Zekayı ve Üstün
Yeteneği Etkileyen
Faktörler Zekayı ve
Üstün
Yeteneği Etkileyen
Faktörler
“ “ ▰ Zeka kavramı; soyut düşünme, akıl yürütme, deneyimlerden
yararlanma ve değişen çevresel koşullara uyum gösterme
yeteneklerini içermektedir.
“ “ Zeka üzerinde hem genetik faktörler hem de çevresel faktörler etkili olmaktadır.
Hangisinin daha etkili olduğuna
ilişkin bilgiler yeterince
açıklayıcı değildir.
“ “ ▰ Üstün genetik yapının, üstün
olduğu alanlarda uygun
yöntem ve teknikler
kullanılarak desteklenmesi
ve doğru yönlendirilmesi
oldukça önemlidir.
“ “ ▰ Deneyim, beyin gelişimi ve fiziksel
gelişimin üzerinde önemli rol
oynamaktadır. Aynı zamanda beyin
gelişimi de dahil tüm fiziksel
değişimlerin aynı zamanda doğuştan
gelen bir olgunlaşma planına da
dayanmaktadır.
▰ İlk zeka testleri oluşturulurken zekanın değişmez ve doğuştan geldiği varsayılmıştır.
▰ Aynı zamanda farklı gruplar çocukların
entelektüel performansının çevresel etmenlere de bağlı olduğu iddia etmektedirler.
▰ İki grup kendi görüşlerini farklı çalışmalar ile
kanıtlanmıştır.
1.Genetik Faktörler
1.Genetik Faktörler
Genetik Faktörler Genetik Faktörler
▰ Bireysel farklılıklar çoğunlukla genetik faktörlerden etkilenmektedir.
▰ Birey zeka düzeyi de genetik olarak kodlanarak dünyaya gelmektedir.
▰ Genetik olarak aktarılan zekaya ait faktörlerin ne kadar etkili olduğu tam olarak
açıklanamamaktadır
Genetik Faktörler Genetik Faktörler
▰ Zekanın kalıtsal özelliği üzerine aile içindeki farklı bireyler üzerinde yapılan araştırmalar aydınlatıcı bilgiler ortaya koymaktadırlar.
▰ Özellikle tek ve çift yumurta ikizleri üzerinde
gerçekleştirilen çalışmalar bu konuda önemli
bilgi sunmaktadırlar .
Evlatlık verilen tek yumurta ikizleri üzerine yapılan
çalışma
Evlatlık verilen tek yumurta ikizleri üzerine yapılan
çalışma
▰ Genetik kodlamaları %100 aynı olan tek yumurta ikizleri bebeklik dönemlerinde farklı ailelere evlatlık verildikleri için yaşadıkları çevresel koşullar farklılaşmaktadır. Bu durum zekanın üzerindeki çevresel koşulların etkisinin görülmesini sağlamaktadır.
▰ Yapılan incelemeler sonucunda zekanın %50’sini kalıtım yoluyla geçtiğini göstermektedir.
▰ Bu sonuç da zekanın önemli bir kısmının genetikten etkilendiğini
gösterirken; çevrenin etkisinin zekanın üzerinde önemli olduğunu
göstermektedir.
Aynı aile ortamında büyütülen tek ve çift yumurta ikizleri
Aynı aile ortamında büyütülen tek ve çift yumurta ikizleri
▰ Aynı aile ortamında büyütülen tek ve çift yumurta ikizlerinin zeka düzeyleri karşılaştırıldığında; tek yumurta ikizlerinin zeka düzeyleri daha benzer görülürken çift yumurta ikizlerinde bu durum daha düşüktür.
▰ Dolayısı ile genetik ve zeka düzeyleri arasında yüksek düzeyde
ilişki görülmektedir.
Tek yumurtalı Çift yumurtalı 0
0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8
Zeka benzerliği (korelasyon)
Zeka benzerliği (korelasyon)
Tek ve çift yumurta ikizlerinin zeka testi puanlarının karşılaştırılması ile tek yumurta ikizleri (.75) ile daha yüksek korelasyon göstermektedir.
Tek yumurta ikizleri ise (.60) ise
daha düşük korelasyon
göstermektedir. İki grup arasında .
15’lik bir fark vardır.
Biyolojik ebeveynler, evlat edinen ebeveynler ve evlat edinilen çocukların zeka düzeyleri
Biyolojik ebeveynler, evlat edinen ebeveynler ve evlat edinilen çocukların zeka düzeyleri
▰ Evlat edinilmiş çocukların yetişkinlik yıllarındaki zeka
düzeyleri ile çocukların biyolojik ve evlat edinen anne
babalarının zeka düzeyleri kıyaslandığında çocukların zeka
düzeylerinin biyolojik anne babalarının zeka düzeyi ile
daha yüksek bir ilişki verdiği belirlenmiştir.
Akrabaların zeka düzeyleri ile ilişkisi Akrabaların zeka düzeyleri ile ilişkisi
▰ Yakın ve uzak akrabalar üzerinde zekanın kalıtsallığını belirlemek amacıyla yapılan çalışmalarda zekanın kalıtsal yönünü ortaya çıkaracak şekilde zeka düzeyleri benzer görülmüştür.
▰ Akrabalar arasında genetik benzerlik ve zeka
düzeyi arasında anlamlı farklılıklar bulunmaktadır.
Yaş ve Zekanın
Kalıtsallığı Arasındaki İlişki
Yaş ve Zekanın
Kalıtsallığı Arasındaki İlişki
▰ Yaş ilerledikçe zekanın
üzerinde
Kalıtımın etkisi
Çevrenin
etkisi
▰ Günümüzde pek çok araştırmacı genetik ve çevresel koşulların etkileşim içerisinde olarak zekanın üzerinde etkili olduğu görüşünü savunmaktadır.
▰ Ortamlarda yapılan değişiklikler zeka
puanlarında belirgin farklılıklar yaratacağı
düşünülmektedir.
▰ Genetik donanım bireylerin düşünme
becerisini etkilemekle birlikte çevresel
etkiler ve yetişkinlerin çocuklara sağladığı
olanaklar da farklılık yaratabilmektedir.
2. Çevresel Faktörler
2. Çevresel
Faktörler
▰ Zekanın kalıtımsal bir yapıya sahip olması, değişmeyeceği anlamına gelmemektedir çünkü zeka dinamik bir yapıya sahiptir.
▰ Zeka sosyal ve biyolojik faktörlerden
etkilenmektedir.
▰ Evlat edinilen çocuklar ile gerçekleştirilen çalışmalar, IQ puanlarında çevresinin etkisini göstermektedir.
▰ Evlat edinilen çocukların IQ puanlarının içinde büyüdükleri çevreden etkilendiği görülmektedir (van Ijzendoorn, Juffer &
Poelhuis, 2005).
▰ 62 çalışma ile gerçekleştirilen meta-analiz çalışmasına göre;
evlat edinilen çocuklar, evlat edinilmemiş kardeşlerinden daha
yüksek puan aldığı ve okul performanslarının daha iyi olduğu
belirlenmiştir (van Ijzendoorn, Juffer & Poelhuis, 2005).
▰ Evlat edinilen 7-17 yaş arası çocukların zeka
puanlarının, biyolojik annelerinin zeka
puanlarından 10 ile 15 puan arasında daha
yüksek olduğu belirlenmiştir.
▰ Bebeklik döneminde evlat edinilen 38 çocuk ile gerçekleştirilen çalışmada; çocukların bir kısmının anne babaları daha
eğitimlidir. Çocukların diğer bir kısmı ise daha düşük eğitim
düzeyine sahiptirler. Her iki gruptaki çocukların bazıları yüksek, bazıları da düşük toplumsal sınıfa ait aileler tarafından evlat edinilmiştir. Tabloda çocukların ergenlik döneminde IQ
puanları verilmiştir.
Evlat edinen ebeveynin toplumsal sınıfı
Yüksek Düşük
Öz ebeveynin
toplumsal sınıfı Yüksek 119,60 107,50
Düşük 103,60 92,40
▰ Aynı zamanda çevresel faktörler içerisinde
ekonomik duruma bağlı olarak hastalıklara
yakalanma, tedaviye ulaşma, beslenme gibi
faktörler de çocukların zeka düzeyleri ve
gelişimlerini etkileyen etmenler arasındadır.
▰ Ebeveynlerin çocuk yetiştirme tutumlarının kültürlerarasında farklı gelişimsel sorunlar üzerinde etkili olduğunu bilinmektedir.
▰ Ebeveynlerin tutumlarındaki farklılıkların çocuğun bilişsel ve
motor gelişimlerini de etkilediği görülmektedir.
Zeka ve Eğitim Düzeyi Zeka ve Eğitim Düzeyi
▰ Zeka ve eğitim düzeyi arasında doğrusal bir
ilişki mevcuttur. Zeka düzeyi yüksek olan
bireyler eğitim kademelerinde daha üst
düzeylere kadar ilerler.
Zeka ve Okul Yaşamı Zeka ve Okul Yaşamı
▰ Okula devam etmeyen çocuklar, okula
düzenli olarak devam eden çocuklara göre daha düşük zeka düzeyine sahiptir.
▰ Zenginleştirilmiş eğitim programı alan
çocukların zeka düzeyleri yüksektir.
Zeka ve Okul Yaşamı Zeka ve Okul Yaşamı
▰ Okul zekayı etkileyen etmenlerden birisidir.
▰ Zorunlu eğitim sisteminden mahrum kalan
çocuklarda daha düşük zeka puanları ortaya
çıkmaktadır.
Flynn Etkisi Flynn Etkisi
▰ Zeka testlerinden alınan puanların yıllar içinde
yükselmesinin sebebi toplumda zeka testlerine olan
farkındalığın artmasından kaynaklanmaktadır. Aynı
zamanda nüfusta eğitimli kesimlerin sayısının
artması ve insanların daha fazla bilgiye maruz
kalması ile eskiye göre zeka puanlarından alınan
skorlar artmıştır. Bu artışa da Flynn etkisi
Zeka ve Akademik Başarı
Zeka ve Akademik Başarı
▰ Diğer çevresel faktörlerle birlikte zeka ve akademik başarı ilişkili
görülmektedir.
Zeka ve İş Performansı Zeka ve İş Performansı
▰ Zeka düzeyi yüksek olan bireylerin iş performanslarının da yüksek olduğu görülmektedir.
▰ Yüksek zeka düzeyi analitik düşünme,
yaratıcılık ve pratik çözümler bulma gibi
becerilerle ilişki olduğu için iş performansının
da yüksek olduğu düşünülmektedir
Zeka ve Sosyal Statü- Ekonomik Gelir
Zeka ve Sosyal Statü- Ekonomik Gelir
▰ Yetişkinlik dönemindeki sosyal statü ve ekonomik gelir ile çocukluk zeka düzeyi arasındaki ilişki ailesinin sosyo-ekonomik düzeyi ile de ilişkilidir.
▰ Sosyal statü ve ekonomik gelir etkili olurken
eğitim düzeyinin de etkisi önemlidir.
Genetik ve Çevresel
Faktörlerin Etkileşimi
Genetik ve Çevresel
Faktörlerin
Etkileşimi
▰ Genler, beyin fizyolojisi ve zeka üzerinde etkilidir.
▰ Genlerin var olan etkisi ise sosyal etkileşimler ile artmaktadır.
▰ Genetik temelli beceriler çevrenin etkisi ile
katlayıcı etki ortaya çıkarmaktadır.
IQ puanları daha
yüksek olan çocukların ebeveynlerin özellikleri IQ puanları daha
yüksek olan çocukların ebeveynlerin özellikleri
▰ Çocuklarının yaşına ve gelişimsel düzeyine uygun oyun malzemeleri içeren uyarı fazla fiziksel çevre sunarlar.
▰ Duygusal açıdan çocuklarına karşı duyarlı ve ilgilidirler.
▰ Çocuklarıyla zengin içerikli, açıklayıcı ve doğru bir dille konuşurlar.
▰ Aşırı kısıtlayıcı ve denetimci davranmaktan kaçınarak
çocuklarına keşfetmeleri ve hatta hata yapmaları için alan tanırlar.
▰ Çocuklarının hızlı gelişim göstermesini beklerler ve okulda
Kaynakça Kaynakça
▰ Aral, N. & Gürsoy, F. (2012). Özel Eğitim Gerektiren Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş. İstanbul: Morpa Yayınevi.
▰ Baykoç Dönmez, N. (2018). Üstün Yetenekli Çocuklar. Özel Gereksinimli Çocuklar (Nilgün Metin, ed.). Ankara: Anı Yayıncılık.
▰ Bee, H. & Boyd, D. (2009). Çocuk Gelişimi Psikolojisi (Okhan Gündüz, çev.) İstanbul: Kaknüs Yayınları.
▰ Capron, C., & Duyme, M. (1989). Assessment of effects of socio-economic status on IQ in a full cross-fostering study. Nature, 340(6234), 552-554.
▰ Kağıtçıbaşı, Ç. (1998) “Kültürel Psikoloji”, İstanbul: Yapıkredi Kültür Sanat Yayıncılık.
▰ Sak, U. (2012). Üstün Zekalılar. Ankara: Vize Yayıncılık.
▰ Santrock, J. W. (2012). Yaşam boyu gelişim. (Çev. Galip Yüksel). Ankara: Nobel Yayınevi.
▰ Scarr, S., Weinberg, R. A., & Waldman, I. D. (1993). IQ correlations in transracial adoptive families. Intelligence, 17(4), 541-555.
▰ Van Ijzendoorn, M. H., Juffer, F., & Poelhuis, C. W. K. (2005). Adoption and cognitive development: a meta-analytic comparison of adopted and nonadopted children's IQ and school performance. Psychological bulletin, 131(2), 301.
