GÖRSEL KÜLTÜR 4. Bakış ve İktidar
Yrd. Doç. Dr. Tuğba Taş
İktidar/Bilgi ve Panoptikon
İmgeler iktidar sistemlerinin ve bilginin ne olduğuna dair fikirlerin bütünleyicisidir. Çünkü bilgi üretirler. Bu aslında karmaşık bir süreçtir.
İmge ile iktidar arasındaki ilişkiyi anlayabilmemiz için Foucault’nun öne sürdüğü üç kavram kullanışlı olacaktır:
• İktidar/bilgi
• Bio-iktidar
• Panoptikon
Foucault modern toplumların, iktidar/bilgi ilişkisinin temelleri üzerine inşa edildiğini düşünür.
Modern toplumların iktidar ilişkileri, öz-denetimsel davranışlar (yasalara itaat etmek gibi), toplumsal
normlara iştirak eden ve egemen toplumsal değerlere sadık olan vatandaşlar üretmek üzere inşa edilmiştir.
Belirli “bilgi” çeşitleri, basın, tıp, eğitim gibi toplumsal kurumlar yoluyla toplumumuzda onaylanırken
bazıları geçersiz sayılır.
Foucault’ya göre modern iktidar, baskı altında tutan bir şey değildir, daha ziyade bilgiyi ve belirli vatandaş ve özne
çeşitlerini üreten bir güçtür.
Modern devlet işlerliğini sürdürmek için çalışmaya, savaşmaya ve bunları yapabilmek için sağlıklı bedenlere sahip olmaya
istekli vatandaşlara ihtiyaç duyar.
Fotoğrafik görüntüler, Foucault’nun deyişiyle modern devlet için uysal bedenler üreten aletlerdir.
Modern devletin uysal bedeninden kastedilen şey, bir uyum ve itaat etme arzusuyla toplumsal ideolojilere katılan
vatandaşlardır.
Eğitilen ve düzenlenen beden aynı zamanda fotoğraflama yoluyla ele geçirilir.
On dokuzuncu yüzyılda, kamu sağlığı yoluyla bedenin düzenlenmesi, akıl sağlığı alanının ortaya çıkması,
normallik ve anormalliğe ilişkin kavramların değişmesi ve bunlara yönelik toplumsal kurumların ortaya çıkması,
fotoğrafın ortaya çıkmasıyla eş zamanlı olmuştur.
Foucault, Hapishanenin Doğuşu adlı kitabında modern toplumda gözetimi anlatmak için Jeremy Bentham’ın Panoptikon hapishanesi metaforunu kullanmıştır.
Foucault’ya göre bizi gözetleyen yönetimsel bir bakışı içselleştiriyoruz ve bu hayali bakış bizim tavırlarımızı düzenliyor ve bizi itaat etmeye
yönlendiriyor. Foucault bu durumu açıklamak için panoptikon kavramını kullanıyor.
Panoptikon o anda aktif olsa da olmasa da itaatkar davranışların üretilmesini sağlayan bir gözetleme yapısıdır.
Örn. yüz tanımlama yazılımı Yeni iletişim teknolojileri
ve gözetim
Yeni teknolojiler, hem doğrudan gözetleme hem de veri toplanması
açısından daha geniş
gözetim olanakları sağlar.
Özellikle internet gibi enformasyon
teknolojilerinin gelişim sürecine paralel olarak toplanan kişisel
enformasyon miktarı ve gözetim kavramının önemi arttı.
Mark Poster, bireyin rasyonel seçiminin ‘özel’ bir eylemi olarak bir şeyler satın aldığını, ancak kredi kartı kullandığı anda bu ‘özel’ eylemin ‘kamusal’ bir kayıta dönüştüğünü söylemektedir.
Artık gözetleme için dikkatlice büyük bir yapının kurulmasına gerek yoktur, kriminolojiye, karışık bir yönetsel aygıta gerek yoktur.
Süper-panoptikonun ihtiyacı olan tek şey telefon hatları, fiber optik kablolar vb.dir. Poster’a göre Foucault’nun sözünü ettiği, iktidarın uzantıları olan
‘kılcaldamarlar’ bugün daha da mükemmel olan disiplin toplumu boyunca uzanmaktadır.
Her dakika kesişen ve dünyamızı kuşatan telefon kabloları ve elektronik devreler süper-panoptikonun uç noktarını oluşturmaktadır.
Eylemlerimizi geniş bir gözetim söylemine dönüştürürler, özel davranışlarımız kamusal bir ilana dönüşür, bireysel eylemlerimizi kolektif bir dile dönüştürürler.
