Sosyokültürel Yapı #
Bülent ÖZBAY*, Mehmet GENCER*, Abdullah GÜLSÜN*, Erkan CEYLAN*, Mahmut ŞENEL**
* Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları ve Tüberküloz Anabilim Dalı,
** Verem Savaş Dispanseri, VAN
ÖZET
Kliniğimizde 01.06.1995-15.06.1996 ve verem savaş dispanserinde 09.01.1995-15.06.1996 tarihleri arasında saptanan 151 tüberkülozlu olgunun sosyokültürel yapısı incelendi. Olguların 60 (%39.74)’ı kadın, 91 (%60.26)’i erkekti. Yaş ortalamala- rı kadınlarda 34.42 ± 16.17, erkeklerde 32.71 ± 14.13 idi. Yetmişyedi (%50.99) olgunun herhangi bir eğitimi yoktu, 40 (%26.49)’ı ilkokul, 11 (%7.28)’i ortaokul, 15 (%9.93)’i lise ve 8 (%5.29)’i de yüksekokul mezunuydu. Olguların 20 (%13.24)’si ordu ve emniyet mensubu, 11 (%7.28)’i işçi, 11 (%7.28)’i memur, 13 (%8.6)’ü çiftçi, 34 (%22.51)’ü serbest mes- lek, 14 (%9.27)’ü öğrenci, 4 (%2.64)’ü çocuk ve 44 (%29.13)’ü ise ev hanımıydı. Olguların %54’ü sigara içiyordu. Hastala- rın 100 (%66.22)’ü evli, 46 (%39.46)’sı bekar, 5 (%3.31)’i duldu. Evdeki oda sayısı en az 2, en çok 9, ortalama 3.58 idi. Ai- le nüfusu ise en az 2, en çok 20 ve ortalama 7.13 idi. Ailede diğer tüberkülozluların varlığı %19 ve aile dışı temas öyküsü ise %5 oranındaydı. Çalışmamıza göre bölgemizdeki tüberkülozlu olguların sosyokültürel durumları ülkemizin genel popü- lasyonununa göre belirgin olarak daha kötü bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Tüberküloz, sosyokültürel yapı.
SUMMARY
Social and Cultural Conditions of Tuberculosis Cases
We interviewed with 151 tuberculous patients diagnosed in our clinic between June 1995 and June 1996, and in tubercu- lous struggle dispansery between January 1995 and June 1996 with respect to their social and cultural conditions. Of the cases, 60 (39.74%) were women with a mean age of 34.42 ± 16.17, and 91 (60.26%) men with a mean age of 32.71 ± 14.13.
Of the 151 patients, 40 (26.49%) were graduated from primary school, 11 (7.28%) of intermediate school, 15 (9.93%) of high school, 8 (5.29%) of colleage, while 77 (50.99) of the patients were not graduated from any school. Of the cases, 20 (13.24%) were military and/or security people, 11 (7.28%) of worker, 11 (7.28%) of state employee, 13 (8.6) of farmer, 34 (22.51%) of free job or unemployed, 14 (9.27%) of student, 4 (2.64 %) of child, and 44 (29.13%) of housewife. Fifthy-four per cent of pa- tients was cigarette smoker. Of the patients, 100 (66.22%) were married, 46 (39.46%) of single, 5 (3.31%) of widowed. Me- an number of room in their houses was 3.58 (2-9). Mean family population was 7.13 (2-20). The rate of family contact for tuberculosis was 19%, and extra-family contact 5%. As a result of this study, social and cultural conditions of the tubercu- lous patients in our area were found more poor than that of overall country population.
Key Words: Tuberculosis, socio-cultural conditions.
# Bu çalışma, XXI. Ulusal Türk Tüberküloz ve Göğüs Hastalıkları Kongresi (17-19 Ekim 1996, Marmaris)’nde sunulmuştur.
Tüberküloz halen dünyada ve ülkemizde önemli bir sağlık problemidir. Önlenebilir bir hastalık ol- ması ve hastaların sosyoekonomik, kültürel du- rumlarıyla yakından ilişkili olması nedeniyle epi- demiyolojik çalışmalara ağırlık verilmesi gerek- mektedir. Biz de bulunduğumuz bölgedeki tüber- külozlu hastalar ile sosyokültürel yapıları arasın- daki ilişkiyi belirleyebilmek amacıyla bu çalış- mayı yaptık.
MATERYAL ve METOD
Kliniğimizde 01.06.1995-15.06.1996 ve verem savaş dispanserinde 09.01.1995-15.06.1996 ta- rihleri arasında saptanan 151 tüberkülozlu olgu- ya yaş, cins, eğitim, meslek, medeni hali, sigara öyküsü, mesken durumu, aile nüfusu ve aile içi tüberküloz temas öyküsü yönünden kişisel gö- rüşme yoluyla sorular soruldu ve cevaplar de- ğerlendirildi.
BULGULAR
Göğüs hastalıkları kliniği ve verem savaş dispan- serinin birlikte yürüttüğü çalışmada 151 tüberkü- lozlu hastanın sosyokültürel yapısı değerlendirildi.
Çalışmadaki olguların en küçüğü 3, en büyüğü 76 yaşında olup yaş ortalaması 33 idi. Olguların 60 (%39.74)’ı kadın, 91 (%60.26)’i erkekti. Altmış- dokuz hastada (%45.69) kavitesiz parankimal tu- tuluş, 23 (%15.23)’ünde kavite vardı. Yirmibir (%13.9) hasta tüberküloz plörezi, 14 (%9.27)’ü tüberküloz lenfadenopati, 12 (%7.94)’si sekel ak- ciğer tüberkülozu, 6 (%3.97)’sı miliyer tüberküloz, 2 (%1.32)’si Mal de Pott, 1 (%0.66)’i tüberküloz peritonit, 1 (%0.66)’i tüberküloz artrit, 1 (%0.66)’i akciğer, vertebra ve göğüs duvarı tüberkülozu ve
1 (%0.66)’i nüks idi. Yetmişyedi (%50.99) olgu- nun herhangi bir eğitimi yoktu. Diğerlerinin 40 (%26.49)’ı ilkokul, 11 (%7.28)’i ortaokul, 15 (%9.93)’i lise ve 8 (%5.29)’i de yüksekokul mezu- nuydu. Olguların 20 (%13.24)’i de ordu ya da emniyet çalışanı, 11 (%7.28)’i işçi, 11 (%7.28)’i memur, 13 (%8.6)’ü çiftçi, 34 (%22.51)’ü serbest meslek, 14 (%9.27)’ü öğrenci, 4 (%2.64)’ü çocuk ve 44 (%29.13)’ü ise ev hanımıydı. Tıp fakültesin- de tespit edilen 46 olgudan 21 (%46)’inin kötü alışkanlığı yokken, 25 (%54)’i ise sigara içiyordu.
Olguların 100 (%66.22)’ü evli, 46 (%39.46)’sı be- kar ve 5 (%3.31)’i de duldu. Hastaların bulundu- ğu evlerdeki oda sayısı en az 2, en çok 9 ve orta- lama 3.58 idi. Aile nüfusu ise en az 2, en çok 20 ve ortalama 7.13 idi. Ailede diğer tüberkülozlula- rın varlığı %19 ve aile dışı temas öyküsü ise %5 oranındaydı. Bulgular Tablo 1, 2 ve 3’te ayrıntılı olarak gösterilmiştir. Şekil 1’de dekatlara göre erkek ve kadın dağılımı gösterilmiştir.
TARTIŞMA
Gelişmiş ülkelerde tüberküloz ileri yaşlarda gö- rülürken, gelişmekte olan ülkelerde ise yaş gru- bu değerleri aşağıya inmektedir. Bizim çalışma- mızda 20-29 yaş grubunda %36.5, 20-39 yaş grubunda %52.31 oranında tüberküloza rastla- nılmıştır (Tablo 1). Çobanlı ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, 20-40 yaş grubunda %63.7, Hadjo ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, 20- 29 yaş grubunda %44.5, Bilgiç ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise 20-44 yaş grubunda %55.3 olarak bulunmuştur (1-3). Türkiye genelinde Ve- rem Savaş Daire Başkanlığı bilgilerine göre
Tablo 1. Olguların yaş ve cins grubuna göre dağılımı.
Yaş Erkek Kadın Toplam Erkek (%) Kadın (%) Toplam (%)
0-9 1 3 4 0.66 1.98 2.64
10-19 12 11 23 7.94 7.28 15.23
20-29 41 14 55 27.15 9.27 36.42
30-39 14 10 24 9.27 6.62 15.89
40-49 12 11 23 7.94 7.28 15.23
50-59 4 3 7 2.64 1.98 4.63
60-69 6 7 13 3.97 4.63 8.60
70-79 1 1 2 0.66 0.66 1.32
Toplam 91 60 151 60.26 39.74 100
1971-1984 yılları arasında saptanan tüm olgula- rın %64’ünü 20-40 yaş grubundaki olgular oluş- turmuştur (4). Bizim çalışmamızda hastalığın genç yaşlarda görüldüğü doğrulanmıştır.
Olgularımızın 60 (%39.74)’ı kadın, 91 (%60.26)’i erkekti ve erkek/kadın oranı 1.5 olarak ortaya çıktı. Türkiye genelinde yatarak tedavi gören tü- berkülozlularda erkek/kadın oranı 3.5’tir. Hadjo ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada bu oran 3.3, Akkaya ve arkadaşlarının çalışmasında 3.6, Bo- dur ve arkadaşlarının çalışmasında kırsal kesim-
den gelen hastalarda 3.7, Şenyiğit ve arkadaşla- rının yaptığı çalışmada ise 2.7 olarak bulunmuş- tur (2,5-7). Bizim yaptığımız çalışmada kadın ol- guların oranı diğer çalışmalara oranla belirgin bir oranda yüksek bulunmuştur. Kadın olguların yüksek oranda bulunması bölgemizde kadınların olumsuz sosyokültürel şartlardan diğer bölgelere göre daha fazla etkilendiğini göstermektedir.
Olgularımızın akciğer grafilerinin değerlendiril- mesi Tablo 2’de gösterilmiştir. Buna göre,
%45.69 parankim hastalığı, %15.23 kaviter lez-
Tablo 2. Olgu sınıflaması.
n %
Akciğer tüberkülozu 98 64.89
Kaviteli parankim tutulumu 23 15.23
Kavitesiz parankim tutulumu 69 45.69
Miliyer yayım 6 3.97
Akciğer dışı tüberküloz 40 26.47
Plörezi tüberküloz 21 13.9
Lenfadenit tüberküloz 14 9.27
Mal De Pott 2 1.32
Peritonit tüberküloz 1 0.66
Tüberküloz artrit 1 0.66
Göğüs duvarı tutulumu 1 0.66
Sekel olgu 12 7.94
Nüks 1 0.66
160 140 120 100 80 60 40 20
0
Erkek Kadın Toplam
%2.64
%15.23
%36.42
%15.89 %15.23
%8.6
%1.32
% 100
%4.63
0-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70 + Toplam
Şekil 1. Dekatlara göre erkek ve kadın dağılımı.
yon, %13.9 plörezi, %7.94 sekel akciğer tüberkü- lozu ve %3.97 miliyer tüberküloz saptandı. Şen- yiğit ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada pa- rankim infiltrasyonu %54.6, kavitasyon %16.8, plörezi %2.8, miliyer tüberküloz %7.3 oranında bulunmuştur (7).
Olgularımızı meslek gruplarına göre değerlendir- diğimizde ordu veya emniyet çalışanı %13.24, işçi %7.28, memur %7.28, çiftçi %8.6, öğrenci
%9.27, ev hanımı %29.13, serbest meslek sahibi veya işsiz %22.51, çocuk %2.64 oranında bulun- du (Tablo 3). Hadjo ve arkadaşları ile Tabakoğ- lu ve arkadaşlarının yaptığı çalışmalarda benzer sonuçlar alınmıştır (2,8). Ordu mensubu tüber- külozlu olgularımızın büyük çoğunluğu er olup,
bunlarda genellikle tüberküloz plörezi mevcuttu.
Olgularımızın eğitim durumu son derece kötü ol- masına karşın (eğitimsiz %51, ilkokul mezunu
%26.5, ortaokul mezunu %7.3, lise mezunu
%9.9, yüksekokul mezunu %5.3) Devlet İstatistik Enstitüsü’nden alınan il nüfusuna ait eğitim du- rumu ile (eğitimsiz %62.3, ilkokul mezunu
%28.6, ortaokul mezunu %3.6, lise mezunu
%3.6, yüksekokul mezunu %1.2) karşılaştırıldı- ğında, tüberkülozlu olgularımızın eğitim duru- munun bölge popülasyonuna göre daha kötü ol- madığı görülmüştür (Tablo 3). Türkiye genelin- de ilkokul mezunu bireylerin oranı %50’nin üze- rinde iken bölgemizde bu değerin %26.5 bulun- ması ve hiç eğitimi olmayanların, olguların yarı-
Tablo 3. Olguların genel özellikleri.
Olguların eğitim durumu
Yok İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul Toplam
Sayı 77 40 11 15 8 151
% 50.99 26.49 7.28 9.93 5.29 100
Sigara öyküsü n= 46
İçen İçmeyen Toplam
Sayı 25 21 46
% 54 46 100
Meslek durumu
Ordu-Emn. İşçi Memur Çiftçi Serbest Öğrenci Çocuk Ev hanımı
Sayı 20 11 11 13 34 14 4 44
% 13.24 7.28 7.28 8.6 22.51 9.27 2.64 29.13
Medeni hali
Evli Bekar Dul Toplam
Sayı 100 46 5 151
% 66.22 39.46 3.31 100
Oda sayısı ve aile nüfusu
Oda sayısı Aile nüfusu
En az 2 2
En çok 9 20
Ortalama 3.58 7.13
Temas durumu
Ailede diğer Tbc varlığı Diğer temas hikayesi
Sayı 29 8
% 19.2 5.2
sından fazlasını oluşturması bölgemizdeki sos- yokültürel düzeyin derecesini göstermesi açısın- dan önemli bir kriterdir. Olgularımızda sigara iç- me oranı %54 olarak bulundu (Tablo 3). Bu oran normal popülasyona göre farklı değildi. Özşahin ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise tüberkü- lozlu olgularda sigara içme oranı %82.6 olarak bulunmuştur (9).
Olgularımızın %0.66’sı nüks olgusu idi. Akkaya ve arkadaşları yaptıkları çalışmalarında nüks de- ğerlerini %32, Özşahin ve arkadaşları %4.04, Akın ve arkadaşları %19 olarak bildirmişlerdir (5,9,10). Kabul edilebilir bir kemoterapi rejimin- de nüks oranı %5’in altında olmalıdır. Yapılan farklı çalışmalarda çok farklı nüks oranlarının bildirilmesi büyük ölçüde nüks olgularının ta- nımlanmasındaki farklılıktan kaynaklanmakta- dır. Bu çalışmalarda nüks grubuna tedavi başa- rısızlığı olan olgular, tedaviye ara verip dönen ol- gular veya kronik olgularında dahil edilmiş ol- ması olasıdır. Çalışmamızdaki olguların çoğun- luğunu yeni olgular oluşturduğundan dolayı nüks oranımız düşük bulunmuştur.
Olgularımızın yaşadıkları ev ortamı incelendiğin- de, ortalama oda sayısı 3.6, ortalama aile nüfu- su 7.1’dir (Tablo 3). Aile nüfusu, Türkiye ortala- masına (5.05) göre yüksek bulunmuştur (11).
Buna göre, yeni olgu bulma konusunda bölge- mizdeki hastalarda temaslı muayenesinin daha titiz ve geniş kapsamlı yapılması hastalığın kont- rolü bakımından son derece önemlidir.
Olgularımızın diğer aile fertlerinden en az birinde daha tüberküloz bulunma oranı %19.2 idi (Tablo 3). Özşahin ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada
%17.61, Filiz ve arkadaşlarının yaptığı çalışma- da %12.2, Kocabaş ve arkadaşlarının yaptığı ça- lışmada %14.8, Aktoğu ve arkadaşlarının yaptı- ğı çalışmada ise %16 oranında temas hikayesi bulunmuştur (9,12-14). Yapılan diğer klinik ça- lışmalara göre sonuçlarımız yüksek bulunmuş- tur. Bu değerlerin oluşmasında olgularımızın sosyal şartlarının yanısıra teşhisteki gecikmeler ve yetersiz tedaviler sonucu basil saçan hastalar büyük rol oynamaktadır. Basil saçan hasta gru- bu tüberküloz bulaşıcılığında en önemli grubu oluşturmaktadır. Rotterdam’da yapılan bir çalış-
14 yaş grubu temaslılardaki bulaştırıcılığı %50, sadece kültür pozitifliği saptananların ise %6 ola- rak bulunmuştur (15).
Sonuç olarak, bölgemizde tüberkülozun genç er- keklerde daha sık ortaya çıktığını, kadınlarda di- ğer bölgelere oranla daha fazla görüldüğünü ve olgularımızın çoğunluğunu ordu mensubu er, ev hanımı, serbest meslek sahibi veya işsiz, çiftçi gibi sosyokültürel düzeyi düşük insanların oluş- turduğunu söyleyebiliriz. Akciğer dışı organ tü- berkülozlarında ise tüberküloz plörezinin sık gö- rülmesi ve bunların çoğunluğunu askerlerin oluşturması dikkat çekici idi. Tüberküloz, önle- nebilen ve tedavisi olan bir hastalık olmasına rağmen günümüzde tüm dünyada önemli bir so- run olmaya devam etmektedir. Bu konuda hal- kın çok ciddi eğitilmesi gereklidir. Bu konu ile il- gili olarak, tüberkülozla ilgili küçük toplantılar düzenlenmeli, broşürler dağıtılmalı, tüberküloz tarama çalışmalarına, gizli hastaları ortaya çı- karma ve yayılımı önlemek amacıyla hız veril- melidir. Verem savaş dispanseri sayılarının arttı- rılmasını veya sağlık ocaklarının dispanser so- rumluluğunda çalışmasını sağlayacak düzenle- meler yapılmalıdır. Hasta-hekim-dispanser işbir- liğinin geliştirilmesi ve bu konu ile ilgili persone- lin iyi eğitilmesi ile tüberküloz savaşında çok da- ha iyi sonuçlar alınacaktır.
KAYNAKLAR
1. Çobanlı B, Acıcan T, Ayas G ve ark. Akciğer tüberküloz- lu 1026 olgunun bakteriyolojik, radyolojik ve tedavi yaklaşımları açısından değerlendirilmesi. Tüberküloz ve Toraks 1995 Vol 42, 4: 252-6.
2. Hadjo B, Gönüllü U, Enacar N ve ark. Beşyüzonyedi ak- ciğer tüberkülozlu hastanın değişik açılardan değerlen- dirilmesi. Tüberküloz ve Toraks 1986; 34: 1-7.
3. Bilgiç H, Aydilek R, Ekiz K ve ark. Türkiye’de askerlik çağındaki gençlerde tüberkülozun demografik özellikleri üzerine bir çalışma. Tüberküloz ve Toraks 1990; 38: 269- 74.
4. Bilgiç H. Tüberküloz Epidemiyolojisi. Kocabaş A (ed).
Tüberküloz Kliniği ve Kontrolü. Ankara: Emel Matbaası 1991: 401-37.
5. Akkaya A, Fakı İ. Tüberkülozlu olgularda klinik, radyo- lojik ve laboratuvar çalışma. Tüberküloz ve Toraks 1994;
42: 129-31.
6. Bodur H. Tüberküloz Epidemiyolojisi. Kocabaş A (ed).
Tüberküloz Kliniği ve Kontrolü. Ankara: Emel Matbaası 1991: 401-37.
7. Şenyiğit A, Işık R, Coşkunsel N ve ark. Akciğer tüberkü- lozlu 441 olgunun retrospektif olarak incelenmesi. Solu- num Hastalıkları 1997; 8: 203-15.
8. Tabakoğlu E, Hatipoğlu ON, Otkun M ve ark. Trakya böl- gesindeki tüberküloz olgularının özellikleri. 21. Türk Tü- berküloz ve Göğüs Hastalıkları Kongresi Bildiri Özetleri 1996: 44.
9. Özşahin SL, El R, Karacan Ö, Şahin E. SSK Ballıdağ Se- natoryumunda 1992-1993 yıllarında izlenen tüberküloz- lu olguların retrospektif değerlendirilmesi. Tüberküloz ve Toraks 1995; 43: 137-43.
10. Akın N, Bilgel N. Gemlik Verem Savaş Dispanseri’nin 1984-1988 yılları arasında izlediği tüberküloz olgularının değerlendirilmesi. Tüberküloz ve Toraks 1989; 37: 247- 54.
11. Çalışır HC, Açık M, Öğretensoy M, Ökten F. Tüberküloz- lu olguların sosyal ve ekonomik koşulları. Solunum Has- talıkları 1997; 8: 635-41.
12. Filiz A, Ekinci E, Bulgur D. 293 tüberkülozlu olgunun bakteriyolojik ve radyolojik özellikleri. Tüberküloz ve To- raks 1993; 41: 61-8.
13. Kocabaş A, Erdoğan Y, Öncül S, Başer Y. Tüberkülozlu hastaların saptanması sürecinde hasta ve doktora ait ge- cikmeler. Tüberküloz ve Toraks 1989; 37: 71-8.
14. Aktoğu S, Yorgancıoglu A, Çırak K, et al. Clinical spect- rum of pulmonary and pleural tuberculosis: A report of 5480 cases. Eur Respir J 1996; 9: 2031-5.
15. Geuns HA, Van Meijer J, Styblo K. Results of contact exa- mination in Rotterdam, 1967-1969. Bull Int Union Tuberc 1975; 50: 107-21.
Yazışma Adresi:
Dr. Bülent ÖZBAY
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma Hastanesi
VAN
