Tornadolar
Tornadolar - - Hortumlar Hortumlar
Hortumlar genellikle 1,5 km ya da daha k
Hortumlar genellikle 1,5 km ya da daha küçüüçük çk çaplaplıı aşıaşırırı şiddetli dşiddetli döönen nen fıfırtrtıınalardnalardıır. Bir hortumun yeryr. Bir hortumun yeryüüzzüünde takip ettinde takip ettiğği yolun uzunlui yolun uzunluğğu birkau birkaçç
yüyüz metreden 500 kmz metreden 500 km’’ye kadar çye kadar çııkabilir, ortalama uzunlukabilir, ortalama uzunluğğu ise 40 u ise 40 kmkm’’den daha azdıden daha azdır. Yeryr. Yeryüüzzüne deüne değğmedimediği zamanlarda ği zamanlarda huni buluthuni bulut ya da ya da tubatuba olarak adlandolarak adlandıırrııllıır. Hortum rr. Hortum rüüzgârlarzgârlarıınnıın hn hıızzıı genellikle 125 knot (65 genellikle 125 knot (65
m/saniye) ile 250 knot (130 m/saniye) aras
m/saniye) ile 250 knot (130 m/saniye) arasıında denda değğiişşmektedir. Havanmektedir. Havanıın n dödönmesinden dolayınmesinden dolayı hortumun merkezinde ortaya çhortumun merkezinde ortaya çııkan akan aşışırırı miktardaki miktardaki
basıbasınnçç azalmasazalmasıı yolu üyolu üzerindeki binalarzerindeki binalarıın patlamasn patlamasına yol aına yol açmaktadçmaktadır. ır.
Hortumun yery
Hortumun yeryüüzzüü üzerindeki hüzerindeki hıızzıı gögörece daha azdrece daha azdır ır -- genellikle 22genellikle 22-32 -32 knot (11
knot (11--16 m/saniye) aras16 m/saniye) arasındadındadıır. Amerika Birler. Amerika Birleşşik Devletleriik Devletleri’’ndeki ndeki hortumlar
hortumların bın büüyyüük bir bk bir bööllüümmüü bahar sonlarıbahar sonları ve yaz başve yaz başlarlarında, ında, ööğlen ve ğlen ve öğöğleden sonra saatlerinde ortaya leden sonra saatlerinde ortaya ççııkmakta, orajlar ve akmakta, orajlar ve ağığır sağr sağanak anak
yayağışğışlarlarıı da beraberinde getirmektedir. Hortumlar bda beraberinde getirmektedir. Hortumlar büüttüün kn kııtalarda talarda ggöörrüülmelerine ralmelerine rağğmen, dmen, düünyada en snyada en sıık gk göözlemlendikleri alanlar zlemlendikleri alanlar Avustruralya ve Amerika Birle
Avustruralya ve Amerika Birleşşik Devletleri’ik Devletleri’dir. Yıdir. Yıllın herhangi bir zamanın herhangi bir zamanıı ve güve günnüün herhangi bir saatinde ortaya n herhangi bir saatinde ortaya ççııkabilmektedirler. Hortumlar kabilmektedirler. Hortumlar çeçeşşitli sinoptik koşitli sinoptik koşullarla birlikte gullarla birlikte göözlemlenmektedirler ama genellikle zlemlenmektedirler ama genellikle
ssıcak havayıcak havayıı kaplayan (kaplayan (üzerleyen) soüzerleyen) soğuk hava ile oluğuk hava ile oluşşmaktadmaktadıırlar. rlar.
İstatistikler hortumlarİstatistikler hortumlarıın bn büüyyüük bir bk bir bööllüümmüünnüün son soğğuk cephelerin cephe uk cephelerin cephe öönünü sasağanak ğanak ççizgisi boyunca 120izgisi boyunca 120--290 km 290 km öönnüünde ortaya nde ortaya çıçıktktığıığınnıı
ggööstermektedir. stermektedir.
Hortum aktivitesine neden olan dikkat
Hortum aktivitesine neden olan dikkat ççekici bir diekici bir diğğer koer koşşul da ul da üüst st atmosferdeki (troposferin yukar
atmosferdeki (troposferin yukarıı katmanlarıkatmanları) so) soğuk hava ğuk hava adveksiyonudur. mP hava ABD
adveksiyonudur. mP hava ABD üzerine doüzerine doğru hareket ettiğru hareket ettiğinde, ğinde, batbatıdaki platolarıdaki platolarıın aln alççak seviyelerinde ak seviyelerinde ııssıınmaya banmaya başşlar. Islar. Isınan mP ınan mP havas
havasıınnıın yon yoğunluğunluğğu, Mississippi Vadisi u, Mississippi Vadisi üüzerinden kuzeye dozerinden kuzeye doğğru ru hareket eden mT havas
hareket eden mT havasıınnıın yon yoğğunluunluğğuna euna eşşit ya da daha azdıit ya da daha azdır. mP r. mP hava mT havan
hava mT havanın ın üüzerine zerine ççııkar. mP havaskar. mP havasınınıın sn sıcaklıcaklık deık değğerlerinin hâlâ erlerinin hâlâ ddüüşşüük seviyelerde olmask seviyelerde olmasıı üüst atmosferde ast atmosferde aşışırrıı kararskararsıız koz koşşullarullarıın ortaya n ortaya çıçıkmaskmasıına neden olur. Ana neden olur. Aşşaağığıdaki koşdaki koşullar olasıullar olası hortum aktivitesine hortum aktivitesine
işişaret edebilmektedir:aret edebilmektedir:
1.1. Belirgin yatay rBelirgin yatay rüzgâr deüzgâr değiğişşimi. (Belirli bir alandaki rimi. (Belirli bir alandaki rüüzgâr hzgâr hıızzıınnıın n dedeğiğişşimi).imi).
2.2. HHızla hareket eden soızla hareket eden soğuk cephe.ğuk cephe.
3.3. YYüzeyde güzeyde güçlüçlüü konverjant (yakıkonverjant (yakınsak) aknsak) akışışlarlar
4.4. Belirgin iletken kararsBelirgin iletken kararsıızlzlııkk
5.5. Kuru hava küKuru hava kütlesinin nemli hava ktlesinin nemli hava küütlesini tlesini üüzerlemesi ve genellikle 3 km zerlemesi ve genellikle 3 km aşaşağıağıda nem içda nem içerieriğğinin aniden deinin aniden değğiişşimiimi
6.6. -10-10°° C izotermine kadar belirgin konveksiyon. C izotermine kadar belirgin konveksiyon.
►
Deniz Hortumlar Deniz Hortumlar ı ı
►►
Deniz hortumlar Deniz hortumlar ı ı okyanus (deniz) okyanus (deniz) ü ü zerinde zerinde olu olu ş ş an hortumlard an hortumlard ı ı r. Bu olgu iki farkl r. Bu olgu iki farkl ı ı
bi bi ç ç imde ortaya imde ortaya ç ç ı ı kmaktad kmaktad ı ı r: hortum r: hortum karakterli ve lokal karakterli.
karakterli ve lokal karakterli. İ İ ki tip ki tip aras aras ı ı ndaki temel farkl ndaki temel farkl ı ı l l ı ı k ise hortum k ise hortum
karakterli deniz hortumlar
karakterli deniz hortumlar ı ı n n ı ı n n ç ç ok geni ok geni ş ş bir bir alanda b
alanda b ü ü y y ü ü k hasarlara neden olmas k hasarlara neden olmas ı ı , lokal , lokal karakterlilerin ise k
karakterlilerin ise k üçü üçü k bir alan boyunca k bir alan boyunca ç ç ok az hasara yol a ok az hasara yol a ç ç mas mas ı ı olarak kar olarak kar şı şı m m ı ı za za ç ç ı ı kmaktad kmaktad ı ı r. A r. A ş ş a a ğıdaki a ğı daki a ç ç ı ı klamalar deniz klamalar deniz
hortumlar
hortumlar ı ı n n ı ı n farkl n farkl ı ı tiplerinin daha iyi tiplerinin daha iyi
anla anla şı şı lmas lmas ı ı n n ı ı sa sa ğ ğ layacakt layacakt ı ı r. r.
► Hortum karakterli deniz hortumlarıHortum karakterli deniz hortumları
►► Bu deniz hortumlarıBu deniz hortumları bulutlarda olubulutlarda oluşşur ve yeryur ve yeryüzüzüüne done doğğru ru genişgenişler. Soğler. Soğuk cephe, sauk cephe, sağğanak hattanak hattıı ((çizgisi) ya da bçizgisi) ya da büüyyüük k konvektif k
konvektif küümelerle birlikte oluşmelerle birlikte oluşan an şşiddetli konvektif iddetli konvektif
hühücrelerden kaynaklanmaktadcrelerden kaynaklanmaktadıırlar. Krlar. Kııyyıı alanlaralanlarıı üzerinde üzerinde hortum geli
hortum gelişşimi iimi iççin uygun koin uygun koşşullarullarıın bulundun bulunduğğu ve u ve
yakyakıınlardaki denizel alanlarda tetikleyici mekanizmalarnlardaki denizel alanlarda tetikleyici mekanizmalarıın n ortaya
ortaya ççııktktığıığı durumlarda deniz hortumunun gelidurumlarda deniz hortumunun gelişşme me potansiyeli daha y
potansiyeli daha yüüksektir. Hortum karakterli deniz ksektir. Hortum karakterli deniz hortumlar
hortumlarıı gögörece daha krece daha kıısa sa ömömürlürlüüddüür ve genellikle su r ve genellikle su
üzerinde dururlar. Bununla beraber, deniz hortumu karaya üzerinde dururlar. Bununla beraber, deniz hortumu karaya geldi
geldiğği zaman bir kara hortumu i zaman bir kara hortumu öözellikleri gzellikleri gösterme olasösterme olasıılığılığı bulunmaktad
bulunmaktadıır; kr; kıısa sa ömömüürlrlüü olmasıolmasına rana rağğmen mal ve can men mal ve can kaybkaybıına neden olabilecek hasarlara yol ana neden olabilecek hasarlara yol aççabilmektedir. abilmektedir.
►
Lokal karakterli deniz hortumlar Lokal karakterli deniz hortumlar ı ı
►►
Bu deniz hortumlar Bu deniz hortumlar ı ı bir bir ç ç izgi ya da k izgi ya da k üçü üçü k k k k ü ü meler meler olu olu ş ş turan, turan, ı ı l l ı ı man dikey yay man dikey yay ı ı l l ı ı ml ml ı ı konvektif konvektif
bulutlardan kaynaklanmaktad
bulutlardan kaynaklanmaktad ı ı r. Olu r. Olu ş ş umlar umlar ı ı
yery yery ü ü z z ü ü ndeki r ndeki r ü ü zgâr ve s zgâr ve s ı ı cakl cakl ı ı k ko k ko ş ş ullar ullar ı ı na a na a şı şı r r ı ı duyarl
duyarl ı ı d d ı ı r. r. Ö Ö yle ki, yery yle ki, yery ü ü z z ü ü ndeki r ndeki r ü ü zgâr h zgâr h ı ı z z ı ı 20 20 knot (10 m/saniye) ya da daha h
knot (10 m/saniye) ya da daha h ı ı zl zl ı ı ysa veya ysa veya ya ya ğış ğış la atmosferde soğ la atmosferde so ğ uma yaş uma ya şan an ırsa ı rsa
da da ğı ğı lmaktad lmaktad ı ı rlar. Ek olarak, lokal karakterli deniz rlar. Ek olarak, lokal karakterli deniz hortumlar
hortumlar ı ı karaya ula karaya ula ş ş t t ı ı klar klar ı ı nda, karadaki nda, karadaki
s s ü ü rt rt ü ü nmeden dolay nmeden dolay ı ı h h ı ı zla da zla da ğı ğı lacaklard lacaklard ı ı r. Bu deniz r. Bu deniz hortumlar
hortumlar ı ı ancak k ancak k üçü üçü k tekne ya da gemilere, k tekne ya da gemilere, k k üçü üçü k liman ve marina gibi yerler a k liman ve marina gibi yerler a ç ç ı ı s s ı ı ndan ndan tehlikeli olabilmektedir.
tehlikeli olabilmektedir.
THUNDERSTORMS - ORAJLAR
Orta ve tropik ku
Orta ve tropik ku ş ş aklardaki en korkutucu atmosfer aklardaki en korkutucu atmosfer k k ö ö kenli do kenli do ğ ğ al afetlerden biri orajlard al afetlerden biri orajlard ı ı r. Orajlar r. Orajlar ı ı n n etkileri daha
etkileri daha ç ç ok yerel ok yerel ö ö l l ç ç ekli olma e ekli olma e ğ ğ ilimi ilimi g g östermesine kar ö stermesine kar şı şı n, t n, t ü ü rb rb ü ü lans, yü lans, y ü ksek r ksek r ü ü zgar h zgar h ız ı zı ı , , a a ğı ğı r ya r ya ğış ğış lar ve nadiren de olsa dolu ya lar ve nadiren de olsa dolu ya ğış ğış lar lar ı ı yla yla
kendini g
kendini g ö ö stermesinden dolay stermesinden dolay ı ı hava ve deniz hava ve deniz ula ula şı şı m m ı ı i i ç ç in a in a ç ç ı ı k bir tehdit olu k bir tehdit olu ş ş turmaktad turmaktad ı ı rlar. Hava rlar. Hava harita ve rotalar
harita ve rotalar ı ı konusunda konusunda ç ç al al ış ış anlar kesinlikle anlar kesinlikle orajlar
orajlar ı ı n yap n yap ı ı s s ı ı ve orajlarla birlikte ortaya ve orajlarla birlikte ortaya ç ç ı ı kan kan hava ko
hava ko ş ş ullar ullar ı ı n n ı ı n n ö ö zelliklerini bilmek zorundad zelliklerini bilmek zorundad ı ı r. r.
Oluşumu
Oraj
Oraj ççok ok şşiddetli ve giddetli ve göörkemli (spektekrkemli (spekteküüler) atmosferik ler) atmosferik olgulardan biri olarak kar
olgulardan biri olarak karşışımmııza za çıçıkmaktadıkmaktadır. Yır. Yıldıldırrıım, m, şşimimşşek, aek, ağığır sar sağğanaklar, anaklar, şşiddetli yiddetli yüüzey rzey rüüzgârzgârıı ve ara sve ara sııra ra dolu ya
dolu yağışğışlarlarıyla birlikte gıyla birlikte göörrüülmektedir. Bir orajlmektedir. Bir orajıın n oluoluşşabilmesi iabilmesi iççin atmosferik koin atmosferik koşşullarullarıın belli bir bilen belli bir bileşşimine imine (kombinasyonuna) gereksinim vard
(kombinasyonuna) gereksinim vardıır. Bu faktr. Bu faktörler görler görece örece yyüüksek nem iksek nem iççeren ve bir takeren ve bir takıım ym yüükselim hareketleri kselim hareketleri gögösteren kararssteren kararsıız hava koz hava koşşullarullarıı olarak olarak özetlenebilir. Hava özetlenebilir. Hava parseli karars
parseli kararsıız hale gelmeden z hale gelmeden öönce, kendisini nce, kendisini ççevreleyen evreleyen havadan daha s
havadan daha sııcak olducak olduğu bir noktaya kadar yğu bir noktaya kadar yüükseltilmek kseltilmek zorundad
zorundadıır. Bu kor. Bu koşşul saul sağğlandlandığıığında, gnda, göörece daha srece daha sııcak olan cak olan hava parseli, s
hava parseli, sııcaklığıcaklığı çevresindeki havadan daha soçevresindeki havadan daha soğuk bir ğuk bir öözellik kazanana kadar serbestzellik kazanana kadar serbestççe ye yüükselmeye devam kselmeye devam edecektir. Bu durumun ortaya
edecektir. Bu durumun ortaya ççııkabilmesi içkabilmesi için yin yüüzeydeki zeydeki ssııcak hava parselinin serbestcak hava parselinin serbestççe ye yüükselmesini sakselmesini sağğlayacak bir layacak bir takıtakım dm dışışsal (harici) ysal (harici) yüükselim hareketlerinin bulunmaskselim hareketlerinin bulunmasıı gereklidir. Is
gereklidir. Isıınma, topografya, cepheler veya konverjant nma, topografya, cepheler veya konverjant hava k
hava küütlesinin ytlesinin yükselmesini saükselmesini sağğlayan koşlayan koşullar olarak ullar olarak ssııralanabilir. ralanabilir.
Yapı
Orajlar
Orajlarıın belli ban belli başşllıı yapıyapısal unsuru sal unsuru ‘‘konvektif hkonvektif hücreücre’’ olarak olarak bilinen konvektif sirk
bilinen konvektif sirküülasyon birimidir. Gelişlasyon birimidir. Gelişkin bir oraj, kin bir oraj,
ççaplaraplarıı 1.5 km ile 10 km aras1.5 km ile 10 km arasıında denda değğiişşen bir en bir ççok konvektif ok konvektif hhüücreyi icreyi iççinde barinde barıındndıırabilmektedir. Aynrabilmektedir. Aynıı oraj ioraj iççinde inde
bulunan farkl
bulunan farklıı hhüücrelerin birbirinden bağıcrelerin birbirinden bağımsmsıız olarak var z olarak var olduklar
olduklarıı radar analizleri ve hava haritalarıradar analizleri ve hava haritalarındaki öndaki öllçüçümlerle mlerle saptanm
saptanmışışttıır. Her bir hr. Her bir hüücre 1cre 1--3 saat i3 saat iççinde sona eren bir inde sona eren bir ddööngngüü şşeklinde gelieklinde gelişşmektedir. mektedir. İİlk alk aşşamada (kamada (küümmüüllüüs s
geligelişşimi) bulut tek bir himi) bulut tek bir hüücre icre iççermekteyken, geliermekteyken, gelişşim devam im devam ettik
ettikççe yeni he yeni hüücreler oluşcreler oluşmakta, eski hümakta, eski hücreler creler
dağıdağılmaktadlmaktadır. Oraj hır. Oraj hüücrelerinin yacrelerinin yaşşam dam döngöngüüssüü üçüç farklıfarklı aaşşamadan oluamadan oluşşmaktadmaktadıır: kr: küümmüüllüüs as aşşamasamasıı, olgunluk , olgunluk
aaşşamasamasıı ve dave dağığılma ya da lma ya da öörs ars aşşamasamasıı. .
Orajın yaşam döngüsü
K K ü ü m m ü ü l l ü ü s a s a ş ş amas amas ı ı – – K K ü ü m m ü ü l l ü ü s bulutlar s bulutlar ı ı n n ı ı n n ç ç o o ğ ğ u oraj haline d u oraj haline d ö ö n n ü ü ş ş memesine ra memesine ra ğ ğ men, men,
oraj olu
oraj olu ş ş umun ilk a umun ilk a ş ş amas amas ı ı her zaman her zaman k k ü ü m m ü ü l l ü ü s bulutudur. Bu k s bulutudur. Bu k ü ü m m ü ü l l ü ü s s ü ü n ya da n ya da olu olu ş ş um a um a ş ş amas amas ı ı n n ı ı n temel ay n temel ay ı ı rt edici rt edici ö ö zelli zelli ğ ğ i i h h ü ü crenin tamam crenin tamam ı ı na hâkim olan bir y na hâkim olan bir y ü ü kselim kselim
hareketidir. Bu y
hareketidir. Bu y ü ü kselim hareketi, h kselim hareketi, h ü ü crenin crenin erken evrelerinde saniyede birka erken evrelerinde saniyede birka ç ç
santimden, olgunluk evrelerindeki saniyede santimden, olgunluk evrelerindeki saniyede
birka
birka ç ç metre h metre h ı ı z aras z aras ı ı nda de nda de ğ ğ i i ş ş kenlik kenlik
g g ö ö stermektedir. stermektedir.
Olgunluk a
Olgunluk a ş ş amas amas ı ı – – Birbirine yak Birbirine yak ı ı n alanlardaki n alanlardaki (biti
(biti ş ş ik) y ik) y ü ü kselim ve al kselim ve al ç ç al al ı ı m hareketleriyle birlikte m hareketleriyle birlikte y y ü ü zey yağ zey ya ğ murları murlar ı n n ı ı n ba n ba ş ş lamas lamas ı ı olgunluk a olgunluk a ş ş amas amas ı ı na na ge ge ç ç ilmi ilmi ş ş olur. Bu zamana kadar, ortalama bir olur. Bu zamana kadar, ortalama bir h h ü ü crenin crenin ü ü st k st k ı ı sm sm ı ı 7,5 km ya da daha fazla bir 7,5 km ya da daha fazla bir yü y ü ksekli ksekli ğ ğ e eri e eri ş ş mi mi ştir. Ya ş tir. Ya ğ ğ mur taneleri d mur taneleri d ü ü şmeye ş meye ba ba ş ş lad lad ığı ığı nda, ya nda, ya ğ ğ mur taneleri ve mur taneleri ve ç ç evreleyen hava evreleyen hava aras aras ı ı ndaki s ndaki s ü ü rt rt ü ü nme hava parselinde al nme hava parselinde al ç ç alma alma
hareketinin ba
hareketinin ba şlamas ş lamas ına neden olur. Bir oraj ı na neden olur. Bir oraj h h ü ü cresinin s cresinin s ı ı cakl cakl ı ı k kaybetme oran k kaybetme oran ı ı , nemli , nemli
adyabatik oran
adyabatik oran ı ı ndan daha b ndan daha b ü ü y y ü ü k oldu k oldu ğ ğ u i u i ç ç in, in, al al ç ç alan doygun hava parseli alan doygun hava parseli ç ç evresinden daha evresinden daha soğ so ğuk oldu uk oldu ğ ğ u bir seviyeye ula u bir seviyeye ula şı şı r; sonuç r; sonu ç olarak olarak a a ş ş a a ğı ğı ya do ya do ğ ğ ru ger ru ger ç ç ekle ekle ş ş en hareketinin h en hareketinin h ı ı z z ı ı artar, artar, bir al
bir al ç ç al al ı ı m hareketi ortaya m hareketi ortaya ç ç ı ı kar. kar.
Olgunluk aşamasında bulunan bir oraj hücresinin altındaki alçalıcı hava hareketleri. Oklar rüzgarı, noktalı çizgiler yağmur yağışını göstermektedir.
►► YağYağmur dmur düşüşmeye bameye başşlamaslamasıından kından kısa bir zaman sonra, sa bir zaman sonra, yyüükselim hareketi maksimum hkselim hareketi maksimum hıızzıına ulana ulaşışır. Yr. Yüükselim hkselim hıızzıı
yüyükseltiyle birlikte artmaktadkseltiyle birlikte artmaktadıır. Bir yür. Bir yükseltiden dikseltiden diğerine hğerine hıız z dedeğğiişşimleri yimleri yüükselim hareketlerinden daha az farklkselim hareketlerinden daha az farklııllıık k
gögöstermesine rastermesine rağmen, alğmen, alççalalıım hareketleri genellikle orta ve m hareketleri genellikle orta ve daha a
daha aşşaağığı seviyelerde daha gseviyelerde daha güçüçllüüddüür. Alr. Alççalalıım hareketleri m hareketleri yüyükselim hareketleri kadar gkselim hareketleri kadar güçüçllüü dedeğğildir; alçildir; alçalalım ım
hareketlerinin h
hareketlerinin hıızzıı saniyede birkasaniyede birkaçç santimetreden 12 santimetreden 12 metreye kadar de
metreye kadar değğiişmektedir. Belirgin alşmektedir. Belirgin alççalalıım hareketleri m hareketleri hhüücrenin crenin üüst kst kıısmsmıında olduknda oldukçça nadir olarak ortaya a nadir olarak ortaya ççııkar kar çünkçünküü bu böbu böllümde ümde ççooğğu zaman sadece buz kristalleri ve u zaman sadece buz kristalleri ve kar taneleri bulunmaktad
kar taneleri bulunmaktadıır, bu elementlerin dr, bu elementlerin düüşşüüşş oranlaroranlarıı belirgin al
belirgin alççalalıım hareketlerinin oluşm hareketlerinin oluşmasmasıı içiçin yeterli dein yeterli değğildir. ildir.
Olgunluk a
Olgunluk aşşamasamasıındaki bir hndaki bir hüücre genellikle 7,5 kmcre genellikle 7,5 km’’nin nin
üzerine kadar yayüzerine kadar yayııllıır ve daha alr ve daha alçak seviyelerinde birbirine çak seviyelerinde birbirine bitibitişşik keskin yik keskin yüükselim ve alkselim ve alççalalıım hareketleri ortaya m hareketleri ortaya ççııkar. kar.
BBüyüyüük su damlalark su damlalarıı yyüükselim skselim sıırasırasında yukarnda yukarıı hareket hareket ederken al
ederken alççalalıım sm sıırasrasıında ise yanda ise yağğmur olarak dmur olarak düüşşüüşşe e gegeçerler.çerler.
Da Da ğı ğı lma ( lma ( ö ö rs) a rs) a ş ş amas amas ı ı – – Olgunluk evresindeki Olgunluk evresindeki h h ü ü crenin ya crenin ya ş ş am s am s ü ü resi boyunca, d resi boyunca, d ü ü ş ş en ya en ya ğ ğ mur mur
damlalar
damlalar ı ı giderek daha fazla hava parç giderek daha fazla hava par ç as as ın ı n ı ı a a ş ş a a ğı ğı ya s ya s ü ü r r ü ü kler. Sonu kler. Sonu ç ç olarak al olarak al ç ç al al ı ı c c ı ı hava hava
hareketi da
hareketi da ğı ğı lan y lan y ü ü kselim hareketinin yerini alacak kselim hareketinin yerini alacak şekilde yay ş ekilde yayı ıl l ır. Bu s ı r. Bu sü ü re re ç ç geliş geli şmesini s mesini sü ü rd rd ü ü rd rd ü ü kç k ç e e h h ü ü crenin daha al crenin daha al ç ç ak seviyelerinin tamam ak seviyelerinin tamam ı ı bir bir al al ç ç al al ı ı m hareket alan m hareket alan ı ı halini al halini al ı ı r. Bu durum dengesiz r. Bu durum dengesiz
bir ko
bir ko ş ş ul ortaya ul ortaya ç ç ı ı kard kard ığı ığı ndan ve al ndan ve al ç ç al al ı ı m m ı ı n i n i ç ç indeki indeki azalan hareketin kuruma s
azalan hareketin kuruma s ü ü recine yol a recine yol a ç ç t t ığı ığı ndan ndan dolay
dolay ı ı , b , b ü ü t t ü ü n yap n yap ı ı da da ğı ğı lmamaya ba lmamaya ba ş ş lar. Bu andan lar. Bu andan itibaren y
itibaren y ü ü ksek r ksek r ü ü zgârlar bulutun zgârlar bulutun ü ü st k st k ı ı sm sm ı ı n n ı ı ö ö rs rs
şekline d ş ekline d ö ö n n ü ü şt ş tü ü r r ü ü rler, bu rler, bu şekil f ş ekil fı ırt rt ına h ı na h ü ü cresinin cresinin
da da ğı ğı lma e lma e ğ ğ ilimine girdi ilimine girdi ğ ğ ini g ini g ö ö stermektedir. stermektedir.
►► DİDİKEY GELİŞİKEY GELİŞİMM
►► OrajlarıOrajların 20 km yn 20 km yüüksekliksekliğğe kadar e kadar çıçıktktııklarklarıı kesin bir şkesin bir şekilde ekilde öölçülçülmlmüüşşttür ür ve baz
ve bazıı şiddetli orajlarşiddetli orajlarıın daha bn daha büüyyüük yk yüüksekliklere ulaksekliklere ulaşştığıtığı da da
gögözlemlenmişzlemlenmiştir. Genellikle maksimum yütir. Genellikle maksimum yükseklik 13kseklik 13--14 km kadard14 km kadardıır. r.
Genelde hava k
Genelde hava küütleleri orajlartleleri orajları, cephe orajları, cephe orajlarından daha bından daha büüyyüük k
yüyüksekliklere kadar bksekliklere kadar büüyyüümektedirler. Oraj hmektedirler. Oraj hücresinin yapücresinin yapıısal temelini sal temelini oluşoluşturan asturan asııl etken havanl etken havanın yın yüükselen ve alkselen ve alçalan hareketidir. Bu çalan hareketidir. Bu
hareket binlerce metre y
hareket binlerce metre yüüksekliklere kadar sksekliklere kadar sürekli olarak dikey yürekli olarak dikey yönde önde akan hava parsellerinden olu
akan hava parsellerinden oluşşmaktadımaktadır. Alr. Alççalalıım hareketinin hm hareketinin hıızzıı ya ya gögörece sabit ya da yrece sabit ya da yükseltiye baükseltiye bağğllıı olarak aşolarak aşamalıamalı olarak değolarak değiişşiklik iklik gögösterir. Diğsterir. Diğer yandan er yandan şşiddetli hava hareketleri aliddetli hava hareketleri alççalan ve yalan ve yüükselen kselen havaya ba
havaya bağğllıı olarak gelişolarak gelişen küçüen küçük ök ölçlçekli dekli düüzensiz hareketleridir. zensiz hareketleridir.
AlçAlçalan ve yalan ve yüükselen hava hareketi skselen hava hareketi süürekli belli bir akrekli belli bir akıım oranm oranıı bulunan bulunan bübüyyüük akarsulara benzerken, k akarsulara benzerken, şşiddetli hava hareketleri bir akarsu iddetli hava hareketleri bir akarsu
içiçindeki rastlantindeki rastlantıısal su hareketlerine veya girdaplara benzetilebilir. sal su hareketlerine veya girdaplara benzetilebilir.
►►
Orajlardaki hava durumu Orajlardaki hava durumu
►►
Yery Yery ü ü z z ü ü nde g nde g ö ö zlemlenen ve kay zlemlenen ve kay ı ı t alt t alt ı ı na al na al ı ı nan nan orajlar
orajları ın ya n ya ğış ğış (hidrometeor) ve tü (hidrometeor) ve t ü rb rb ü ü lans lans ı ı kolayca kolayca fark edilmektedir. Oraj bulutlar
fark edilmektedir. Oraj bulutlar ı ı n n ı ı n kendi i n kendi i ç ç indeki indeki hava durumu ise bamba
hava durumu ise bambaş şka bir hikâyedir. F ka bir hikâyedir. Fı ı rt rt ına ı na bulutlar
bulutlar ı ı i i ç ç inden olduk inden olduk ç ç a h a h ı ı zl zl ı ı ge ge ç ç meleri meleri gerekti
gerekti ğ ğ inden dolay inden dolay ı ı u u ç ç aklar arac aklar arac ı ı l l ığı ığı yla yap yla yap ı ı lan lan g g ö ö rsel g rsel g ö ö zlemler olduk zlemler olduk ç ç a zordur ve insano a zordur ve insano ğ ğ lu lu hen hen ü ü z bulut i z bulut i ç ç indeki hidrometeor elemanlar indeki hidrometeor elemanlar ı ı n n ı ı n n
hepsini
hepsini ö ö lç l ç ebilecek herhangi bir cihaz ebilecek herhangi bir cihaz
geli geli ş ş tirememi tirememi ş ş tir. Bug tir. Bug ü ü nk nk ü ü bilgilerimize dayanarak bilgilerimize dayanarak f f ırt ı rtı ına (oraj) bulutlar na (oraj) bulutlar ın ı n ın i ı n iç ç indeki ve etraf indeki ve etraf ındaki ı ndaki
ya ya ğış ğış t t ü ü rb rb ü ü lans lans ı ı ve buzlanma olu ve buzlanma olu ş ş umlar umlar ı ı
hakk hakk ı ı ndaki a ndaki a ç ç ı ı klamalar a klamalar a ş ş a a ğı ğı da bulunmaktad da bulunmaktad ı ı r. r.
►
► Hidrometeor: atmosferdeki su buharıHidrometeor: atmosferdeki su buharıyla ilgili olgularyla ilgili olgularıın tamamn tamamıı..
►► YAĞYAĞMURMUR –– FıFırtrtıına ina iççindeki sindeki sııvvıı su güçsu güçllüü bir yübir yükselim hareketiyle kselim hareketiyle karşıkarşılaşılaşırsa onunla birlikte yrsa onunla birlikte yükselebilir; herhangi bir hava hareketi ükselebilir; herhangi bir hava hareketi olmaks
olmaksıızzıın an aşışırrıı yüyüklklüü bir konsantrasyon şbir konsantrasyon şeklinde aseklinde asııllıı kalabilir; ya da kalabilir; ya da yeryyeryüzüzüüne yane yağğmur olarak dmur olarak düüşşebilir. Genellikle yeryüebilir. Genellikle yeryüzzündeki ekipmanla ündeki ekipmanla
normal ko
normal koşullarda şullarda ööllçüçülen yalen yağğmur, havanmur, havanıın aln alççalalııccıı hareketiyle hareketiyle gergerçekleçekleşmişmişştir. Bu durum bulut içtir. Bu durum bulut içine giren bir pilotun suya daline giren bir pilotun suya dalıp ıp
boğboğulma olasulma olasııllığıığınnıı dışdışararııda bda bırakmamaktadırakmamaktadıır, aslr, aslıında bu tip bir yanda bu tip bir yağğmur mur yeryyeryüzüzüünden gnden göözlemlenememektedir. Yağzlemlenememektedir. Yağmur mur şşeklindeki yaeklindeki yağışğışlar lar
hemen hemen her durumda donma seviyesinin alt
hemen hemen her durumda donma seviyesinin altında ortaya ında ortaya
ççıkmaktadıkmaktadır. Yaır. Yağğmurun gmurun göözlemlenmediğzlemlenmediği si süürereççte fte fıırtrtına henına henüz olgunluk üz olgunluk aşaşamasıamasına gelmemina gelmemişş demektir. demektir. İİstatistikler orajıstatistikler orajın olgunluk an olgunluk aşşamasamasıınnıın n
her safhas
her safhasıında genellikle nda genellikle şşiddetli yağışiddetli yağışlarların oluın oluşştutuğğunu gunu gööstermektedir. stermektedir.
ŞŞiddetli yaiddetli yağışğışlarlarıın en n en ççok gok göörrüüldldüüğğüü seviyeler fseviyeler fıırtrtıınannanıın orta ve an orta ve aşşaağığı kkııssıımlarmlarııddıır. r.
►► DOLUDOLU –– Dolu şDolu şeklindeki yaeklindeki yağışlar genellikle orajğışlar genellikle orajıın olgunluk an olgunluk aşşamasamasıında nda gerçgerçekleekleşmektedir. şmektedir. Çok nadiren de olsa fÇok nadiren de olsa fıırtrtıınannanıın bir ya da ikiden fazla n bir ya da ikiden fazla seviyesinde birden g
seviyesinde birden göözlemlenebilmektedir. zlemlenebilmektedir. ÇÇok kıok kısa ssa süüreli olarak reli olarak gögözlemlenmektedirler. En fazla orta seviyelerde ortaya çzlemlenmektedirler. En fazla orta seviyelerde ortaya çııkarlar. karlar.
►► KARKAR –– Orta ve şOrta ve şiddetli kar yaiddetli kar yağışığışınnıın en sn en sık ortaya ık ortaya çıçıktktığıığı alanlar donma alanlar donma seviyesinin y
seviyesinin yüüzlerce metre zlerce metre üüzeridir. Donma seviyesinin zeridir. Donma seviyesinin üüzerindeki zerindeki hemen hemen b
hemen hemen büüttüün yn yüükselici hava hareketlerinin gkselici hava hareketlerinin göörrüüldldüüğğüü
yüyüksekliklerde kar ve pek ksekliklerde kar ve pek ççok zaman karla karok zaman karla karışıışık sük süper soper soğğuk yauk yağğmur mur şşeklinde yağışeklinde yağışlar ortaya lar ortaya ççııkabilir. Bu durum benzersiz bir buzlanma kabilir. Bu durum benzersiz bir buzlanma problemini beraberinde getirmektedir: u
problemini beraberinde getirmektedir: uççaklarakların kanat uın kanat uçlarçlarıında biriken nda biriken ıslak kar kaba buz parıslak kar kaba buz parççalaralarıınnıın olun oluşşumuna neden olmaktadıumuna neden olmaktadır, bu buz r, bu buz uçuçaağığın kaldın kaldırma ve drma ve düüz uz uçuçuşş yeteneğyeteneğinin hinin hıızla kaybolmaszla kaybolmasıına yol na yol
açaçmaktadmaktadıır. r.
►► TURBÜTURBÜLANSLANS –– YağışYağış ve tüve türbrbülans arasülans arasıında anda aççıık bir korelasyon k bir korelasyon bulunmaktad
bulunmaktadıır. Olur. Oluşşan tan tüürbrbüülanslansıın n şşiddeti birçiddeti birçok durumda yaok durumda yağışığışın n şşiddetiyle değiddetiyle değiişşmektedir. mektedir.
►► BUZLANMABUZLANMA –– SıSıcaklcaklığıığın donma noktasn donma noktasınınıın altn altıında oldunda olduğğu tu tüüm m seviyelerde buzlanma ortaya
seviyelerde buzlanma ortaya ççııkabilmektedir. Gerek kaba gerekse de kabilmektedir. Gerek kaba gerekse de saydam (cam) buz kar ve karla kar
saydam (cam) buz kar ve karla karışıışık yak yağğmurun gmurun göörrüüldldüüğğüü böbölgelerde lgelerde oluşoluşmaktadmaktadır. Donma seviyesi ayrır. Donma seviyesi ayrıca ıca şşiddetli tüiddetli türbrbülans sülans sııklklığıığınnıın en n en
bübüyyüük ve genellikle k ve genellikle şşiddetli yağışiddetli yağışlarların (yaın (yağmurun) en ğmurun) en ççok gok göörrüüldldüüğğüü alan olmas
alan olmasıından dolayndan dolayı, hava ulaı, hava ulaşımşımıı açaçııssıından en tehlikeli alan olarak ndan en tehlikeli alan olarak karşıkarşımmııza za ççııkmaktadkmaktadır. ır.
