De imperatief (Gebiedende wijs)
• De gebiedende wijs (of: imperatief) is een werkwoordsvorm die wordt gebruikt in zinnen die een gebod of bevel uitdrukken. In dergelijke
zinnen ontbreekt het onderwerp en staat de gebiedende wijs altijd op de eerste plaats:
• (1) Verroer je niet!
• (2) Blijf er toch ook met je vingers van af!
De imperatief (Gebiedende wijs)
De gebiedende wijs wordt uitgedrukt door de stam van het werkwoord.
Kom hier.
Ga weg.
Wees niet bang.
Word niet boos.
Had dan gezwegen.
Wend u tot de conciërge.
De meervoudsvorm stam+t komt nog weinig voor. We vinden deze vorm:
- in formele en oudere vormen van het Nederlands: Neemt en eet, dit is Mijn Lichaam; proletariërs aller landen, verenigt u;
- in enkele vaste verbindingen: bezint eer gij begint.
Als we het onderwerp van de gebiedende wijs willen uitdrukken, gebruiken we de onvoltooid tegenwoordige tijd.
Word jij maar niet boos.
Houdt u goed afstand.
Wendt u zich tot de conciërge.
Komen jullie maar even mee.
De imperatief (Gebiedende wijs)
De gebiedende wijs is een werkwoordsvorm die we gebruiken om een gebod of een bevel uit te drukken. In zinnen met een
gebiedende wijs ontbreekt het onderwerp en staat de werkwoordsvorm op de eerste plaats. 1. Gebruik voor de gebiedende wijs de vorm van de eerste persoon enkelvoud in de tegenwoordige tijd. Bij de werkwoorden glijden, houden, rijden en snijden kan de -d in de gebiedende wijs weggelaten worden, zoals in de uitspraak. De gebiedende wijs van zijn is wees.
De gebiedende wijs met de uitgang -t komt alleen nog voor in vaste verbindingen, bijvoorbeeld komt allen tezamen, bezint eer ge begint.
Duid aan of uw kind meekomt.
- Ga naar huis.
- Houd/hou je aan de regels.
- Leid je ploeg naar het veld.
- Meld u aan bij de balie.
- Snijd/snij het vlees.
- Verhuis uw inboedel.
- Wees voorzichtig.
- Wend u tot het secretariaat.
- Word vandaag nog lid.
- Zeef de bloem.
De imperatief (Gebiedende wijs)
Gebruik in zinnen met een gebiedende of aansporende functie waarin het onderwerp jij of u is uitgedrukt, de vorm van de tegenwoordige tijd die bij het onderwerp hoort.
Begeeft u zich naar de balie.
- Duidt u maar aan of uw kind meekomt.
- Ga jij maar naar huis.
- Kom jij eens hier.
- Houdt u zich maar aan de regels.
- Meldt u zich aan bij de balie.
- Wendt u zich tot het secretariaat.
De imperatief (Gebiedende wijs)
• Onlangs werd ons de vraag gesteld of de zin "Wordt nu brandweervrijwilliger" juist
geschreven was. Deze tekst stond namelijk op een spandoek en een voorbijganger had daar een opmerking over gemaakt. Helaas is deze zin niet juist. Er wordt hier gebruik gemaakt van de gebiedende wijs. Bij het gebruik van de gebiedende wijs spoor je iemand aan om iets te gaan doen of te laten. Bij toepassing van de gebiedende wijs gelden onderstaande regels.
• Regels van de gebiedende wijs
• Gebruik (behalve in een paar oude uitdrukkingen zoals 'Bezint eer gij begint') nooit een -t- in de gebiedende wijs, ook niet als je je tot meer personen tegelijk richt.
• Bijvoorbeeld: Ga weg, loop niet in de weg, schrijf dit even op.Werkwoorden die een -d- bevatten krijgen ook hier geen -t-.
• Bijvoorbeeld: Antwoord nu, word lid.
• Schrijf wel een -t- als op de gebiedende wijs het onderwerp 'u' volgt: Komt u hier, meldt u
zich, loopt u eens door.
De imperatief (Gebiedende wijs)
De probleemgevallen zitten meestal in categorie 2: het is soms moeilijk te bepalen of 'u' een onderwerp is of een wederkerend voornaamwoord. Om dat onderscheid te verduidelijken is er het volgende ezelsbruggetje:
als 'u' onderwerp is, kan het vooraan in de zin staan (meldt u zich =>u meldt zich...). Je schrijft dan een -t-.
als 'u' wederkerend voornaamwoord is, kun je het vervangen door 'uzelf'. Je schrijft dan geen -t-.
Bijvoorbeeld:
Meld u op het bureau. Deze zin kan niet veranderd worden in u meld op het bureau. Die zin loopt namelijk niet. Dus: je schrijft geen -t-. Als je de tweede regel gebruikt zie je dat 'u'
inderdaad vervangen kan worden door 'uzelf'. Hieruit blijkt dus dat je geen -t- in Meld u(zelf)
op het bureau schrijft.
De imperatief (Gebiedende wijs)
Met Wederkerend voornaamwoord
Als in de zin het wederkerend voornaamwoord zich voorkomt in combinatie met het persoonlijk voornaamwoord u, komt er wel een -t- bij de stam, bijvoorbeeld Draait u zich eens even om (vergelijk met: Gaat u maar zitten).
Bij twijfel is vervanging door het werkwoord zich vergissen een handige tip:
vergis u niet en vergist u zich niet. Je hoort dan de -t-.
Samenvattend: de gebiedende wijs krijgt vrijwel nooit een -t-; in twijfelgevallen
met 'u' controleer je met het ezelsbruggetje of 'u' onderwerp is, en alleen als dat
zo is schrijf je een -t-.
De imperatief (Gebiedende wijs)
werkwoordspelling: gebiedende wijs 1: (komen) hier!
2: (wassen) je handen!
3: (luisteren) naar je moeder!
4: (worden) wakker!
5: (zitten) stil!
6: (kopen) nu!
7: (verwennen) jezelf!
8: (bekijken) het maar!
9: (gaan) liggen!
10: (sluiten) je mond!
De imperatief (Gebiedende wijs)
Wat is gebiedende wijs en in welke vorm schrijf je het werkwoord bij gebiedende wijs?
Een zin staat in de "gebiedende wijs" als er een bevel (= een opdracht/boodschap) in de zin staat en er geen onderwerp in die zin staat. Bijvoorbeeld zoals in de volgende zinnen:
Schiet die voetbal weg!
Leg die sleutels even neer.
Haal die poster van de muur!
Word eens volwassen!
Zoals je ziet schrijf je het werkwoord in de ik-vorm (= de stam) als de zin in gebiedende wijs staat.
Indien het woord "u" achter de persoonsvorm (= het werkwoord) staat, dan zijn er twee regels belangrijk om te weten (kijk naar de volgende pagina):
De imperatief (Gebiedende wijs)
1 - 'u' is een lijdend voorwerp --> gebiedende wijs
Als 'u' een lijdend voorwerp is, staat de zin in de gebiedende wijs en kan je de regels van gebiedende wijs toepassen. Om te checken of 'u' een lijdend voorwerp is kun je het vervangen met 'uzelf', als de zin dan nog steeds klopt is 'u' een lijdend voorwerp en komt er geen 't' achter de stam te staan.
Meld u aan!
Meld uzelf aan!
Kleed u aan!
Kleed uzelf aan!
In beide gevallen klopt de zin als je 'u' vervangt door 'uzelf'. Dit betekent dat de zinnen in de gebiedende wijs staan.
2 - 'u' is het onderwerp --> geen gebiedende wijs
Als 'u' het onderwerp is in de zin, staat de zin niet in de gebiedende wijs. Om te checken of 'u' het onderwerp in de zin is kun je deze vervangen met 'jij', als de zin nog steeds klopt komt er een 't' achter de stam te staan, en schrijf je dus stam+t.
Denkt u eens na!
Denk jij eens na!
Luistert u goed!
Luister jij goed!
In beide gevallen klopt de zin als je 'u' vervangt door 'jij'. Dit betekent dat de zinnen niet in de gebiedende wijs staan.
Let op: verwar 'uzelf' niet met 'u zelf'. 'u zelf' past natuurlijk ook in de zinnen waar 'u' het onderwerp is, maar dit is niet hetzelfde als het lijdend voorwerp 'uzelf'.
