsel bilgi bireyin kendi bilişsel özellikleri, bilişsel görevlerin karakteristiği, bu görevlerin üstesinden gelmeyi sağlayan stratejilerin karakteristiği ile bunlar arasındaki etkileşim hakkında bilgiye sahip olması ile ilgilenir.
ÜSTBİLİŞSEL İZLEME(Metacognitive Monitoring)
Üst bilişsel izleme bir bilişsel aktivitenin mevcut durumu ile ilerleyişinin birey tarafından değerlendirilmesidir (Dunlosky ve Metcalfe, 2009). Üst bilişsel izleme bireyin performansını takip etmesi ve değerlendirmesine olanak sağlar. Örneğin, okuma parçası okuyan bir birey metinde anlamadığı bölümlere karar verebilir. Böylece kendi bilişsel süreci hakkında bilgisi olmuş olur
ÜSTBİLİŞSEL DENETLEME (Metacognitive Control)
Üst bilişsel denetleme devam eden bir bilişsel aktivitenin düzenlenmesidir. Bu düzenleme aktiviteyi durdurmak, devam ettirmek veya değiştirmek şeklinde olabilir. Üst bilişsel izleme sonucu elde edilen bilgiye bağlı olarak verilen bu kararlar denetleme sürecinin parçalarıdır.
ÜSTBİLİŞSEL YETENEK (Metacognitive Skills)
Bireyin öğrenme ve problem çözme üzerine kendi kontrolü için gereken işlevsel bilgiye üst bilişsel yetenek denir. Oryantasyon, hedef belirleme, gözlemleme, değerlendirme ve yansıtma öğrenme ve öğrenme çıktılarını direkt olarak etkileyen üst bilişsel yeteneklerdendir (Veenman, 2015).
ÜSTBİLİŞİN EĞİTİMDEKİ ROLÜ
Yapılandırmacı anlayışa göre öğrenen, kendi öğrenmelerini değerlendirip planlayabilen birey olarak tanımlanır (Perkins, 1999).
Öğrenmeyi bilen bireyler öğrenme süreçlerini, güçlü ve zayıf yönlerini ve zayıf yönlerini nasıl geliştireceklerini bilirler. Böylece birey öğrenme sürecinden sorumlu olur. İyi bir şekilde geliştirilmiş üst bilişsel özellikler bireyin öğrenme performansını geliştirir.
Üst biliş bilginin sözel ifade edilmesini, okuma ve yazma becerisini, hafızayı ve öz değerlendirmeyi geliştirmede önemli bir rol oynar. Bu beceriler bireyin öğrenim hayatında büyük bir yere sahip becerilerdir.
Dolayısıyla üst bilişin geliştirilmesi, öğrenmenin temelini oluşturan becerilerin de geliştirilmesi anlamına gelir. Bu durum üst bilişin eğitimdeki önemini gösterir.
Kaynakça
Brown, A. L. ve DeLoache, J. S. (1978). Skills, plan and self-regulation. R. S. Siegel (Ed.).
Children’s Thinking: What develops?. Hillsdale: Erlbaum.
Dunlosky, J. ve Metcalfe, J. (2009). Metacognition. USA: Sage Publications.
Flavell, J. H. (1979). Metacognition and cognitive monitoring: a new area of cognitive developmental inquiry. American Psychologist, 34, 906-911.
Perkins, D. (1999). The constructivist classroom, the many faces of constructivism.
Educational Leadership, 57(2), 6-11.
Veenman, M. V. J. (2015). Teaching for metacognition. International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences, 24, 89-95.
