Türk Radyoloji Derneği'ni kimler kurdu?

(1)

52

® DOI: 10.5152/turkjradiol.2018.854

Türk Radyoloji Derneği'ni kimler kurdu?

Oğuz Dicle

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, Radyoloji Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye

Sorumlu Yazar:

Oğuz Dicle E-posta:

odicle59@gmail.com

©Telif Hakkı 2017 Türk Radyoloji Derneği - Makale metnine www.

turkradyolojidergisi.org web sayfasından ulaşılabilir.

RADYOLOJİ TARİHİNDEN

Türk Radyoloji Derneği 1924 yılında kuruldu. Bu tarih, X-ışın- larının bulunuşundan 29 yıl, Cumhuriyetimizin kuruluşundan bir yıl sonrasına denk düşmesi bakımından ilginçtir. Üniver- site Reformu bu tarihten 9 yıl sonra yapılacaktır. Derneğin hangi gereksinimler ve etkileşimler içinde kurulmuş olduğuna dair eldeki belgeler yok denilecek denli azdır. Kayıtların bir bölümü yeterince korunmadığından büyük olasılıkla tarihin derinliklerine gömülmüş bulunmaktadır. Bilindiği kadarıyla kurucu üyelerin arkalarında bıraktıkları yazılı anıları da bulunmuyor. Şimdiye değin o yıllarda gazetelerde çıkmış bir kuruluş öyküsüne rastlayan da yok. Derneğin kurucularının kim olduklarına ilişkin belki de en önemli belge 1976 yılın- da yapılan bir yazışmaya ait. Dönemin İzmir Radyoloji Ens- titüsü başkanı Prof. Dr. Hadi Özer tarafından 12.1.1976 tarihinde gönderilen bir yazıya 19.11.1976 tarihinde verilen cevap metninde İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakül- tesi Çapa Radyodiagnostik Kürsüsü öğretim üyesi Doç. Dr.

Cahit Babuna, Türk Radyoloji Derneği Genel Merkezi adına şu bilgileri aktarıyor: “Daha önce de görüştüğümüze uygun olarak, Bakanlar Kurulunda kabul edilen Tüzük gazete ile ilan edilmiştir. Bu gazetelerden iki adet size gönderiyorum.

Bununla beraber gazetede ilan edilen tüzükte kurucuların adları yazılmamıştır. Bunun başlıca nedeni, 1924 yılındaki kayıtların tam olmaması ve çok eski defterde eski Türkçe ve yetersiz olmasıdır. En son araştırmalara göre elde ettiğimiz bilgilere dayanarak 1924 yılında 'Röntgen Cemiyeti Tıbbi- yesi' adı altında birleşen aşağıdaki kurucular bulunmuştur.

1. Prof. Dr. Şefki Bey: Tıp. Fak. Fizik Profesörü 2. Dr. Suphi Neşet Bey: Haseki Hastanesi Radyoloji 3. Dr. Burhanettin Teker: Radyolog

4. Dr. Kiliaditi: Radyolog 5. Dr. Zakar: Radyolog

6. Dr. Şükrü Bey: Gülhane Hastanesi Radyoloji 7. Dr. Selahaddin Mehmet Erk: Tıp Fak. Rady.

Yukarıda da görüldüğü gibi bilgiler yetersizdir. Bununla beraber yapılan bütün arşiv taramalarına rağmen daha geniş kayıtlara rastlanamamıştır. Bu nedenle kesin ve tam yeterli bilgi verilememektedir.

Vilayet makamlarına bu bilgileri vermenizi ve icap ettiği takdirde İstanbul Emniyet Müdürlüğü Dernekler Masasından resmi yazı ile kayırların sorulması ve verifikasyonları mümkündür (Resim 1).

Görüldüğü gibi sınırlı bilgi kırıntıları içinde sadece kurucu üyelerin isimlerine erişilebilmiştir. Bu bilgilerden yola çıka- rak Derneğin kuruluş dinamiklerine ilişkin kimi fikirler öne sürebiliriz. Bunu yapmak için yukarıda adı geçen kurucula- rın kimler olduğunu gözden geçirmekle işe başlayabiliriz.

Sn. Babuna’nın listesinde yer alan Prof. Dr. Şevki Bey’in tam adı Osman Şevki Uludağ’dır. 1889’da Bulgaristan

I Resim 1. Dr. Hadi Özer ile Dr. Cahit Babuna arasında yapılan yazışma-1976.

(2)

53

göçmeni bir ailenin oğlu olarak Bursa’da doğan Uludağ askeri kökeni ve radyoloji uz- manlığı yanı sıra, tıp tarihçiliği, besteciliği ve yazarlığı ile de biliniyor. Uludağ üç dönem de milletvekilliği yapmış. 1925 yılında cumhuri- yet tarihinin ilk tırmanışını gerçekleştirerek zir- vesine çıktığı Uludağ'ın isim babası. Osman Şevki Uludağ 1905 yılında İstanbul’a gelmiş ve Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye-i Şahane’ye girmiş. Tıbbiye’den 1913 yılında doktor yüz- başı olarak mezun olduktan sonra 10 yıl boyunca cephelerde çalışmış. Ülkemizin ilk rad- yologlarından olan Osman Şevki Bey Türk Tıp Tarihi Kurumu’nun kurucularından. “Osmanlı Tababet Tarihi” (1918) ve “Beş Buçuk Asır- lık Türk Tababet Tarihi” (1925) çalışmalarıyla

Türkiye’de tıp tarihi ile ilgili yazı yazan ilk kişi unvanına sahip. 1921 yılında Bursa Verem Dispanseri’nin Röntgen Mütahasıslığı görevini alan Osman Şevki Bey, 1924 yılında İstan- bul'da Eyüp Verem Dispanseri’nde şef olarak göreve başladı. Türk Radyoloji Derneği’nin ku- ruluşuna bu özelliği nedeniyle katıldığı anlaşı- lıyor. Şevki Bey 1930 yılında binbaşı rütbesi ile malulen askerlikten emekli olur ve 1935 yılında Atatürk tarafından milletvekilliği görevi- ne atanır. 1940'larda milletvekilliği sırasında Devlet Konservatuarı Kanunu'nun görüşüldüğü oturumlarda Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yü- cel ile girdiği polemiğin Türk müzik tarihinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Renkli kişiliği ile Şevki Bey’i 1936 yılında Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu başkanı olarak görüyoruz.

Ölüm yılı olan 1964’e değin çok değişik gö- revlerde bulunmayı sürdürdü. Çocukluğundan beri müzikle olan ilgisini de yaşamı boyunca sürdüren Şevki Bey’in 120’den fazla bestesi bulunuyor. Ailesi Dr. Uludağ’ın büyük üretken- liğine sahip çıkarak adına bir internet sitesi açmış (Resim 2). Ne yazık ki onlarca eseri arasında derneğimiz kuruluşuna ait bir metne rastlanmıyor.

Kurucular listesindeki ikinci isim Dr. Suphi Neşet Bey. Suphi Neşet Bey hakkındaki bilgilerimiz oldukça sınırlı. Zira kendisi 1920'li yıllarda İstanbul’daki en iyi durumda olduğu bilinen Haseki Hastanesi Radyoloji labora- tuarının başında bulunuyor. O yıllarda diğer alanlarda olduğu gibi ülkenin sağlık alanında da çok önemli eksiklikler bulunuyordu. Bu eksikliklerin arasında elbette radyoloji cihaz- ları da vardı ve var olan az sayıdaki cihaz ile hem tanı hem de tedavi hizmetleri yürütül- mekteydi. Düzenli bir eğitim programı olma- dığı gibi mevcut aygıtlar cerrahi kliniklerinde bulunmaktaydı. Dr. Suphi Neşet Bey kurmuş olduğu ayrı bir servis ile bu hizmeti vermeye başlamış ve bunu mükemmel düzeyde gerçek- leştirmeyi başarmıştı. İnternet ortamında yer alan bir fotoğraftan Dr. Suphi Neşet Bey’in Galatasaray Yüzme Takımında yer aldığını öğreniyoruz (Resim 3). Ne var ki 1925 yı- lından kalan bu fotoğrafta Dr. Suphi Neşet’in sporculardan hangisi olduğu konusunda bir kesinlik bulunmuyor.

Üç numaralı kurucumuz olan Dr. Burhanettin Toker cerrah tarafı ağır basmış bir radyolog.

Ön adı Ahmet. Günümüzde Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde hala adıyla anılan bir anfisi var.

Ord. Prof. Dr. Toker 1890 yılında Van'da doğmuş, İstanbul Tıbbiyesi'ni 1910 yılında bitirmiş. 1913'de cerrahi ihtisası yapmak üze- re Almanya'ya gitmiş, önce Berlin'de, sonra

Türk Radyoloji Derg 2017; 36: 52-5 Dicle O. Türk Radyoloji Derneği'ni kimler kurdu?

I Resim 2. a, b. Sol üstte Osman Şevki Uludağ ya- şamının anlatıldığı kitap kapağı. Sağ üstte kendisi için açılan web sitesi girişinde Uludağ çok yönlü kişiliği yansıtılacak şekilde çizilmiş. Radyoloji Uz- manlığı da bir iskelet ile temsil ediliyor.

a

b

I Resim 3. Galatasaray Yüzme Takımı 1925. Sporcular arasında TRD kurucularından biri olan Dr. Suphi Neşet de yer alıyor.

I Resim 4. Dr. Burhanettin Toker

(3)

54

Hamburg'da altı sene süreyle kadrolu asistan sıfatıyla çalışmış. 1921'de yurda döndükten sonra Cerrahpaşa Hastanesi operatörü ve

Cerrahi servis şefi olan Burhaneddin Toker, Cerrahpaşa Hastanesini ülkenin ünlü ve mo- dern bir kliniği haline getirdi. Travmatoloji,

kalp-akciğer cerrahisi, nöröşirurji ve aneste- zi dallarının oluşmasını sağladı. Ordinaryus ünvanı da olan Prof. Dr. Burhanettin Toker 1928'de Türkiye'de ilk kez distal mide rezek- siyonunu, 1950'de total gastrektomiyi gerçek- leştirmiş, travmatolojinin öncüsü olmuş, Türk Cerrahi Mecmuası'nı yayımlamış, Türk Cerrahi Cemiyeti'nin kuruluşunda yer almıştır. 1928'de ilk kez ihtisas belgesi sınavla kendisine veril- miştir. Toker’in radyoloji derneği kuruluşunda yer alması o dönemde radyolojik hizmetlerin ağırlıklı olarak cerrahi klinikleri içinde veriliyor olması ve cerrahlar tarafından yönlendiriliyor olması ile açıklanabilir. Burhanettin Toker ünlü bir mason olarak da bilinmektedir (Resim 4).

Kurucu üyelerden en bilineni ise Dr. Kiliaditi olsa gerek. İyi bir radyolog olan Dimitros Ki- liatidi transvers kolonun transpozisyon sonucu karaciğer önünde yer almasını tanımlayarak bir sendroma adını verdiğinden ismi günü- müze kadar taşındı. Dr. Kiliaditi Viyana’da Dr. Holzknecht’in yanında yetişmiş. İstanbul Tepebaşı’ndaki radyoloji muayenehanesi bu alandaki ilklerimizden. Dr. Kliaditi daha sonra İzmir’e yerleşmiş ve orada özel radyoloji uy- gulamalarını sürdürmüş. İstanbul’daki muaye- nehanesini ise Dr. Kazım Nuri İçgören devral- mış. Bunun ötesinde bir bilgiye sahip değiliz.

Hakkında en fazla bilgi sahibi olduğumuz kurucu üyemiz ise Dr. Zakar. Ermeni asıllı bir Osmanlı vatandaşı olan manifaturacı Ohan Zakaryan’ın oğlu olarak 1894'de Eğin (Ke- maliye)'de doğan Zakar aynı yıl ailesi ile birlikte İstanbul’a göç etmiş. Asıl adı Rupen Zakar Zakaryan. Soyadı kanunu sonrası Tar- ver soyadını almış. Öğrenimini Topkapı'da Levon-Vartuhyan Bahçecik Amerikan Koleji ve İstanbul Tıp Fakültesi'nde tamamladıktan sonra 1917’de aynı kurumda radyoloji alanında uzmanlaşmış. Kendini geliştirmek için Fran- sa'ya giden Zakar Zakaryan, 1919-1922 yılları arasında Maria Curie'nin yanında asistanlık yapmış. Zakar’ın önemli bir özelliği İstanbul'a ilk röntgen cihazını getiren kişi ol- ması. Zakaryan bir süre Surp Pırgiç Hastane- si'nde radyolog olarak çalışmış. Zakaryan’nın yaşamının sonraki yılları da ilginç. II. Dünya Savaşı yıllarında ikinci kez askere alınan ve ardından siyasete atılan Zakar 1954-1957 ve 1957-1960 dönemlerinde Demokrat Par- ti’den İstanbul milletvekili olmuş. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na önemli hizmetler yapmış. 27 Mayıs 1960 Darbesi'nden sonra Adnan Menderes ile birlikte yargılandığı Yassıada’daki tartışmalı ölümü ile de tarihe geçmiş bulunuyor. Dr. Zakar Balıklı Ermeni Mezarlığında yatıyor (Resim 5).

I Resim 6. Dr. Selahattin Erk resimde alt sırada ortada yer alıyor.

I Resim 5. Dr. Zakar Tarver 1960 yılında öldü. Balıklı Ermeni Mezarlığı’nda yatıyor.

(4)

55

Dr. Zakar’ın edebiyat ile arası da oldukça iyiydi. “R. Zakaryan” ve “Z. Kar” mahlaslarıy- la Ermenice öyküler ve yazılar yazdı. Ermeni- ce ve Türkçenin yanında Fransızca, Almanca ve Rusça biliyordu.

Dr. Şükrü Bey 1924 yılında Gülhane Askeri Hastanesi Radyoloji bölümünde çalışmakta olan bir radyolog. Ön adı Hasan. Uzmanlı- ğını Paris’te almış. Oldukça erken bir tarihte 1907 yılında GATA’da röntgen servisini kur- muş [6]. Burada kurulan cihazın özel bir mo- torla elde edilen elektrikle çalıştığı not edilmiş- tir. Kendisi ile ilgili bilgilerimiz bundan ibaret.

Kurucu listesindeki son isim olan Dr. Selahad- din Mehmet Erk çok yönlü bir başka kişilik.

İlk radyoloji profesörü olduğu da kabul edilir.

1893 yılında doğan Dr. Erk Askeri Tıbbiyeye 1911 yılında girer. Birinci Dünya Savaşı yılla- rında geçici olarak kapanan okulu nedeniyle İstanbul’un çeşitli hastanelerinde, Çanakka- le’de, Haleo ve Konya gibi illerde çalışır.

1919’da askerlikten ayrılarak Viyana'ya gi- der ve Dr. Kliaditi gibi o da Dr. Holzknecht'in yanında eğitim alır. İyi bir eğitmen olduğu

anlaşılıyor zira ülkemizde radyoloji bilimi adına verilen ilk düzenli kursları 1926 yılın- da İstanbul Haydarpaşa Tıbbiye Okulunda düzenlemiş (Resim 6) [7]. Radyoterapiye olan ilgisi de biliniyor. Dr. S.M. Erk'in "Röntgen Te- davisi Rehberi" isimli bir çeviri kitabı ve Vakıf Gureba Hastanesinden Dr. Derviş ile birlikte çevirdikleri "Radyum ve Radyum Tedavisi" ve

"Radyoloji ve Gebelik" adlarında kitapları bulunuyor. Ülkemizde ilk diş hekimliği radyoloji servisini de kurmuş olan Prof. Dr. Selahattin Mehmet ERK 1951 yılında aramızdan ayrıl- mış [8].

Şimdi başa dönüp sorularımızı yeniden so- ralım. Türk Radyoloji Derneği 1924 yılında hangi gerekçeler ve etkileşimler sonucu ku- rulmuştu? Kurucularımız kimlerdi ve nasıl bir araya geldiler? Kolayca yanıtlanabilecek sorular değil. Ancak birkaç çıkarım yapmamıza engel bir durum yok. Derneğimiz kurucuları fizikçiler, radyologlar ve radyoterapistlerden oluşuyordu. İçlerinde cerrah ve iç hastalıkları uzmanlıkları olanlar da vardı. Hemen tümü 30’lu yaşlarında genç insanlardı. Büyük bö- lümü yurtdışında radyoloji eğitimi almıştı. Sos-

yal açıdan zengin kişiliklerdi. Sanat, spor ve edebiyatla ciddi şekilde ilgileniyorlardı. Giri- şimci ve kurucu idiler. Etnik kökenlerine ba- kınca güzel bir Türkiye mozaiği örneği oluş- turuyorlardı. Hayallerini bilmek pek de kolay değil ama kurdukları bu dernek uzun yıllar var olmayı başardı. Umarız gelecekte onlar hak- kında daha çok şeyler bilme şansımız olur.

Kaynaklar

1. Prof. Dr. Hadi Özer tarafından verilen bu belge Oğuz Dicle özel arşivinde yer almaktadır.

2. Erişim linki: www.osmansevkiuludag.com 3. Erişim linki: http://naftalinspor.blogspot.

com/2010/09/gayn-sin.html

4. Erişim linki: www.sionvadisi.net/mason/mes- hur-turk-masonlar

5. Erişim linki: http://bianet.org/biamag/azin- liklar/130843-27-mayisin-unutturulmus-kurba- ni-dr-zakar-tarver

6. Erişim linki: http://www.gata.edu.tr/hpasa/

tarihce.htm

7. Erişim linki: http://www.haydarpasanumune.

gov.tr/Tarihcemiz.aspx

8. Canger ME, Çelenk P. Dünyada ve Türkiye'de Diş Hekimliği Radyolojisinin Gelişimi. Turkiye Klinikleri J Med Ethics 2005; 13: 48-54.