ENFEKSİYON ETKENLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

(1)

ENFEKSİYON ETKENLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Öğr. Gör. Dr. F. Özlem ÖZTÜRK

(2)

Enfeksiyon etkenleri konağa girip çoğaldıktan sonra;

• immünolojik (romatizmal ateş),

• inflamatuar (ateş, halsizlik), ve

• dejenaratif (ölüm) olaylar gibi çeşitli yanıtlara

neden olmaktadır.

(3)

ENFEKSİYON ETKENLERİ

1. Bakteriler;

 Koklar/Küre biçiminde (Zatürre, sinüzit, bel soğukluğu),

 Basiller/Çubuk biçiminde (Verem, tifo, tetanoz vb),

 Vibrion/Virgül biçiminde (Kolera),

 Sipiroketler/Burgu biçiminde (Frengi),

2.Virüsler (Kızamık, kızamıkcık, HIV, çocuk felci, kabakulak, kuduz vb.) 3. Riketsiyalar (Tifüs),

4. Klamidyalar (Trahom, cinsel organ iltihabı, papağan hastalığı vb.), 5. Mikoplazmalar (Primer atipik zatürre, cinsel organ iltihabı),

6.Mantarlar(Fungus) 7.Parazitler;

 Protozoerler/Tek hücreliler (Amip, sıtma etkeni, trikomonas vajinalis vb.),

 Metezoerler/Helmentler/Bağırsak kurtları (Solucan, kıl kurdu, tenya vb.),

 Artropodlar/Eklem bacaklılar/Vektörler (Uyuz, bit, kene, sivri sinek vb.),

3

(4)

Mikroorganizmaların

Beslenmesi ve Üremesi İçin Gerekli Koşullar

 Su ve Nem;

 Isı;

 Karbon,

 Azot; Bazı mikroplar atmosfer azotunu, bazıları nitrat, nitrit ve amino asitlerdeki azotu kullanır,

 Mineraller; Yapı maddelerinin sentezi ve enzim aktiviteleri için gerekir(Kükürt, fosfor, kalsiyum, magnezyum, klor, demir,

potasyum, bakır, çinko vb.),

 Gelişme faktörleri ve vitaminler; pantotenik asit, biyotin, nikotinik asit, folik asit, riboflavin, yağ asitleri vb., bunların bazılarını kendileri sentezler, bazılarını dış ortamdan alırlar,

 Ph; Genellikle 6-8 arası uygun olup, bazıları asidik, bazıları bazik ortamlarda daha iyi ürerler,

4

(5)

Mikroorganizmaların

Beslenmesi ve Üremesi İçin Gerekli Koşullar

 Oksijen ve Karbondioksit; Bazı bakteriler O2’ye, bazıları CO2’ye gereksinim duyar, Buna göre;

1. Aerop Bakteriler; Üreyebilmeleri için oksijene gereksinimleri vardır,

2. Mikroaerofiller; Üreyebilmeleri için az miktarda O2’ye ihtiyaç duyarlar,

3. Fakültatif Anaerop Bakteriler; Hem oksijenli, hem de oksijensiz ortamda üreyebilirler,

4. Anaerop Bakteriler; Oksijensiz ortamda üreyenler(Tetanoz

basili, botilismus),

(6)

Mikroorganizmaların Üreme Evresi: Bölünerek çoğalırlar, 1. Başlangıç Evresi; Çoğalma için mikropların hazırlık yaptığı

dönem, hacımce büyüme,

2. Logaritmik Üreme Evresi; Her 20 dakikada mikropların sayısı 2 katına çıkar,

3. Durma Evresi; Koşullar gereği üreyen bakteri sayısı ile ölen bakteri sayısının birbirine eşit olduğu dönem,

4. Ölüm Evresi; Koşullar gereği ortamdaki ölen mikroplar

giderek artar ve hiç canlı bakteri kalmaz

(7)

Bakterilerin Özellikleri

Bakterilerin Yapısı: Bakteriler, hücrelerden küçük, virüslerden büyük canlılardır, insan hücresinden daha basit yapıdadır,

1. Çekirdek(Nukleus); 1 çift iplikli, yumaksı, DNA molekülüne sahip,

2. Sitoplazma; çok yüksek(5-20 atmosfer) osmotik basınca sahip, dayanıklı, 3. Hücre Zarfı; Hücre zarı ve hücre duvarından oluşur,

• Hücre Zarı(Stoplazmik Zar); Zayıf yapılı,

• Hücre Duvarı; Son derece dayanıklı olup, bakterinin bütünlüğünü korur, bakteriye şeklini verir, hücre duvarının bütünlüğü bozulursa, bakteri ölür, dezenfektan ve antiseptiklerin çoğu buraya etkili,

4. Kapsül; Bazı bakterilerde bulunur, bakteriyi fagositeye ve dış ortama karşı korur, iyi bir antijenik özelliğe sahip(aşı geliştirmede önemli),

5. Kirpikler(Siliya/Flagel); Bazı bakterilerde bulunur, hareket organelidir, tek ya da çok olabilir,

6. Fimbria(Pilus); Bakterinin hareketi ile ilgili olmayıp, hücre üzerine tutunmayı ve genetik madde aktarımından sorumlu,

7. Spor; Bakterinin canlı ancak uykudaki hali olup, ortam koşulları bozulduğunda spor haline geçer, koşullar uygun olduğunda spordan normal bakteri haline dönüşür

7

(8)

Bakteriler (Koklar) ve Hastalıklar

• Basit mikroskopla görülebilen bakteriler,

• Mikroskopta küre biçiminde yuvarlak görünürler.

• Kokların Neden Olduğu Kimi Hastalıklar

 Streptekoklar;Mikroskopta zincir biçiminde görünür.

-Kızıl,

-Erizipel(Yılancık),

-Anjin (Tonsilitis=Bademcik iltihabı), -İmpetigo,

-Pnomoni (Pnomokok) vb.,

 Stafilakoklar;Mikroskopta üzüm salkımına benzer, -Üretrit(İdrar yolu enfeksiyonu),

-Sinizüt vb.,

 Diplokoklar;Mikroskopta kahve çekirdeği biçiminde 2’şerli görünür.

- Menengokok (menengokoksik menerjit),

-Gonokok (Bel soğukluğu,konjonktivit,septik artrit, endokordit),

8

(9)

Bakteriler(Basiller) ve Hastalıklar

• Basiller; Mikroskopta çomak biçiminde görünürler.

• Basillerin Neden Olduğu Kimi Hastalıklar;

– Difteri(Kuş palazı), – Tifo,

– Brusellozis(Mal hastalığı), – Dizanteri,

– Tetanoz(Kazıklı humma).

– Şarbon, – Veba,

– Boğmaca,

– Cüzzam (Lepra),

– Tüberküloz-TB(Verem),

9

(10)

Bakteriler(Vibriyonlar) ve Hastalıklar Bakteriler(Spiroketler) ve Hastalıklar

• Bakteriler(Vibriyonlar) ve Hastalıklar:

 Mikroskop altında virgül biçiminde görülen çomakcıklar.

 Neden Olduğu Hastalıklar;

-Kolera hastalığı;

.Klasik kolera, .El-Tor kolera,

• Bakteriler(Sipiroketler) ve Hastalıklar:



Sifiliz (Frengi),

10

(11)

Virüsler ve Hastalıklar

• Basit mikroskopta görülemeyen,

• Canlı besiyerlerinde üretilebilen,

• Bakteri geçirmeyen filtrelerden süzülebilen, geçen etkenler,

• Türleri;

-DNA (deoksiribonükleik asit) virüsleri, -RNA (ribonükleik asit) virüsleri,

Virüslerin Neden Olduğu Bazı Hastalıklar:

 Kızamık,

 Kızamıkcık,

 Çocuk felci(Poliomyelit),

 Kuduz,

 Suçiçeği,

 HIV/AIDS,

 Herpes simpleks (uçuk),

 Soğuk algınlığı-Nezle,

 İnfluenza-Grip,

 Kabakulak,

 Viral hepatitler (A, B, C, D, E),

 Ebola,

 SARS(Severs Acute Respiratory Syndrom), ₁₁

(12)

Riketsiyalar ve Hastalıklar

• Büyüklük ve özellikler açısından virüslerle bakteriler arasında yer alırlar.

• Özel boyama yöntemi ve basit mikroskopla görülebilir.

Riketsiyaların Neden Olduğu Hastalık

 Tifüs hastalığı

12

(13)

Klamidyalar ve Hastalıklar

• Virüs ve riketsiyalardan daha büyük,

• Kimi bilim adamları büyük virüslerden olduğunu ileri sürer,

• Antibiyotiklerden etkilendikleri için kimileri bakterilere yakın bulur,

• Klamidyaların Neden Olduğu Bazı Hastalıklar;

 Trahom(Göz enfeksiyonu),

 Lenfogranüloma venerum,

 Psittakozis(Papağan hastalığı)

13

(14)

Mikoplazmalar ve Hastalıklar

• Virüslerle bakteriler arasında bir geçiş grubu,

• Bakteri özellikli,ancak virus büyüklüğündedirler,

• Basit mikroskopla görülmezler,

• Mikoplasmaların Neden Olduğu kimi Hastalıklar

 Primer atipik pnomoni,

 Reiter sendromu (konjonktivit, üretrit, artrit üçlü bulgusu),

 Üro-genital sistem hastalıkları

14

(15)

Mantarlar(Funguslar) ve Hastalıklar

• İlkel, bitkisel özellikte infeksiyon etkenleridir.

• Mantarların Neden Olduğu Kimi Hastalıklar;

 Pamukcuk(Kandidiasis/Moniliasis),

 Saçlı deri mantarı/Kellik(Tinea capitis),

 Gövde mantarı(Tinea versikolor),

 Sakal bıyık mantarı(Tinea barbae),

 Vücut mantarı(Tinea korporis),

 Kasıklar/Cinsel bölge mantarı(Tinea inguinalis),

 El/Ayak mantarı(Tinea pedis ve manus),

 Tırnak mantarı(Tinea unguium),

15

(16)

Parazitler(Protozoerler) ve Hastalıklar

• Tek hücreli ilkel hayvansal mikroorganizmalardır.

• Protozoerlerin Neden Olduğu Kimi Hastalıklar;

 Sıtma (Malaria),

 Toksoplazmozis,

 Şark çıbanı (Deri layşmaniyozu),

 Amipli dizanteri,

 Trikomoniyazis,

 Giardiazis,

 Pnomosistoz

(Pneumocystis carini pnomonisi),

16

(17)

Parazitler(Metazoer-Helmentler) ve Hastalıklar

• Çıplak gözle görülebilen kurtlardır.

• Metazoerlerin Neden Olduğu Kimi Hastalıklar;

 Askariyazis(Ascaris lumbracoides-Bağırsak solucanı),

 Oksiyurasis(Bağırsak kıl kurdu),

 Teniasis(Tenya),

 Ankilostomyazis(Duodonale, Americanus-Kancalı kurt),

 Kist hidatik(Köpek tenyası),

 Strongiloıdyazis

(Strongiloides stercorales)

17

(18)

Parazitler (Artropodlar)

• Kan emen ya da uçan, kaçan eklem bacaklılar (Vektörler),

• Bazı Artropodlar;

 Pediküloz(Bitlenme),

 Skabies(Uyuz),

 Pire,

 Kene,

 Sivrisinek,

 Tatarcık sineği,

 Karasinek,

18

(19)

Enfeksiyon Etkeninin Özellikleri

• Enfektivite: Etkenin konakçıya ulaşabilme ve dokulara yerleşip üreyebilme özelliğidir.

• Virulans: Patojen organizmanın hastalık oluşturabilme yeteneğidir.

• Patojenite: Etkenin konakçının vücudundaki dokularda oluşturabildiği patolojik

reaksiyonlardır. Klinik hastalık şiddetidir.

(20)

(21)

Mikroorganizmanın enfeksiyon

oluşturabilmesi için belirli aşamalardan geçmesi gerekir, bu aşamalar zincirine

denir.

ENFEKSİYON ZİNCİRİ

(22)

ENFEKSİYON ZİNCİRİ

1 ETKEN

Bakteri Virüs

Fungus

2 KAYNAK

İnsanlar Hayvanlar Böcekler vs.

3 KAYNAKTAN ÇIKIŞ Solunum Yolu

GI Yol

Genitoüriner Yol 4 TAŞINMA

(BULAŞMA) Doğrudan Temasla

Dolaylı (Gıda, eller, araç gereçler vs) 5 YENİ KONAKÇIYA

GİRİŞ KAPISI Solunum Yolu

GI yol

Deri ve mukozalar vs.

6 DUYARLI KONAK İmmün durumu, Beslenme, Kronik Hast., İmmünsüpresif ilaç kullanma, travma

(23)

• Enfeksiyon zincirini oluşturan altı halkadan biri engellendiği takdirde enfeksiyon

oluşamaz.

• Bu zinciri iyi bilir ve gerekli önlemler

alınırsa, bulaşıcı hastalıklardan korunmak

mümkündür.

(24)

Enfeksiyon oluşmaması için zinciri nasıl kırabiliriz?

• Enfeksiyonlu kişiler, bulaştırıcılık süresi boyunca izole edilebilir.

• Kemoprofilaksi

• El yıkama,

• Kişisel solunumsal korunma,

• Aşılama,

• Ortam dezenfeksiyonu,

• İnvaziv girişimlerde tek kullanımlık malzemeler kullanma gibi girişimlerle enfeksiyonlardan

korunabiliriz.

(25)

ENFEKSİYON ZİNCİRİ

1 ETKEN

Bakteri Virüs

Fungus

2 KAYNAK

GI Yol

GI yol

(26)

AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği

1. Enfeksiyon Etkenleri

• Enfeksiyon hastalıklarının oluşabilmesi için gerekli olan en önemli faktörlerden biri

enfeksiyon etkenleridir.

– Bakteriler

– Virüsler

– Mantarlar

– Protozoonlar

– Helmintler

– ……

(27)

Tüm mo lar tehlikeli değildir.

Patojen olmayan mo lar vücut için yarar sağlar.

Örn; barsakta patojen olmayan mo lar B12 vitamini,

K vitamini ve folik asit sentezine yardım ederler.

(28)

Etkenin enfeksiyon oluşturabilmesi için bazı özellikleri olması gerekir. Bunlar; 1

• Etken insan için patojen olmalı

(Gonore ve sifiliz etkeni insan için patojen fakat hayvanlar için değildir)

• Etkenin enfeksiyon hastalığını meydana getireceği doku ya da organ

(Kolon basilleri barsakta saprofit olarak bulunur,

barsak delinmesi sonucu peritona geçtiği zaman

peritonit yapar)

(29)

Etkenin enfeksiyon oluşturabilmesi için bazı özellikleri olması gerekir. Bunlar; 2

• Etken enfeksiyon hastalığını oluşturacak serotipte olmalı

Örn; Pnömokokların 30’a yakın serotipi var.

Bunların çoğu insanda saprofit olarak bulunurken

Tip I ve Tip III pnömoni yapar.

(30)

• Etkenin patojenitesi yüksek olmalı

(Örn; Difteri gravis ağır hastalık tablosu Difteri mitis hafif hastalık tablosu)

• Etkenin invazyon gücü yüksek olmalı

• Etken sayısı fazla olmalı

Etkenin enfeksiyon oluşturabilmesi için bazı

özellikleri olması gerekir. Bunlar; 3

(31)

ENFEKSİYON ZİNCİRİ

1 ETKEN

Bakteri Virüs

Fungus

2 KAYNAK

GI Yol

GI yol

(32)

2. KAYNAK (Rezervuar, Konakçı)

• Enfeksiyonlu hastalar

– Klinik hast. Olan, subklinik enf. geçiren ya da taşıyıcı kişiler.

• Hayvanlar

• Böcekler

1. Endojen Kaynak: Deri ve mukoza yüzeyindeki mo’lar.

2. Eksojen Kaynak: İnsanlar, hayvanlar, IV sıvılar vb.

(33)

Kaynağı hayvan olan etkenlerle meydana gelen enfeksiyon hastalıklarına zoonozlar denir.

Enfeksiyon Kaynağı

Vertebralı Hayvanlar Hastalık

Sığırlar Brusella, tüberküloz, şarbon, salmonella gıda zehirlenmeleri,

şap, tenya saginata.

Domuzlar Ruam, Tetanoz

Köpekler Köpekler Kuduz, kist hidatik Kediler Mantar enfeksiyonları,

toksoplazma

(34)

ENFEKSİYON ZİNCİRİ

1 ETKEN

Bakteri Virüs

Fungus

2 KAYNAK

GI Yol

GI yol

(35)

3. KAYNAKTAN ÇIKIŞ

• En önemli çıkış yolu oral ya da solunum yolu.

Kontrolü zordur. Örn; kızamık, suçiçeği vb.

hast. toplu yaşanan yerlerde salgınlar oluşturabilir.

• Bazı enfeksiyon hastalıklarında ise etken

kaynaktan çıkamaz, sadece o kaynakta kalır.

Başka kişi veya kaynağa geçemez.

(Örn;botilusmus, tetanoz)

(36)

ENFEKSİYON ZİNCİRİ

1 ETKEN

Bakteri Virüs

Fungus

2 KAYNAK

GI Yol

GI yol

(37)

4

(38)

Doğrudan bulaşma

Enfekte kişinin, duyarlı kişi (konakçı) ile doğrudan teması sonucu oluşan bulaşma şeklidir.

Cinsel ilişki, öpüşme, kan nakli doğrudan temas ile bulaşmaya örnektir.

Bu yolla; AIDS, HBV, frengi (bel soğukluğu), sifiliz, vd.

hastalıklar bulaşmaktadır.

(39)

Dolaylı bulaşma

Mikroorganizmanın, konakçıya bir aracı kullanarak girmesidir.

Hava Yolu İle Bulaşma: Uzun süre açıkta canlı kalabilen mikroorganizmalar hava, toz veya damlacıkla duyarlı konakçıya ulaşırlaşabilirler.

Damlacıkla yayılma; öksürme-aksırma, tükürük, balgam, burun, gözyaşı sıvılarının damlacıklar halinde yayılmasıdır.

TB (tüberküloz, verem), grip, soğuk algınlığı, çocuk hastalıklarının çoğunluğu bu yolla yayılmaktadır.

Araçlarla Bulaşma: Kontamine olmuş nesnelerle oluşan

bulaşmalardır.

(40)

ENFEKSİYON ZİNCİRİ

1 ETKEN

Bakteri Virüs

Fungus

2 KAYNAK

GI Yol

GI yol

(41)

5. YENİ KONAKÇIYA GİRİŞ

• Solunum yolu, sindirim yolu (ağız), deri ve mukoza çatlakları, parenteral enj., plasenta

• Etken, konakçıda girdiği yere göre hastalık yapabilir.

– Örn; veba etkeni deriden girdiğinde bubonik veba, solunum yolu ile girdiğinde pnömonik veba.

– Bazı etkenler, konakçıya nereden girerse girsin her

zaman aynı organa gidip yerleşir. Örn; kuduz etkeni.

(42)

Konakçının Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Savunması

• Nonspesifik (Doğal)

– Doğal Engeller

• Deri ve mukoza bütünlüğü

• Vücut sıvısındaki bakterisidal maddeler

• Normal vücut floraları

• Kompleman

• Lökositlerin aktivasyonu

• Fibronektin

• Fagositoz

• Polimorf nüveli lökositler

• Monositler, makrofajlar

• Spesifik (Adaptif)

– Hücresel immün yanıt

– Humoral yanıt

(43)

ENFEKSİYON ZİNCİRİ

1 ETKEN

Bakteri Virüs

Fungus

2 KAYNAK

GI Yol

GI yol

(44)

6.DUYARLI KONAKÇI

• Yaş: Çocuklar ve çok yaşlı hastalar, diğer

kişilere oranla enfeksiyon hastalıklarına daha duyarlıdır.

Annede bağışıklık varsa, plasenta yolu ile

geçen bazı antikorlar süt çocuklarını 4-6 ay gibi bir süre bazı enfeksiyon hastalıklarına karşı

korur. (Örn; kızamık gibi)

(45)

6.DUYARLI KONAKÇI

• Cinsiyet: Bazı enfeksiyon hastalıkları, erkek ya da kadınlarda daha sık görülür.

• Örn; boğmaca kız çocuklarında daha fazla

görülür. Meningokok enf. 45 yaşa kadar

erkeklerde daha fazla görülür.

(46)

• Beslenme: Kötü ve yetersiz beslenme konağın direncini kırar. Örn; protein alımı yetersiz ise antikor yapımı engellenerek enfeksiyona

yakalanma riski artar.

• Ayrıca; aşırı yorgunluk, uzun süre sıcakta ya da soğukta kalma, uykusuzluk, aşırı alkol alımı gibi immün sistemi olumsuz etkileyen durumlar

enfeksiyon oluşumu için risk faktörleridir

6.DUYARLI KONAKÇI

(47)

ENFEKSİYON HASTALIKLARINDA SÜREÇ

1. KULUÇKA DÖNEMİ: Etkenin vücuda girişi ile ilk semptomların ortaya çıktığı süreyi içerir.

2. AKUT HASTALIK DÖNEMİ: Hastalığın tüm şiddetiyle oluştuğu dönemdir.

3. NEKAHAT DÖNEMİ: Hastalık belirtilerinin

gerilemeye başlaması ile karakterizedir.

(48)

(49)

ENFEKSİYON TİPLERİ

• Lokal Enfeksiyon: Belli bir alanda enfeksiyon olması

• Sistemik Enfeksiyon: MO’ların bir yerden tüm vücut ve dokulara yayılması

• Akut enfeksiyon: Enfeksiyonun 15 günden kısa sürmesi.

• Kronik Enfeksiyon: Enfeksiyonun 15 günden

uzun sürmesi.

(50)

• Primer Enfeksiyon: Kişinin ilk aldığı enfeksiyon ajanı ile enfekte olmasıdır.

• Sekonder Enfeksiyon: Enfekte kişinin başka bir enfeksiyon ajanı ile enfekte olması

• Bakteriyemi: Kanda bakteri bulunması

• Septisemi: Kanda bakterinin varlığı ile birlikte kişide ateş, titreme, üşüme gibi semptomlar görülmesi

ENFEKSİYON TİPLERİ

(51)

ENFEKSİYONUN KLİNİK ÖZELLİKLERİ

• Kuluçka döneminde enfeksiyon semptomları geneldir ve baş ağrısı, halsizlik şeklinde görülür.

• Akut dönemde ise;

– Ateş

– Taşikardi, Takipne – İştahsızlık

– Bulantı, kusma

– Baş ağrısı, yorgunluk – Dil paslı, kurudur.

– Lokal enf. İse klasik belirtiler görülür.

– Hastalıklara özgü belirtiler de görülebilir.

(52)

ENFEKSİYON TANISINDA

KULLANILAN BAŞLICA TESTLER

• Lökosit Sayımı

• Eritrosit sedimantasyon hızı

• Etkenin doğrudan mikroskopla incelenmesi, kültür yapılması

• Deri testleri vb.

• Antikor testleri

(53)

İmmunglobulinler

SINIFI TOPLAM ORANI %

Ig G 75

Ig A 10-15

Ig M 5-10

Ig D <1

Ig E <0,1

(54)

İmmunglobulinlerin Özellikleri

• Ig G: Gammaglobulin olarak bilinir. Kanda, lenf ve barsaklarda bol bulunur. Plasentadan geçer, fetüs ve yenidoğanı enfeksiyonlardan korur.

Bakteri toksinleri ve virüslere karşı aktive olur.

(55)

İmmunglobulinlerin Özellikleri

• Ig A: Tükürükte, gözyaşında, gastrointestinal sekresyonlarda, kolostrumda, prostat ve

vajinal sekresyonlarda bulunur.

Makro moleküllüdür. Plasentadan geçmez.

Bakterilere karşı oluşan antikordur. Stres

durumunda azalır.

(56)

İmmunglobulinlerin Özellikleri

• Ig M: Kan ve lenfte bulunur. Primer immun yanıt olarak enfeksiyonun erken döneminde üretilen ilk antikordur.

• Ig D: Kanda, lenfte, B hücre yüzeyinde bol bulunur. İşlevi tam olarak bilinmemekle

birlikte B lenfositlerin yüzeyine bağlanarak

antijen reseptörü görevi gördükleri ifade

ediliyor.

(57)

İmmunglobulinlerin Özellikleri

• Ig E: Mast hücresi ve bazofillerde bulunur.

Alerjik reaksiyonların başlamasından

sorumludur.

(58)

BULAŞICI HASTALIKLARLA MÜCADELE İLKELERİ

(Bulaşıcı Hastalık Çıkmadan Önceden Alınacak Önlemler)

1.Toplumun Bireylerine Yönelik Olanlar;

 Bağışıklama,

 Bireysel temizlik, hijyen, el yıkama,

 Sağlıklı ve doğru beslenme,

 Uygun konut ve hijyeni,

 Toplumda bilinmeyen vakaların belirlenmesi, tedavisi (Kitle taraması, taşıyıcı aranması, hasta hayvanların bulunması, gerekirse imhası),

 Kültürel ve ekonomik gelişime katkı,

 Sağlık eğitimi,

58

(59)

(Bulaşıcı Hastalık Çıkmadan Önceden Alınacak Önlemler)

2.Çevreye Yönelik Hizmetler

 Arıtılmış ve dezenfekte edilmiş temiz içme ve kullanma suyu sağlanması,

 Katı ve sıvı atıkların(lağım, çöp ve gübrelik vb.) uygun toplanması ve zararsızlaştırılması,

 Gıda kontrolü ve uygun olmayanların imhası(Besin sanitasyonu),

 VektörlerGayrisıhhi müesseselerin kontrolü ve

iyileştirilmesile(karasinek, sivrisinek, kene vb.) mücadele,

 Okullar, lokanta, kafeler, yurtlar, oteller ve diğer toplu yaşam alanlarının kontrol ve iyileştirilmesi,

 Genelevlerin ve seks işçilerinin sağlıklı hale getirilmesi,

 Mezarlıklar ve ölü defin işlemlerinin sağlıklı olması,

(60)