Türkiye’de kültürü yapılan tıbbi bitkiler
• Asya ile Avrupa arasında bir köprü konumunda olan Türkiye yüz yıllardır bitkisel ilaç ve baharat ticaretinde önemli rol oynamıştır.
Anadolu’da ilaç etken maddesi olarak kullanılan bitki ve bitki kısımları ticaretinin çok eski tarihi çağlardan beri yapıldığı bilinmektedir (Özhatay ve ark., 1997; Baytop 1999).
• Dünyada toplam 13 004 397 ha karasal alnın % 11.8’lik kısmı işlenerek tarla ve bağ-bahçe tarımı yapılırken, ülkemizde toplam 76 963 ha karasal alanın % 33. 8 işlenmektedir. Bu oran dünyaya göre yaklaşık 2.8 kat daha fazladır (Geçit ve ark., 2009). Ancak, tarla bitkileri yetiştirilen alanların içinde tıbbi ve kokulu bitkilerin ekim alanları Ülkemizde kültürü yapılan tıbbi ve kokulu bitkilerin ekim alanı 2003 yılı itibariyle 200 000 hektar civarındadır bu oran da %1’lik dilimi geçmemektedir.
• Türkiye bugün de bitkisel drog elde edip kullanan
ve ihraç eden bir ülkedir ancak henüz yeterli
seviyede bu kaynağını kullandığını söylemek
mümkün değildir. Türkiye’de tıbbi olarak
kullanılan bitkilerin sayısı kesin olarak
bilinmemekle birlikte, 500 civarında olduğu
tahmin edilmekte; yaklaşık 200 tıbbi ve kokulu
bitkinin ihraç potansiyelinin olduğu
belirtilmektedir (Baytop 1999; Ekim ve ark.,
2000; Aydın 2004).
• Farmakope niteliklerine sahip Zencefil Jamaika’dan sağlanmaktadır, Jamaika’daki üretimin azalması ve bazı Afrika kökenli zencefillerin kalitesindeki artış kaynağı değiştirmiştir. Officinal Storax sadece Türkiye’de yetişen Liquidambar oirientalis’ten elde edilmektedir, ancak, sınırlı üretim birçok Farmakopenin Amerika kökenli L.
styraciflua’yı drog veren bitki olarak kabul etmesine neden olmuştur (örn. USP 1936). Benzer bir durum Rio İpekası için de yaşanmıştır.
Daha yaygın olan ve daha kolay elde edilen Kartagena, Nikaragua ve Panama varyeteleri tercih edilmektedir. Farklı bir durum Chichona türleri için yaşanmıştır. Güney Amerika’nın And dağlarında yetişen Chichona türleri çok daha uygun bir şekilde Hindistan ve Malezya’da üretilmiştir. Bunun temel nedeni coğrafik şartlardır.
Fakat 1942’de Malezya’nın Japonlar tarafından işgal edilmesi kinin üretimini sıkıntıya sokmuştur. Yerli Güney Amerika ağaçlarından ihtiyaç sağlanmaya çalışılmış ancak yeterli olmamıştır. Bu dönemde sentetik antimalaryallerin keşfedilmesi sorunu biraz çözmüştür.
• Farmakope niteliklerine sahip Zencefil Jamaika’dan sağlanmaktadır, Jamaika’daki üretimin azalması ve bazı Afrika kökenli zencefillerin kalitesindeki artış kaynağı değiştirmiştir. Officinal Storax sadece Türkiye’de yetişen Liquidambar oirientalis’ten elde edilmektedir, ancak, sınırlı üretim birçok Farmakopenin Amerika kökenli L.
styraciflua’yı drog veren bitki olarak kabul etmesine neden olmuştur (örn. USP 1936). Benzer bir durum Rio İpekası için de yaşanmıştır.
Daha yaygın olan ve daha kolay elde edilen Kartagena, Nikaragua ve Panama varyeteleri tercih edilmektedir. Farklı bir durum Chichona türleri için yaşanmıştır. Güney Amerika’nın And dağlarında yetişen Chichona türleri çok daha uygun bir şekilde Hindistan ve Malezya’da üretilmiştir. Bunun temel nedeni coğrafik şartlardır.
Fakat 1942’de Malezya’nın Japonlar tarafından işgal edilmesi kinin üretimini sıkıntıya sokmuştur. Yerli Güney Amerika ağaçlarından ihtiyaç sağlanmaya çalışılmış ancak yeterli olmamıştır. Bu dönemde sentetik antimalaryallerin keşfedilmesi sorunu biraz çözmüştür.
Toplama
Droglar yabani ya da kültür bitkilerinden elde edilir. Toplama işlemi elle veya küçük aletler kullanılarak deneyimli veya deneyimsiz işçiler tarafından yapılabilir. Drog hazırlamasında kullanılacak bitkiler genellikle yılın belli zamanlarında ve özel şartlar altında toplanmalıdır.
Drogların toplanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar vardır. Bunları genel olarak şu
şekilde sıralamak mümkün olabilir:
Toplama
Droglar yabani ya da kültür bitkilerinden elde edilir. Toplama işlemi elle veya küçük aletler kullanılarak deneyimli veya deneyimsiz işçiler tarafından yapılabilir. Drog hazırlamasında kullanılacak bitkiler genellikle yılın belli zamanlarında ve özel şartlar altında toplanmalıdır.
Drogların toplanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar vardır. Bunları genel olarak şu
şekilde sıralamak mümkün olabilir:
• ☺Yapraklar: çiçek açma zamanında;
• ☺ Çiçekler: tam açmadan hemen önce;
• ☺ Toprak altı organları: toprak üstü kısımlar kuruyunca; Örneğin ravent kökünün etkili bileşikleri antrakinonlardır. Drogda kışın antrakinon türevi bileşikler bulunmaz, antranoller vardır bunlar havaların ısınmasıyla oksidasyona uğrarlar ve antrakinonlara dönüşürler.
• ☺Yapraklar: çiçek açma zamanında;
• ☺ Çiçekler: tam açmadan hemen önce;
• ☺ Toprak altı organları: toprak üstü kısımlar kuruyunca; Örneğin ravent kökünün etkili bileşikleri antrakinonlardır. Drogda kışın antrakinon türevi bileşikler bulunmaz, antranoller vardır bunlar havaların ısınmasıyla oksidasyona uğrarlar ve antrakinonlara dönüşürler.
☺ Kabuklar: bitki yapraklarını döktükten sonra ve
yağmurlu havaların arkasından toplanır. Böylece kabuğun odundan kolayca ayrılması sağlanmış olur.
☺ Meyva ve tohumlar: Özel bir bildirim yoksa olgunlaştıktan sonra toplanmalıdır.
☺ Zamk ve gumrezinler: Bu droglar mümkün olduğunca az bitki artığı içermeli ve kuru havalarda toplanmalıdır.
☺ Kabuklar: bitki yapraklarını döktükten sonra ve
yağmurlu havaların arkasından toplanır. Böylece kabuğun odundan kolayca ayrılması sağlanmış olur.
☺ Meyva ve tohumlar: Özel bir bildirim yoksa olgunlaştıktan sonra toplanmalıdır.
☺ Zamk ve gumrezinler: Bu droglar mümkün olduğunca az bitki artığı içermeli ve kuru havalarda toplanmalıdır.
Hasat Sonrası İşlemler Hasat Sonrası İşlemler
• Enzim yapısını bozmadan enzim faaliyetini durdurma (=kurutma)
• Enzim yapısını bozan yöntemler (=stabilizasyon)
• Enzim faaliyetini azaltan yada enzim yapısını bozan kimyasal maddelerle işlem yapmak.
• Enzim yapısını bozmadan enzim faaliyetini durdurma (=kurutma)
• Enzim yapısını bozan yöntemler (=stabilizasyon)
• Enzim faaliyetini azaltan yada enzim yapısını bozan kimyasal maddelerle işlem yapmak.
