İSG SINAVLARINA HAZIRLIK GENİŞLETİLMİŞ AKADEMİK DERS NOTLARI 6.BÖLÜM /4 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRME YÖNETMELİĞİ

(1)

İSG SINAVLARINA HAZIRLIK GENİŞLETİLMİŞ AKADEMİK DERS NOTLARI 6.BÖLÜM /4

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRME YÖNETMELİĞİ

AÇIKLAMA: Konu metninde altı çizili alanlar ÖSYM tarafından soru sorulmuş veya sınavda çıkma olasılığı olan yerlerdir. En altta ön test bulunmaktadır.

KAPSAM: İGU-DSP-İYH

BİRİNCİ BÖLÜM

Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

Amaç

MADDE 1

1) Bu Yönetmeliğin amacı, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılacak risk değerlendirmesinin usul ve esaslarını düzenlemektir.

Tanımlar

Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesini,

Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümünü,

Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olayı,

Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini,

Risk değerlendirmesi:İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları,

Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini, ifade eder.

(2)

İKİNCİ BÖLÜM

İşveren Yükümlülüğü ve Risk Değerlendirmesi Ekibi

İşveren yükümlülüğü

MADDE 5

1)İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.

2)Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması; işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.

3)İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilere risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve belgeyi temin eder.

Risk değerlendirmesi ekibi

MADDE 6

1) Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur.

a) İşveren veya işveren vekili.

b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri.

c) İşyerindeki çalışan temsilcileri.

ç) İşyerindeki destek elemanları.

d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar.

2) İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir.

3) Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilir.

4) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz.

5) Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Risk Değerlendirmesi Aşamaları

Risk değerlendirmesi

MADDE 7

1) Risk değerlendirmesi; tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin

(3)

kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir.

2) Çalışanların risk değerlendirmesi çalışması yapılırken ihtiyaç duyulan her aşamada sürece katılarak görüşlerinin alınması sağlanır.

Tehlikelerin tanımlanması

MADDE 8

1) Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır

a) İşyeri bina ve eklentileri.

b) İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler.

c) Üretim süreç ve teknikleri.

ç) İş ekipmanları.

d) Kullanılan maddeler.

e) Artık ve atıklarla ilgili işlemler.

f) Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar.

g) Çalışanların tecrübe ve düşünceleri.

ğ) İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri.

h) Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları.

ı) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu.

i) İşyerinin teftiş sonuçları.

j) Meslek hastalığı kayıtları.

k) İş kazası kayıtları.

l) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar.

m) Ramak kala olay kayıtları.

n) Malzeme güvenlik bilgi formları.

o) Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları.

ö) Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları.

p) Acil durum planları.

r) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar.

2) Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile üretim yapan benzer işyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da değerlendirilebilir.

3) Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya

(4)

çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır. Bu belirleme yapılırken aşağıdaki hususlar, bu hususlardan etkilenecekler ve ne şekilde etkilenebilecekleri göz önünde bulundurulur.

a) İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikeler.

b) Seçilen alanda, işyeri bina ve eklentilerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya planda olmayan ilavelerin yapılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler.

c) İşyeri bina ve eklentilerinin yapı ve yapım tarzı ile seçilen yapı malzemelerinden kaynaklanabilecek tehlikeler.

ç) Bakım ve onarım işleri de dahil işyerinde yürütülecek her türlü faaliyet esnasında çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzen, ziyaretçi veya işyeri çalışanı olmayan diğer kişiler gibi faktörlerden kaynaklanabilecek tehlikeler.

d) İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve gereçler ile bunların çalışanların fiziksel özelliklerine uygun tasarlanmaması veya kullanılmamasından kaynaklanabilecek tehlikeler.

e) Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama gibi elektrik tesisatının bileşenleri ile ısıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yardımcı tesisat ve donanımlardan

kaynaklanabilecek tehlikeler.

f) İşyerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması ya da imha edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler.

g) Çalışma ortamına ilişkin hijyen koşulları ile çalışanların kişisel hijyen alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler.

ğ) Çalışanın, işyeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından kaynaklanabilecek tehlikeler.

h) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendirilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilmemesi veya çalışma izni prosedürü gereken durumlarda bu izin olmaksızın çalışılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler.

4) Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır.

Risklerin belirlenmesi ve analizi

MADDE 9

1) Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden

kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur.

2) Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada

kullanılarak analiz edilir.

(5)

3) İşyerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır.

4) Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır.

5) Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir.

Risk kontrol adımları

MADDE 10

1) Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır.

a) Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır.

b) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu

mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır.

1) Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması.

2) Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi.

3) Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi.

c) Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, sorumlu kişi ya da işyeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur.

ç) Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır.

2) Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma

önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır.

3) Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise bu maddedeki adımlar tekrarlanır.

Dokümantasyon

MADDE 11

1) Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir.

a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı.

b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri.

c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi.

(6)

ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı.

d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler.

e) Tespit edilen riskler.

f) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler.

g) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları.

ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi.

2) Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır.

3) Risk değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenebilir.

Risk değerlendirmesinin yenilenmesi

MADDE 12

1) Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir.

2) Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir.

a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması.

b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi.

c) Üretim yönteminde değişiklikler olması.

ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi.

d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması.

e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi.

f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler

Büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu hazırlanması gereken işyerlerinde risk değerlendirmesi

MADDE 13

1) Kanunun 29 uncu maddesi gereğince büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu hazırlanan işyerlerinde; bu belge ve raporlarda değerlendirilmiş riskler, bu

Yönetmeliğe göre yapılacak risk değerlendirmesinde dikkate alınarak kullanılır.

(7)

Birden fazla işveren olması durumunda risk değerlendirmesi çalışmaları

MADDE 14

1) Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda, yürütülen işler için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de göz önünde bulundurularak ayrı ayrı risk değerlendirmesi gerçekleştirilir. İşverenler, risk değerlendirmesi çalışmalarını, koordinasyon içinde yürütür, birbirlerini ve çalışan temsilcilerini tespit edilen riskler konusunda bilgilendirir.

2) Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi yerlerde, işyerlerinde ayrı ayrı gerçekleştirilen risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu yönetim tarafından yürütülür. Yönetim; bu koordinasyonun yürütümünde, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri almaları için ilgili işverenleri uyarır. Bu uyarılara uymayan işverenleri Bakanlığa bildirir.

Asıl işveren ve alt işveren ilişkisinin bulunduğu işyerlerinde risk değerlendirmesi

MADDE 15

1) Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde:

a) Her alt işveren yürüttükleri işlerle ilgili olarak, bu Yönetmelik hükümleri uyarınca gerekli risk değerlendirmesi çalışmalarını yapar veya yaptırır.

b) Alt işverenlerin risk değerlendirmesi çalışmaları konusunda asıl işverenin sorumluluk alanları ile ilgili ihtiyaç duydukları bilgi ve belgeler asıl işverence sağlanır.

c) Asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen risk değerlendirmesi çalışmalarını denetler ve bu konudaki çalışmaları koordine eder.

2) Alt işverenler hazırladıkları risk değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verir. Asıl işveren; bu risk değerlendirmesi çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleştirerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.

Çalışanların bilgilendirilmesi

MADDE 16

1) İşyerinde çalışanlar, çalışan temsilcileri ve başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar ve bunların işverenleri; işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri ile düzeltici ve önleyici tedbirler hakkında bilgilendirilir.

(8)

Risk değerlendirmesi rehberleri

MADDE 17

1) İşverenlere, risk değerlendirmesi ile ilgili yükümlülükleri bakımından yardımcı olmak veya yol göstermek amacıyla risk değerlendirmesi rehberleri hazırlanabilir. Rehberler işyerinde çalışan sayısı ve işyerinin bulunduğu tehlike sınıfı göz önüne alınarak; sektör, meslek veya yapılan işlere özgü olabilir.

2) Kamu kurum ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, işçi-işveren ve memur sendikaları ile kamu yararına çalışan sivil toplum kuruluşları faaliyet gösterdikleri sektörde rehber çalışmalarında bulunabilir. Bakanlıkça, bu Yönetmelik hükümlerine uygunluğu yönünden değerlendirilerek onaylanan taslaklar, Bakanlık tarafından sektör, meslek veya yapılan işlere özgü risk değerlendirmesi uygulama rehberleri olarak yayımlanır.

Yürütme

MADDE 19

1) Bu Yönetmelik hükümlerini Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı yürütür.

RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ

( BU KISIM YÖNETMELİKLERDE YOKTUR İLAVE BİR KONUDUR

)

 Risk değerlendirme metodolojileri ÖSYM nin 2019 da sormaya başladığı bir konudur.

Birçok yöntem bulunmasına karşın en çok tercih edilen ve bilinen metotları kısaca inceliyelim.

1-Kalitatif yöntemler 2-Kantitatif yöntemler 3-Karma yöntemler

Kalitatif yöntemler: Risklerin nicel tahminlerini veren rakamsal metotların kullanıldığı ve bir takım hesaplama ve matrislerin içinde olduğu yöntemlerdir. Kimyasal işlemlerin ve maddelerin bulunduğu ortamlarda sıklıkla tercih edilir. Özellikle kimyasal sıvıların sızması gibi sonuçların doğuracağı olumsuz sonuçlar üzerine odaklanan bu yöntemlerin kullanıldığı risk analizleri aşağıda sıralanmıştır.

 Check list

 Check list PRA

 İş güvenlik analizi(JSA)

 Ön tehlike analizi(PHA)

 What if?

 Tehlike ve işletilebilme analizi (HAZOP)

(9)

Kantitatif yöntemler: Belirli bir tehlikeyle ilişkili riski ölçmek için kullanılan bir tekniktir. Risk değerlendirmesi, pek çok sonucu olabilen ve bunun önemli sonuçları olabilen belirsiz olaylar için kullanılır. Risk, bir olayın olasılığının bir fonksiyonudur ve olayın meydana geldiği sonuçlar ortaya çıkartılır. Nitel bir değerlendirmede, olasılık ve sonuç sayısal olarak tahmin edilmez, ancak yüksek olasılık, düşük olasılık, vb. Niteleyiciler kullanılarak sözlü olarak değerlendirilir.

Nitel değerlendirmeler, birden fazla alternatif karşılaştırılırken / taranırken veya yeterli veri mevcut olmadığında seviye değerlendirme için faydalıdır. Beyin fırtınası SWOT analizli, Delphi tekniği gibi yöntemlerin kullanıldığı risk analizleri aşağıda sıralanmıştır.

 L-Tipi matris

 X-Tipi matris

Karma yöntemler: Yukarıda tanımlanan kalitatif(nicel) ve kantitatif(nitel) yöntemleri içinde barındıran ve her iki yöntemin kombinasyonu olarak değerlendirilen karma yöntemlerdir. Bu yöntemlerin kullanıldığı risk analizi çeşitleri aşağıdaki gibidir.

 Fine kinney

 Neden sonuç ilişkisi (CCA)

 Hata türleri ve etkileri analizi (FMEA)

 Hata ağacı analizi (FTA)

 Olay ağacı analizi (ETA)

1- Ön Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis – PHA) :

Kalitatif risk değerlendirme tekniklerinden biri olan ön tehlike analizi detaylı çalışmalarda model olarak kullanılabilecek bir yöntemdir. Mevcut sistemde veya belirlenen süreçte yer alan potansiyel tehlike alanları tespit edilerek değer biçilir ve tespit edilen her bir tehlike için yaklaşık olabilme ihtimalleri belirlenir. Ön tehlike analizi yapılırken tehlike alanları ve durumlarını gösteren kontrol listeleri incelenir. Bu listeler sistemde/süreçte yer alan mevcut teknolojiye ve ihtiyaçlara göre belirlenmektedir. Her bir tehlikeli durum için ayrı ayrı incelemeler yapılarak tehlikeler için önleyici durumlar ve belirlenen tehlikelerin hangi sıklıkla ortaya çıktığı tespit edilir. Bu sonuçlara göre analiz edilecek metot belirlenir. Bu listelerde tespit edilen riskler risk değerlendirme formunda değerlendirilir. Sonuç olarak tehlikeler sıraya konur ve önlemler bu öncelik sırasına göre dikkate alınır. Ön tehlike analizi tek başına yeterli bir metot değildir. Çünkü bu metot, önleyici metotlara geçiş aşamasında kullanılmaktadır. İçeriği detaylar sağlamak maksadıyla geliştirilmemiştir. Özellikle tehlikeli veya çok tehlikeli sınıflamalar içinde yer alan endüstrilerde, tehlike derecelerine uygun analiz yöntemlerinin uygulanması gerekmektedir.

(10)

2- İş Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis – JSA) :

İş güvenlik analizi, kişi veya gruplar tarafından gerçekleştirilmektedir. İşi küçük parçalara ayırarak potansiyel tehlikeleri ve alınacak önlemleri belirlemektedir. Temel olarak iş görevleri üzerinde yoğunlaşır. Bu analiz, belirlenen işlerden doğabilecek tehlikeleri inceler. İş Güvenlik Analizi dört aşamadan oluşur:

 Mevcut durum incelenmesi

 Görev tehlikelerinin tanımlanması

 Tehlikelere değer biçilmesi

 Analiz Risk değerlendirmesi yapılacak işi adımlarına/parçalarına ayırmak bu metodun temel taşıdır.

İşi icra edenlerin analiz takımında bulunması çalışmanın sağlıklı sonuçlar vermesi açısından önemlidir. Çünkü yapılan işin, o işte çalışan kişinin sağlığını ve güvenliğini etkileyip

etkilemediğinin doğru tespit edilmesi gerekmektedir.

3- Risk Değerlendirme Karar Matrisi ( Risk Assessment Decision Matrix):

İki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi tanımlarken sıkça kullanılan yaklaşımlardan biridir. Sistem/süreç güvenlik düzeyinin tespiti ve analizi amacıyla geliştirilmiştir.

L tipi Matris ve X tipi Matris Yöntemi RD karar matrislerine örnek olarak gösterilebilir.

L tipi matris analizi İstenmeyen bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi durumunda sonucunun nasıl değerlendirileceğine ilişkin bir metottur. Yani sebep-sonuç ilişkileri değerlendirilirken kullanılmaktadır. 5 x 5 Matris diyagramı (L Tipi Matris) olarak da adlandırılır. Kolay bir metottur ve tek analist ile uygulanabilir. Ancak analistin tecrübesi sonuçları etkilemektedir. Bu sebeple karmaşık ve fazla iş akışlarına işlemlere sahip işletmelerde yalnızca bu metodu uygulamak yeterli olmayabilir. Tehlike tespitleri, işletmedeki değişimler ve acil durumlarda da hazırlanabilir. Bu yöntemde risk puanı hesaplanır. Risk değerlendirmesi risk puanından elde edilecek sonuca göre incelenir. Risk puanı aşağıdaki formülle hesaplanır.

Risk puanı: Olasılık X Zarar derecesi (şiddet)

Olasılık: Tehlikenin ortaya çıkma sıklığı belirlenen sınıflardan hangisine giriyorsa o basamak seçilir.

X tipi Matris X-Tipi matris metodolojisinin kullanımında 5 yıllık kaza geçmişi göz önüne alınarak risk değerlendirme yapılır. Bu da geçmiş kayıtların ele alınmasını ve bu anlamda hem risk değerlendirme ekibinin hem de ekip üyelerinin deneyimli olmasını gerektirmektedir.

Yapılan değerlendirmede geçmiş kaza verileri ile aynı kazanın tekrarlanma olasılığı hakkında bir sonuca varılarak yeni bir kazanın oluşmaması için yapılması gerekenler sıralanır. X tipi matris L tipi matris yöntemiyle aynı olmakla birlikte, L tipi matristeki gibi iki değişkenin birbirleriyle ilişkisini değil dört farklı değişkenin birbirleriyle olan ilişkilerini gösterir. Bunlar;

 Olasılık

 Şiddet

 Kişi sayısı

 Geçmiş kazalar

(11)

4- Tehlike ve İşletebilme Analizi (HAZOP):

Öncelikle kimya sektörüne dair tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiş bir metottur. Ancak zamanla, farklı süreçlerde ve kritik sistemlerde uygulanmaya başlanmıştır.

Tehlike alanlarının belirlenmesi, değerlendirmelerinin yapılması ve bu tehlikelerin ortadan kaldırılması için uygulanmaktadır. Uygulama esnasında beyin fırtınası çalışması yapılır. Farklı uzmanlık alanına sahip kişiler bir araya getirilerek belirlenen tehlikelere dair sorular sorulur ve tehlikeler ortaya çıkmadan alınması gereken önlemler ve ortaya çıkması durumunda yapılması gereken işlemler hakkında çalışma yapılır. Çalışma esnasında anahtar kelimeler, tasarım parametreleri ve çeşitli tablolar kullanılır. İşletme için belirlenen bu risk/tehlike alanları için öncelikle o alanla ilgili çeşitli tasarım parametreleri tespit edilir.

5- Hata Ağacı Analizi (FTA): İlk olarak Amerikan hava kuvvetleri için 1962 yılında geliştirilmiş olan hata ağacı analiz yönteminde amaç, işletmede insandan, makineden, tasarımdan vb.

birçok alandan kaynaklı hataları tespit belirlemek ve alt faktörlerine ayırarak değerlendirmektir. Yani tümdengelim mantığına dayalıdır. Öncelikle istenmeyen olay/olaylar tespit edilir, sonrasında istenmeyen olaya sebep olabilecek olaylar bir ağaç gibi şematize edilere, olayların temeline ulaşılır. Hem kalitatif hem de kantitatif olarak uygulanabilen bir analizdir. Tepe olayın içeriğinde yer alan tüm alt faktörler istatistiksel olarak olasılık ve güvenilirlik teoremlerine göre bu şemalarla gösterilir. Buradan elde edilen mantıksal sonuçlar FMEA metodunda irdelenmektedir. Hata Ağacı Analizi 3 temel adımda uygulanır:

1. Sistemin analiz edilmesi 2. Hata ağacının oluşturulması 3. Hata ağacının değerlendirilmesi

6- Olay Ağacı Analizi (ETA):

Nükleer endüstride daha fazla uygulamaya sahip olan bu metot, hem kantitatif hem de kalitatif olarak uygulanabilen bir risk analiz metodu olmasıyla dikkat çekmektedir. Birden fazla sürecin olduğu sistemde mevcut aksamalar olduğu/olacağı takdirde sebebiyet vereceği senaryoların tespitinin yapılmasında ve analizinde bu metot seçilir. Tehlike öncesi ve şayet tehlike ortaya çıkarsa sonrası durumları kayıt altına aldığından dolayı sonuçlara dayanan başlıca metottur. Kazaların sıklığı ve/veya olasılıkları belirlenebilir. Çalışmada yapılan diyagramda başlangıç olay ve sonuç hasar birbirine bağlanarak sonuç akışı izlenebilmektedir.

Hata ağacı analizinden farklı olarak bu metodoloji tümevarım mantığını kullanır. FTA gibi hem kalitatif hem de kantitatif olarak uygulanabilen bir analizdir. Diyagramda sol taraf başlangıç olayıyla başlarken sağ taraf hasar/hata/tehlike/risk durumu ile bağlanmaktadır.

7- Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA):

Bu metot, 1949 yılında ABD ordusunda sistem hatalarının sebeplerinin ve özellikle etkilerinin değerlendirilmesi üzerine yapılan çalışmalar sonucunda geliştirilmiştir. Geniş teorik bilgi gerektirmeyen bu metot en yaygın kullanılan metotlardan biridir. Metodun temeli; bir sistemin tamamı veya herhangi bir bölümü/bölümlerinin incelenerek meydana gelebilecek hasarların sonucunda çalışılan bölümün nasıl etkileneceğinin ve sonuçlarının değerlendirilmesine dayanır. FMEA Çeşitleri:

 Sistem FMEA

 Tasarım FMEA

 Süreç FMEA

 Servis FMEA

(12)

8- Neden-Sonuç Analizi(What if?)

Sistemlerin güvenlik düzeyinin ve meydana gelen istenilmeyen olayların sebeplerinin nelerden kaynaklandığının belirlenmesi için Danimarka’da geliştirilen bir yöntemdir. Bu uygulama için bir analiz takımı oluşturulur ve beyin fırtınası çalışması yapılabilir veya daha önce hazırlanan kontrol çizelgeleri kullanılabilir. Temeli Hata Ağacı Analizi ile Olay Ağacı Analizinden türetilmiş bir metottur. Kalitatif olarak uygulanabilen bir analizdir. Neden-sonuç diyagramının diğer adı Balık Kılçığı Diyagramıdır. Diyagramı çizmek için gereken sebepler beyin fırtınası veya takım üyeleri tarafından önceden hazırlanmış basit kontrol çizelgeleri kullanılarak üretilir.

9- Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA):

Birincil Risk Analizi, düşük risk içeren kazaların elenmesini sağlayarak bir faaliyeti yerine getirirken gerçekleşebilecek kazaları analiz edebilmek için kullanılan sistematik bir yöntemdir. Her bir kaza için analiz; kazaları önlemek veya kaza nedenlerini önlemek için çok belirgin korunma yolları tanımlar. Analiz, riski indirgemek için tavsiyelerde bulunduğu gibi kazalar ile ilgili riski aynı zamanda tanımlar. Analiz kaza ile ilgili riski, tehlikeyi azaltıcı tavsiyelerde bulunarak tanımlar. Kazanın teşhis edilebilmesi için şu sorunun cevabı aranır;

“Bu aktiviteyi yerine getirirken ne gibi potansiyel kazalar meydana gelebilir?” Birincil risk analizi, bu etkinliği yapan ekibe analizden düşük risk içeren kazaların elenmesini sağlayarak analizin düzene koyulmasını sağlar.

10- Kontrol Listeleri Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists):

Güncel ihtiyaçlara ve teknoloji durumuna göre kontrol listelerine göre hazırlanan bir metottur. Amacı, belirlenen çalışma alanındaki ortaya çıkan veya çıkma ihtimali olan riskli alanların tespit edilmesi ve tespit edilen her bir alan için kaza olabilme ihtimallerini belirlemektir. Hızlı çözümlere ulaşabilmek için fazla detay içermeyecek şekilde geliştirilmiştir.

Bu listelerde belirlenen tehlikeler daha sonra risk değerlendirme formunda değerlendirilir.

Bu yöntemden tam anlamıyla faydalanılmak isteniyorsa deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanan kontrol listelerinin kullanılması gereklidir.

11- Fine-Kinney Metodu(Mathematical Risk Evaluation Method)

Fine-Kinney metodu Türkiye’de giderek yaygınlaşmış olan ve en sık kullanılan metottur.

Çimento sektöründe sıklıkla uygulanmaktadır. Başta inşaat sektörü ve büyük ölçekli sanayi firmalarında kullanımı da giderek yaygınlaşmaktadır.

Fine-Kinney Yöntemine göre, risk seviyesi üç faktöre bağlı olarak artar (O) Olasılık: Zarar verici olayın meydana gelme ihtimali

(F) Frekans: Zarar verici olaya maruz kalma sıklığı (Ş) Şiddet: Olayın muhtemel sonuçları

Risk hesaplamaları için bu faktörlere sayısal değerler atanmış ve üç faktörün çarpımı olarak risk skoru formüle edilmiştir. Sayısal değerler rastgele seçilmiş olmakla birlikte, kendi içlerinde tutarlıdır.

R=OXFXŞ olarak formülize edilir.

(13)

Risk Metodolojileri Karşılaştırma Tablosu

TAKIM ÇALIŞMASI

KALİTATİF KANTİTATİF

HANGİ SEKTÖRDE UYGULANIR?

BAŞARI ORANI

CHECK LİST

Takım çalışması gerektirir

Kalitatif

Bütün sektörlerde uygulanabilir

Deneyime göre başarı oranı değişebilir

CHECK LİST PRA

Kalitatif

Deneyime göre başarı oranı değişebilir

JSA

Kalitatif

Ehil kişilerin katılımı ile başarı oranı yükselir

PHA

Bir analist tarafından yapılabilir

Kalitatif Bütün sektörlerde uygulanabilir

Birincil risk değerlendirme

yöntemi olması nedeni ile Risk değerlendirme ekibi liderinin

tecrübesine göre başarı oranı artar

L TİPİ MATRİS Bir analist tarafından yapılabilir

Kantitatif

Karmaşık olmayan basit prosesli işlerde rahatlıkla uygulanabilir

Risk değerlendirme ekibi liderinin

tecrübesine göre başarı oranı değişir

FİNE KİNNEY Takım çalışması gerektirir

Kantitatif/Kalitatif (Karma metotod)

İnşaat başta olmak üzere bütün sektörlerde uygulanabilir

WHAT İF?

Bir analist tarafından yapılabilir

Kalitatif

Karmaşık olmayan basit prosesli işlerde rahatlıkla uygulanabilir

NEDEN SONUÇ ANALİZİ CCA

Bütün sektörlerde uygulanabilir olmasına rağmen özellikle kimya sektörü için önerilir

Risk değerlendirme ekibi lideri ve ekiptekilerin çok tecrübeli olmasını ve çalışmasını gerektirir.

Bu anlamda oldukça başarılı sonuçları verir

(14)

FTA

ETA

FMEA Takım

çalışması gerektirir

Metal-makine ve elektrik

sektörlerinde kullanılabilir bir metodolojidir.

Önceden hata ağacı analizi(FTA) yapılması başarılı bir risk analizi için önerilir

HAZOP Takım

çalışması gerektirir

Kalitatif

Kimya sanayisinde kullanışlı bir metodolojidir

Çok zor bir metodoloji olup risk

değerlendirme ekibinin oldukça tecrübeli olmasını gerektirir

X-TİPİ MATRİS Takım çalışması gerektirir

Kantitatif

Bütün sektörlerde uygulanabilir (5 yıllık kaza

geçmişine ihtiyaç vardır)

34. KAZANDIRAN ÖN TEST

1-) İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalarına ne ad verilir?

A) Ramak kala olay B) Risk değerlendirmesi C) Önleme

D) Tehlike değerlendirme E) Acil durum planı

(15)

2-) İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne göre, aşağıdakilerden hangisi risk değerlendirme ekibinde yer almaz?

A) İşveren veya işveren vekili

B) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri.

C) İşyerindeki çalışan temsilcileri D) İşyerindeki destek elemanları E) Diğer sağlık personeli

3-) İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne göre, tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgilerden hangisi veya hangileri toplanır?

I- İşyeri bina ve eklentileri,

II-İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler, III-Üretim süreç ve teknikleri,

IV- İş ekipmanları.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I-III D) II-III-IV E) Hepsi

4-) İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne göre, risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususlardan hangisini kapsayacak şekilde dokümante edilmez?

A) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı

B) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri

C) İş veren ve işveren vekilinin adres bilgileri

D) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı E) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler

5-) İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne göre, yapılmış olan risk değerlendirmesi;

tehlike sınıfına göre tehlikeli, çok tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç kaç yılda bir yenilenir?

A) 2-4-6 B) 1-2-3 C) 6-4-2 D) 4-2-6 E) 2-6-4

(16)

6-) İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne göre, 2019 yılında az tehlikeli bir işyerinde yapılmış olan risk değerlendirmesi olağan üstü bir durum olmadığı sürecek en geç ne zaman yenilenmelidir?

A) 2022 B) 2021 C) 2025 D) 2024 E) 2023

7-) Fine Kinney risk değerlendirme metodu hangi yöntemle yapılır?

A) Karma B) Kalitatif C) Kantitatif D) Nitel E) Nicel

8-) HAZOP risk değerlendirme metodu hangi yöntemle yapılır?

A) Karma B) Kalitatif C) Kantitatif D) Nitel

E) Tümden gelim

9-) Analizi İstenmeyen bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi durumunda sonucunun nasıl değerlendirileceğine ilişkin bir metottur. Yani sebep-sonuç ilişkileri değerlendirilirken kullanılmaktadır. 5 x 5 Matris diyagramı olarak bilinir.

Yukarıdaki risk değerlendirme metodu hangisidir?

A) Sebep sonuç ilişkisi B) İş güvenliği analizi C) X matris

D) L matris E) Çeklist

10-) Sistem, tasarım, süreç ve servisi içeren, temeli bir sistemin tamamı veya herhangi bir bölümü/bölümlerinin incelenerek meydana gelebilecek hasarların sonucunda çalışılan bölümün nasıl etkileneceğinin ve sonuçlarının değerlendirilmesine dayanan risk değerlendirme metodu hangisidir?

A) HAZOP B) What if?

C) FMEA D) L Matris E) Fine Kinney

(17)

CEVAP ANAHTARI

1-B 2-E 3-E 4-C 5-D 6-C 7-A 8-B 9-D 10-C

KAYNAKLAR 1-bilgit.gov.tr

2-ATA-AÖF Ders notları

3-B Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı Başar Koyuncu Ders Notları

ORİJİNAL METİN İÇİN: Aşağıdaki link’in üzerine gelip Ctrl+Tıklat yazısını tıklayınız

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği