Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Bölümü, COG 129 Bilimsel Araştırma Yöntemleri
Bilimsel Ritüel ve
Akademik Yapı
Ders Notları (Hafta 14)
Bilimsel Ritüel ve Akademik Yapı
Akademik disiplinlerin temel amacı, özel ilgi alanları çerçevesinde sürdürülen aktivitelerle bilgi düzeyini artırmak ve ilerletmektir. Disiplinlerin üyeleri -akademisyenler- bu amaca araştırma yaparak ve onları yayınlayarak katkıda bulunurlar. Buna, disipliner devamlılığı ve bilginin yayılmasını sağlamak üzere çeşitli düzeylerde yaptıkları eğitim faaliyetleri de genellikle eşlik eder.
Bu açıdan ele alındığında, akademik ritüel üç temel elemana sahiptir: Araştırma, eğitim, yönetim. Araştırma, temel olarak akademisyenlerin kendi alanlarında yaptıkları orijinal çalışmaları ve elde ettikleri sonuçları yayınlamalarını içeren geniş kapsamlı bir ritüeldir. Bu araştırma sonuçları genellikle bilimsel dergilerde makale ya da yayın evleri tarafından kitap olarak basılabilir. Eğitim süreci, hem lisans hem de lisansüstü seviyelerde verilen derslerden oluşmaktadır. Yönetim ise, öğrenci danışmanlığından üniversite rektörlüğüne uzanan bir yelpazade üniversitenin işleyişinde alınan/yapılan görevlerden oluşmaktadır. Akademisyeler açısından bu elemanlar her zaman dengeli bir dağılıma sahip değildir. Çalışılan kurumun (üniversite, enstitü) ve ayrıca akademisyenin yönelimine bağlı olarak her bir elemanın akademik ritüeldeki ağırlığı değişir. Örneğin, bir araştırma enstitüsünde ya da üniversitesinde çalışmakta olan bir akademisyen için araştırma, iş yükünün en büyük bölümünü oluşturabilir; böylelikle eğitim ve yönetim, kariyerinin daha az bir kısmını işgal edebilir. Ayrıca, birbirleriyle karşılaştırıldığında, araştırma, akademik yükselmelerde eğitim ve yönetim gibi edimlerden çok daha önemli bir rol oynar.
oldukça önemli bir yer tuttuğunu belirtmek gerekir. Araştırmanın temel yayın pratiği olan makale bilimsel dergilerde yayınlanır. Araştırmanın temasına göre, yayınlanması için gönderilecek dergi akademisyen tarafından belirlenir. Bu dergi ulusal ya da uluslararası olabilir. Gönderilen makale, derginin editörü tarafından bir ön değerlendirmeye alınır. Bu aşamada, dergi editörü makalenin bilimsel yönden yetkin olup olmadığı, ele alınan konunun derginin kapsamına girip girmediği gibi temel konuları inceler. Bu değerlendirmeleri geçen makaleler, incelenip içerik olarak değerlendirilmesi için aynı alanda çalışmakta olan hakemlere gönderilir. Hakem raporları doğrultusunda makale yayınlanabilir, düzeltme alabilir ya da reddedilebilir. Akademisyenler belirli bir konuda yaptıkları araştırmayı kitap olarak da yayınlayabilirler. Bunlara monografi denir. Ders kitapları ise, belirli bir alanda literatüre giren araştırma ürünlerinin yerleşik hale gelenlerini, genel olarak kabul görenlerini; yani artık standart olmuş bilgi-bulguları sistematik bir şekilde ele alan yayınlardır ve bunlar esas olarak lisans ve lisansüstü eğitim yapan öğrenciler için yazılır.
Tablo 1. Anglo-Amerikan dünyadaki ve Türkiye’deki akademik kariyer merdiveni.
İngiliz Modeli Amerikan Modeli Türkiye Modeli
Professor Professor Profesör
Reader Associate Professor Doçent Senior Lecturer
Assistant Professor Dr. Öğretim Üyesi Lecturer
Lisansüstü Öğrenci (Yüksek Lisans / Doktora) Lisans Öğrencisi
ortak kısımlarını oluşturmaktadır. Ancak, akademik kariyerin sonraki aşamalarındaki ünvanlar ve süreçler ülkeler arasında yer yer farklılaşabilmektedir.
Türkiye modeli odağa alındığında, akademik kariyerin sonraki aşaması Dr. Öğretim Üyeliğidir (eski Yardımcı Doçent doktorluk). Bu aşamaya gelmiş olan bir akademisyen genellikle belirli bir süre (2-4 yıl) için pozisyonuna atanır (süre sonunda ataması yenilenebilir) ve araştırma yapmanın yanı sıra eğitim faaliyeti de gerçekleştirir. Doktor öğretim üyeliğinden sonra akademik kariyerine devam etmek isteyen bilimciler doçent olmak için gerekli şartları sağlamaya çalışırlar. Bu şartlar genellikle araştırma ürünleri ve yabancı dil yeterliliği ile ilgilidir. Doçent olan bir akademisyenin akademik kariyerindeki son pozisyonu profesörlüktür. Doçentlik ve profesörlük devlet üniversitelerinde daimi pozisyonlardır. Akademik kariyer merdiveni boyunca yukarı doğru çıkışa gelir artışı da eşlik eder. Akademik topluluktaki buraya kadar anılanlar dışındaki ünvanlar idari sorumlulukları ifade eder (bölüm başkanlığı, dekanlık, rektörlük gibi).
Akademik yapılanmadaki idari sorumluluklar akademisyenler tarafından yerine getirilir. Bu bakımdan, her akademisyen bir anabilim dalının üyesidir. Anabilim dalı, bir bölümün içerisindeki alt birimdir ve anabilim dalı başkanı tarafından yönetilir. Bu birimlere ayrılma, genellikle, belirli bir disiplinin alt araştırma konularına göre olur. Birden fazla anabilim dalından oluşan ve bölüm başkanı tarafından idare edilen bölümler, fakülteler bazında örgütlenirler. Fakülteler, daha geniş ölçekte, bir üniversite içerisinde, benzer olgu gruplarını ele alan birden fazla bölümden oluşur ve dekan tarafından yönetilir. Örneğin, doğal dünyayı inceleyen bölümler (fizik, kimya, biyoloji vd.) fen fakültelerinde örgütlenirken; beşeri ve sosyal dünyayı inceleyen bölümler (dil, tarih, edebiyatlar vd.) genellikle edebiyat fakültelerinde yer alırlar. Tüm fakülteler üniversiteye bağlıdır. Üniversiteler rektörler tarafından yönetilir. Akademisyenlerin yönetim faaliyeti, bireysel görevlerden üniversite rektörlüğüne uzanan üniversiter yapılanma çerçevesinde gerçekleşir.
Yararlanılan Kaynak: Johnston, R., Sidaway, J. D. 2016. Geography and Geographers:
