EĞİTİMDE ETKİN ÖĞRETİM

(1)

EĞİTİMDE ETKİN

ÖĞRETİM

YARATICI DÜŞÜNME TEKNİKLERİ

(2)

Öğrenme ilkeleri

 Dersi yüksek düzeyde öğrenci katılımını sağlayacak biçimde plânlama ve yürütme,

 Öğrencileri kendi öğrenmelerinden sorumlu hale getirme

(Saban, 2000)

12/17/2021 Öğr. Gör. Dr. Pınar Kızılhan 2

(3)

YARATICILIK KİME GEREKLİ

 Yaratıcılık geçmişte de bugünde de insanoğlunun dünyayı güzelleştiren, zenginleştiren ve yaşamını kolaylaştıran en önemli özelliği olmuştur8 (Sak, 2008).

Sak, U. (2008). Yaratıcı Düşünme Teknikleri (İçinde: Okul öncesinde yaratıcılık ve drama eğitimi). Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları.

12/17/2021 Öğr. Gör. Dr. Pınar Kızılhan

3

(4)

YARATICILIK KİME GEREKLİ

 Binlerce yıl önce insanoğlunun eti kemikten ayırmak için taşı yontup bıçak olarak kullanması ile bugün torunlarının interneti icat etmesi benzer düzeyde yaratılardır (Sak, 2008).

4

(5)

Çünkü,

her ikisi de çağın en çok gereksinim duyulan ve en çok önem verilen buluşlarıdır. Ancak ne internet taş devrinde bir değer taşıyabilirdi, ne de taştan bıçak, bugün bir önem içerirdi. Diğer bir deyişle, yaratıcılık, zamana ve gereksinime bağlı olarak önem kazanır (Sak, 2008).

5

(6)

YARATICILIK KİME GEREKLİ

 Yaratıcılık yalnızca bilimin, edebiyatın ya da sanatın gelişimi için gerekli değildir. Yaratıcılık, her bireyin, -yetişkin ya da çocuk- gerek duyduğu bir yetenektir.

 Medeniyeti ileriye taşıyan sıra dışı insanlar gibi sıradan insanlar da en azından yaşamlarının bir bölümünde yaratıcı olmak zorundadırlar (Sak, 2008).

6

(7)

YARATICILIK KİME GEREKLİ

 Keşifler, buluşlar ve diğer yenilikler sıra dışı insanlar tarafından yapılırken sıradan insanlar da günlük yaşamlarında karşılaşmış oldukları sorunlara yaratıcı çözümler üretmek zorundadırlar (Sak, 2008).

7

(8)

YARATICILIK KİME GEREKLİ



Damak tadına göre yemek yapması gereken bir aşçının; arkadaşları tarafından oynanmakta olan bir oyuna kabul edilmeyen ve kendi oyun kümesini kurmaya çalışan bir çocuğun;

söylenecek sözün kalmadığı bir toplantıda patronlarını ikna etmesi gereken bir genel müdürün; iflas etmek üzere olan bir iş adamının;

ilgi duyulmayan sanatına yenilik kazandırmaya çalışan bir ressamın; daha önceki yerçekimi kuramlarının yanlışlığına inanan ve karşıt bir kuram bulmaya çalışan bir bilim insanının sıradan olması beklenemez. Bu tür sorunların çözümünde yaratıcı olunmak zorundadır (Sak, 2008).

8

(9)

YARATICI DÜŞÜNME TEKNİKLERİ

Not: Bu ders materyali yukarıda referans verilen kitap bölümünden özetlenmiştir.

9

(10)

Morfolojik sentez



Morfolojik sentez tekniği ile yaratıcı bileşimler yapabilmek.



Morfolojik sentez tekniği ile farklı olan nesnelerin, düşüncelerin ya da imgelerin ögeleri (boyut, işlev, renk v.b.) arasında transferler yapılarak ya da bu ögeler birleştirilerek (kombinasyon) başmbaşka yeni bir ürün elde edilir. Birleştirilen öğelerin çoğu zaman orijinal kimliklerini birleşim içinde yitirmelerinden dolayı morfolojik sentez tekniğin kullanımı yapısal değişimleri ve yenilikleri de beraberinde getirmektedir (Sak, 2008).

1

0

(11)

Morfolojik sentez

 Bu bir anlamda, bir çocuğun Lego parçalarını seçici bir biçimde birleştirmesine benzemektedir.

 Dahilerin de düşünceleri, ilkeleri, kuramları, kavramları ve imgeleri defalarca birleştirdikleri, birleşimleri ayrıştırdıkları, yeniden yapılandırdıkları ve yeniden birleştirdikleri görülür (Sak, 2008).

 .

1

(12)

Kombinasyon (Birleştirme)

 Kombinasyon, birçok icadın ve buluşun temelinde yatan düşünsel bir araçtır. Örneğin, ünlü matematikçi Henry Poinçare’ye göre matematik alanındaki buluşların çoğu farklı fikir ya da kuramların ya da bunların bazı öğelerinin çok farklı yollardan kombine edilmesi ve bu birleşimler arasından en uygun olanının seçilmesi yoluyla elde edilmiş buluşlardır (Sak, 2008).

1

2

(13)

 Birleştirilen düşünceler ya da düşünceler kurumlar birbirlerine ne kadar uzak iseler, ortaya çıkan buluşun yaratıcılık düzeyi de o kadar yüksek olabilir (Sak, 2008).

1

3

(14)

 Birleştirme yalnızca matematik ve fen bilimlerinde değil, yaşamın bütün alanlarında kullanılabilir.

 Evimizin yeniden tasarlanmasında, sinema sektörüne yeni açılımlar getirilmeye kadar farklı alanlarda bu tekniğin yaşamımızı zenginleştirdiği görülür. Örneğin son yıllarda sinema dünyasını etki altına alan çizgi filmleri ve bu filmlerin ana karakteri olan yaratıkları düşünelim. Bu yaratıkların tasarımı rastlantı olmasa gerek (Sak, 2008).

1

4

(15)

 Aksine bu yaratıklar, son derece yaratıcı beyinlerin ürünleridir. Ancak yaratıcı beyinler yöntemsiz,

sistemsiz çalışmazlar.

 Çizgi film yaratıkları farklı türlerin (insan ya da

hayvan) değişik özelliklerini taşıdıkları görülecektir.

 Shrek çizgi filminin ana kahramanı olan Shrek’in bir dev imajı olsa da sahip olduğu insansı

özellikleri hayvansı vücut uzuvları ve saflığı onu Shrek olarak ilginç yapmaktadır. Benzer bir

biçimde Yüzüklerin Efendisi filminin ana

karakterlerinden olan Gollum hem fiziksel hem de davranışsal olarak tamamen bir insan ve hayvan çeşitleme birleşimidir. Ancak Gollum’un karakteri kötülüğün bir sembolüdür.

1

5

(16)

 Bilim ve teknolojide de kullanılan bu tekniğe ilişkin dünyaca ünlü modern otomobillerin üreticisi Henry Ford ‘ben yeni bir şey icat etmedim, sadece başkalarının icatlarını birleştirerek bir otomobile dönüştürdüm’.

1

6

(17)

 Küçük ofislerde ve az bütçeli işletmelerde faks, yazıcı, tarayıcı ve fotokopi makinelerinin ayrı ayrı kullanılması ne ekonomik ne de ergonomiktir. Ancak bu makinelerin tamamının işlevlerini yerine getiren bir ürünün, çok önemli bir ihtiyacı yaratıcı bir biçimde karşılayacağı kuşkusuzdur.

1

7

(18)

Özellik Listeleme



Özellik listeleme tekniği ile yaratıcı modifikasyonlar yapabilmek



Özellik listeleme tekniği, bir düşüncenin, problemin, senaryonun, imgenin ya da nesnenin unsurlarında değişimler yaparak yeni sonuçlar elde etmeye yarayan özel bir tekniktir. Özellik listeleme tekniği kullanılarak bir nesne ya da düşünce kısmen farklı bir biçime dönüştürülebileceği gibi tamamen yeni bir ürün de yaratılabilir. Aslında çoğumuz bu tür değişimleri günlük yaşamımızda farkında olmadan ve sistematik bir yol izlemeden sık sık uyguluyor olabiliriz (Sak, 2008).

1

8

(19)

Sinektik

 Yunanca ‘syn’ sözcük kökünden gelmekte olup farklı olan ve birbiriyle ilgisiz görünen elementlerin bir araya gelmesidir (Gordon, 1987).

 Sinektik tekniğinin amacı sorun çözme sürecini daha etkili ve verimli kılmaya yarayan analojileri sistematik biçimde kullanma yollarını öğretmektir (Sak, 2008).

1

9

(20)

Sinektik

 Sinektik tekniğinin buluşçusu William Gordon ve çalışma ekibi sinektik tekniğini kullanarak geliştirmiş oldukları ürünlerin ve fikirlerin karşılığında 200’ün üzerinde patent almışlardır.

 Pringles patates cipsleri, çöp küçültücü, elektrikli bıçak, uzay beslenme sistemi, buz makinesi, jet deniz motoru sinektik icatlarının bazılarındandır (Sak, 2008).

2

0

(21)

Sinektik



Gordon’a (1987) göre yaratıcı düşünme ile eleştirel düşünme arasında sıkı bir bağ vardır. Bilinen ve alışık olunan şeyleri tuhaflaştırma, tuhaf olanları ise belirginleştirme yaratıcı düşünceye temel teşkil etmektedir.



Tuhaf olanı belirgin hale getirmek, analitik bir yaklaşımla ön bilgi kullanımını gerektirirken; aşina olduğumuz şeyleri tuhaflaştırmak, varolan düşüncelerimizden, bildiklerimizden sıyrılıp yeni bir yaklaşım takınmamızı gerektirir.



3 alt tekniği vardır:

 Doğrudan analoji

 Kişisel analoji

 Sembolik analoji (Sak, 2008).

2

1

(22)

Doğrudan analoji

 Bir durumu başka bir duruma, bir problemi başka bir probleme benzetmek ya da bunlar arasında ilişkiler kurmak doğrudan analojiler yapmaktır. Doğrudan analoji tekniğini kullanarak problem çözmeye çalışan kişi başka problemlerin çözülme yolları konusunda düşünür ve o yolları kendi problemini çözmek için kullanır.

 Doğrudan analojiye, örümcek ağları ile balık ağları arasında kurulan benzerlik örnek olarak verilebilir (Sak, 2008).

2

(23)

 Örneğin, çözmeye çalıştığımız sorunlara benzer olanları kuşların, böceklerin, evcil ya da yabani hayvanların, çiçeklerin ya da doğanın kendisinin nasıl çözdüğünün yolları üzerine düşünmeli ve bağlantılar kurulmalıdır.

 NASA uzmanlarının şiddetli rüzgarda sineklerin nasıl uçtuğunu araştırarak askeri amaçlı mikro ajan uçaklar geliştirmişlerdir.

2

3

(24)

Kişisel analoji

 Kişisel analojiler yapabilmek.

 Kişisel analoji tekniği ile problem çözmeye çalışan bir kişi problemin bir parçası olur. Bu tür bir yaklaşım, problem konusunda yeni açılımlar ve farklı perspektifler kazandırır.

 Kişisel analojiye, kendimizi suyu kesilmiş bir derede yeşeren söğüt fidanına benzetmemiz örnek olarak verilebilir (Sak, 2008).

2

4

(25)

 Bilim dünyasında sık kullanılan bir tekniktir.

 Einstein, genel görelik kuramını keşfi sürecinde sorunun bir parçası olarak kendini uzayda ışık hızında yol alan bir cisim olarak hayal etmiş,

‘hayal gücü bilgiden daha önemlidir’ sözüyle bunu desteklemiştir.

2

5

(26)

Sembolik analoji



Sembolik analojiler yapabilmek.



Benzer ya da birbirinin zıddı olan ya da açık bir biçimde ilişkili görülmeyen fikirler, teoriler, davranışlar, tutumlar, imgeler ya da nesneler arasında basit ya da karmaşık ama somut bağlantılar kurmaktır.



Anlam transferi, sembolik analojilerin en önemli ayırt edici özelliklerinden birini oluşturur. Bu durumda terimler ya da nesneler gerçek anlamlarının dışında değişmeceli (mecazi) bir biçimde kullanılırlar. Sembolik analojiye akıllıca konuşan fakat delice davrana kişileri atfetmek üzere kullanılan ‘akıllı deli’ benzetmesi örnek olarak verilebilir (Sak, 2008).

2

6

(27)

Sembolik analoji

 ‘Ateş düştüğü yeri yakar’ örneğinde somut bir şey olan ateş soyut bir terim olan ‘acı’yı sembolize etmektedir (Sak, 2008).

2

7

(28)

Sembolik analoji

 Sembolik analoji tekniğinin amacı, kendi içinde çelişkili (paradoksal) durumlar oluşturmaktır;

özgür mahkum, muhteşem tembel bu tür paradoksa örnek olarak verilebilir.

 Sembolik analojilerin en iyi örneklerini yaratıcı yazın ve sanat alanlarında görebiliriz. Edebiyat alanında beğeni toplayan şiirler, romanlar, paradokslar, analojiler ve metaforlar ile örülmüşlerdir.

2

8

(29)



Ünlü ressam Frida Kahlo’nun ‘Geyik’ adlı eseri



Bu resimde Frida, yaralı bir geyik ile kendi iç dünyası arasında bağlantı kurarak, doğrudan analojiye, kendisini yaralı bir geyiğin yerine koyarak kişisel analojiye ve kendini anlatmak üzere yaralı bir geyiği kullanarak sembolik analojiye yer vermiştir. Diğer yandan bu resimde insan ve hayvan figürlerinin birleştirilerek farklı bir canlı türünün yaratılmasından dolayı morfolojik sentez tekniğine güzel bir örnek olduğu söylenebilir (Sak, 2008).