Sinir sistemi

Sinir sistemi

Dr.F.Özgün ÖRMECİ

Sinir Sisteminin Gelişimi

• Beynin temel yapısı bir kişiden diğerine neredeyse aynıdır ve bütün memelilerde farkedilebilecek kadar birbirine benzer.

• Büyük ölçüde genetik olarak belirlenmekle birlikte, sinir ağlarının ayrıntıları,özellikle yaşamın erken döneminde beynin elektriksel aktivitesinden etkilenmektedir.

• O öylesine karmaşıktır ki beynin nasıl geliştiğini tam olarak

anlamaktan hala uzağız, fakat son yıllarda genetik devrimin de

etkisiyle onun iç yüzünü açık olarak kavramak mümkün olmuştur

• İnsan vücudu ve beyni bir tek hücreden – döllenmiş yumurta- gelişir.

• Gelişimsel biyolojinin yol gösterici ana ilkesi, genomun vücudun bir organını yapması için gerekli talimatlar takımı olduğudur.

• Genom, bu süreci düzenleyen sayıları 40.000 dolayında

olan genlerdir. Bu talimatları yerine getirme birazcık origamiye (kağıt katlama sanatına) benzer.

• Katlama, bükme katlamaları açma gibi sınırlı sayıdaki bir dizi işlem, bir çok çizimi kopya olarak betimlemeyi

sağlayacak bir yapı oluşturur. Embriyo ile başlayan nispeten küçük bir genetik talimatlar takımı, çok büyük çeşitlilikteki

hücreleri ve gelişim sırasındaki beyin bağlantılarını oluşturabilir.

İnsan santral sinir sisteminin oluşumu

• Döllenmeden sonraki

3. haftanın sonunda embriyonun dıştan içe ektoderm ,mezoderm ve endoderm olmak üzere 3tabakası vardır.

• Ektoderm hücreleri çoğalarak nöral plağı oluşturur.

• Birkaç gün içinde nöral plağın ortasında bir çöküntü oluşur.

• Buna sulkus nöralis denir. Sulkus nöralisin yan duvarını yapan

• Embriyoda nöral tüp’ün ön ucunda 3 dilatasyon belirir.

• Bunlar primer beyin kesecikleri olup önden arkayadoğru prosencephalon,

mezencephalon ve

rhombencephalon adını alır.

•Nöral tüp duvarı beyin ve medulla spinalis’ioluşturmak üzere kalınlaşır. Lümeni ise beynin ventriküler sistemi ve medulla spinalis’in kanalis sentralisine dönüşür.

• Nöral tüp 4. Somit çiftinin kaudalinde medulla spinalis’i

•4. Somit çiftinin kranialindeki nöral tüp beyini oluşturmak üzere gelişir.

•Rostral nöroporusun kapanmasıyla 3 ilkel beyin vezikülügelişir.

- Ön beyin vezikülü (prosencephalon) - Orta beyin vezikülü (mesencephalon) - Son beyin vezikülü ( rhombencephalon)

•Embriyo 5 haftalık olduğunda prosencephalon ve rhombencephalon’un bölünmesiyle 5 beyin keseciği oluşur.

• Porencephalon bölünmesiyle telencephalon ve diencephalon

•Rhombencephalon’un bölünmesiyle oluşan bölümler ise metencephalon ve myelencephalon dur.

TELENCEPHALON– Beyin hemisferleri PROSENCEPHALON

DİENCEPHALON – Talamus,hipotalamus,hipofiz

METENCEPHALON – Serebellum,pons

Meninkslerin Oluşumu

Nöral tüpü saran mezenşim içine nöral krest hücreleri göç ederek primordial meninks denilen membranı oluşturur. Bu membranın dış tabakası dura materi oluşturmak üzere kalınlaşır. İç tabaka ise ince kalır ve leptomeninksi (piamater ve araknoidea) oluşturur.

Leptomeninks içerisinde kısa zamanda küçük içi sıvı dolu boşluklar oluşmaya başlar. Birbiriyle birleşen boşluklar subaraknoidal boşluğu oluştururlar.

Araknoid ile dura arasında da subdural boşluk oluşur.

5. haftada BOS oluşmaya başlar.

Beyin Ventrikülleri

• İki taraflı beyin hemisferleri içindeki lateral ventrikül,

• Diensefalonun içindeki III.ventrikül,

• Rhombensefalondaki boşluk IV. Ventrikül adını alır.

• Mesensefalondaki bölümü gittikçe daralarak küçülür ve akuaduktus serebri adını alır.

• Lateral ventrikülün III. Ventrikülle olan bağlantısını ise interventriküler

Beyin

• Yüzeyi meninks adlı zarlarla çevrili iki hemisferden oluşmuştur.

• Anatomik olarak 5 bölgede incelenir:

- Telensefalon

- Diensefalon

- Metensefalon

- Mesensefalon

- Myelensefalon

Telensefalon Diensefalon Mesensefalon

Metensefalon Myelensefalon

1-Telensefalon

• Beynin iki hemisferi,

• korteksi oluşturan gri madde

• ekstrapiramidal sisteme ait bazal ganglionların bazıları

• limbik sistem burada bulunur.

2- Diensefalon

• Beynin 3. Ventrikülünü çevreler

• Talamus ve hipotalamus bu bölgededir.

3-Mesensefalon

• Çeşitli refleks ve koordinasyon merkezleri bu bölümdedir.

• Ekstrapiramidal sistemde rol oynayan çekirdeklerin bazıları burada

bulunur

4-Metensefalon

• Pons ve serebellum (beyincik) oluşturur.

• Pons: Solunum hızı ve derinliğini kontrol eder

• Serebellum

motor fonksiyonları düzenler,

• kasların koordine hareketini sağlar,

• kas tonüsü, gücü hareketlerdeki koordinasyon ve hareket hızından sorumludur.

• dengeden sorumludur.

• Bilinçsiz, otomatik hareketleri düzenler.

5-Myelensefalon

• Medulla oblongata burada bulunur.

• Medulla spinalisin hemen üzerindeki 3 cm.lik kısım.

• Piramidal yol lifleri burada çaprazlaşır.

• Solunum ve dolaşımı düzenleyen hayati merkezler bulunur.

• Uyku uyanıklık ritmini ayarlayan retiküler formasyon lifleri buradan

köken alıp hipotalamusa gider

Beynin Genel Yapısı

Merkezi çekirdek - Medulla

- Beyincik - Talamus

- Hipotalamus

- Retüküler formasyon Limbik sistem

- Hipokampüs Serebrum

- Sağ ve sol hemisferler - Korteks alanları

1-Beynin merkezi çekirdeği

• Beyin sapının büyük kısmını içerir

. Medulla

• Solunuma ve organizmanın dik durmasına yardımcı olur.

• Bazı reflekslerden sorumludur.

• Beynin sağ yarım küresi ile vücudun sol tarafını, sol yarımküre ile de vücudun sağ tarafını birbirine

bağlayan yapıdır. Çapraz!

Beyincik:

• Kas hareketlerini koordine eder,

eşgüdüm sağlar. Algı, dil ve akıl yürütme…

•Serebellum kelimesi Latince “küçük beyin” kelimesinden gelmektedir.

•Serebellumun fonksiyonu hareket ve denge sağlamakla ilgilidir.

•Kassal aktivitenin koordinasyon merkezidir.

Talamus:

• Vücudun çeşitli kısımlarından gelen duyusal bilgiyi alıp,

serebral kortekse iletir.

• Serebral korteksten gelen bilgileri

de omurilik ve beynin diğer kısımlarına iletir.

• Fonksiyonu ;duyusal ve motor davranışların uyum içinde olmasını sağlamaktır.

Hipotolamus

Bir bezelye tanesi büyüklüğündeki bu küçük yapı beynin tabanında yer alır.

• Beynin üç yüzde birini oluşturmasına rağmen çok önemli davranışlardan sorumludur. İçsalgı bezlerini düzenler.

• Hipotalamus vücudun termostatıdır.

• Hipotalamus aynı zamanda hipofiz bezini de kontrol eder.

• Duyguların, açlığın susuzluğun,cinselliğin ve

uyku- uyanıklık ritminin düzenlenmesinde rol oynar.

• Stres merkezi. ( Savaş ya da kaç! )

Retiküler Formasyon:

• Beyinsapından çıkıp talamusa doğru genişleyen nöral devrelerdir.

• Uyku ve uyanıklık halini sağlar.

• Dikkatimizi toplamamızı sağlar.

• Duyusal mesajların bir kısmının kortekse iletilmesine

izin verir. Süzgeç!

2-Limbik Sistem

• Limbik sistem amigdala, hipokampus gibi kısımların dahil olduğu bir grup yapıdır.

• Bu alanlar verilen bir uyarıya karşı gösterilen duygusal cevabı kontrol etmede önemlidir.

• İçgüdüsel davranışları denetler.

• Organizmanın ortam değişiklikleri karşısında daha esnek ve uyumlu olmasını sağlar

Limbik sistem

Bu sistem emosyonları (duygular) içerir.

• Bu sistemin içinde hipotalamus,

• bir kısım talamus,

• amigdala (agresif davranışın üretimini sağlar)ve

• hipokampus (yeni öğrenilenleri hatırlamayı sağlar)

bulunur.

Hipocampüs

• Limbik sistemi oluşturan yapılardan biridir.

• Hafıza!

• Hipokampüsü hasar görmüş bir kişi eski olayları hatırlayabilir ama yeni olayları hatırlayamaz.

• Duygu ve heyecanları kontrol eder.

• Limbik sistemi zarar görmüş, kışkırtılan maymunların öfke dolu davranışları ya da tam tersi hiçbir şey olmamış gibi davranmaları gözlenmiştir.

Serebral korteks

-Beynin yüzeyini örten ,2-5mm kalınlıkta,yaklaşık 0.25 m2lik bir örtüdür.

-Aşırı girintili çıkıntılıdır. Girintilere sulcus, çıkıntılara Girus denir.

-En yüksek sinir işlevlerinin yapıldığı alandır.

-Motor merkez ve duyu merkezi bulunur.

-Fonksiyonu; düşünme,istemli hareket, dil, sonuç çıkarma ve algılamadır.

-Korteks basitçe her işten sorumludur. Gördüklerimizin, duyduklarımızın, hissettiklerimizin işlenmesinin yanında, dil, hareket, düşünme, planlama ve kişilikten de sorumludur.

• Serebral korteks beynin beyincik dışında kalan kısmı olan serebrumun en dış tabakasıdır. Bu tabaka çoğunlukla hücre gövdelerinden meydana gelen

gri maddeden oluşur. 2 – 4 mm kalınlığındadır ama kapladığı alan ve içindeki hücre gövdeleri sayesinde beynin ağırlığının yarısını oluşturur. Beynin dış tabakasındaki kıvrımlar serebral korteks üzerinde oluşur.

• Kıvrımlar girus olarak isimlendirilir, aralardaki yarıklar ve çatlaklara sulkus

denir. Korteksin kıvrımlı yapısı ona daha fazla alana yerleşebilme ve daha fazla nöronu bünyesinde barındırma imkanı tanır.

• Beynin bilişsel işlevlerinin hemen hemen hepsinden sorumludur.

• Serebral korteks çeşitli bölümlere ayrılır. Bunlar oksipital, frontal, temporal, parietal ve limbik kortekstir.

• Korteks en üst düzey işlevlerin gerçekleştiği bölüm olup hafıza, dikkat, algılama, farkındalık,düşünce, dil ve bilinçte çok önemli görev alır.

• 6 tabakadan oluşan serebral korteksin evrimsel olarak en eski bölümü

• Korteksin duyu sinyallerini işlemekten sorumlu çeşitli bölgeleri vardır.

Bunlar koku, duyma, görme, tat ve denge sinyallerini işler.

• Duyu nöronları beyinde farklı noktalara sinyal iletir. Örneğin ses ile

ilgili sinyaller temel olarak işitsel kortekse giderler. Öte yandan görme ile ilgili sinyaller birincil görme korteksine gider. En önemli duyu

merkezlerinden biri somatosensory cortex (beden-duyu korteksi) dir.

• Serebral korteksi, yaptığı görevlere göre 3 ana alt grubuna ayırabiliriz:

• 1) Duyusal Alanlar: Lobların kabuk kısımlarıdır. İsimlerinden de

anlaşılabileceği gibi duyularımızla ilgili işlevleri yerine getirirler. Bilince katkıları çok yüksektir.

• 2) Motor Alanlar: Vücudumuzdaki istemli kasların çalışmasında büyük role sahiptirler. İstemli hareketlerimizin kararını alan bölgelerdir.

Özellikle elimizdeki hassas kasların kontrolü burada gerçekleştirilir.

• 3) İlişkilendirme (Asosiyasyon) Alanları: Bilincin doğduğu yerler olarak görülmektedir. Beynin dört bir yanından işlenerek gelen veriler, bu

alanlarda birleştirilerek beynin genelinde değişimlere sebep olurlar. Bu sayede, vücudumuzdan ve çevreden gelen bilgiler algılanır, işlenir ve daha önemlisi "algılanır". İşte bu sebeple bilinç, beyindeki bütün

aktivitenin son ürünü olarak ortaya çıkmaktadır ve tek başına hiçbir

3-Serebrum

• Sağ ve sol olmak üzere iki yarımküreye ayrılır.

• Beyinin her iki yarım küresini birbirine

bağlayan korpus kallosum denen ve sinir liflerinin

yaptığı köprüsel bir yapı vardır.

• Serebrum- Loblar

Her bir yarımküre (sağ-sol) 4 loba ayrılır:

– Frontal (alın) – kişilik, duygular ve motor hareketler,hareketin kontrolü

– Parietal (çeper) – duyular ve

algılar (temas,basınç, titreme,ağrı,sıcaklık tat)

– Temporal (şakak) - işitme, konuşma ve hafıza,

-- Oksipital (alt kafa) - görme

• Frontal lob:

Istemli hareketler, konuşma (sol frontal lob), entellektüel ve davranışsal fonksiyonlar, kişilik.

Broca alanı denilen bölge konuşmanın yapılması için önemli bir bölgedir. Genellikle sol frontal lobda bulunur

• Parietal lob:

Somatik duyu,Uzaysal konum,

Bu loblar diğer loblardaki görme,duyma, motor yada duyu sinyallerinin değerlendirilmesine yarar, buraya lokalize duyu bölümü vardır.

• Temporal lob:

Bellek, Emosyon, Dil, İşitme,Görsel Tanıma

• Bu loblar iki taraflı kulak hizasında bulunurlar. Sağ lob görüntü hafızasını saklarken (insanların yüzünü ve objeleri hatırlamada yardımcıdır) sol taraf sözel hafızayı saklar (insanları hatırlama ve dili anlamayı sağlar). Temporal lobların arka kısmı diğer insanların emosyon ve reaksiyonunu değerlendirmeye yararlar

• Occipital lob:

Görme

Bu loblar beynin arkasında lokalize olmuştur. Görmeyi sağlar.

Sol beyin

• Mantıksal analiz

• Bilgi sıralama

• Dil ve konuşma

• Okuma yazma

• Hesaplama-matematik

• Sembol tanıma

Sa ^ğ beyin

• Uzamsal ilişkiler yap-boz çözmek, harita okumak

• Sanatsal ve müzikal yetenekler

• Yüz tanıma

• Derinlik algısı

• Hayal kurma

• Duygusal algı

• Mizah anlayışı

• OMURİLİK

Omurilik:

• Refleks merkezidir.

• Otonom hareket devrelerini

(solunum, kalp atışı, terleme vb.) destekler.

• Beyin-PSS ( periferik sinir sistemi) arası iletişimi sağlar.

• Omurilik kadınlarda yaklaşık 43 cm; erkeklerde ise 45 cm

uzunluğunda ve 35-40 gram ağırlığındadır.

M.Spinalis ‘in Kongenital Anomalileri

. En fazla görülen, 4. hafta boyunca devam eden nöral tüpün hatalı kapanmasından oluşan, nöral tüp defektleridir (NTD).

. NTD, Mspinalisi örten dokuları da etkiler, örn:

meninksler, arkus vertebralis, kas ve deri. Arkus

vertebralis ile ilgili anomalilere spina bifida adı verilir.

Meningoensefalosel

Kranial meningosel Meningohidroensefalosel

SİNİR SİSTEMİNİN BÖLÜMLERİ

SİNİR SİSTEMİ

Santral Sinir Sistemi Periferik Sinir Sistemi

Serebrum,Serebellum,Medülla Spinalis Beyin ve medülla spinalisten çıkan kranial ve spinal sinirler ve ganglionlar

Kranial Sinirler Spinal Sinirler Otonom Sinir Sistemi (12 çift) (31 çift)

Sempatik Parasempatik

Santral (Merkezi) sinir sistemi 2

parçadan oluşur:

Çevresel (periferik) sinir sisteminde yer alan duyu sinirleri, uyarıları alarak

beyne ve omuriliğe

götürür. Buralarda

oluşturulan tepkileri

dokulara, bezlere ve

organlara taşıyanlar

ise motor sinirlerdir.

• Somatik sinir sistemi motor ve duyu sinirleriden oluşur. Bu sinirlerin hücre gövdeleri beyin ve omurilikte bulunur. Aksonlar ise doğrudan iskelet kaslarına gider.

• Somatik duyu sinirleri, algılayıcılardan gelen özel uyarılarla (koku, tad, ses, denge gibi girdiler); ısı, dokunma, ağrı, kendinin farkında olma gibi algıları alırlar.Koşmak, yazı yazmak, resim yapmak ve şarkı söylemek gibi beynin kontrölünde olan hareket ve davranışlar bu sistemle sağlanır.

• Somatik sinir sistemine ait olaylar, Bilinç dahilinde meydana gelir.

• SSS, duyusal ve motor bölümlerinden oluşur. Duyusal (afferent),

kas,eklem,tendon gibi bölgelerden uyarıları alırken, motor (efferent) bölüm ise bu uyarıları değerlendirir.

PSS-2 bölümden oluşur :

• Somatik bölüm dış ortam değişikliklerine,

• Otonom bölüm ise iç ortam değişikliklerine

yanıt oluşturulmasından sorumludur

Somatik SS : Merkezi sinir sistemine duyusal bilgi gönderen periferik sinirlerden afferent (duyusal) ve iskelet kaslarını innerve eden efferent (motor) sinir liflerinden oluşur

.

Otonom Sinir Sistemi (OSS):

• Otonom Sinir Sistemi salgı bezlerini ve iç organların düz kaslarını kontrol eder.

• Çoğu zaman OSS nin çalıştığının farkında bile değilizdir, çünkü OSS refleks bir şekilde istemsiz olarak çalışır.

Örneğin kan basıncımızdaki yada kalp hızımızdaki değişiklikleri fark

• Otonom sinir sistemi etkileyeceği organa(efferent) giderken sempatik ve parasempatik olmak üzere iki kısma bölünür.

• Her ikisi de her organa ulaşır; o nedenle buna dual innervation (çift desteklenme) denir.

• Uyarıları ileten hücreler (nörotransmitterler) genellikle düğüm sonrasındaki liflerden (postganglionik fibers) salgılanır; bunlar:

- Sempatik Sinir Sisteminde NOREPİNEFRİN (NE),

- Parasempatik Sinir Sisteminde ise ASETİLKOLİN (Ach) dir.

OSS iki durumda çok önemli fonksiyon yapar.

• Birincisi “kaç veya savaş” denilen acil durumlar;

• ikincisi de “dinlen ve sindir” denilen acil

olmayan durumlardır.

1- Sempatik Sinir Sistemi:

• Duygularla paralel hareket eden sinir sistemi bölümüdür.

• Korku, sevinç, heyecan gibi durumlarda sempatik sinir sistemi aktive olur, kan basıncı artar, kalp hızlanır ve sindirim yavaşlar.

• SSS ekstremitelerdeki kan damarları üzerine sürekli (tonik) konstrüktör etkide bulunur.

• Korku ve öfke gibi uyaranlarla vücudu “dövüş yada kaç”

reaksiyonuna hazırlar.

• Kalp hızlanır, göz bebekleri genişler, deri terler.

• Kan deri ve sindirim sisteminden iskelet kaslarına yönlendirilir, sindirim

2- Parasempatik Sinir Sistemi:

• Parasempatik sinir sistemi genelde sempatik sinir sistemini dengeleme yönünde fonksiyon gösterir.

• Preganglionik nöronları, beyin sapı nükleuslarında ve sakral omuriliktedir.

• Parasempatik sistem kalbi yavaşlatır, tükrük ve bağırsak salgılarını ve bağırsak hareketlerini artırır.

• PARASEMPATİK TEPKİLER: genellikle sempatik tepkilerin sonucunda ortaya çıkar DİNLEN ve SİNDİR tepkisi oluşur.

• Vücudun kendine gelmesini, dinlenme anında enerji dengesinin düzeltilmesini sağlar

• Sempatik uyarıların eski haline dönmesini sağlar

• Kalbin yavaşlamasını, soluk yolunun ve gözbebeklerinin eski haline(çaplarına) dönmesini sağlar

• Tükürük ve barsak salgıları ile barsak harelketlerini artırır

• Eğer kişinin korkusundan kaçmak ya da korkusunu yenmek için çıkış kapısı yoksa: parasempatik etkiler artar; idrar ve dışkı üzerindeki kontrolü kaybolur