İnşaat Sektöründe Kaza-Maliyet İlişkisi Selman Aslan
Muş Alparslan Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Muş
1Tse.aslan@alparslan.edu.tr1T
Ekrem Manisalı
İstanbul Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, İstanbul ekremmanisali@yahoo.com
Öz
Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi inşaat sektöründeki iş kazaları ülkemiz için de büyük sorunlar teşkil etmektedir. Bu sektör, iş kazası bakımından ölümlü kazaların en fazla yaşandığı sektördür. Söz konusu iş kazalarının önlenmesi için ülkemizde çeşitli adımlar atılmasına rağmen istenilen başarıya ulaşılamamıştır. İstenilen başarıya ulaşılamamasının asıl sebebi, işverenlerin ve işçilerin iş güvenliği konusunu ciddiye almamalarıdır. Bu önlemleri bir külfet olarak görmektedirler. Bu çalışmada güncel inşaat projelerinden iş güvenliği maliyetleri kalem bazında hesaplanmıştır. Ayrıca iş kaza raporları incelenerek, meydana gelmiş bina inşaat kazalarının alınmayan hangi tedbirlerden meydana geldiği tespit edilmiştir. Bu çalışmayla işveren, işçiler ve diğer ilgili kişiler, hangi tedbirin ne kadar önemli olduğunun farkında olacaklardır. Bu çalışmada verileri istatistiksel olarak yorumlayabilmek için pareto analizi yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: İş Sağlığı ve Güvenliği, Bina İnşaatı, Tehlikeler, Tedbir Maliyetleri, İş kazaları.
Giriş
Dünyada ve ülkemizde, özellikle son yıllarda, sanayinin ve ekonominin hızla gelişmesi, getirdiği faydaların yanı sıra bazı olumsuz sonuçları da beraberinde getirmiştir. Üretim sürecindeki değişmeler, teknolojinin getirdiği yenilikler, üretim mekanizmasındaki değişiklikler ve işletmelerin iş hacmini büyütmesi ile birlikte çalışma hayatında sürekli gelişmeler meydana gelmektedir. Bu gelişmeler neticesinde işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sebeplerden dolayı her sektörde iş kazaları meydana gelmektedir. Bu sektörler arasında, inşaat sektörü diğer sektörlere oranla daha yüksek oranda iş kazasının meydana geldiği sektördür. Örneğin TMMOB iş sağlığı ve güvenliği oda raporunun verilerine göre, 2010 yılına ait faaliyet grubuna göre meydana gelen ölümlü iş kazalarından 264 tanesi bina inşaatlarında meydana gelmiştir (TMMOB, 2012). Türkiye’de inşaat şirketlerinin çoğu iş güvenliği konusunda yetersizdir. İnşaat şirketlerinin çoğunda iş güvenliği bilinci oluşmadığından, iş kazası oranı çok yüksektir. Ayrıca, inşaat sektöründe çalışan işçilerin eğitim seviyesi çok düşük olduğundan ya da işçiler hiç eğitim almamış olduklarından, inşaat işçilerinin işçi sağlığı ve iş güvenliğini kavramları ile işçi sağlığı ve iş güvenliğinin uygulamasının
İşçi sağlığı ve güvenliği, işin yürütülmesi sırasında sağlığa zarar verecek koşullardan ve güvenliği tehlikeye düşürecek durumlar ile davranışlardan korunmak, üretimin devamlılığını sağlamak ve verimliliğini arttırmak amacıyla yürütülen sistemli ve bilimsel çalışmalar olarak tanımlanabilmektedir (Yücel, 2007). Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Uluslararası Çalışma örgütü (ILO) ilkelerine göre "işçi sağlığı ve iş güvenliği" tanımı ise; “Tüm çalışanların bedensel, ruhsal ve toplumsal sağlık ve refahlarının en üst düzeye yükseltilmesi ve bu durumun korunması, işyeri koşullarının, çevrenin ve üretilen malların meydana getirdiği sağlığa aykırı sonuçların ortadan kaldırılması, çalışanları yaralanmalara ve kazalara maruz bırakacak risk etmenlerinin önlenmesi, yine çalışanların bedensel ve ruhsal özelliklere uygun işlere yerleştirilmesi ve sonuç olarak iş görenlerin bedensel ve ruhsal gereksinimlerine uygun bir iş ortamı oluşturulmasıdır” (Çolakoğlu, 2002). İş kazalarını ve bunların neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla, bilimsel araştırmalara dayalı güvenlik önlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki çalışmalar kısaca “iş güvenliği” terimi içinde toplanmaktadır (Müngen, 2000).
İşçi sağlığı ve iş güvenliğine önem verilmesinin ana nedeni; yaş, cinsiyet, ırk ve meslek farkı gözetilmeksizin herkesin yaşama hakkının en yüksek düzeyde garanti altına alınması gerekliliğidir (TMMOB, 2011). İş kazaları olumsuz sonuçları beraberinde getiren, istenmeyen durumlardır. İş kazaları sonucu olarak ek maliyet ortaya çıkmaktadır. İş kazası sonucunda üretimin aksaması, verimliliğin düşmesinin yanı sıra, işletmede saygınlık, tazminat ödeme gibi ek maliyetler de ortaya çıkmaktadır. Bu sebeplerden dolayı, hem dünyada hem de ülkemizde inşaat sektöründe meydana gelen kazaları en aza indirgemek hayati önem taşımaktadır. Yapılan İSİG maliyet araştırmalarında ise tedbir maliyetlerinden daha çok kaza maliyetlerinin araştırılması üzerine çalışmalar olduğu ortaya çıkmaktadır. İngiltere’deki kuruluş, HSE (Health &
Safety Executive), önlenebilir iş kazaları nedeniyle oluşan kayıpların maliyetini belirleyen ve firmaların karşılaşacakları kayıpların nedenlerini kontrol edebilmelerini amaçlayan “Maliyet Metodolojisi” geliştirmiştir. Çalışmalar sonucunda elde edilen kaza maliyetlerinin; inşaat yapan bir firmanın proje bedelinin % 8’i, mandıra işlerini yapan bir firmanın işletme maliyetinin % 1,4’ü, nakliyat işini yapan bir firmanın kârının % 37’si, petrol arama işini yapan bir firmanın potansiyel üretiminin % 14,1’i, sağlık hizmeti veren bir hastanenin yıllık işletme maliyetinin % 5’i olduğu tespit edilmiştir (Tan, 2008). Kaza maliyeti araştırmalarından bir tanesinde; meydana gelen kaza sonrasında, sigortadan çıkan her 1e’luk maliyet, müteahhide 5-50 e’luk endirekt maliyetlere neden olmaktadır. Ayrıca meydana gelen kazalar; eğitimsizlik, denetim eksikliği, uygulama eksikliği, dikkatsizlik ve ilgisizlikten kaynaklandığından bahsetmektedir. Bu çalışmada dikkat çeken başka bir ayrıntı ise, HSE raporuna göre ölümle sonuçlanan kazaların yaklaşık olarak %90’ının %70’i, pozitif yönetim eylemiyle engellenebilirdi (Sawacha ve diğ. 1999). İSİG maliyetlerinin belirlenmesi üzerine yapılan başka bir araştırmada ise 400 kişinin çalıştığı konut inşaatında yapılan İSİG için gerekli donanımlar ve gereçler belirlenerek toplam maliyete ulaşılmış ve inşaat sürecinde olabilecek kaza maliyetleri ile karşılaştırılması yapılmıştır (Tan, 1999).
Yapılan bir yüksek lisans tezinde ise hesaplanan İSİG maliyetlerinin toplam inşaat maliyetlerine oranı %3,73 olarak bulmuştur (Korkutan, 2010).
İşçi sağlığı ve güvenliği, işin yürütülmesi sırasında sağlığa zarar verecek koşullardan ve güvenliği tehlikeye düşürecek durumlar ile davranışlardan korunmak, üretimin devamlılığını sağlamak ve verimliliğini arttırmak amacıyla yürütülen sistemli ve bilimsel çalışmalar olarak tanımlanabilmektedir (Yücel, 2007). Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Uluslararası Çalışma örgütü (ILO) ilkelerine göre "işçi sağlığı ve iş güvenliği" tanımı ise; “Tüm çalışanların bedensel, ruhsal ve toplumsal sağlık ve refahlarının en üst düzeye yükseltilmesi ve bu durumun korunması, işyeri koşullarının, çevrenin ve üretilen malların meydana getirdiği sağlığa aykırı sonuçların ortadan kaldırılması, çalışanları yaralanmalara ve kazalara maruz bırakacak risk etmenlerinin önlenmesi, yine çalışanların bedensel ve ruhsal özelliklere uygun işlere yerleştirilmesi ve sonuç olarak iş görenlerin bedensel ve ruhsal gereksinimlerine uygun bir iş ortamı oluşturulmasıdır” (Çolakoğlu, 2002). İş kazalarını ve bunların neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla, bilimsel araştırmalara dayalı güvenlik önlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki çalışmalar kısaca “iş güvenliği” terimi içinde toplanmaktadır (Müngen, 2000).
İşçi sağlığı ve iş güvenliğine önem verilmesinin ana nedeni; yaş, cinsiyet, ırk ve meslek farkı gözetilmeksizin herkesin yaşama hakkının en yüksek düzeyde garanti altına alınması gerekliliğidir (TMMOB, 2011). İş kazaları olumsuz sonuçları beraberinde getiren, istenmeyen durumlardır. İş kazaları sonucu olarak ek maliyet ortaya çıkmaktadır. İş kazası sonucunda üretimin aksaması, verimliliğin düşmesinin yanı sıra, işletmede saygınlık, tazminat ödeme gibi ek maliyetler de ortaya çıkmaktadır. Bu sebeplerden dolayı, hem dünyada hem de ülkemizde inşaat sektöründe meydana gelen kazaları en aza indirgemek hayati önem taşımaktadır. Yapılan İSİG maliyet araştırmalarında ise tedbir maliyetlerinden daha çok kaza maliyetlerinin araştırılması üzerine çalışmalar olduğu ortaya çıkmaktadır. İngiltere’deki kuruluş, HSE (Health &
Safety Executive), önlenebilir iş kazaları nedeniyle oluşan kayıpların maliyetini belirleyen ve firmaların karşılaşacakları kayıpların nedenlerini kontrol edebilmelerini amaçlayan “Maliyet Metodolojisi” geliştirmiştir. Çalışmalar sonucunda elde edilen kaza maliyetlerinin; inşaat yapan bir firmanın proje bedelinin % 8’i, mandıra işlerini yapan bir firmanın işletme maliyetinin % 1,4’ü, nakliyat işini yapan bir firmanın kârının % 37’si, petrol arama işini yapan bir firmanın potansiyel üretiminin % 14,1’i, sağlık hizmeti veren bir hastanenin yıllık işletme maliyetinin % 5’i olduğu tespit edilmiştir (Tan, 2008). Kaza maliyeti araştırmalarından bir tanesinde; meydana gelen kaza sonrasında, sigortadan çıkan her 1e’luk maliyet, müteahhide 5-50 e’luk endirekt maliyetlere neden olmaktadır. Ayrıca meydana gelen kazalar; eğitimsizlik, denetim eksikliği, uygulama eksikliği, dikkatsizlik ve ilgisizlikten kaynaklandığından bahsetmektedir. Bu çalışmada dikkat çeken başka bir ayrıntı ise, HSE raporuna göre ölümle sonuçlanan kazaların yaklaşık olarak %90’ının %70’i, pozitif yönetim eylemiyle engellenebilirdi (Sawacha ve diğ. 1999). İSİG maliyetlerinin belirlenmesi üzerine yapılan başka bir araştırmada ise 400 kişinin çalıştığı konut inşaatında yapılan İSİG için gerekli donanımlar ve gereçler belirlenerek toplam maliyete ulaşılmış ve inşaat sürecinde olabilecek kaza maliyetleri ile karşılaştırılması yapılmıştır (Tan, 1999).
Yapılan bir yüksek lisans tezinde ise hesaplanan İSİG maliyetlerinin toplam inşaat maliyetlerine oranı %3,73 olarak bulmuştur (Korkutan, 2010).
Uygulamalar
Pratik bir yaklaşımla iş güvenliğini sağlamanın ana aşamaları (Müngen, 2000):
• Kaza analizlerinin yapılması, güvensiz durum ve davranışların belirlenmesi,
• Güvensiz durum ve davranışlarının analizi,
• Gerekli önlemlerin saptanması ve planlanması,
• Önlemlerin uygulanması,
• Uygulamanın kontrolü ve başarının değerlendirilmesi şeklinde sıralanır.
Yukarıda belirtilen iş güvenliğinin ana aşamaları kapsamında kaza analizleri yapılıp, gerekli tedbirlerin maliyeti incelenmiştir. İş kazaları, insanın hayatını kötü yönde etkilemektedir. İş kazaları sonucunda her yıl binlerce insan hayatını yitirmekte veya hayatına engelli olarak devam etmek zorunda kalmaktadır. Ülkemizde iş kazaları ile ilgili yapılan çalışmalar, iş kazalarının ne kadar ciddi boyutta olduğunu gözler önüne sermektedir. Resmi rakamlara göre ülkemizde, her gün 172 kişi iş kazası geçirmekte, 4 kişi iş kazası sebebiyle hayatını kaybetmekte ve 6 kişi ise sürekli iş göremez hale gelmektedir (Resmi Gazete,2012). İş kazası kavramının literatürde birçok tanımı bulunmaktadır. Genel olarak “kaza”, kasıt söz konusu olmaksızın meydana gelen, beklenmedik ve sonucu arzu edilmeyen bir olayı belirtmektedir (Müngen, 2000). Bazı çalışmalardaki iş kazaları incelendiğinde, kişilere zarar veren olayların yanında iş yerindeki makinelere, tesisat ve tertibata zarar veren olaylar da iş kazası olarak kabul edilmiştir. Bu çalışmalarda araştırmacılar, iş yerinde canlı veya cansız, hiçbir şeye zarar vermeyen fakat işin tamamlanmasına engel olan veya işi aksatan olayların da iş kazası olarak nitelendirilebileceğini ileri sürmüşlerdir. İş kazası, olaylar zincirinde beklenmedik ve hatalı bir davranış ya da teknik bir arıza nedeniyle ortaya çıkan, sonucunda her zaman bir sakatlanma, ölüm ya da tahrip görülmese bile belirli bir faaliyetin tamamlanmasını engelleyen bir olaydır (Korkutan, 2010).
İş kazalarının nedenleri incelendiğinde, serbest rekabete dayalı piyasa koşulları çerçevesinde şirketlerin bir rekabet halinde oldukları aşikârdır. Bu rekabette asıl amaç kâr olduğundan iş güvenliğinin önemi sonraki aşamalara kalmakta ve iş kazalarının artmasına sebep olmaktadır.İncelenen makalelerden birinde ise, inşaat kazalarının; yaş, sözleşme tipi, malzemenin yaşı, gün içindeki saat ve coğrafik konum ile ilişkili olduğundan bahsedilmiştir (Lopez ve diğ. 2008). İş kazalarının nedenleri güvensiz davranışlar ve güvensiz durumlar olarak aşağıdaki tablo 1’de yer almaktadır.
Tablo 1 İş Kazalarının Nedenleri (Yılmaz, 2009).
UGüvensiz Davranışlar
• İşi bilinçsiz yapmak
• Dalgınlık ve dikkatsizlik
• Makine koruyucularını çıkarmak
• Tehlikeli hızla çalışmak
• Görevi dışında iş yapmak
• İş disiplinine uymamak
• İşe uygun makine kullanmamak
• Yetkisiz ve izinsiz olarak tehlikeli bölgede bulunmak
UGüvensiz Durumlar
• Güvensiz çalışma yöntemi
• Güvensiz ve sağlıksız çevre koşulları
• Topraklanmamış elektrik makineleri
• İşe uygun olmayan el aletleri
• Kontrol ve testleri yapılmamış basınçlı kaplar
• Tehlikeli yükseklikte istifleme
• Kapatılmamış boşluklar
• İş yeri düzensizliği
İnşaat sektöründe 1968-1999 yılları arasındaki inşaat kazalarına ilişkin yapılan bir çalışmada en fazla karşılaşılan kaza tipleri aşağıdaki şekil 1’de belirtilmiştir.
Şekil 1 Pareto Analizi ile İnşaat Sektöründeki Ana Kazalar (Gürcanlı, 2011).
Şekil 1’de görüldüğü gibi, insan düşmesi en çok karşılaşılan kaza tipidir. Yukarıda belirtilen kazalarının % 80’inini oluşturan 6 kaza tipi için alınması gereken temel tedbirler aşağıdaki tablo 2’de belirtilmiştir.
Tablo 2 Tehlikelere Karşı Alınacak Tedbirler.
Tehlikeler Tedbirler
İnsan Düşmesi Kişisel Koruyucu Donanım, Korkuluk
Sistemleri, Emniyet Kemeri-Güvelik Halat Sistemleri, Uyarı Levhaları
Makine Ve Tezgâhların kullanımındaki Tehlikeler Kişisel Koruyucu Donanım, Uyarı Levhaları Elektrik Çarpması Kişisel Koruyucu Donanım, Uyarı Levhaları Yapı Makinesindeki Kazalar Kişisel Koruyucu Donanım, Uyarı
Levhaları, Perde Sistemleri
Malzeme Düşmesi Kişisel Koruyucu Donanım, Korkuluk Sistemleri Cephe Örtü Sistemleri
Yapı Kısmının Çökmesi Kişisel Koruyucu Donanım, Uyarı Levhaları, Kazı Alanının Perdelerle Çevrilmesi
Malzeme Sıçraması Cephe Örtü Sistemleri, Kişisel Koruyucu Donanım
1962
605
373 303 278 240 221 206 201 191 159 132 75 42
39%
51% 59% 65% 71% 75% 80% 84% 88% 92% 95% 98% 99% 100%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
0 500 1000 1500 2000 2500
İnsan Düşmesi Tezgah ve Makinaya Uzuv Kaptırma Elektrik Çarpması Yapı Makinasındaki Kazalar Malzeme Düşmesi Yapı Kısmının Çökmesi Malzeme Sıçraması Şantiye İçi Trafik Kazası Malzeme Altında / Arasında Uzuv Sıkıştırma Kazı Kenarının Göçmesi Diğer Tip Patlayıcı Madde K. Kazalar Sivri Uçlu Keskin Kenarlı Cisimle Yaralama El Aleti İle Ele Vurma
İnşaat sektöründe 1968-1999 yılları arasındaki inşaat kazalarına ilişkin yapılan bir çalışmada en fazla karşılaşılan kaza tipleri aşağıdaki şekil 1’de belirtilmiştir.
Şekil 1 Pareto Analizi ile İnşaat Sektöründeki Ana Kazalar (Gürcanlı, 2011).
Şekil 1’de görüldüğü gibi, insan düşmesi en çok karşılaşılan kaza tipidir. Yukarıda belirtilen kazalarının % 80’inini oluşturan 6 kaza tipi için alınması gereken temel tedbirler aşağıdaki tablo 2’de belirtilmiştir.
Tablo 2 Tehlikelere Karşı Alınacak Tedbirler.
Tehlikeler Tedbirler
İnsan Düşmesi Kişisel Koruyucu Donanım, Korkuluk
Sistemleri, Emniyet Kemeri-Güvelik Halat Sistemleri, Uyarı Levhaları
Makine Ve Tezgâhların kullanımındaki Tehlikeler Kişisel Koruyucu Donanım, Uyarı Levhaları Elektrik Çarpması Kişisel Koruyucu Donanım, Uyarı Levhaları Yapı Makinesindeki Kazalar Kişisel Koruyucu Donanım, Uyarı
Levhaları, Perde Sistemleri
Malzeme Düşmesi Kişisel Koruyucu Donanım, Korkuluk Sistemleri Cephe Örtü Sistemleri
Yapı Kısmının Çökmesi Kişisel Koruyucu Donanım, Uyarı Levhaları, Kazı Alanının Perdelerle Çevrilmesi
Malzeme Sıçraması Cephe Örtü Sistemleri, Kişisel Koruyucu Donanım
1962
605
373 303 278 240 221 206 201 191 159 132 75 42
39%
51% 59% 65% 71% 75% 80% 84% 88% 92% 95% 98% 99% 100%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
0 500 1000 1500 2000 2500
İnsan Düşmesi Tezgah ve Makinaya Uzuv Kaptırma Elektrik Çarpması Yapı Makinasındaki Kazalar Malzeme Düşmesi Yapı Kısmının Çökmesi Malzeme Sıçraması Şantiye İçi Trafik Kazası Malzeme Altında / Arasında Uzuv Sıkıştırma Kazı Kenarının Göçmesi Diğer Tip Patlayıcı Madde K. Kazalar Sivri Uçlu Keskin Kenarlı Cisimle Yaralama El Aleti İle Ele Vurma
Bina inşaatlarındaki İSİG maliyetlerini oluşturan tedbirler 6 başlık altında tablo 2’de belirtilmiştir. Bunlar;
1. Kişisel Koruyucu Donanımlar 2. Perde Sistemleri
3. Uyarı Ve Tehlike Levhaları 4. Korkuluk Sistemleri
5. Cephe Örtü Sistemleri
6. Güvenlik Halatı-Emniyet Kemeridir.
Bu çalışma kapsamında, toplu koruma donanımları 5 başlığa ayrılmıştır. Yukarıda belirtilen perde sistemleri, uyarı ve tehlike levhaları, korkuluk sistemleri, cephe örtü sistemleri ve güvenlik halatı-emniyet kemeri toplu koruma donanımlarıdır. Her inşaat projesi kendine özgü risk faktörleri taşımaktadır. Bundan dolayı değişen risk ihtimalleri doğrultusunda çok fazla ve birbirinden farklı tehlikeler mevcuttur. Tedbir maliyetlerini hesaplarken bütün tehlikeler açısından maliyet bulmaktan ziyade; temel tedbir maliyetleri hesaplamak amaçlanmıştır.
Bulgular
Bir önceki bölümde bahsedilen 6 temel tedbirin maliyet hesabı ve bu tedbirlerin kazalarda ne kadar sıklıkla eksikliği görüldüğü ile ilgili analizler bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu bağlamda inşaat ile ilgili sözleşmeler, teknik ve özel şartnameler, inşa teknikleri vb. kaynaklardan ortaya çıkan belirli kurallar ve yönetmelikler temel alınarak İSİG maliyetleri bulunmuştur. İnşaat firmalarının çoğu İSİG maliyetleri ile ilgili maliyet analizi yapmamaktadır. Bu yüzden hâlihazır projeler üzerinden İSİG maliyetleri incelenmiştir. Muş ili ve çevre iller içinde bulunan, çoğu yapım aşamasında olan benzer yapıdaki 7-8 katlı ve 1000 ile 3000 mP2P arası değişen 30 farklı bina projesi incelenmiştir. İncelenen projeler üzerinden bina inşaatlarındaki temel iş kalemlerine göre tehlikeler belirlenmiştir. Belirlenen tehlikelere göre kaza olmaması için alınması gereken tedbirler belirlenip, gerekli kişisel koruyucu donanım ve toplu koruma donanımlarına karar verilmiştir. Aşağıdaki Tablo 3’de 30 proje için gerekli tedbirlerin maliyetleri belirtilmiştir.
Tablo 3 Bina İnşaat Alanları ve İSİG Tedbir Maliyetleri.
R P O J E
İnşaat Alanı
(m2)
(TL/mKKD 2)
Perde Sistemleri
(TL/m2)
Uyarı ve Tehlike levhaları
(TL/m2)
Korkuluk Sistemleri (TL/m2)
Cephe örtü sistemleri
(TL/m2)
Güvenlik halatı ve
emniyet kemeri (TL/m2)
P 1 2011 2,82 2,63 0,10 1,39 0,95 0,43
P 2 2473 2,28 2,18 0,11 1,33 0,91 0,38
P 3 1776 3,16 2,91 0,15 1,76 1,19 0,45
P 4 2431 2,35 2,37 0,09 1,27 0,88 0,36
P 5 2347 2,43 2,30 0,12 1,40 0,95 0,36
P 6 2709 2,13 2,17 0,10 1,33 0,92 0,32
P 7 2595 2,21 2,31 0,08 1,24 0,86 0,34
P 8 2182 2,60 2,58 0,12 1,58 1,09 0,39
P 9 2663 2,13 1,94 0,10 1,17 0,79 0,31
P 12 1987 2,86 2,78 0,14 1,69 1,16 0,42
P 13 2182 2,61 2,47 0,12 1,50 1,03 0,38
P14 2039 2,74 2,59 0,10 1,37 0,93 0,41
P 15 2480 2,33 2,32 0,08 1,24 0,86 0,35
P 16 2470 2,30 2,38 0,08 1,28 0,88 0,34
P 17 2174 2,59 2,54 0,10 1,35 0,93 0,38
P 18 1653 3,34 3,19 0,13 1,69 1,15 0,49
P 19 2754 2,11 2,14 0,10 1,31 0,91 0,33
P 20 2568 2,26 2,29 0,11 1,40 0,97 0,37
P 21 1427 3,86 3,20 0,15 1,67 1,10 0,55
P 22 2287 2,50 2,62 0,09 1,41 0,98 0,38
P23 2740 2,09 2,19 0,08 1,18 0,82 0,32
P 24 2425 2,35 2,28 0,11 1,39 0,95 0,35
P 25 1670 3,30 3,16 0,12 1,68 1,14 0,52
P 26 2652 2,17 2,13 0,10 1,30 0,89 0,32
P 27 2223 2,56 2,70 0,09 1,45 1,01 0,39
P 28 2627 2,17 2,28 0,08 1,23 0,85 0,32
P 29 2181 2,66 2,75 0,12 1,54 1,06 0,43
P 30 2032 2,72 2,60 0,10 1,38 0,94 0,42
Ortalama 2,57 2,51 1, 42 0,97 0,39 0,11
Gerekli olacak kişisel koruyucu donanımların maliyetlerini hesaplayabilmek için, Muş ilinde bulunan İSİG malzemesi satan firmalardan fiyatlar istenmiştir. Farklı yerlerden alınan fiyatların ortalaması alınarak kişisel koruyucu donanımlarının fiyatı belirlenmiştir. Yeterli kişisel koruyucu donanımların miktarı ile fiyatları çarpıp toplam maliyeti elde edilmiştir. Gerekli olan toplu koruma donanımların fiyatları yine piyasa araştırması sonucu belirlenmiştir. Donanımların miktarları da elde edilen mimari ve betonarme projeler üzerinden belirlenmiştir.
Pareto analizi, önemli sebepleri daha az öneme sahip olan sebeplerden ayırt etmekte kullanılan bir çubuk diyagramıdır. Bu diyagram giderek azalan bir düzende bilgi verir.
İncelenen 30 inşaat projesinden elde ettiğimiz 6 ayrı tedbirin ortalama maliyeti şekil 2’deki pareto grafiğinde belirtilmiştir. Bu şekilden de görüldüğü üzere; KKD en yüksek tedbir maliyetini oluşturmakta, uyarı ve tehlike levhaları ise en düşük tedbir maliyetini oluşturmaktadır. KKD, perde sistemleri ve korkuluk sistemleri bütün İSİG maliyetinin
%82’sini oluşturmaktadır.
P 12 1987 2,86 2,78 0,14 1,69 1,16 0,42
P 13 2182 2,61 2,47 0,12 1,50 1,03 0,38
P14 2039 2,74 2,59 0,10 1,37 0,93 0,41
P 15 2480 2,33 2,32 0,08 1,24 0,86 0,35
P 16 2470 2,30 2,38 0,08 1,28 0,88 0,34
P 17 2174 2,59 2,54 0,10 1,35 0,93 0,38
P 18 1653 3,34 3,19 0,13 1,69 1,15 0,49
P 19 2754 2,11 2,14 0,10 1,31 0,91 0,33
P 20 2568 2,26 2,29 0,11 1,40 0,97 0,37
P 21 1427 3,86 3,20 0,15 1,67 1,10 0,55
P 22 2287 2,50 2,62 0,09 1,41 0,98 0,38
P23 2740 2,09 2,19 0,08 1,18 0,82 0,32
P 24 2425 2,35 2,28 0,11 1,39 0,95 0,35
P 25 1670 3,30 3,16 0,12 1,68 1,14 0,52
P 26 2652 2,17 2,13 0,10 1,30 0,89 0,32
P 27 2223 2,56 2,70 0,09 1,45 1,01 0,39
P 28 2627 2,17 2,28 0,08 1,23 0,85 0,32
P 29 2181 2,66 2,75 0,12 1,54 1,06 0,43
P 30 2032 2,72 2,60 0,10 1,38 0,94 0,42
Ortalama 2,57 2,51 1, 42 0,97 0,39 0,11
Gerekli olacak kişisel koruyucu donanımların maliyetlerini hesaplayabilmek için, Muş ilinde bulunan İSİG malzemesi satan firmalardan fiyatlar istenmiştir. Farklı yerlerden alınan fiyatların ortalaması alınarak kişisel koruyucu donanımlarının fiyatı belirlenmiştir. Yeterli kişisel koruyucu donanımların miktarı ile fiyatları çarpıp toplam maliyeti elde edilmiştir. Gerekli olan toplu koruma donanımların fiyatları yine piyasa araştırması sonucu belirlenmiştir. Donanımların miktarları da elde edilen mimari ve betonarme projeler üzerinden belirlenmiştir.
Pareto analizi, önemli sebepleri daha az öneme sahip olan sebeplerden ayırt etmekte kullanılan bir çubuk diyagramıdır. Bu diyagram giderek azalan bir düzende bilgi verir.
İncelenen 30 inşaat projesinden elde ettiğimiz 6 ayrı tedbirin ortalama maliyeti şekil 2’deki pareto grafiğinde belirtilmiştir. Bu şekilden de görüldüğü üzere; KKD en yüksek tedbir maliyetini oluşturmakta, uyarı ve tehlike levhaları ise en düşük tedbir maliyetini oluşturmaktadır. KKD, perde sistemleri ve korkuluk sistemleri bütün İSİG maliyetinin
%82’sini oluşturmaktadır.
Şekil.2 Pareto Grafiği ile İSİG Tedbirlerinin Analizi.
Bu çalışmada tespit edilen tedbirlerin meydana gelen kazalar ile nasıl bir ilişkileri olduğunu irdelemek için kaza raporları incelenmiştir. Bu sebeple, en muhtemel doğru bilginin toplanıp istatistiksel olarak sunulması önem arz etmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) çeşitli istatistiksel veriler paylaşmaktadır. Bu paylaşılan veriler arasında kaza nedenleri bulunmaktadır, ancak meydana gelen kazaların hangi tedbirsizliklerden meydana geldiği ile ilgili bir paylaşım bulunmamaktadır. Meydana gelmiş kazaların hangi tedbirsizlik yüzünden meydana geldiğini bulmak için SGK Beşiktaş Sosyal Güvenlik Merkezindeki ilgili kaza raporları ve Güvenli Çalışma adlı siteden bina inşaatlarında meydana gelmiş iş kazaları incelenmiştir. Toplam 400 bina inşaat kazası incelenmiştir. Meydana gelmiş iş kazaları incelenirken, daha önce belirlenmiş olan 6 tedbir dışındaki diğer tedbirler, diğer faktörler başlığı adı altında ele alınmıştır. Bu diğer faktörlerden bazıları aşağıda belirtilmiştir;
• Yangın-Elektrik-Soba zehirlenmesi
• Araç devrilmesi
• Çökme - Göçük
• Eğitimsizlik
• Fazla mesai - Yorgunluk
• Bakımsızlık - Halat kopması
Kaza raporlarının incelenmesinde bir kazanın sadece bir tek tedbirsizlikten meydana gelebileceği gibi birden fazla tedbirin eksikliğinden de meydana gelebildiği görülmüştür. İncelenen 400 bina inşaatı kazasından elde edilen verilerle şekil 3’te görüldüğü üzere pareto analizi yapılmıştır. İncelenen 400 bina inşaat kazasında, toplam 618 adet alınmamış tedbir tespit edilmiştir. Şekil 3’te görüldüğü üzere 187 adet ile korkuluk sistemleri en fazla alınmamış tedbiri oluştururken 10 adet ile perde sistemleri en az alınmamış tedbiri oluşturmaktadır. Korkuluk sistemleri, KKD ve güvenlik halatı ve emniyet kemeri incelemiş olduğumuz bina inşaatı kazalarının %82’sini oluşturmaktadır.
2,57 2,51
1,42
0,97
0,39
0,11 32%
64%
82%
94% 99% 100%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3
KKD Perde
Sistemleri Korkuluk
Sistemleri Cephe Örtü
Sistemleri Güvenlik Halatı ve Emniyet K.
Uyarı ve Tehlike Levhaları
Şekil 3 Pareto Grafiği ile İş Kazalarının Analizi.
Çalışmada son olarak elde edilen verilerin karşılaştırılması yapılmıştır. İncelenen bina inşaat kazalarında elde edilen 6 ayrı tedbir ile incelenen 30 inşaat projesinden elde ettiğimiz 6 ayrı tedbirin birbiriyle nasıl ilişkili olduğu analiz edilmiştir. 6 ayrı tedbir yüzdelik sisteme çevrilerek bu karşılaştırma yapılmıştır. Aşağıda Şekil 4’te bu 6 tedbirin maliyet yüzdesi ile meydana gelen kaza yüzdesi arasındaki ilişki görülmektedir.
Şekil 4 İSİG Maliyeti İle İş Kazalarının Karşılaştırılması.
Şekil 4’te görüldüğü üzere; uyarı ve tehlike levhaları, korkuluk sistemleri ve güvenlik halatı-emniyet kemeri tedbirlerinin maliyetinin yüzdesi, meydana gelen kaza yüzdesine göre düşüktür. Bu sebeple, yukarıda bahsettiğimiz 3 tedbire daha fazla önem verilmelidir. KKD, perde sistemleri ve cephe örtü sistemleri tedbirlerinin maliyetinin yüzdesi ise, meydana gelen kaza yüzdesine göre yüksektir.
187
123
110
59
23
10
37%
61%
82%
94% 98% 100%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
Korkuluk
Sistemleri KKD Güvenlik Halatı ve Emniyet K.
Uyarı ve Tehlike Levhaları
Cephe Örtü
Sistemleri Perde Sistemleri
,000 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 35,000 40,000
Maliyeti Yüzdesi Kaza Yüzdesi
Şekil 3 Pareto Grafiği ile İş Kazalarının Analizi.
Çalışmada son olarak elde edilen verilerin karşılaştırılması yapılmıştır. İncelenen bina inşaat kazalarında elde edilen 6 ayrı tedbir ile incelenen 30 inşaat projesinden elde ettiğimiz 6 ayrı tedbirin birbiriyle nasıl ilişkili olduğu analiz edilmiştir. 6 ayrı tedbir yüzdelik sisteme çevrilerek bu karşılaştırma yapılmıştır. Aşağıda Şekil 4’te bu 6 tedbirin maliyet yüzdesi ile meydana gelen kaza yüzdesi arasındaki ilişki görülmektedir.
Şekil 4 İSİG Maliyeti İle İş Kazalarının Karşılaştırılması.
Şekil 4’te görüldüğü üzere; uyarı ve tehlike levhaları, korkuluk sistemleri ve güvenlik halatı-emniyet kemeri tedbirlerinin maliyetinin yüzdesi, meydana gelen kaza yüzdesine göre düşüktür. Bu sebeple, yukarıda bahsettiğimiz 3 tedbire daha fazla önem
187
123
110
59
23
10
37%
61%
82%
94% 98% 100%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
Korkuluk
Sistemleri KKD Güvenlik Halatı ve Emniyet K.
Uyarı ve Tehlike Levhaları
Cephe Örtü
Sistemleri Perde Sistemleri
,000 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 35,000 40,000
Maliyeti Yüzdesi Kaza Yüzdesi
Sonuçlar
İş kazaları ve meslek hastalıkları, gelişmekte olan toplumların en önemli sorunlarından biri olmaya devam etmektedir. Çalışma ortamındaki olumsuz şartlar ve risklere karşı alınmamış tedbirler sonucu olarak her yıl yüz binlerce çalışan, iş kazası geçirmektedir.
Gelişen toplumlarda iş kazalarının önüne geçip is kazalarının sayısını azaltmak, etkin uygulanan ve doğru denetlenen bir işçi sağlığı ve iş güvenliği ile mümkün olacaktır. İşçi sağlığı ve iş güvenliğinin etkinliği, öncelikle “insanın” kazalardan ve hastalıklardan korunmasını amaçlayan, daha sonra maddi zararların ortaya çıkmasını engellemeyi amaçlayan bir sistemle gerçekleşir. İnsan hayatının maddiyatla kıyas edilemeyeceği gerçeği göz önüne alındığında, işçi sağlığı ve iş güvenliği için yapılacak harcamaların yaşanabilecek kötü sonuçlu bir kazayı önlemenin yanında önemsiz kalmaktadır. İşçi sağlığı ve iş güvenliğinin etkin bir şekilde gerçekleşmesi kapsamında, yapılacak şey mevcut riskleri tespit edip buna uygun tedbirler hazırlamaktır. Bu sayede, iş kazalarında önemli miktarda azalmalar görülecektir.
Bu çalışma kapsamında yukarıda belirlenen işçi sağlığı ve iş güvenliğine uygun olarak, 30 bina inşaatında tehlikeleri önlemek için 6 temel tedbir tespit edilmiştir. Bu 6 tedbirin, işçi sağlığı ve iş güvenliği maliyetini ne derece etkilediği son derece önemlidir. Hangi tedbirin maliyetinin diğer tedbirlere nazaran daha düşük ya da daha yüksek olduğu bu çalışmada tespit edilmiştir. Aynı zamanda bu çalışma kapsamında; bina inşaatlarında meydana gelmiş 400 iş kazası incelenmiştir. Bu iş kazalarından elde edilmiş istatistikte, işçi sağlığı ve iş güvenliğinin maliyetlerini oluşturan 6 temel tedbirin eksiklikleri tespit edilmiştir. İncelenen kaza raporlarında hangi tedbirsizliğin en çok olduğu, hangi tedbirsizliğin en az olduğu analiz sonuçlarından bulunmuştur. İncelenen kaza raporlarıyla, işçi sağlığı ve iş güvenliği tedbir maliyetlerine bakılıp hangi tedbirin ne kadar sık görüldüğü ve bu tedbirin işçi sağlığı ve iş güvenliği tedbir maliyetine ne kadar etki ettiği tespit edilmiştir. Bu verilere bakarak, işçi sağlığı ve iş güvenliği maliyeti konusunda değerlendirmeler yapmak mümkün olacaktır. Örneğin; bir bina inşaatında, hangi tedbirin ne kadar önemli olduğu, meydana gelmiş kazalardaki sıklığına bakılıp alınacak tedbirlerden hangisine daha fazla önem verilmesi gerektiği görülebilir. Ayrıca, bu tedbirlerin işçi sağlığı ve iş güvenliği tedbir maliyetlerinde ne kadar etkisi olduğu görülmektedir. Sonuç olarak; işçi sağlığı ve iş güvenliğinin daha etkili bir şekilde iş hayatına uygulayabilmek için, bu çalışmada olduğu gibi reaktif yaklaşım yerine proaktif yaklaşımın gelişmesine yönelik çalışmaların artırılıp, iş hayatına uygulanması gerekmektedir.
Kaynaklar
TMMOB (2012) İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Oda Raporu. UTMMOB YayınlarıU, Ankara, ISBN: 978-605-01-0362-5.
Yücel, S. (2007) Kobi’nin Tanımı. Uİş Sağlığı Ve Güvenliği DergisiU, 7, 46-50.
Çolakoğlu, M. H. (2002) UKobi RehberiU. Kosgeb Başkanlığı Teknoloji Destek Süreçleri Yöneticisi.
Müngen, U. (2000) İş Güvenliği Ders Notu. İtüsem İnşaat İşletmesi Yüksek Lisans Programı. Tr.Scribd.Com/Doc/59601835/İş-Guvenliği-Kurs-Notları. Erişim Tarihi:
13.05.2014.
TMMOB (2011) İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Alanında Temel Bilgiler. UTMMOB YayınlarıU, İstanbul.
Tan, O. (2008) Şantiyelerde Oluşan İş Kazalarının İşverene Maliyeti Ve Hesaplama Yöntemleri. Http://Www.Oktaytan.Net/İsverenemaliyeti.Pdf. Erişim Tarihi:13.05.2014.
Sawacha, E., Naoum, S. and Fong, D. (1999) Factors Affecting Safety Performance On Construction Sites UInternational Journal Of Project ManagementU, Vol. 17, No. 5, 309- 315.
Tan, O. (1999) İş Kazası Oluşmadan Alınacak Önlemlerin Maliyeti İle İş Kazası Oluştuktan Sonraki Harcama Maliyetlerinin Analizi Ve Karşılaştırılması.
Halksagligiokulu.Org/Anasayfa/.../Com.../Yüksek%20lisans%201999.Doc. Erişim Tarihi:13.05.2014.
Korkutan, N. T. (2010) Uİşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Maliyetlerinin Bina İnşaatı Toplam Maliyetlerine EtkisiU. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Resmi Gazete, (2012) İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu, Sayı: 28339.
Lopez M.A.C.,Ritzel D.O., Fontaneda I. and Alcantara O.J.G. (2008) Construction İndustry accident İn Spain. UJournal Of Safety researchU, 39, 497-507
Yılmaz G. (2009) İş Kazalarının Nedenleri ve Maliyeti. UMühendis ve Makine DergisiU, 592, 27 32
Gürcanlı, G. E. (2011) İnşaatlarda Tasarım Yoluyla İş Güvenliği. UTürkiye Mühendislik Haberleri DergisiU, 469-5, 56-68.
