MEYVE FİDANI YETİŞTİRİLMESİ
1. Fidanlık Yeri Seçerken Dikkat Edilecek Noktalar 2. Fidanlık Yerinin Toprağı
3. Fidanlık Yerinin Çevrilmesi 4. Fidanlık Yerinin Bölünmesi
5. Fidanlık Toprağının İşlenmesi ve Hazırlanması 6. Fidanlık Yerinin Gübrelenmesi
Üzerine aşı yapılacak bitkiye ANAÇ,
Anaç yetiştirmek için kendisinden materyal alınacak (çelik, kök sürgünü, daldırma için sürgünü kullanılacak bitki, doku kültürü ile çoğaltılacaksa sürgün ucu vb) bitkiye DAMIZLIK ANAÇ,
Aşılamada kullanılmak üzere kendisinden aşı kalemi / aşı gözü alınacak ağaçlara ise DAMIZLIK AĞAÇ (DAMIZLIK ÇEŞİT) denir.
Yabani tohumdan elde edilen çöğürler genellikle, 80 cm eninde ve 5 m boyunda hazırlanan tohum tavalarında yetiştirilirler. Tohum tavaları hazırlanırken: Önce yanmış çiftlik gübresi ile gübrelenir, Bellenerek gübrenin karıştırılması sağlanır, Tırmıkla düzeltilir.
Tohum ekim derinliğinin belirlenmesinde dikkate alınacak faktörler: - toprağın yapısı (sıkı veya gevşek oluşu)
- tohumların iri veya ufak oluşları - Sıcaklık, nemlilik ve ışık
Sıkı topraklarda tohumlar gevşek olanlara göre daha az derine ekilmelidir. Aksi halde bu tip topraklarda derin ekilen tohum çimlenerek toprak yüzeyine çıkamaz ve canlılığını yitirir.
Küçük tohumların depo maddeleri iri tohumlara göre daha azdır. Bunlar derine ekilirlerse, çimlenme sonucu toprak yüzüne çıkmaları güçleşir.
Toprak yüzeyi ilkbaharda çabuk ısınır. Tohumların çimlenmeleri için belli bir sıcaklık optimumu bulunmaktadır. Tohum fazla derine ekilirse, sıcaklığın yetmemesi nedeniyle tohumun çimlenme olasılığı düşer veya çimlenme gecikir. Tohumun çimlenmesi için toprağın nem düzeyi uygun olmalıdır. Bu nedenle tava gelmiş toprağa ekim yapılır, tohum ekiminden sonra tavalar nemlendirilir.
Tohumların çimlenebilmeleri için ışığa ihtiyaç duyma durumları farklılıklar gösterir. Işıkta çimlenen tohumların çimlenmeleri için gereken ışığı görmeleri, karanlıkta çimlenenlerde de bu ortamın sağlanması gerekir.
KLON ANAÇLARININ YETİŞTİRİLMESİ Klon anaçlar vegetatif (eşeysiz) çoğalırlar.
Vegetatif çoğaltımda bitkinin sürgün, dal, kök ve yaprak gibi vegetatif organları kullanılır.
Elde edilen yeni bitkiler, çoğaltım materyalinin alındığı ana bitki ile aynı genetik özelliklere sahiptirler.
Klon: Kökeni tek bir fert olan ve bu fertten çelik, parça, aşı gibi tamamen vegetatif yollarla çoğaltılmış, genetik yapı bakımından bir örnek materyal Klonal anaçların en önemli özelliği modern meyvecilik gereksinimlerinin yerine getirilmesini sağlamasıdır.
Modern meyveciliğin gerekleri ise; - Her yıl düzenli ürün alınması,
- Ağaçların erken verime yatmaları ve böylelikle yapılan ilk tesis masrafının kısa sürede geri dönüşümünün sağlanması,
- Birim alandan alınan ürün miktarının yüksek olması, - Hastalık ve zararlılarla daha ucuz ve etkili mücadele ve - Ürün kalitesinin belirlenen standartlara uygun olmasıdır.
- Klonal anaçların çoğaltımında en çok kullanılan yöntemler çelik ve daldırma ile çoğaltım yöntemleridir.
Tohum Ve Çelik Tavaları
Tohum ve çelik parselleri iyi güneş görmeli, rüzgarlara karşı korunaklı yerlerde kurulmalıdır.
Tohum ekimi ve çelik dikimi yapılacak yerler derin topraklı, humusca zengin ve yeterince kumlu olmalıdır. Böyle topraklar çabuk ısındıklarından ve iyi havalandıklarından buralarda tohum çabuk çimlenir, çelikler de küflenmeden ve çürümeden iyi köklenir. Aynı zamanda bu tip topraklar kaymak bağlamaz, kolay tava gelir ve işlenmeleri kolay olur.
Tohum ve çelik parsellerine ayrılacak yerler sulama suyuna yakın olmalıdır. Yaz ortalarında ve sonbaharda topraktaki nemin biraz azalması fidanların pişkinleşmesi üzerine olumlu etki yapar.
ÇELİKLE ÇOĞALTMA YÖNTEMİ İLE KLON ANAÇ ÜRETİLMESİ
Çelik : Bir bitkiden alınan köksüz dal, sürgün, kök, göz, yaprak veya yaprak-göz gibi vegetatif parçalardır.
Yeni bir bitki elde etmek amacıyla, bitkilerin gövde, dal, kök ve yapraklarından kesilerek hazırlanan parçalara “çelik” adı verilir. Böyle beden parçalarıyla yapılan vegetatif çoğaltmaya da çelikle çoğaltma denir. Bu yöntemde, ana bitkiden kesilen bir parça köklendirildiği için, medana gelen yeni bitki, mutasyonlar hariç, ana bitkinin özelliklerini aynen taşır.
Çelikle çoğaltımın üstün yanları
Küçük parçalar ile dar bir alanda çok sayıda, birörnek yeni bitki elde edilebilir,
Ucuz, çabuk ve basit bir yöntem olup aşılama işlemine gerek kalmaz, Anaç – kalem uyuşmazlığı sorunu ortadan kalkar,
Çöğür anacın olumsuz yanları nedeniyle gelişmeleri farklı bitkiler ile bahçe tesis edilmemiş olur, bitki kendi kökleri üzerinde yetişir.
Çelik Tipleri
1- Alındıkları organlara göre. * Dal çelikleri
* Yaprak çelikleri * Yaprak göz çelikleri * Kök çelikleri
2- Alındıkları döneme göre. * Odun
* Yarı odun * Yeşil çelikler
3- Hazırlanış şekillerine göre. * Adi
* Ökçeli * Dipçikli
Alınma Zamanlarına Göre Çelikler
‘Yeşil çelikler (yumuşak çelikler)’ : İlkbahar döneminden yaprak dökümü dönemine kadar ana bitkiden alınan çeliklere denir.
Elma, armut, erik, kiraz ve şeftali gibi meyve türlerinde başarılı olmaktadır. Bu yöntem ile hızlı köklendirme elde edilmekte, ancak özel donanımlı seraları gerektirmektedir. Bu tip çeliklerde su kaybının önlenmesi için çeliklerin mutlaka günün erken saatlerinde alınması zorunludur. Yeşil çelikler alındıktan hemen sonra su kaybını önlemek amacıyla ıslatılmış temiz bir materyal ile sarılarak hazırlanacakları yere ulaşılmalıdır. Uzak mesafelerde buz kapları kullanılabilir. Yeşil çelikler sürgün boyunun 20-40 cm olduğu dönemde, 15-25 cm uzunlukta hazırlanmalıdır. Küçük yapraklı türlerde, çelikte 2-4 yaprak bırakılıp, diğer yapraklar kopartılırken, kivi gibi geniş yapraklı türlerde bir buçuk yaprak bırakılmalıdır. Çeliğin alt kısmındaki gözün hemen altından yapılacak kesim köklenmeyi teşvik etmektedir.
Çelikler bir fungusitle ilaçlandıktan sonra, köklenmeyi teşvik için büyümeyi düzenleyicilerle muamele edilir (Hızlı daldırma yöntemi). Hormon uygulandıktan sonra, çelikler seradaki yerlerine dikimlerinden önce5-10 dakika beklenir. Çelikler çelik boyunun yarısı kadar bir derinlikte seradaki köklendirme ortamına sıra üzeri 10 cm, sıra arası 20-25 cm olacak şekilde dikilir. Dikimden sonra sulama yapılır ve sisleme düzeni çalıştırılır. Sera sıcaklığının fazla yükselmesi istenmez.
Yeşil çelikler genelde 3-4 haftada köklenirler. Bu süre içinde çeliklere uygun fungusit uygulaması yapılır ve gerekirse yaprak gübresi ile bitki besin takviyesi yapılır. Köklenmesi diğer yöntemlerle zor olan tür ve çeşitlerde erken dönemde henüz dokular çok sertleşmeden önce (sürgün boyunun 30-40 cm olduğu dönemde) alınacak yeşil çeliklerde köklenme oranının daha yüksek olduğu belirlenmiştir.
Odun çelikleri (sert çelikler, kışlık çelikler)’ : Bitkilerin dinlenme döneminde alınan çeliklerdir. Sonbahar, kış, erken ilkbahar dönemlerinde alınırlar. Erik, kiraz klon anaçları, armutlar için kullanılan Quince anaçları ile kivi, incir, nar, üzümsü meyvelerde başarılı olmaktadır. Odun çeliklerinin alınmaları, taşınmaları daha kolaydır. Sürgünlerin orta ve dip kısımlarından hazırlanan çeliklerde köklenme oranı yüksektir. Odun çeliklerinin köklenebilmeleri için seralarda dipten elektrikle ısıtma yapılması gerekebilir. Ortam nemi sürekli kontrol edilmeli, gerektiğinde çelikler sulanmalıdır. Köklendirme ortamı olarak; perlit, kum, torf, vermikulit, sfagnum yosunu gibi köklendirme materyalleri kullanılabilir. Özel donanımlı seralarda köklendirilebilecekleri gibi, dış ortamda hazırlanan köklendirme parsellerinde de köklendirilebilirler. Kum+toprak+perlit karışımı kullanılabilir. Kolay köklenebilen türlerde uygulanır. Çelik alma işlemi Ekim sonunda-Kasım başında yapılmalıdır.
‘Yarı odun çelikleri (odunsu çelikler)’ : Yaz gelişme dönemi ile kış dinlenme dönemi arasındaki zaman dilimi içinde alınırlar. Şimşir (Buxus), Orman asması
(Clematis), Ateş dikeni (Pyracantha), Orman gülü (Rhodendron) gibi süs bitkileri, Zeytin, nar, üzümsü meyveler Türlere göre değişmekle birlikte, çelikler sıra arası 30-35 cm, sıra üzeri 10-20 cm olacak şekilde dikilirler. Çelikler dikilirken toprak yüzeyinin dışında bir-en çok iki göz bırakılır, diğer kısımları tamamen toprağa gömülür. Dikim sıralar şeklinde yapılmalıdır. Çelik dikiminden sonra tavaların üzerinin iyi yanmış ahır gübresi ile iki parmak kalınlığında örtülmesi yararlı olur. Böylece toprak yüzeyinde kalan gözlerin güneşten zararlanmaları önlenir. Çelikler köklenerek tepe gözü sürdükten sonra yapılacak çapalarla bu gübre toprağın yüzüne hafifçe gömülür, böylece toprağın çatlaması, çeliklerin taze köklerinin hava alarak kurumaları önlenir.
Çeliklerde köklenmeyi uyarıcı özellikler ve uygulamalar Çelik üzerinde tomurcuk ve yaprak varlığı
Tomurcuk ve yaprak varlığı köklenmeyi uyarır. Polarite
(Dal çelikleri sürgün ucuna yakın yerde sürgün, dip kısma yakın yerde kök oluştururlar)
Yaralama
Çeliklerde yara dokusu (kallus) nedeniyle kök oluşumu daha fazla olur. Büyümeyi düzenleyici maddeler
Oksinler, köklenmeyi uyarır.
Çelikle Çoğaltılabilen Bazı Klon Anaçlar Elma da M 26, MM106, MM 111
Ayva ve armuta anaç olarak kullanılan Quince A, OHxF 333, BA 29
Erik, kayısı ve şeftaliye anaç olarak kullanılabilen Pixy, Myrobalan 29 C, Marianna GF 8-1, Myrobalan B, GF 677 Kiraz klon anaçlarından GM 61/1 çelikle çoğaltılabilmektedir.
DALDIRMA YÖNTEMİ İLE KLON ANAÇ ÜRETİLMESİ
Bir dalın ana bitkiden ayrılmadan köklendirilmesine daldırma denir.
Siyah ahududularında, fındık, asma (filokserasız alanlarda), incir ve ayva ile çelikle çoğaltılması zor olan vejetatif elma anaçlarının çoğaltılmasında kullanılır Daldırmanın yararları
Daldırılan sürgün veya dal, kök ve sürgün oluşturup kendine yeterli hale gelinceye kadar ana bitkiden ayrılmamaktadır. Bu nedenle yeni bitkiye ana bitkiden su ve besin maddelerinin akışı devam etmektedir.
Daldırma yöntemleri basit olup, kolayca uygulanabilmektedir Basit ve ekonomiktir.
Anaç ve aşı sorunları söz konusu değildir. Daldırmanın sakıncaları
Maliyeti yüksek bir çoğaltma yöntemidir. Daldırılmış bitki belirli bir özen istemektedir. Çoğaltma katsayısı daha düşüktür.
Uç daldırma Adi daldırma
Tepe Daldırması Hendek Daldırması
Tepe Daldırması
Özellikle elma, ayva ve bazı erik anaçlarının çoğaltılmasında sık kullanılır. Öncelikle damızlık anaç parsellerinin oluşturulması gerekmektedir. Bu nedenle, fidan üretme merkezlerinde sıralar üzeri 25-70 cm, sıra araları 1.0-2.5 m olacak şekilde damızlık üretme parselleri kurulur. Köklenme sonucu oluşacak yeni bitkilerin sökülmelerinin ve bakım işlerinin kolay ve çabuk olması bakımından damızlık parsellerinin kumlu-tınlı topraklardan seçilmesi istenir
Değiştirilmiş Hendek Daldırması (Stool Bed)
Klon anaçların çoğaltılmasında kullanılan bu daldırma metodu ile M 27, M 9, M 26, MM 106, M109, M 111 gibi elma klon anaçları, Colt, F-12-1ve Mahlep SL- 64 gibi kiraz ve vişne klon anaçları, Quince A ve Quince C gibi ayva klon anaçları çok başarılı bir şekilde çoğaltılabilmektedir. Hendek, tepe ve düz daldırmanın kombinasyonu şeklinde oluşturulmuş olan bu daldırma metodu, birim alandan elde edilen anaç sayısı bakımından, diğer daldırma metodları içersinde en mükemmelidir.
Anaçların Aşı Parsellerine Şaşırtılmaları
Hendeklerde saklanan çöğürler, ilkbaharda (yerine göre Şubat-Nisan aylarında) aşı parsellerine şaşırtılır. Dikkat edilecek nokta, aynı çeşitten ve aynı kalitedeki (birinci boy-ikinci boy-zayıf) çöğürlerin biraraya getirilmesidir. Aksi halde çöğürlerin hepsi aynı zamanlarda aşı kalınlığına ulaşamazlar. Şaşırtılacak çöğürler hendekten çıkarıldıktan sonra dikilinceye kadar, kurutucu rüzgar ve güneşten korunarak köklerin kurumalarına izin verilmemelidir. Çöğürler aşı parsellerine düzgün sıralar halinde dikilmelidir. Çöğürler dikilirken, sıra araları 70cm, sıra üzerleri 35 cm aralık bırakılması uygun olur. Çöğürlere dikimden sonra hemen can suyu verilir.
a) Tohum ve çelik tavalarından aşı parsellerine şaşırtma
Dış ortamda aşı yapmaya uygun aralık ve mesafede dikilerek köklendirilen çelikler, aynı yerde aşılanarak fidan elde edilebilir. Bu tip çelikler aynı yerde aşılanarak fidan elde edilir. Bu tip çelikler arazi ortamına dikildikleri için yabancı ot mücadelesi, gübreleme ve diğer kültürel işlemler yerine getirilmelidir. Sera ortamında ya da daldırma yastıklarda köklendirilen çelikler aşı parsellerine şaşırtılarak aşılanmalıdır. Aşı parseline köklü klon anaçları sıra üzeri 25-30 cm, sıra arası ise yaklaşı 100 cm aralıklarla dikilir. Aşı için fidanlık parseline dikilen klon anaçlarının toprak seviyesinden 15-20 cm’lik kısmında bulunan yan sürgünleri kesilir. Aşılamadan bir hafta kadar önce anaç parselinde sulama yapılmalıdır. b) Kök sürgünleri ve daldırmalarla elde edilen anaçların aşı parsellerine şaşırtılması
Tepe daldırması gibi daldırma yöntemleri ile elde edilen köklü bitkiler, ana bitkiden ayrıldıktan sonra tıpkı çeliklerin hendeklenmesinde olduğu gibi, bir hendek içerisinde nemli kuma gömülür. Kış aylarında uygun zamanlarda hendekler açılarak köklü bitkiler çaplarına göre birinci boy, ikinci boy ve zayıf çöğürler olmak üzere boylara ayrılır. Bitkilerin boyları yaklaşık 40 cm üzerinden kesilir, bütün yan dallar kısaltılır. Dikimden sonra bol miktarda saçak kök yapmaları için kökler 5 cm uzunluğa kadar kısaltılır. Daha sonra bitkiler 50-100’lük demetler halinde bağlanarak tekrar dikim zamanına kadar saklanmak üzere hendeklenirler. Bu şekilde kışı geçiren köklü bitkiler, ilkbaharda tıpkı tohum tavalarından alınan bir yaşlı çöğürler gibi aşı parsellerine şaşırtılır ve aşıya hazırlanır.
