CUMHURİYET DÖNEMİNDE BURDUR İLİ NÜFUSUNUN SEYRİ
Hayri ÇAMURCU* Talip ÖZTÜRK**
Özet
Coğrafi konum ve doğal şartlar bakımından yerleşmeye elverişli bir bölge olan Burdur ve çevresi, ilk çağlardan bu yana önemli bir yerleşim sahası olmuştur. Önemli ticaret yolları üzerinde bulunan Burdur tarih sürecinde Anadolu’nun önemli yerleşim merkezlerinden biri olmuştur.
Burdur’un cumhuriyet öncesi nüfus bilgilerine ait güvenilir veriler bulunmamaktadır. Konu ile ilgili sağlıklı bilgiler cumhuriyet dönemiyle başlayan nüfus sayım sonuçlarından elde edilebilmektedir.
Bu çalışmada genel nüfus sayım sonuçlarından faydalanarak Burdur ilinin sınırları içinde kalan bütün yerleşmelerin nüfus seyirleri kır-kent nüfusundaki değişmeler ve diğer demografik özellikler belirlenmeye çalışılmıştır.
1927 yılında Türkiye’nin nüfusu 13 648 270, Burdur ilinin nüfusu 83 876 olarak tespit edilmiş ve Burdur ili nüfus büyüklüğü açısından 63 il arasında 61. sırada yer almıştır.
Son 73 yılda Türkiye’nin nüfusu yaklaşık beş kat artış göstermiştir. Aynı dönemde Burdur ilinin nüfusu yaklaşık üç kat artış göstermiş ve 2000 yılında 256 803’e yükselmiştir.
1927-2000 döneminde Burdur ilinin nüfusu sürekli artış göstermiş ve ilde en düşük yıllık nüfus artış hızı ise %0,14 ile 1990-2000 döneminde, en yüksek yıllık nüfus artış hızı ise %4,9 ile 1935-1940 döneminde gerçekleşmiştir.
1927 yılında Burdur ili ülke nüfusu içinde % 0.6’lık bir paya sahip iken, 2000 yılında yaklaşık % 0.4’ten daha küçük bir paya sahiptir. Bu da Burdur ilinin nüfus artış hızının ülke ortalamasından daha düşük olduğunu göstermektedir.
1927 yılında Burdur ilinde %21.5 olan şehirde yaşayan nüfusun payı 1950 yılına kadar azalmış ve bu yıldan sonra sürekli bir artış göstermiştir.
Burdur ilinde şehirde yaşayan nüfusun oranı, ülke ortalamasına göre daha yavaş artmıştır. Bu ilde 1990 yılına kadara köy nüfusu fazla iken, ilk kez 1990 yılında şehir nüfusu köy nüfusundan fazla olmuştur. 2000 yılında şehir nüfusunun payı, % 54.5’e yükselmiştir.
Cumhuriyet döneminde Burdur ili nüfusunun cinsiyet bileşimi erkekler lehine değişmiştir. 1927 yılında toplam nüfusun %53,8’ini kadınlar %46,2’sini erkekler oluştururken, 2000 yılında bu oran %49,7 kadın, %50,3 erkek olarak gerçekleşmiştir.
Bütün bu değerlerden anlaşılacağı üzere Burdur ili ekonomik ve doğal zenginlikler açısından yeterli potansiyele sahip olmasına rağmen, nüfus potansiyeli açısından bir atılım gerçekleştirememiş, çevresindeki illere oranla daha az bir ilerleme kaydetmiştir. Bu durum Yüksek öğretim kurumları, sanayi tesisleri ve diğer kurumlar yardımıyla değiştirilmeye çalışılmaktadır.
* Yrd.Doç.Dr., Balıkesir Üniversitesi, Necatibey Eğitim Fakültesi, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Bölümü, Coğrafya Öğretmenliği Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ve Dekan Yardımcısı.
** Arş.Gör.Balıkesir Üniversitesi, Necatibey Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı, Araştırma Görevlisi
Abstract
Burdur and its vicinity was the center of people attraction and settlement for thousands of years due to its physical and geographic situations and advantages.
The city has been one of the important settlement centers in Anatolia. Time to time, the city was attacked by different people, which made so many fluctuations of its population.
There is not accurate information on the population of the city during the Ottoman period. Some travelers including foreign gave some estimates but they are not close to each other.
Accurate information of the population of city started to come after 1927 which is the date of first census in Modern Turkey.
The purpose of this study is to determine population changes by time and see the changes between urban and rural distribution in the city of Burdur and its vicinity. The data used here comes from census information from 1927 to 2000.
While the population of the Province (Burdur) was 83876 in 1927, it reached to 256803 according to 2000 census. From the first census (1927) to the last one (2000) Burdur’s population increased 206 percent.
Though the population of the city, excluding vicinity, was 12784 in 1927, it reached 63363 in 2000, which is 395 percent increase. At the same period, rural population of Burdur also increased from 65827 to 116906 (77 % increase).
Even though the number of the towns increased, the population of towns has not been increased overwhelmingly. None of the towns, except Bucak 28833 (11883) and Gölhisar (12434), has the population more than 10000 people (2000 census).
The urban center of Burdur became an attraction center for so many people due to higher education opportunities, organized industrial zone, and private and governmental businesses.
Giriş
Akdeniz bölgesinin “Göller Yöresi” kısmında yer alan il, batı Anadolu ile Akdeniz Bölgesini birbirine bağlar. Matematik konum olarak 36°53’ ve 37°50’ kuzey enlemleri ile 29°24’ ve 30°53’ doğu boylamları arasında yer alır.
İlimizin tarihi; Neolotik Çağa kadar inmektedir. 1957-1960 yılları arasında Prof. J. Mellaart tarafından Hacılar’da yapılan kazılarda Neolitik kültürün bütün ayrıntılarını ortaya çıkarmıştır. Bu bulgular M.Ö.7000 yıllarına inmektedir. Yine 1978-1988 yılları arasında Kuruçay Höyükte ve 1989-1992 yılları arasında Bucak Höyücek Höyükte Prof.Dr. Refik DURU tarafından yapılan kazılarda da Neolitik çağın kültürüne rastlanılmıştır.
Bu çağın en önemli özelliği: İnsanların, hayvanları evcilleştirmesi, çanak-çömlek yapımını öğrenmiş
bulunmasıdır. Anadolu’nun ilk heykelcikleri olarak bilinen “Ana İlahe”’yi temsil eden pişmiş toprak figürleri ve süs eşyaları Neolitik Çağda Hacıların en önemli eserleridir.
Türk tarihi içinde ele aldığımızda ise bölge 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi’nden sonra; sırasıyla Selçuklular, Hamitoğulları ve Osmanlıların hâkimiyeti altına girmiştir.
1839 Tanzimat hareketinden sonra Burdur, Kütahya ilinden ayrılarak Konya ilinin Isparta kaymakamlığına bağlandı. 1850 yılına kadar bu bağımlılık sürdü. Daha sonra başta Saden oğlu Hacı İsmail Ağa olmak üzere Burdur’un Sancak olması için uğraşmışlar ve 1872 yılında Burdur sancak olmuştur.
1920 yılında müstakil mutasarrıflık olan Burdur, doğrudan hükümet merkezi olan İstanbul’a bağlanmıştır. I. Dünya Savaşının yenilgi ile neticelenmesinden sonra İtalyanlar Antalya’ya asker çıkardılar.
Burdur’a gelerek merkez komutanlığı kurdular. Burdur düşmanın yurttan atılmasından sonra kurulan yeni Türkiye Cumhuriyetinde 1923 yılında il olarak yerini almıştır.1
Kentler ve kentleşme hareketleri, çeşitli bilim dallarına mensup araştırıcılar tarafından o bilim dalının amaç ve yöntemleri doğrultusunda incelenmektedir. Bu çalışmada Burdur ilinde yer alan yerleşmelerin Cumhuriyet dönemindeki nüfus artışı, nüfusun kent ve kır dağılışı, cinsiyet özellikleri üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Bu yapılırken de genel olarak, 1927 yılından itibaren periyodik aralıklarla yapılmış nüfus sayım sonuçları veri kaynağı olarak kullanılmıştır.
1 www.burdur.gov.tr
Sayım Yılı Nüfus miktarı Nüfus Artışı Artış Oranı
‰ Türkiye Nüfus
Artış Oranı ‰
1927 83876 - - -
1935 95809 11933 14,22 21,1
1940 119498 23689 24,7 19,6
1945 125792 6294 5,26 10,6
1950 136555 10763 8,5 21,7
1955 157183 20628 15,1 27,8
1960 179514 22331 14,2 28,5
1965 194950 15436 8,6 24,6
1970 210335 15385 7,9 25,2
1975 222896 12561 5,9 25,0
1980 235009 12113 5,4 20,6
1985 248002 12993 5,5 24,9
1990 254899 6897 2,7 21,7
2000 256803 1904 0.74 20,0
Tablo 1: Burdur İli ve Türkiye’de Nüfus Artışları ve Yoğunlukları Kaynak: D.İ.E. verileri
0 5 10 15 20 25 30
1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
%0
Şekil 1: Burdur İli’nde Nüfus Artış Oranı (1927- 2000) - Kaynak: D.İ.E. verileri
1927 genel nüfus sayımı sonuçları yayınlanırken köylerin nüfusları ayrı ayrı belirtilmemiş, ilçe merkezleri ve köylerin toplam nüfusları verilmiştir. 1927-1990 yılları arasında nüfus sayımları her beş yılda bir yapılmış, 1990 yılından sonra ülkemizde nüfus sayımlarının 10 yılda bir yapılması kararlaştırılmıştır. 30 Kasım 1997 tarihinde seçmen listelerinin güncelleştirilmesi amacıyla nüfus sayımı yapılmıştır. Ülkemizde son nüfus sayımı 2000 yılında gerçekleştirilmiştir.
1927 yılında Türkiye’nin nüfusu 13 648 270, Burdur ilinin nüfusu 83 876 olarak tespit edilmiş ve Burdur ili nüfus büyüklüğü açısından 63 il arasında 61. sırada yer almıştır. Kilometrekareye düşen insan sayısı da yine 1927 yılında 12 kişidir.
Sayım Yılı 1927 2000 Nüfus Artışı Artış Oranı %
Burdur İli Nüfusu 83876 256803 172927 206
Türkiye Nüfusu 13648270 67803927 54155657 397
Tablo 2: Türkiye‘de ve Burdur İli’nde 1927-2000 Yılları Arasında Nüfus Artışı Kaynak: D.İ.E. verileri
83876 95803 119498 125792 136555 15
7183 17
9514 194950 21033 5
22289 6
23500
9248002 254899 256803
0 50000 100000 150000 200000 250000 300000
1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 Kişi
Şekil 2 : Burdur İlinde Sayım Yıllarına Göre Nüfus Miktarı (1927-2000) - Kaynak: D.İ.E. verileri Burdur İli’nin toplam nüfusu 1927-2000 yılları arasında geçen 73 yıllık süre içerisinde 83876’dan 256803’e yükselmiş olup, bu süre içerisinde 172927 kişilik bir mutlak artış sağlanmıştır. Son 73 yılda Türkiye’nin nüfusu yaklaşık beş kat artış göstermiş, aynı dönemde Burdur ilinin nüfusu 3 kat artmıştır. Yine bu dönemde ilde en düşük yıllık nüfus artışı ‰0,7 ile 1990-2000 döneminde, en yüksek nüfus artış hızı ise ‰24,7 ile 1935-1940 döneminde gerçekleşmiştir.
1927 yılında Burdur ili ülke içinde %0,6’lık bir paya sahip iken, 2000 yılında yaklaşık %0,4’ten biraz daha az bir paya sahiptir. Bu da Burdur ilinin nüfus artış hızının ülke ortalamasından daha düşük olduğunu göstermektedir.
0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000
1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 Kişi
KENT N. Miktarı KIR N. Miktarı
Şekil 3: Burdur İli’nde İdarî Bölünüşe Göre Nüfusun Artışı (1935-2000) - Kaynak: D.İ.E. verileri
Burdur İli’ndeki nüfus artmasında göçlerden çok, doğumlar ve ölümler arasındaki farktan doğan doğal nüfus artışı daha etkili olmuştur. İl genelinde nüfus planlaması çalışmalarında başarı sağlanmıştır. Bunda sağlık hizmetlerinin yaygınlaşması kadar, insanımızın bu hizmetlerden yararlanma isteğinin de etkili olduğu söylenebilir. Eğitim düzeyinin yüksek olması doğurganlığın azalmasını sağlamıştır. İlde uzun yıllardan beri bulaşıcı hastalıklar görülmemektedir. Aileler özellikle çocuklarının sağlığına ve eğitimine çok dikkat etmektedir.
Kır-Kent Nüfusunun Seyri
Burdur’un kır ve kent nüfusunun gelişimine değinmeden önce ülkemizde ve dünyada kır ve kent nüfusunun ayrımında kriterler üzerinde durmakta fayda vardır.
Bilindiği gibi, bir ülkede veya yörede kent nüfusun fazla veya az olması gelişmişliğin belirleyici ölçütlerinden biridir. Kent nüfusu ne kadar fazla ise, o yöre ya da ülke o kadar gelişmiş kabul edilir. O nedenle nüfus incelenirken kır ve kent nüfusu üzerinde durulur.
Coğrafyacılar, şehircilik uzmanları, sosyologlar, ekonomistler ve plânlamacılar kır-şehir ayrımında, şehrin tanımında farklı ölçütler ve tanımlar kullanmışlardır. Bir yerleşmenin şehir mi yoksa kır mı olduğuna karar verirken ele alınan ölçütlerden bazıları; nüfus miktarı, nüfus yoğunluğu, yönetim ölçeği, ekonomik veya kültürel fonksiyonları, plânlamanın olup olmadığı, yaşayan insanların ekonomik etkinlikleri… vb. sayılabilir.
Yukarıda sayılan kriterlerden en çok kullanılanı “nüfus miktarı” olmuştur. Çünkü nüfus kriteri diğer ölçütlere göre daha somut ölçülebilir ve objektiftir.
Devlet İstatistik Enstitüsü kır-şehir ayrımını yaparken “yönetim” ölçeğini dikkate almaktadır. Nüfusları ne olursa olsun bütün il ve ilçe merkezleri şehir sayılmaktadır.
Coğrafyacılar, bu konuya biraz daha farklı açıdan bakmışlardır. Darkot, Selen ve yurdumuzda çalışmalarda bulunan H. Louis, bu ayrımda 3000 sayısını esas almışlardır. Tümertekin, Tunçdilek ve bazı şehir coğrafyacıları kır-kent ayrımında 10.000 nüfusu ölçüt olarak kabul etmişler, bunun üzerindeki yerleşmeleri şehir, altındaki yerleşmeleri kır olarak değerlendirmişlerdir2.
1927 yılında Burdur ilinde %21,5 olan şehirde yaşayan nüfusun payı, 1950 yılına kadar azalmış ve bundan sonrada sürekli bir artış göstermiştir.
KENT NÜFUSU KIR NÜFUSU
Yıllar Nüfus Miktarı Oran % Nüfus Miktarı Oran %
1935 20175 21,06 75634 78,94
1940 22262 18,63 97236 81,37
1945 22464 17,86 103328 82,14
1950 24131 17,67 112424 82,33
1955 34385 21,88 122798 78,12
1960 47944 26,71 131570 73,29
1965 54135 27,77 140815 72,23
1970 61708 29,34 148627 70,66
1975 71071 31,89 151825 68,11
1980 84983 36,16 150026 63,84
1985 98907 39,88 149095 60,12
1990 129112 50,65 125787 49,35
2000 139897 54,48 116906 45,52
Tablo 3:Burdur İlinde Kır ve Kent Nüfuslarının Sayım Yıllarına Göre Dağılımı (1935-2000) Kaynak: D.İ.E. verileri Burdur ilinde şehirde yaşayan nüfusun oranı, ülke ortalamasına göre daha yavaş artmıştır. Bu ilde 1990 yılına kadar köy nüfusu fazla iken, ilk kez 1990 yılında şehir nüfusu köy nüfusunu geçebilmiştir. Bu durum ülkemiz ortalamasından beş yıl sonra gerçekleşmiştir. Zira kent nüfusunun kır nüfusundan fazla olması durumu, Türkiye’de 1985 yılında gerçekleşmiştir. Bu yılda ülke nüfusunun %50,8’i kentlerde, %49,2’si kırsal kesimde yaşamaktaydı3.
2 Tümertekin, E, Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İ.Ü. Yayını, No:1840, Coğrafya Enstitüsü Yayını, no:72,1973, İstanbul.
3 Atalay, İ., Türkiye Coğrafyası, Ege Üniversitesi Yayınları, 1992, İzmir, s:282.333
Tablo 4: Burdur İl’inde İlçelere Göre Kır ve Kent Nüfusunun Artışı (1980-2000) Kaynak: D.İ.E. verileri SAYIM YILI
1980 1990 2000
1980-2000 DÖNEMİNDE TOPLAM ARTIŞ
ORANI (%) İLÇE ADI
KENT
NÜFUSU KIR
NÜFUSU KENT
NÜFUSU KIR
NÜFUSU KENT
NÜFUSU KIR
NÜFUSU KENT KIR
Burdur 44630 43369 56432 28381 63363 26697 41,9 -38,4
Ağlasun 4442 6344 5252 6253 4738 6655 6,6 4,9
Altınyayla 3834 9024 4118 2894 4173 2620 8,8 -70,9
Bucak 18852 26841 27407 27455 28833 29117 52,9 8,4
Çavdır 2244 13227 3886 11408 4739 10845 111 -18
Çeltikçi 2278 6503 2911 5374 2534 4224 11,2 -35
Gölhisar 8283 32429 10434 10479 12434 8853 50,11 -72,7
Karamanlı 5118 1998 5293 3539 5000 3152 -2,3 57,7
Kemer 2061 4022 2312 2747 2262 2452 9,7 -39
Tefenni 4377 16453 5458 8209 5398 6541 23,3 -60,2
Yeşilova 4399 24590 5609 19048 6423 15750 46 -35,9
İl'de kent nüfusunun toplam nüfusa oranı 1935 yılında %21,6 iken, bu oran 2000 yılında %54,48’e yükselmiştir.
Kır nüfusu ise 1935 yılında toplam nüfusun %78,94’ünü oluştururken, 2000 yılında %45,52’sini meydana getirmektedir.
2000 yılında ülkemiz genelinde toplam nüfusumuzun %65’i kentlerde, %35’i köylerde yaşamaktadır.
Bu veriler Burdur İli’nde kentleşme oranının ülkemiz ortalamasından düşük olduğunu gösterir.
Burdur İli’ne bağlı, merkez ilçe dışında 10 ilçe vardır. İlçe merkezlerinin içinde ikisinin nüfusu (Bucak 28833, Gölhisar 12434) 10.000’in üzerinde, diğerleri ise altındadır.
Burdur İl’inde ilçelere göre nüfus artışı verilen tablo 4 incelendiğinde 1980-2000 yılları arasında kent nüfusu artış oranının en yüksek olduğu ilçe Bucak (%52,9), en düşük olduğu ilçe ise Karamanlı (%-2,3)’dır. Kır nüfusu değişimi ilçelere göre incelendiğinde ise artış oranının en yüksek olduğu ilçe Karamanlı (%57,7), en düşük olduğu ilçe ise Gölhisar (%-72,7)’dır.
1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
İLÇE ADI İLÇE MERKEZİ
İLÇE MERKEZİ
İLÇE MERKEZİ
İLÇE MERKEZİ
İLÇE MERKEZİ
İLÇE MERKEZİ
İLÇE MERKEZİ
Burdur 14603 18719 25271 32746 44630 56432 63363
Ağlasun 2631 3342 3565 4244 4442 5252 4738
Altınyayla - - 2438 3215 3834 4118 4173
Bucak 4786 6837 8754 12293 18852 27407 28833
Çavdır 924 1362 1709 2316 2244 3886 4739
Çeltikçi - - 883 2363 2278 2911 2534
Gölhisar - 4040 4934 6074 8283 10434 12434
Karamanlı 3630 4331 4745 6007 5118 5293 5000
Kemer - - 1852 1915 2061 2312 2262
Tefenni 2548 2968 2918 3441 4377 5458 5398
Yeşilova 725 1821 2502 2910 4399 5609 6423 Tablo 5: Burdur İli’ndeki İlçe Merkezlerinin 1940-2000 Yılları Arasındaki Nüfus Hareketleri Kaynak: D.İ.E. verileri
Burdur İli’nde kent nüfusunun artışında merkez ilçenin ayrı bir önemi vardır. Çünkü kent nüfusunun büyük bölümü Burdur kentinde yaşamaktadır. Nitekim 2000 yılında 10.000 kişiden daha büyük yerleşmelerde yaşayan 104630 kişinin 63363’ü Burdur kentinde ikâmet etmektedir.
İLÇE YÜZÖLÇÜMÜ
(km²) NÜFUS
YOĞUNLUĞU İLÇE YÜZÖLÇÜMÜ
(km²) NÜFUS
YOĞUNLUĞU
Burdur 1271 71 Gölhisar 207 103
Ağlasun 308 37 Karamanlı 356 23
Altınyayla 362 19 Kemer 513 9
Bucak 1373 42 Tefenni 623 19
Çavdır 479 33 Yeşilova 1164 19
Çeltikçi 184 37 TOPLAM 6840 38
Tablo 6: Burdur İl’inin İlçelere Göre Nüfus Yoğunluğu (2000) - Kaynak: D.İ.E. verileri
Nüfus verileri yorumlanırken sadece ortalama nüfus sayılarına değil, bu nüfus sayılarının dağılımına da bakmak gerekir. Dolayısıyla Burdur İl’i nüfus verileri incelenirken ilçeler bazında kilometre kareye düşen insan sayısı da önemlidir. Bu açıdan Tablo 6 incelendiğinde, en yoğun nüfuslu ilçenin Gölhisar (km²ye 103 kişi), en seyrek nüfuslu ilçenin ise Kemer (km²ye 9 kişi) olduğu görülmektedir.
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
%
Kent Nüf. % Kır Nüf. %
Şekil 5: Burdur İlinde yıllara göre Kent-Kır nüfusu oranı değişimi (1935-2000) - Kaynak: D.İ.E. verileri Burdur kentinin bu özelliğini kazanmasının çeşitli nedenleri vardır. Burdur ekonomisi tarıma dayalıdır.
Nüfusun %68 i tarımla uğraşır. Anason, buğday, haşhaş, şekerpancarı ayrıca gülcülük ekonomik öneme haizdir.
Bilhassa süt inekçiliği çok gelişmiştir. Çayır ve meraları korunmaya çalışılmaktadır. İl topraklarının % 34'u ormanlarla kaplıdır. Özellikle son yıllarda bir çok mermer ocağı açılmış, ekonomiye katkısı hatırı sayılır hale gelmiştir. Sanayileşme açısından hızla gelişmekte olup 1. ve 2. organize sanayi bölgeleri yatırımcılarını beklemektedir. Yine Bucak organize sanayi bölgesi de gelişme aşamasındadır. İlde Şeker fabrikası, süt fabrikaları, traktör fabrikası, orta ölçekli sayısız fabrika ve imalathaneler ile ülke üretiminde söz sahibi olmaya çalışmaktadır. Okur-yazarlık oranı % 100'e yakın olup, bununla beraber, Süleyman Demirel Üniversitesine bağlı Eğitim Fakültesi, Sağlık Yüksek Okulu ve Meslek Yüksek Okulu ve Akdeniz Üniversitesine bağlı Veterinerlik Fakültesi Burdur'a öncülük etmeye devam etmekte Burdur'u dünya ile entegre etmeye çalışmaktadırlar. Yakında Burdur kendi üniversitesine kavuştuğunda daha ileriye gideceği muhakkaktır. Bütün bunlara rağmen Burdur İli Türkiye ortalaması baz alındığında gelişme açısından önemli bir atılım gerçekleştirememiş, çevresindeki illere kıyasla daha az nüfuslanmıştır.
Burdur İli’ndeki köyleri nüfus büyüklüğü bakımından inceleyecek olursak; 2000 yılı sayım sonuçlarına göre toplam 202 köy yerleşmesi vardır. Köylerde yaşayan toplam nüfus 116,906 olduğuna göre, bu iki veriyi birbirine böldüğümüzde ortalama köy büyüklüğünü buluruz ki, bu rakam yaklaşık 578’dir. Bu ortalama değerdir.
Nüfus gruplarına göre köyleri tasnif edecek olursak; köylerin 193’ünün nüfusu 2000’den az, 9 tanesini nüfusu 2000’den fazladır. Yine 61’inin nüfusu 250 ve daha altındadır. Nüfusu 500 ve daha altında olan köylerin sayısı
ise 125’dir. Yani Burdur İli’nde köy yerleşmelerinin büyük çoğunluğunu küçük köyler oluşturmaktadır. Nüfusu 500-1000 arasında olan orta büyüklükteki köylerin sayısı 47, 1000-2000 arasındaki büyük köyler ise 21 tanedir.
Sayım Yılı 1935 1960 1975 2000
Ortalama Büyüklük 481 638 733 578
Tablo 6: Burdur İli’nde Ortalama Köy Büyüklükleri (1935-2000) - Kaynak: D.İ.E. verileri
481
638
733
578
0 100 200 300 400 500 600 700 800
1935 1960 1975 2000
kişi
Şekil 6: Burdur İli’nde Nüfus Bakımından Ortalama Köy Büyüklükleri (1935-2000) - Kaynak: D.İ.E. verileri Sayım Yılları
Nüfus Grupları
1940 1960 1980 2000
250 den az 92 30 33 61
251-500 59 78 67 64
501-750 27 37 37 37
751-1000 12 27 26 10
1001-1250 8 14 12 7
1251-1500 3 10 9 5
1501-1750 3 3 4 6
1751-2000 1 4 3 3
2000’den fazla 1 3 13 9
Tablo 7: Burdur İli’nde Nüfus Gruplarına Göre Köy Sayıları (1935-2000) - Kaynak: D.İ.E. verileri Ortalama köy büyüklüğünü 1935-2000 yılları arasında incelediğimizde, 1935-1975 yılları arasında köylerin genelde büyümeye devam ettiğini, 1975-2000 yılları arasında ise nüfus kaybederek küçüldüğünü söyleyebiliriz.
Cinsiyet Bileşimi
Nüfus dinamik bir olgudur. Cemiyet ve keyfiyet yönünden hızlı bir değişim içindedir. Nüfusun miktarı, artış hızı, coğrafî dağılışı, yaş ve cinsiyet bileşimi daima değişkendir.
Bir ülke veya bölgede, kadın ve erkek nüfusunda ortaya çıkacak bir dengesizlik bazı sosyal ve ekonomik sorunlara yol açabilir.
Erkeklerin iktisadî hayatta kadınlara göre daha fazla görev yüklendiklerini göz önünde bulundurursak, kadın-erkek oranının çalışabilir nüfusa veya insan gücü kaynaklarına da etki edeceği söylenebilir4.
4 Tandoğan, A, Türkiye Nüfusu, Kıyı Kitabevi Yayınları, 1994, Trabzon, s:58.
Kadın-erkek nüfusundaki dengesizlik evlenmeler hususunda bazı sorunlar yaratabileceği gibi, doğum yapabilecek yaşlardaki kadın azlığının doğum oranının düşük olmasına neden olabilecektir.
Burdur ilinde 1927 yılından 1960 yılına kadar olan dönemde erkek nüfusun büyüklüğü kadın nüfustan daha az olmuştur. İlde 1927 yılında her 100 kadın için 86 erkek bulunmakta iken, 1960 yılında kadın ve erkek nüfus yaklaşık aynı büyüklüğe ulaşmıştır. Cinsiyet oranı en büyük değerini 1990 yılında almıştır. Bu yılda Burdur ilinde her 100 kadın için 104 erkek bulunmakta iken, erkek nüfusta meydana gelen azalma nedeniyle 2000 yılında kadın ve erkek nüfus yeniden yaklaşık aynı büyüklüğe ulaşmıştır. Bu yılda her 100 kadın için 101 erkek bulunmaktadır.
Kent Nüfusu Kır Nüfusu
ayım Yılı
Erkek Nüfus Kadın Nüfus Erkek Nüfus Kadın Nüfus
1935 9825 10350 35318 40316
1940 11209 11053 45856 51380
1945 10563 11901 49860 53468
1955 17742 16643 59593 63205
1960 26123 21821 63924 67646
1965 29331 24804 68806 72009
1970 32849 28859 71421 77206
1975 37686 33385 74475 77350
1985 53371 45536 72086 77009
1990 69094 60018 60648 65139
2000 72026 67871 56981 59925
Tablo 8: Burdur İli’nin Kır ve Kent Nüfuslarında Cinsiyet Sayıları (1935-2000) - Kaynak: D.İ.E. verileri Kırsal kesimde ise, kadın nüfusu daima erkek nüfusundan daha fazladır. Bu gerçek yukarıda verilen bilgililerle yakından ilgilidir. Şehirlerde kadın ve erkek nüfusu arasında erkeklerin lehine bir üstünlük varken, kırsal alan da kadınların lehine bir fark görülmektedir.
0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 80000
1927 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
ERKEK KADIN
Şekil 7: Burdur İli’nin kent nüfuslarında cinsiyet sayıları (1927-2000) - Kaynak: D.İ.E. verileri
0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 80000 90000
1927 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
ERKEK KADIN
Şekil 8: Burdur İli’nin kır nüfuslarında cinsiyet sayıları (1927-2000) - Kaynak: D.İ.E. verileri
Başka bir ifadeyle, kırsal kesimde her 100 kadına yaklaşık 98 erkek düşerken, şehirlerde her 100 kadına 110 civarında erkek düşmektedir. Dolayısıyla kentlerde “yüksek erkek cinsiyet oranı”, köylerde “düşük erkek cinsiyet oranı” görülmektedir.
Kuşaklara göre nüfusun yaş ve cinsiyet yapısındaki değişim, nüfus piramitleri ile daha ayrıntılı olarak yorumlanabilir. Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısında yaklaşık son 50 yılda meydana gelen değişim, 1955 ve 2000 yıllarındaki nüfus piramitlerinin incelenmesi ile açıklanabilir.
Burdur İli’nin 1955 yılı nüfus piramidinin en önemli özelliği, çocuk yaştaki nüfusun fazla olmasıdır. Bu durum doğurganlık düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Yaşlı kuşaklardaki nüfus, her iki cinsiyet için de ölüm hızının bu yaşlarda yüksek olması nedeniyle hızla azalmaktadır. Kadınlar erkeklere göre daha uzun yaşadığı için ileri yaşlarda kadınların sayısı erkeklerin sayısından fazladır. 1955 yılı nüfus piramidi doğurganlık ve ölüm oranının yüksek olduğu yaş yapısını yansıtmaktadır.
Şekil 9: Burdur İli’nin nüfus piramidi (1955)
1955 yılı nüfus piramidinin diğer bir özelliği de, ülke genelinde olduğu gibi, cumhuriyet öncesi savaş döneminde doğan ve 1955 yılında “35-39” yaş grubunu oluşturan kuşağın, kendisinden daha genç ve yaşlı kuşaklardan daha az nüfusa sahip olmasıdır. Bu durum savaş döneminde, doğurganlık düzeyinin düşük olmasından kaynaklanmaktadır.
Şekil 10: Burdur İli’nin nüfus piramidi (2000)
Burdur İli’nin 2000 yılındaki nüfus piramidi 1955 yılının piramidine göre çok farklı bir yapı sergilemektedir. 2000 yılındaki piramidin en önemli özelliği, 15 yaşından küçük kuşaklarda yaş küçüldükçe o kuşakların nüfusunun azalmasıdır. Bu tip nüfus piramidi, doğum sayısının azaldığı durumlarda görülür. 2000 yılındaki nüfus piramidinin en önemli özelliği de, ölüm oranındaki azalmaya bağlı olarak, 2000 yılında ileri yaşların, nüfusundaki azalmanın 1955 yılındakinden daha yavaş olmasıdır. Genel olarak, 2000 yılındaki nüfus piramidi gelişmiş ülkelerin piramidine benzer bir yapı göstermektedir.
Sonuç
Cumhuriyet Dönemi’nde Burdur İli’nin nüfusu düzenli olarak artmıştır. Nüfus artış hızı 1927-2000 yılları arasında ülke ortalamasının altında seyretmiştir.
1927 yılında 83876 olan il nüfusu 2000 yılında 256803’e yükselmiştir.
Toplam yüzölçümü 6814 kilometrekare olan Burdur İli’nde nüfus yoğunluğu 38 kişi olup, bu değerin Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir.
Burdur İli’nde kır nüfusu 1990 yılına kadar kent nüfusundan fazla iken, yine bu yılki sayımda kent nüfusu kır nüfusunu geçmiştir. Kır nüfusu ise, 1975 yılından sonra sürekli azalmıştır. Günümüzde toplam nüfusun %54,48’i şehirlerde, %45,52’si kırsal kesimde yaşamaktadır. Kent nüfusu içinde Burdur Merkez İlçe’nin payı çok yüksektir.
Burdur İli’nde 202 köy yerleşmesi vardır. Ortalama köy büyüklüğü 578 kişidir. 1975-2000 yılları arasında ise köylerin nüfus kaybettiğini söyleyebiliriz. Son 25 yıl içinde her köy ortalama 175 kişi azalmıştır.
Cumhuriyet Döneminde kamunun ve özel sektörün inşaa ettiği sanayi tesislerinin yanı sıra, açılan bazı yükseköğretim kurumları şehri cazibe merkezi yapmışsa da bu ilimiz nüfus bakımından çevresindeki illere kıyasla iyi bir atılım gerçekleştirememiştir.
Kaynakça
ATALAY, İ., Türkiye Coğrafyası, Ege Üniversitesi Yayınları, 1992, İzmir.
TANDOĞAN, A, Türkiye Nüfusu, Kıyı Kitabevi Yayınları, 1994, Trabzon.
TÜMERTEKİN, E, Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İ.Ü. Yayını, No:1840, Coğrafya Enstitüsü Yayını, no:72,1973, İstanbul.
http://www.burdur.gov.tr.
2000 Genel Nüfus Sayımı (Burdur) Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, T.C.Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
