JURGEN HABERMAS JURGEN HABERMAS

(1)

JURGEN HABERMAS JURGEN HABERMAS

Çalışmalarının merkezi temaları:

1- Frankfurt Okulu’nun pozitivizm 1- Frankfurt Okulu’nun pozitivizm

eleştirisini izler; tarihsel materyalizmin eleştirisini izler; tarihsel materyalizmin

yeniden inşasıyla ilgilendiğini söyler yeniden inşasıyla ilgilendiğini söyler

2- yirminci yüzyıl dünyasında kuram ile 2- yirminci yüzyıl dünyasında kuram ile

pratik arasındaki boşluğu yeniden pratik arasındaki boşluğu yeniden

birleştirmek için gayret etmektir.

(2)

Bilim Anlayışı I Bilim Anlayışı I

Toplumsal hayat üzerinde çalışmak,

Toplumsal hayat üzerinde çalışmak, doğa bilimleriyledoğa bilimleriyle aynı düzeyde bir bilim değildir.

aynı düzeyde bir bilim değildir.

Eğer insan davranışının

Eğer insan davranışının kaçınılmaz kanunlarcakaçınılmaz kanunlarca yönetildiği yönetildiği kabul edilirse,

kabul edilirse, kendi tarihimizi etkin bir şekilde kendi tarihimizi etkin bir şekilde biçimlendirebilme olanağımızın bulunmadığını

biçimlendirebilme olanağımızın bulunmadığını da kabul da kabul etmek gerekir.

etmek gerekir.

Oysa

Oysa insaninsan, kendi tarihi üzerinde düşünüme ve tarihin , kendi tarihi üzerinde düşünüme ve tarihin akışını değiştirmek için

akışını değiştirmek için bu düşünümü kullanmaya bu düşünümü kullanmaya

(3)

Bilim Anlayışı II Bilim Anlayışı II

Pozitivizmi eleştiriyor, hermenetik geleneği öneriyor.

Pozitivizm ve hermenetik geleneği

Pozitivizm ve hermenetik geleneği uzlaştırmaya uzlaştırmaya çalışıyor.

çalışıyor.

Hermenetik gelenek,

Hermenetik gelenek, insan davranışınıinsan davranışını anlamak için anlamak için onun

onun anlamını yorumlamakanlamını yorumlamak gerektiğini belirtir. gerektiğini belirtir.

İnsan davranışını,

İnsan davranışını, doğadaki olaylar gibi kanunlarca doğadaki olaylar gibi kanunlarca yönetilen davranışlar olarak görmekten ziyade;

yönetilen davranışlar olarak görmekten ziyade;

insanların kendi uğraşlarında sahip oldukları

insanların kendi uğraşlarında sahip oldukları amaç ve amaç ve nedenleri kavramak

nedenleri kavramak zorundayız diye düşünür. zorundayız diye düşünür.

(4)

Bilim Anlayışı III Bilim Anlayışı III

Toplum bilimleri için bir doğa bilimi modeli öne sürenler Toplum bilimleri için bir doğa bilimi modeli öne sürenler

haklıdır; ancak

haklıdır; ancak toplumsal güçlerintoplumsal güçlerin doğanın kanunları gibi doğanın kanunları gibi değiştirilemez olduklarını

değiştirilemez olduklarını varsaymaları yanlıştır. varsaymaları yanlıştır.

İncelikli bir kuram, yaşadıkları koşulların anlaşılmasının İncelikli bir kuram, yaşadıkları koşulların anlaşılmasının

arttırılması aracılığıyla,

arttırılması aracılığıyla, insanların etkininsanların etkin bir biçimde kendi bir biçimde kendi kaderlerini denetledikleri bir toplumda

kaderlerini denetledikleri bir toplumda olduğunu olduğunu kavramalıdır.

kavramalıdır.

(5)

Her Toplumun Ortak Özelliği Her Toplumun Ortak Özelliği

1) Emek: 1) Emek: Tüm toplumlar, maddi bir ortam Tüm toplumlar, maddi bir ortam içinde varolur ve doğayla ilişkiye geçerler.

içinde varolur ve doğayla ilişkiye geçerler.

2) Sembolik etkileşim/Dil:

2) Sembolik etkileşim/Dil: Tüm toplumlar Tüm toplumlar bireylerin birbirleriyle iletişimini içerir. Bu bireylerin birbirleriyle iletişimini içerir. Bu düzeyde çalışmak, anlamın anlaşılması düzeyde çalışmak, anlamın anlaşılması

için bir istek oluşturur.

3) İktidar ilişkileri/Egemenlik:

3) İktidar ilişkileri/Egemenlik: Her toplum Her toplum iktidar ya da egemenlik ilişkileri içerir.

iktidar ya da egemenlik ilişkileri içerir.

(6)

Bu özelliklere dayalı 3 bilgi kurucu Bu özelliklere dayalı 3 bilgi kurucu isteme göre 3 bilgi formu ortaya çıkar:

isteme göre 3 bilgi formu ortaya çıkar:

1) Teknik istem:

1) Teknik istem: maddi gereksinimler ve emekte maddi gereksinimler ve emekte temellenir.

temellenir.

2) Pratik istem:

2) Pratik istem: dilin evrensel niteliğinde dilin evrensel niteliğinde temellenen iletişimsel anlamdaki istemdir.

temellenen iletişimsel anlamdaki istemdir.

3) Özgürleşimci istem:

3) Özgürleşimci istem: eleştirel bilginin alanını eleştirel bilginin alanını oluşturan, gücün kullanımından kaynaklanan oluşturan, gücün kullanımından kaynaklanan

çarpıtılmış eylemlerde temellenir.

(7)

Dil ve İletişim Anlayışı I Dil ve İletişim Anlayışı I

Dilin önemini 1965’den itibaren ortaya koymaya Dilin önemini 1965’den itibaren ortaya koymaya

başlamıştır.

Egemenlikten kurtulmuş bir iletişim düşüncesi formüle Egemenlikten kurtulmuş bir iletişim düşüncesi formüle

etmeye çalışmıştır.

Uzlaşımsal hakikat kuramı ile bağlantılı olarak dil öne Uzlaşımsal hakikat kuramı ile bağlantılı olarak dil öne

çıkar.

(Aktörlerin hakikat iddiaları arasında bir uzlaşıda birleşip, (Aktörlerin hakikat iddiaları arasında bir uzlaşıda birleşip,

hakikatı öyle ortaya koymaları.) hakikatı öyle ortaya koymaları.)

(8)

Dil ve İletişim Anlayışı II Dil ve İletişim Anlayışı II

Dilden önce toplumsal olarak örgütlenmiş emek Dilden önce toplumsal olarak örgütlenmiş emek

ve dağıtımın başarısı vardır.

Bunlar, toplumsal rol sistemlerinin gelişmesini Bunlar, toplumsal rol sistemlerinin gelişmesini

doğurmuştur.

Bununla birlikte iletişimsel eylemin kuralları Bununla birlikte iletişimsel eylemin kuralları

araçsal eylemin kurallarına indirgenemez.

(9)

İletişimsel Eylem I İletişimsel Eylem I

İletişimsel eylem, söz eylemleriyle sınırlı olmayan, İletişimsel eylem, söz eylemleriyle sınırlı olmayan,

onlarla koordine edilen bir eylem tipi olmaktadır.

Mümkün ve

Mümkün ve yasal yasal bir iletişim alanı, tahrif edilmemiş bir iletişim alanı, tahrif edilmemiş iletişim

iletişim olarak değerlendirilmelidir. olarak değerlendirilmelidir.

Gündelik yaşamın olağan dil ve örüntülerini temel Gündelik yaşamın olağan dil ve örüntülerini temel

almaktadır.

(10)

İletişimsel Eylem kuramı 2 soruya İletişimsel Eylem kuramı 2 soruya

yanıt arar:

1) modernliğin iki temel portresi:

özgürleşme ve disiplin

özgürleşme ve disiplin söylemi arasındaki söylemi arasındaki çatışma

çatışma nasıl tanımlanacaktır? nasıl tanımlanacaktır?

2) bireysel özerklik ölçütünün “öbür 2) bireysel özerklik ölçütünün “öbür

yakası” olarak resmedilen

yakası” olarak resmedilen konsensüs konsensüs tam tam olarak

olarak nasıl belirlenecektir nasıl belirlenecektir ? ?

(11)

İletişimsel Eylem II İletişimsel Eylem II

Yaşam dünyası: kültürün, sembollerin, anlamın, Yaşam dünyası: kültürün, sembollerin, anlamın,

kişiliğin alanıdır kişiliğin alanıdır

Bunların her biri iletişimin temelini oluşturur.

Yaşama dünyasının bileşenleri, iletişime katılanların Yaşama dünyasının bileşenleri, iletişime katılanların

elinin altındadır.

““İdeal söz toplulukları”, bu iletişimsel ‘cemaatin' İdeal söz toplulukları”, bu iletişimsel ‘cemaatin' katılımcıları olarak müzakereye varmak üzere bu katılımcıları olarak müzakereye varmak üzere bu

rasyonelliği kuran, kumanda eden ve üreten öznedir.

Zira Habermas'a göre “Her anlaşma süreci kültürel Zira Habermas'a göre “Her anlaşma süreci kültürel

olarak kökleşmiş bir önanlama zemininde olarak kökleşmiş bir önanlama zemininde

gerçekleşir”.

(12)

İletişimsel Eylem III İletişimsel Eylem III

Tüm eylem tiplerinde olduğu gibi iletişimsel eylemde de Tüm eylem tiplerinde olduğu gibi iletişimsel eylemde de

iktidar yadsınamaz iktidar yadsınamaz

Nitekim Habermas, “iktidar iletişimsel eylem içerisinde Nitekim Habermas, “iktidar iletişimsel eylem içerisinde

biçimlenir” demektedir.

Dolayısıyla iktidar içermeyen iletişim vurgusu Habermas Dolayısıyla iktidar içermeyen iletişim vurgusu Habermas

için doğru değildir.

Dil, Habermas için iktidar ilişkilerinin bir arenası değil, Dil, Habermas için iktidar ilişkilerinin bir arenası değil,

evrensel pragmatiğin meşru zeminidir

evrensel pragmatiğin meşru zeminidir . Dolayısıyla bu . Dolayısıyla bu haliyle meşru bir iktidar tanımına varmak çabası söz haliyle meşru bir iktidar tanımına varmak çabası söz

konusudur konusudur. .

Tahrif edilmemiş bir iletişim, bu anlamıyla zorlamadan ve Tahrif edilmemiş bir iletişim, bu anlamıyla zorlamadan ve

baskıdan arınmış bir iletişimin olabilirliğini göstermemiştir.

Habermas için iktidar, tıpkı ideolojiler gibi etkileşime Habermas için iktidar, tıpkı ideolojiler gibi etkileşime

yerleştirilmektedir.

Dolayısıyla yaşam alanını ören şey iletişim ve iktidarın Dolayısıyla yaşam alanını ören şey iletişim ve iktidarın

(13)

Marksist gelenekle bağlantısı Marksist gelenekle bağlantısı I I

Marksist toplum kuramına büyük önem atfeder.

Ancak ona göre Marksizm, insan bireylerinin kendi Ancak ona göre Marksizm, insan bireylerinin kendi üzerine düşünümünü ihmal eder. Dolayısıyla kendi üzerine düşünümünü ihmal eder. Dolayısıyla kendi

tarihimizi etkin biçimde müdahalede bulunarak tarihimizi etkin biçimde müdahalede bulunarak biçimlendirebileceğimiz hiçbir dayanak noktası biçimlendirebileceğimiz hiçbir dayanak noktası

bulunmamaktadır bulunmamaktadır. .

Bundan dolayı çalışmalarında “kültür endüstrisine”

göndermeler azdır; ancak ekonomik- politik yapıların göndermeler azdır; ancak ekonomik- politik yapıların

çözümlenmesine daha çok odaklanır.

Eleştirinin, felsefe ve bilim arasında bir yere Eleştirinin, felsefe ve bilim arasında bir yere

yerleştirilmesi gerektiğini düşünür.

(14)

Marksist gelenekle bağlantısı

Marksist gelenekle bağlantısı II II

Bunalım eğilimlerinin 4 ilkesi vardır:

- ekonomik bunalım - ekonomik bunalım - ussallık bunalımı - ussallık bunalımı - meşruluk bunalımı - meşruluk bunalımı - güdülenme bunalımı - güdülenme bunalımı

- İleri kapitalist ülkeler, bunalımı önemli ölçüde İleri kapitalist ülkeler, bunalımı önemli ölçüde zayıflatabilmektedir;

zayıflatabilmektedir;

- öyle ki sınıf uzlaşması ileri kapitalizmin yapısının bir öyle ki sınıf uzlaşması ileri kapitalizmin yapısının bir parçası olmuştur ve sınıf bilinci parçalanmıştır.

parçası olmuştur ve sınıf bilinci parçalanmıştır.

(15)

Marksist gelenekle bağlantısı

Marksist gelenekle bağlantısı III III

İleri kapitalizmde bir sistem bunalımı beklenmez.

Çünkü ekonomik bunalımlar sistem içine girmiştir artık.

Ussallıktaki açıklıkları meşruluk sunumlarıyla;

meşruluktaki boşlukları örgütsel ussallık ile düzenleyip meşruluktaki boşlukları örgütsel ussallık ile düzenleyip

yönetebilmektedir.

En önemli sorun şudur: hangi sınıf çatışmalarında geçici En önemli sorun şudur: hangi sınıf çatışmalarında geçici olarak aşılmış ancak çözülmemiş sınıf çelişkisi kendisini olarak aşılmış ancak çözülmemiş sınıf çelişkisi kendisini

ortaya koyar?

Kapitalizmden sosyalizme geçiş, üretim tarzındaki Kapitalizmden sosyalizme geçiş, üretim tarzındaki

değişikliklerden çok demokratikleşme sürecine dayalıdır.

(16)

Kitle Kültürü ve Kamusal Alan Kitle Kültürü ve Kamusal Alan

Anlayışı I Anlayışı I

Kamusal Alanın Yapısal Dönüşümü (1962) Kamusal Alanın Yapısal Dönüşümü (1962)

adlı kitabında kitle iletişim araçları ile adlı kitabında kitle iletişim araçları ile burjuva kamusal alanının dönüşümü burjuva kamusal alanının dönüşümü

üzerine yoğunlaşmıştır.

(17)

Habermas’a göre 17.ve 18.yy Burjuva Habermas’a göre 17.ve 18.yy Burjuva

kamusal alanının gelişimi kamusal alanının gelişimi

Kamusal alanın eleştirel sahası, ilk kez devlet ile sivil toplum Kamusal alanın eleştirel sahası, ilk kez devlet ile sivil toplum

alanları arasından doğmuştur.

Kamusallık, akıl yoluyla egemenliğin teşhiri demekti.

Devlet

(kamu otoritesi)

Sivil toplum

(meta üretimi ve değişimi özel aile alanı)

Kamusal alan

(Sivil toplum ve devlet üzerine düşünen özneler

arası bir boyutta hakikat arayışı gerçekleşiyor)

(18)

20.yy kamusal alanı ise:

Kitle kültürü biçimlerinin özgül ideolojik işlevi, doğruluk Kitle kültürü biçimlerinin özgül ideolojik işlevi, doğruluk

iddialarının tartışılabileceği bir kamusal alanı zayıflatmak iddialarının tartışılabileceği bir kamusal alanı zayıflatmak

ve özneyi depolitize bir kültüre dahil etmektir.

Artık kamusal alan, sahnelenen bir siyasal tiyatro Artık kamusal alan, sahnelenen bir siyasal tiyatro

oyununa dönüşmüştür.

Kamusal ilgi ve yarar ilişkin sorunlar yüzeyselleştirilmiştir.

Tekelci kaygılar iletişimsel sorunlara el koydukça Tekelci kaygılar iletişimsel sorunlara el koydukça

yurttaşlar

yurttaşlar → tüketicilere→ tüketicilere politikacılar

politikacılar → medya starlarına dönüşüyor→ medya starlarına dönüşüyor

(19)

Günümüz Kamusal Alanı Günümüz Kamusal Alanı

Açık, demokratik karar alma usullerinden Açık, demokratik karar alma usullerinden

çok, gösteriş ve meraka dayanan çok, gösteriş ve meraka dayanan

derinliksiz bir simgesel kültür egemen oldu derinliksiz bir simgesel kültür egemen oldu Kökten toplumsal reform için kitleler sesini Kökten toplumsal reform için kitleler sesini