T.C.
KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU (OMBUDSMANLIK)
ŞİKAYET NO : 2015/4974
KARAR TARİHİ : 06/04/2016|tarih|
RET KARARI
ŞİKAYETÇİ :
ŞİKAYETÇİ VEKİLİ : -
ŞİKAYET EDİLEN İDARE : T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
ŞİKAYETİN KONUSU : Bilgi edinme talebinin karşılanması hakkındadır.
ŞİKAYET BAŞVURU TARİHİ : 12/10/2015 I. USÛL
A. Şikâyet Başvuru Süreci
1. Şikayet başvurusu, elektronik başvuru yöntemiyle 12/10/2015 tarih ve 20137 sayı ile kayıt altına alınan şikayet başvuru belgesi doldurulmak suretiyle yapılmıştır. Şikayet başvurusunun karara bağlanması için, 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 8 inci maddesinin ikinci fıkrası ile 28/3/2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 41 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ve İmza Yetkileri Yönergesinin 7 inci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi uyarınca, şikayetin incelenmesine ve araştırılmasına geçilmiş olup, 2015/4974 şikayet sayılı “Ret”
önerisiyle Kamu Başdenetçisi’ne sunulmuştur.
B. Ön İnceleme Süreci
2. Yapılan ön inceleme neticesinde, şikâyet konusunun Kurumumuzun görev alanına girdiği, şikâyetçinin menfaat ihlali koşulunu taşıdığı, idari başvuru yollarının tüketildiği, şikâyetin süresinde yapıldığı, diğer ön inceleme konularında da bir eksikliğin bulunmadığı, bu nedenle şikâyetin incelenmesine ve araştırılmasına engel bir hususun olmadığı tespit edilmiştir.
II. OLAY VE OLGULAR
A. Şikâyetçinin Konu Hakkındaki Açıklamaları ve İddiaları
3. Şikayetçi, hakkında yürütülen disiplin işlemine ilişkin olarak …../… tarihli dilekçesi kapsamındaki bilgi ve belge talebinin, ….. Gümrük Müdürlüğü tarafından reddedildiğini belirterek, söz konusu dilekçe kapsamında;
3.1. Hakkında yürütülen disiplin işlemine ilişkin dosyanın eksiksiz ve onaylı bir örneğinin,
3.2. Hakkında yürütülen disiplin işlemine ilişkin savunma istem yazısında bahsi geçen Personel Dairesi Başkanlığı yazılarının ve varsa eklerinin eksiksiz ve onaylı örneklerinin,
3.3. Geçici görevlendirmesi sonrasında göreve başlatılmamasından sonra Bakanlıkça yapılan soruşturmanın ve buna binaen tesis edilen işlemlerin eksiksiz ve onaylı örneklerinin,
3.4. Tarafına verilen cezanın iptalinden sonra kendisi hakkında yeniden soruşturma açıldığından bahisle, kendisi gibi hem …. Gümrük Müdürlüğünde hem de Bölge Müdürlüğünde cezası mahkemece iptal edilen kişi sayısı, bu kişilerden kaç tanesine yeniden soruşturma açıldığı, iptal kararından sonra soruşturma açılmayan kişi sayısı, bu kişilerin kimlikleri ve soruşturma açılmamasının gerekçeleri, bunlara ilişkin Bakanlıktan görüş istenip istenmediği ile Bakanlık talimatı veya tavsiyesinin bulunup bulunmadığı hususlarına ilişkin bilgi ve belgelerin eksiksiz ve onaylı örneklerinin,
3.5. Konuya ilişkin Mahkemece verilen “iptal” kararlarının eksiksiz ve onaylı birer suretlerinin, kendisine verilmesini talep etmiştir.
4. Şikayetçi, ….. Gümrük Müdürlüğü’nün ….. tarihli ve …… sayılı yazısı ile yukarıda bahse konu alanlardaki bilgi edinme talebinin reddedildiğini ve bu bilgi ve belgeleri kullanarak yapacağı savunmayı da yapamadığını,
5. İdare tarafından kendisine ….. tarihli ve ….. sayılı işlemle disiplin cezası verildiğini ve idari yargıda kendisini savunabilmesi veya diğer mercilere yapacağı, başvuru, şikâyet veya suç duyurularına ilişkin başvurularını hakkıyla yapabilmesi için bilgi ve belge taleplerinin yerine getirilmesi gerektiğini belirtilerek, ….. tarihli dilekçesi kapsamındaki bilgi ve belge talebinin karşılanmasını Kurumumuzdan talep etmektedir.
B. İdarelerin Şikâyete İlişkin Açıklamaları
Şikayet başvurusu hakkında bilgi-belge talebimize istinaden Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından gönderilen …../2015 tarihli ve ….. sayılı yazı ve eki bilgi ve belgelerde;
6. Disiplin cezaları ile ilgili olarak;
6.1. Adı geçen ….. memuruna gerek yazılı gerekse sözlü olarak defalarca açıklama yapılmasına rağmen kendisine teslim edilen dosyalar ile alakalı olarak, Mahkemece istenilen bilgilere yer vermemekte direnmesi, emir ve talimatlara uymaması nedeniyle, 657 sayılı Kanunun 125/B maddesinin (a) ve (j) bentlerine istinaden ….. tarihli kınama cezası ile cezalandırıldığı, bu cezaya ilişkin itirazının Bölge Disiplin Kurulunun ….. günlü kararı ile reddedildiği,
6.2. İlgilinin söz konusu cezanın iptali talebiyle açmış olduğu idari davada, …. İdare Mahkemesinin …../…. tarihli ve ……, ….. sayılı kararı ile; soruşturma usul ve esaslarına uyulmaksızın soruşturmacı tayin edilmeksizin yalnızca davacının savunmasıyla yetinilmek suretiyle disiplin cezası verilmesi işleminde mevzuata uyarlık görülmediği, öte yandan davacının fiillerinin disiplin cezasını gerektirip gerektirmediğinin yürütülecek olan soruşturma ile araştırılabileceğinin açık olduğu gerekçesiyle, dava konusu işlemin iptaline karar verildiği,
6.3. Bu mahkeme kararının Başkanlıklarına intikali üzerine anılan Bölge Müdürlüğüne yazılan
….. tarihli yazı ile, 2577 sayılı Kanunun 28 inci maddesi uyarınca, Mahkeme kararındaki iptal gerekçesine uygun işlem tesis edilmesini teminen, Bölge Müdürlüğünce görevlendirilecek bir soruşturmacı tarafından konunun incelenerek düzenlenecek soruşturma raporu
doğrultusunda disiplin işlemlerinin tekemmül ettirilmesi talimatının verildiği,
6.4. Bunun üzerine düzenlenen ….. tarihli soruşturma raporunda; söz konusu personelin 657 sayılı Kanunun 125/A maddesinin (a) bendinde yer verilen fiili işlediğinin belirtildiği, ….. Gümrük Müdürlüğünün ….. günlü yazısı ile savunmasının istenildiği,
6.5. Savunma istem yazısı üzerine Gümrük Müdürlüğüne vermiş olduğu …./…. günlü dilekçesi ile Kurumumuza yapmış olduğu …./…. günlü dilekçede belirttiği bilgi ve belgeleri talep ettiği, 6.6. Şikayetçiye yazılan …/… tarihli yazı ile; Bölge Müdürlüğünce soruşturma konusunun dava konusu edilmesi nedeniyle tüm bilgi ve belgelerin kendisinde bulunduğu ve yasal süre içerisinde savunmasını vermesi, aksi takdirde savunma hakkından vazgeçmiş sayılacağı belirtilerek cevap verildiği ve verilen süre içerisinde savunma vermemesi nedeniyle …./…. günlü yazı ile 657 sayılı Kanunun 125/A-a maddesine göre uyarma cezası ile cezalandırıldığı,
6.7. ….. tarihli dilekçesi ile Bölge Disiplin Kuruluna, söz konusu disiplin cezasının kaldırılması talebinde bulunduğu, ….. tarihinde toplanan kurulca …./… sayılı karar ile adı geçenin itirazının reddedildiği ve ilgiliye ….. tarihinde tebliğ edildiği, şikayetçinin uyarma cezasına idari dava açtığına dair bir bilgi ve belge bulunmadığı, belirtilmiştir.
7. Şikayetçinin geçici görevlendirmesi ile ilgili olarak;
7.1. Şikâyetçinin ….. Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü bağlantısı ….. Gümrük Müdürlüğünde görevli iken ihtiyaca binaen Bölge Müdürlüğünün ….. günlü onayı ile ….. Gümrük Müdürlüğü emrinde 1 (bir) ay süreyle geçici olarak görevlendirildiği, ancak buna dair onayı tebellüğ etmekten imtina etmesi üzerine tutanak tutulmak suretiyle ….. tarihi itibarıyla ilişiğinin kesildiği, buna karşın
….. Gümrük Müdürlüğü’nde görevine başlamadığı,
7.2. Mazeretlerini bildirerek geçici görevlendirmenin kaldırılması talebinde bulunduğu, bu talebin kabul edilmediği, bu süre içinde istirahat raporları aldığı ancak yapılan araştırmada görevine başlamadığı 10 güne ilişkin herhangi bir sağlık kuruluşuna başvurulmadığı ve raporunun bulunmadığı tespit edildiğinden bu suretle 10 gün mazeretsiz görevine başlamaması nedeniyle 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 94 üncü maddesine göre müstafi sayılıp sayılmayacağı hususunda tereddüte düşüldüğü ve raporların sıhhi izne çevrilmediği,
7.3. Şikayetçinin ….. tarihli dilekçesi ile ….. Gümrük Müdürlüğünde göreve başlama talebinde bulunduğu, geçici görevli bulunduğu ….. Gümrük Müdürlüğü’nde ilişiği kesilmeden …..
Gümrük Müdürlüğü’nde göreve başlayamayacağının kendisine bildirildiği,
7.4. Konunun Personel Dairesi Başkanlığınca Bakanlık Makamının ….. günlü onayı ile Bakanlık Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına intikal ettirildiği, Bakanlık Başmüfettişi tarafından düzenlenen …..
gün ve ….. sayılı İdari Soruşturma Raporunda müstafi sayılamayacağının belirtildiği,
7.5. Şikayetçinin ….. Gümrük Müdürlüğü'ndeki geçici görevine …..-…. tarihleri içerisinde gidip başlamaması fiilinin; bakıcısı olmayan birisi hasta iki küçük çocuğunun korumasız kalacağı endişesinden kaynaklanan kabul edilebilir ve geçerli bir mazeretinden kaynaklandığı anlaşıldığından, 657 sayılı Kanun uyarınca "Uyarma Cezası" ile tecziyesine gerek olmadığının mütalaa edildiği ve bir aylık geçici görev süresi 24/08/2014 tarihi itibariyle biten adı geçen gümrük
….. memurunun asli görev yeri olan ….. Gümrük Müdürlüğünde göreve başlatılmasının uygun olacağı değerlendirildiği ve şikayetçinin ….. tarihinde ….. Gümrük Müdürlüğü’nde görevine başladığı,
8. Bilgi ve belge talebimize ilişkin diğer hususların ….. Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğünün
…… tarihli ve ….. sayılı yazısında belirtildiği ifade edilmekle, söz konusu yazının incelenmesinden;
8.1. 6 numaralı paragraf ve alt paragraflarda yapılan açıklamalar tekrar edilmekle, adı geçen personel tarafından yapılan işlemler üzerine verilen bütün dilekçeler ile kendisiyle alakalı olarak yapılan diğer işlemlerden bahsedilerek ve kendisinde mevcut olmasına rağmen her defasında aynı belgeler talep edilerek dosyanın ilerlemesine engel olunmaya ve Bilgi Edinme Kanununun gizlilik ilkelerine ilişkin maddelerine aykırı şekilde, Bölge Müdürlükleri emrinde görevli diğer personele ilişkin bilgiler istenilerek diğer personelin gizlilik haklarının ihlal edilmeye çalışıldığı,
8.2. Şikayetçi tarafından, bilgi ve belge talebi kapsamında talep edilen hususların (bkz. pr. 3 ve alt paragraflar) 4982 sayılı Bilgi Edinme Kanununun “Özel hayatın gizliliği” başlıklı 21 inci madde hükümlerine aykırı olduğu, bununla birlikte cezası mahkemece iptal edilen dört kişinin daha bulunduğu ve bu kişiler hakkında da soruşturma açıldığı,
8.3. Şikayetçinin dilekçesi kapsamında talep ettiği Mahkeme kararlarına ilişkin olarak ise, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 25 inci maddesi uyarınca, mahkemece verilen kararın bir örneğinin davacıya, bir örneğinin davalı idareye gönderildiği, bu nedenle de, kendisi tarafından açılan davaya ilişkin söz konusu mahkeme kararının mahkeme tarafından kendisine gönderilmiş olacağının değerlendirildiği; bununla birlikte diğer kişilere ilişkin mahkeme kararlarının Bilgi Edinme Kanunu kapsamı dışında kaldığı düşünülerek verilmediği,
8.4. Soruşturma esnasında talep edilen belgelerin (soruşturma dosyasındaki savunma istem yazıları, mahkeme kararları, Personel Dairesi Başkanlığı yazısı vb.) Kurumda çalışan bir memur olması nedeniyle kendisinde olan ve kendisinin de bilgilendirildiği belgeler olduğu, kendisinden belge saklamanın söz konusu olmadığı, ifade edilmiştir.
C. Olaylar
9. ….. memuru olarak görev yapmakta olan şikayetçiye, teslim edilen dosyalar ile alakalı olarak, Mahkemece istenilen bilgilere yer vermemekte direnmesi, emir ve talimatlara uymaması nedeniyle, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 125 inci maddesi gereğince …. tarihinde “kınama” cezası verilmiş, bu cezaya ilişkin itirazı Bölge Disiplin Kurulunun ….. günlü kararı ile reddedilen şikayetçi konuyu yargıya taşımış ve ….. İdare Mahkemesinin …… tarihli ve ….., …../….. sayılı kararı ile disiplin cezasının soruşturma usul ve esaslarına uyulmaksızın tesis edildiği gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.
10. Söz konusu mahkeme kararının yerine getirilmesini teminen soruşturmacı atanmak suretiyle disiplin soruşturması süreci yeniden başlatılmış, …… tarihli yazı ile şikayetçiden savunması talep edilmiştir. Bu talep üzerine şikayetçi ….. tarihli dilekçesi ile 3 numaralı paragraf ve alt paragraflarında bahse konu bilgi ve belgelerin bilgi edinme hakkı kapsamında kendisine verilmesini, savunma süresinin durdurulmasını, talep ettiği belgelerin kendisine verilmesinden sonra sürenin başlatılmasını ve belgelerin kendisine verilmesinden itibaren savunma için 10 günlük ek süre verilmesini, idareden talep etmiştir.
11. ….. Gümrük Müdürlüğü ….. tarihli ve ….. sayılı yazısı ile, disiplin cezası işleminin dava konusu edilmiş olması sebebiyle tüm bilgi ve belgelerin şikayetçide mevcut olduğunu belirtilerek, savunmanın yasal süre içerisinde verilmemesi halinde savunma hakkından vazgeçilmiş sayılacağı hususlarını şikayetçiye bildirmiştir.
12. Bu yazının kendisine tebliği üzerine şikâyetçi tarafından idareye verilen …. tarihli dilekçede istediği bilgi ve belgelerin, Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve ilgili Yönetmelik hükümleri gereğince verilmesi zorunlu olan bilgi ve belgeler olduğu belirtilerek; bilgi edinme başvurusunun, idarede bulunan veya görevleri gereği bulunması gereken bilgi veya belgelere ilişkin olduğunda şüphe bulunmadığı, idarenin kendisine talep ettiği bilgi ve belgeleri vermemesi sebebiyle bu bilgi ve belgeleri kullanarak yapacağı savunmayı da yapamadığı ve hakkında ….. tarih ve …… sayılı işlemle disiplin cezası verilmesi işleminin tesis edildiği, en azından idari yargıda kendisini savunabilmesi veya diğer mercilere yapacağı, başvuru, şikâyet veya suç duyurularını hakkıyla yapabilmesi için bilgi ve belge taleplerinin yerine getirilmesinin gerektiğinden bahisle bilgi edinme taleplerinin karşılanması istenmiştir.
13. İdare tarafından ….. tarihli dilekçe, …… tarihli ve ….. sayılı yazıya itiraz mahiyetinde bir dilekçe olarak değerlendirilmiş ve ….. tarihli yazıya karşı dava açma hakkı bulunduğu değerlendirilerek, şikayetçinin ….. tarihli dilekçesine cevap verilmemiştir.
14. Şikâyetçi ile yapılan telefon görüşmelerinde, şikâyetin, bilgi edinme hakkı çerçevesinde idareden talep ettiği bilgilerin kendisine verilmesi talebinden ibaret olduğu; bununla birlikte disiplin soruşturmasının esasına ilişkin Kurumumuzdan bir talebinin olmadığı teyit edilmiştir. Ayrıca şikayetçi tarafından Kurumumuza ulaştırılan belgelerden şikayetçinin bilgi edinme talebinin reddine ilişkin ihtiyari başvuru yolu olan Başbakanlık Bilgi Edinme ve Değerlendirme Kuruluna yaptığı ….. tarihli başvurusunun ise süre aşımı sebebiyle reddedildiği anlaşılmıştır.
15. İdare tarafından Kurumumuza gönderilen cevabi yazılarda, şikayetçinin talep ettiği bilgi ve belgelerin kendisinde mevcut olduğu kendisi dışındaki kişilere ilişkin bilgi ve belgelerin de, başkalarının özel hayatını ilgilendirdiğinden kendisine verilmediği ifade edilmişse de, şikâyetçi ile yapılan görüşmelerde söz konusu belgelerin hiçbirinin tarafına verilmediği belirtildiğinden, konuyla ilgili olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ….. Gümrük ve Ticaret Bölge …. ile ….. günü saat 11:30’da telefon görüşmesi yapılarak ilgilinin talep ettiği bilgi ve belgelerden, başkalarının özel hayatını ilgilendirenler dışındakilerin, bilgi edinme mevzuatı kapsamında başvuru sahibine verilebilmesini teminen kendisine gerekli yazının yazılması konusunda öneride bulunulmuş ve bu öneri kabul edilmiştir.
16. Bu doğrultuda …. Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü’nün şikayetçiye hitaben yazılan ve dilekçesinin 4 üncü maddesi ile talep edilen belgelerin, 4982 sayılı Bilgi Edinme Kanununun 19 ve 21 inci madde hükümlerine aykırı olması nedeniyle verilmesi mümkün olmadığı, 1, 2, 3 ve 5 inci maddeleri ile talep edilen bilgi ve belgelerin verilmesinin mümkün olduğu, talep edilen ve verilmesi mümkün bulunan bilgi ve belgelerin yaklaşık 240 sayfa olduğunun tespit edildiği, söz konusu bilgi ve belgelerin ilk 10 sayfasının ücretsiz olarak şikayetçiye verilebileceği, geriye kalan 230 sayfa için ise sayfa başına 2015 yılı için 0,96 TL olarak uygulanan ve 230 sayfa için (220,80 TL ile 3,54 TL ilave ücret toplamı) 224,34 olarak tespit edilen bilgi edinme başvuru ücretinin, Habur Saymanlık Müdürlüğünün (73401) kodlu hesabına aktarılması ve buna ilişkin dekontun Bölge Müdürlüğüne ibrazı halinde şikayetçiye verilebileceği hususlarını içeren …../…. tarihli yazısı, …../… tarihinde Kurumumuza e-posta yoluyla iletilmiştir.
17. Söz konusu yazının Kurumumuza intikali üzerine şikâyetçi ile telefon görüşmesi yapılarak
….. Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü’nün bahse konu yazısının kendisine ulaştığı teyit edilmiştir. Bununla birlikte şikâyetçi, talebinin karşılanmadığını ve şikâyetinden vazgeçmediğini, ayrıca yazıda belirtilen ücretin fazla hesaplandığını ve belgelerin kendisine ücretsiz olarak verilmesi gerektiğini ifade etmiştir.
D. Kamu Denetçisi Mehmet ELKATMIŞ’ın İnceleme ve Araştırma Bulguları
18. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan …… tarihli ve ….. sayılı yazı ile şikayet konusu hakkında bilgi ve belge talep edilmiş olup, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Personel Dairesi Başkanlığı tarafından gönderilen ….. tarihli ve ….. sayılı yazı ve eki bilgi ve belgelere, “İdarenin Şikayete İlişkin Açıklamaları” ve “Olaylar” başlığı altında yer verilmiştir.
III. HUKUKİ DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE A. İlgili Mevzuat
19. 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 74 üncü maddesinin üçüncü fıkrasında;
“Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir.” hükmü yer almaktadır.
20. 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nun “Kurumun görevi” başlıklı 5 inci maddesinin birinci fıkrası; “Kurum, idarenin işleyişi ile ilgili şikâyet üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir.”, hükmünü amirdir.
21. 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nun;
21.1. "Tanımlar" başlıklı 3 üncü maddesinde, e) Bilgi veya belgeye erişim: “İstenen bilgi veya belgenin niteliğine göre, kurum ve kuruluşlarca, başvuru sahibine söz konusu bilgi veya belgenin bir kopyasının verilmesi, kopya verilmesinin mümkün olmadığı hâllerde, başvuru sahibinin bilgi veya belgenin aslını inceleyerek not almasına veya içeriğini görmesine veya işitmesine izin verilmesi”
şeklinde tanımlanmıştır.
21.2. “Bilgi edinme hakkı" başlıklı 4 üncü maddesi, “Herkes bilgi edinme hakkına sahiptir.…”, 21.3. “Bilgi verme yükümlülüğü” başlıklı 5 nci maddesi, “Kurum ve kuruluşlar, bu Kanunda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru sonuçlandırmak üzere, gerekli idarî ve teknik tedbirleri almakla yükümlüdürler.”,
21.4. "Bilgi ve Belgeye Erişim" başlıklı 10 uncu maddesi; "Kurum ve kuruluşlar, başvuru sahibine istenen belgenin onaylı bir kopyasını verirler.(…) Başvurunun yapıldığı kurum ve kuruluş, erişimine olanak sağladığı bilgi veya belgeler için başvuru sahibinden erişimin gerektirdiği maliyet tutarı kadar bir ücreti bütçeye gelir kaydedilmek üzere tahsil edebilir.” ,
21.5. “Başvuruların cevaplandırılması” başlıklı 12 nci maddesi; “Kurum ve kuruluşlar, bilgi edinme başvurularıyla ilgili cevaplarını yazılı olarak veya elektronik ortamda başvuru sahibine bildirirler. Başvurunun reddedilmesi hâlinde bu kararın gerekçesi ve buna karşı başvuru yolları belirtilir.”,
21.6. “İdari soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler” başlıklı 19 uncu maddesi; “Kurum ve kuruluşların yetkili birimlerince yürütülen idarî soruşturmalarla ilgili olup, açıklanması veya zamanından önce açıklanması hâlinde;
a) Kişilerin özel hayatına açıkça haksız müdahale sonucunu doğuracak,
b) Kişilerin veya soruşturmayı yürüten görevlilerin hayatını ya da güvenliğini tehlikeye sokacak, c) Soruşturmanın güvenliğini tehlikeye düşürecek,
d) Gizli kalması gereken bilgi kaynağının açığa çıkmasına neden olacak veya soruşturma ile ilgili benzeri bilgi ve bilgi kaynaklarının temin edilmesini güçleştirecek, Bilgi veya belgeler, bu Kanun kapsamı dışındadır.” ,
21.7. “Özel hayatın gizliliği” başlıklı 21 inci maddesi; “Kişinin izin verdiği hâller saklı kalmak üzere, özel hayatın gizliliği kapsamında, açıklanması hâlinde kişinin sağlık bilgileri ile özel ve aile hayatına, şeref ve haysiyetine, meslekî ve ekonomik değerlerine haksız müdahale oluşturacak bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır. Kamu yararının gerektirdiği hâllerde, kişisel bilgi veya belgeler, kurum ve kuruluşlar tarafından, ilgili kişiye en az yedi gün önceden haber verilerek yazılı rızası alınmak koşuluyla açıklanabilir.”, hükümlerini amirdir.
22. 27/04/2004 tarihli ve 25445 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmeliğin;
22.1. “Bilgi veya belgeye erişim usulü” başlıklı 19 uncu maddesi, “Kurum ve kuruluşlardan belge istenmesi halinde, başvuru sahibine istenen belgenin onaylı bir kopyası verilir. Elektronik ortamdaki bilgi veya belgeler, elektronik posta, veri kopyalamaya yarayan diskler ve diğer araçlarla
verilebilir….”,
22.2. “Başvuru ücretleri” başlıklı 22 nci maddesinin birinci fıkrası, “Kurum ve kuruluşlar, elektronik posta yoluyla erişim sağlananlar dahil, erişimine olanak sağladıkları bilgi veya belgeler için başvuru sahibinden, bilgi veya belgelere erişimin gerektirdiği inceleme, araştırma, kopyalama, postalama ve diğer maliyet unsurları ile orantılı ölçüde ücret tahsil edebilir. Kurum ve kuruluşlarca uygulanacak bilgiye erişim ücret tarifesi Maliye Bakanlığınca belirlenir. Ancak erişimine olanak sağlanan bilgi veya belgelerin ilk on sayfalarının kopyaları için, postalama maliyeti dahil herhangi bir ücret alınmaz.” , hükmünü içerir.
23. Yukarıdaki Yönetmelik hükmüne istinaden Maliye Bakanlığınca çıkarılan ve 14/02/2006 tarih ve 26080 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 1 Sıra No.lu Bilgi ve Belgeye Erişim Ücreti Genel Tebliği’nin 1 inci maddesi, “Kanun ve Yönetmeliğin ilgili hükümleri uyarınca, kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, erişimine imkân sağlayacakları bilgi ve belgeler karşılığında ücret talep edip etmemekte serbesttir.
Ücret talep edilmesine karar verilmesi halinde, belirlenecek ücret; bilgi veya belgelere erişimin gerektirdiği inceleme, araştırma, yazma, tarama, kopyalama, postalama ve diğer maliyet unsurları ve sair giderlerle orantılı olacak ve maliyet tutarını aşmayacaktır. Ancak, erişimine imkân sağlanan yazılı ve basılı bilgi veya belgelerin ilk on sayfası için, postalama maliyeti dâhil herhangi bir ücret alınmayacaktır.”, düzenlemesini içerir.
24. 1 Sıra No.lu Bilgi ve Belgeye Erişim Ücreti Genel Tebliği’ne ek Bilgi ve Belgeye Erişim Ücret Tarifesinde, bilgi ve belgeleye erişim ücretlerinin nasıl hesaplanacağı ve bu tutarların her yılbaşı itibarıyla yeniden değerleme oranı kadar arttırılarak uygulanacağı belirtildikten sonra, Tarifenin 7 inci sırasında, “Bilgi ve belgelere erişimin gerektirdiği inceleme, araştırma, yazma, tarama, kopyalama ve diğer maliyet unsurları hariç olmak üzere, sayfa sayısı veya belge türü ne olursa olsun elektronik
postayla ulaştırılacak bilgi ve belgelerden, elektronik posta nedeniyle herhangi bir ücret alınmayacaktır.” denilmiştir.
B. Şikayet Konusuna İlişkin Uygulamalar
25. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu'nun 2005/3292 Esas ve 2008/1633 Karar sayılı ve 12/06/2008 tarihli kararında, "...4982 sayılı Yasanın hükümleri birlikte değerlendirildiğinde, idari aşamada dahi kişilerin bilgi ve belgelere erişmelerinin bir hak olarak kabul edilmek suretiyle yasal güvenceye kavuşturulduğu, bu hakkın ancak Yasada belirtilen hallerde sınırlanabileceği anlaşılmakla; bilgi edinme hakkı demokratik ve şeffaf bir yönetimin gereği olarak kabul edilmektedir" ifadelerine yer verilmiştir.
C. Hukuka ve Hakkaniyete Uygunluk Yönünden Değerlendirme ve Gerekçe
26. Şikayetçi, 3 numaralı paragrafta açıklandığı üzere başvurusunda özetle,
…./…. tarihli dilekçesi ile idareden talep ettiği bilgi ve belgelerin bilgi edinme hakkı çerçevesinde kendisine ücretsiz (bkz. pr. 16-17) verilmesini talep etmektedir.
27. Bilindiği üzere, 4982 sayılı Kanun ile yasa koyucu bireylerin eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usulleri düzenlemiş, böylelikle, demokratik ve şeffaf bir yönetim anlayışı hedefini açıkça ortaya koymuştur. Söz konusu Kanunun hazırlık aşamasındaki “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Tasarısı ile Avrupa Birliği Uyum ve Adalet Komisyonları Raporları” incelendiğinde; bilgi edinme hakkı, demokrasinin ve hukukun üstünlüğünün gereklerinden biri olarak tanımlanmış, bireylere daha yakın bir yönetim, halkın denetimine açıklık, şeffaflığı sağlama işlevlerinin yanı sıra, halkın devlete karşı duyduğu kamu güvenini daha yüksek düzeylere çıkarmada önemli bir rol oynadığı, kullanılan bu hak sayesinde hem halkın devleti denetiminin kolaylaşmakta olduğu hem de devletin demokratik karakterinin güçlendiği, belirtilmiştir. Kuşkusuzdur ki, bilgi edinme hakkı, hukukun üstünlüğünün sağlanabilmesi ve devletin demokratik niteliğinin geliştirilmesi bakımından vazgeçilmez bir önem arz etmektedir.
28. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’na göre herkes bilgi edinme hakkına sahiptir. Böylece, kamu kurum ve kuruluşlarıyla kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları, Bilgi Edinme Hakkı kapsamında kendilerine yapılan başvuruları bu Kanunda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmakla yükümlü kılınmışlardır. Kurum ve kuruluşların yükümlülüklerinin kapsamının ne olduğu ve bilgi verme yükümlülüğünün sınırlarının neler olduğu yasa koyucu tarafından belirlenmiştir.
29. Buna göre, Kanunun “Bilgi Edinme Hakkının Sınırları” başlıklı Dördüncü Bölümü incelendiğinde örneğin; Devlet sırrına, ülkenin ekonomik çıkarlarına, istihbarata, idarî soruşturmaya (bkz pr. 21.6), adlî soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi ve belgeler belirli nitelikleri haiz olmaları koşuluyla kapsam dışı bırakılmışlardır. Benzer bir şekilde özel hayatın gizliliği (bkz.
pr.21.7), haberleşmenin gizliliği ihlaline sebep olacak bilgi ve belge talepleriyle, ticarî sır niteliğindeki bilgi ve belgeler ile Kurum içi düzenlemeler de Kanun kapsamı dışında bırakılmıştır.
30. Öte yandan kişinin bilgi ve belge talebinin, Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında ve idarenin başvuranın yararlanmasına sunmakla yükümlü olduğu haklardan olması durumunda dahi, başvurunun yapıldığı kurum ve kuruluş, erişimine olanak sağladığı bilgi veya belgeler için başvuru sahibinden erişimin gerektirdiği maliyet tutarı kadar bir ücret tahsil edebilecektir. 21.4 ve 22.2 numaralı paragraflarda yer verilen mevzuat hükümlerinin incelenmesinden, Kanun
koyucunun, erişim sağlanan bilgi ve belge için ücret tahsil edip etmeme noktasında kurum ve kuruluşlara serbesti tanıdığı, bu alanın idarenin takdirine bırakıldığı anlaşılmaktadır. Ücret tahsil edilmesine karar verilmesi halinde başvuru sahiplerinden alınacak ücretin ise Maliye Bakanlığınca çıkarılacak tebliğ ile belirlenmesi esası getirilmiştir (Bkz. pr. 23-24).
31. Şikayete konu somut olayımız, şikayetçinin iddiaları, idarenin şikayete ilişkin açıklamaları, ilgili mevzuat, yüksek mahkeme içtihadı ve yukarıdan bu yana anlatılanlar ışığında incelendiğinde;
31.1. Şikayetçinin 3.1, 3.2, 3.3, ve 3.5 numaralı paragraflardaki bilgi ve belge taleplerinin, 4982 sayılı Kanun gereğince İdarenin Bilgi Edinme Hakkı kapsamında başvuranın yararlanmasına sunmakla yükümlü olduğu bilgi ve belgeler arasında yer aldığı, kişinin bilgi ve belge talebinin, Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında ve başvuranın yararlanmasına sunmakla yükümlü olduğu haklardan olması durumunda dahi İdarenin, başvuru sahibinden erişimin gerektirdiği maliyet tutarı kadar bir ücret tahsil edebileceği ilgili mevzuatı (bkz. pr. 21.4, 22.2) ile hüküm altına alındığından; İdarenin şikayete konu toplam 240 sayfa bilgi ve belgenin, ücrete tabi 230 sayfası karşılığında şikayetçiden 224,34 TL ücret talep etmesinde hukuka aykırılık tespit edilemediğinden, şikayetçinin belgelerin kendisine ücretsiz olarak verilmesi yönündeki şikayetinin Reddi gerekmiştir.
31.2. Bununla birlikte, şikayetçinin 3.4 numaralı paragrafta talep ettiği; “….. Gümrük Müdürlüğünde ve Bölge Müdürlüğünde cezası mahkemece iptal edilen kişi sayısı, bu kişilerden kaç tanesine yeniden soruşturma açıldığı, iptal kararından sonra soruşturma açılmayan kişi sayısı, bu kişilerin kimlikleri ve soruşturma açılmamasının gerekçeleri, bunlara ilişkin Bakanlıktan görüş istenip istenmediği ile Bakanlık talimatı veya tavsiyesinin bulunup bulunmadığı hususlarına ilişkin bilgi ve belgelerin eksiksiz ve onaylı örnekleri”ne ilişkin olarak ise, 8.2 numaralı paragrafta idarenin değindiği “cezası mahkemece iptal edilen dört kişinin daha bulunduğu ve bu kişiler hakkında da soruşturma açıldığı” yönündeki bilgilendirme kapsamında, bir kısmının karşılandığı ve bu açıdan “Karar Verilmesine Yer Olmadığı”, buna karşın geriye kalan taleplerin ise 4982 sayılı Kanunun “Bilgi Edinme Hakkının Sınırları” başlıklı Dördüncü Bölümü altında yer alan “İdari soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler” başlıklı 19 uncu maddesi ve “Özel hayatın gizliliği”
başlıklı 21 inci maddesi kapsamında kaldığı tespit edildiğinden, İdarenin bu yönlerden şikayetçinin talebini reddinde hukuka aykırılık tespit edilememiştir.
D. İnsan Hakları Yönünden Değerlendirme
32. Somut olayda, 2709 sayılı T.C. Anayasasının "Kanun Önünde Eşitlik" başlıklı 10 uncu maddesinde ifadesini bulan kanun önünde eşitlik ilkesinin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 13 üncü maddesindeki etkili başvuru hakkının ve 17 inci maddesindeki hakları kötüye kullanma yasağının ihlal edildiğine dair herhangi bir bulgu ve bilgiye rastlanmadığı gibi, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde yazılı ve güvence altına alınmış olan haklara da aykırı bir durum tespit edilememiştir.
E. İyi Yönetim İlkelerine Uygunluk Yönünden Değerlendirme
33. Günümüzde demokratik, modern ve katılımcı yönetim anlayışında idarelerden sadece hukuka uygun olarak hareket etmeleri değil aynı zamanda iyi yönetim ilkelerine de uygun işlem ve eylem tesis etmeleri de beklenmektedir.
34. 28/03/2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “İyi Yönetim
İlkeleri” başlıklı 6 ncı maddesinde "Kurum, inceleme ve araştırma yaparken idarenin, insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde; kanunlara uygunluk, ayrımcılığın önlenmesi, ölçülülük, yetkinin kötüye kullanılmaması, eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, nezaket, şeffaflık, hesap verilebilirlik, haklı beklentiye uygunluk, kazanılmış hakların korunması, dinlenilme hakkı, savunma hakkı, bilgi edinme hakkı, makul sürede karar verme, kararların gerekçeli olması, karara karşı başvuru yollarının gösterilmesi, kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi, kişisel verilerin korunması gibi iyi yönetim ilkelerine uygun işlem ve eylem ile tutum ve davranışta bulunup bulunmadığını gözetir ve iyi yönetim ilkelerine uyar." hükmü yer almaktadır. Söz konusu Yönetmelik hükmünde yer alan ilkelerin kaynağını teşkil eden Avrupa Birliği Temel Haklar Şartının 41 inci maddesinde de iyi yönetim hakkından bahsedilmekte olup, benzer ilkelere Avrupa Parlamentosu tarafından kabul edilen "Avrupa Doğru İdari Davranış Yasasında da yer verilmiştir.
35. Şikayetçinin …../….. tarihli ve 3 numaralı paragraf ve alt paragraflarında bahse konu bilgi ve belgelerin bilgi edinme hakkı kapsamında kendisine verilmesi talebini içerir dilekçesine istinaden …..
Gümrük Müdürlüğü’nün …../…. tarihli ve ….. sayılı cevabi yazısı incelendiğinde; disiplin cezası işleminin dava konusu edilmiş olması sebebiyle tüm bilgi ve belgelerin şikayetçide mevcut olduğunun belirtilerek talebinin karşılanmadığı, bu yazının kendisine tebliği üzerine şikâyetçi tarafından idareye verilen ….. tarihli ikinci bir dilekçe ile talebini yinelediği anlaşılmakla, idarece bu talebin …../….
tarihli ve ….. sayılı yazıya itiraz mahiyetinde bir dilekçe olarak değerlendirildiği ve …../…. tarihli yazıya karşı dava açma hakkı bulunduğundan bahisle cevap verilmediği görülmüştür.
36. 4982 sayılı Kanunun “Başvuruların cevaplandırılması” başlıklı 12 nci maddesi incelendiğinde, kurum ve kuruluşların, bilgi edinme başvurularıyla ilgili cevaplarını yazılı olarak veya elektronik ortamda başvuru sahibine bildirecekleri; başvurunun reddedilmesi hâlinde de bu kararın gerekçesinin ve buna karşı başvuru yollarının belirtileceği açıkça ifade edilmiştir.
37. Bu doğrultuda, idarenin …../… tarihli cevabi yazısının incelenmesinden, talep edilen bilgi ve belgelerin şikayetçide bulunduğu varsayımı ile bilgi ve belgeleri vermediği, sonrasında Kurumumuz girişimi ile ….. Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğünün …./…. tarihli yazısı ile, 3.1, 3.2, 3.3 ve 3.5 numaralı paragraflarda talep edilen bilgi ve belgeleri vermeyi kabul ettiği, ancak 3.4 numaralı paragrafta yer verilen talebin reddinin gerekçesine ve buna karşı başvuru yollarına yazıda yer vermediği anlaşıldığından, idarenin son tarihli işleminin; “kanunlara uygunluk”, “bilgi edinme hakkı”, “kişisel verilerin korunması” ilkelerine uygun olduğu, ancak, “kararların gerekçeli olması”,
“karara karşı başvuru yollarının ve sürelerinin gösterilmesi” ilkelerine uygun olmadığı tespit edilmekle, idareden bundan böyle bu ilkelere de uygun davranması beklenmektedir.
IV. HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN YASAL MEVZUAT A. Dava Açma Süresinin Yeniden Başlaması
38. 29/06/2012 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 17 inci maddesinin sekizinci fıkrasına göre Kamu Denetçiliği Kurumu'na, dava açma süresi içinde yapılan başvuru, işlemeye başlamış olan dava açma süresini durdurmakta olup, 21 inci maddenin birinci fıkrası uyarınca başvurunun Kurum tarafından reddedilmesi halinde, durmuş olan dava açma süresi gerekçeli ret kararının ilgiliye tebliğinden itibaren kaldığı yerden işlemeye başlayacaktır.
B. Yargı Yolu
39. 2709 Sayılı 1982 Anayasası'nın Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması Başlıklı 40 ıncı maddesinin İkinci fıkrasında, "Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır." hükmü yer almakta olup, 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 20 inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, ilgili idarenin işlemine karşı varsa 60 günlük dava açma süresinden arta kalan süre içinde ….. İdare Mahkemesine yargı yolu açıktır.
V. KARAR
Yukarıda açıklanan gerekçe ve dosya kapsamına göre ŞİKAYETİN REDDİNE, Kararın ŞİKAYETÇİYE VE GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI’NA tebliğine, Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisi’nce karar verildi.
M.Nihat ÖMEROĞLU Kamu Başdenetçisi
