HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
HAYVANCILIK İŞLETME
EKONOMİSİ
HAYVANCILIK İŞLETME
EKONOMİSİ
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
1. İşletme Ekonomisine Giriş
2. Hayvancılık İşletme Ekonomisi
• İşletmelerin ekonomi içindeki yeri ve önemi
• İşletme çeşitleri
• Hayvancılık sektörünün yüklendiği iktisadi fonksiyonlar ve tarımsal üretimden farkı
• Hayvancılık işletmelerinin mevcut sosyo-
ekonomik yapısı
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
3. İşletmelerde Kuruluş Yeri Seçimi
İşletmelerde kuruluş yeri seçimini etkileyen faktörler ve kuruluş öncesi çalışmaları
Optimum kuruluş yerinin seçimi
4. İşletmelerde Üretim Faktörlerinin Temin Edilmesi
İşletmelerde personel temini
Mülakat ve çeşitleri
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İşletmede istihdam ve ücret sistemleri
İşletmelerde hammadde temini (stok kontrolü)
İşletmelerde finansman kaynaklarının temini
5. İşletmelerde Üretim Planlaması
İşletmede gelir ve giderler (maliyet)
İşletmelerde maliyeti oluşturan masraf unsurları
Hayvancılık İşletmelerinde Kâr Planlaması
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
6. Pazarlama
• Pazarlama kavramı
• Pazarlamada marka
• Pazarlamada ambalaj ve paketlemenin yeri ve önemi
• Sürüm faaliyetlerinde reklam
• Pazarlamada satış personeli
• Kasaplık hayvan ve et pazarlaması
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
• Pazarlama ve verimlilik
• Pazarlama ve teknoloji
• Pazarlama ve organizasyon
• Ülkemizde kasaplık hayvan ve et pazarlama organ ve kanalları
7. Kooperatifçilik
• Kooperatifçiliğin tanımı ve tarihsel gelişimi
• Kooperatifçiliğin Türkiye’deki gelişimi
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
• Kooperatifçilik ilkeleri
• Hayvancılık sektöründe üretimin örgütlenmesinde kooperatifler
8. Türkiye’de Tarım ve Hayvancılık
Politikaları
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İşletme Ekonomisinin Araştırma Konusu Her bilimsel disiplin gibi işletme ekonomisi veya işletme iktisadının da belirli bir araştırma konusu vardır.
İşletme iktisadının araştırma konusu
işletmeler olup, işletmelerin ekonomik yapı ve
faaliyetlerini araştırmaktadır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İşletmelerin iktisadi yönü yanında, diğer bilim dallarını ilgilendiren başka yönleri de vardır. İşletme mühendisliği, işletme hukuku, işletme sosyolojisi, işletme psikolojisi gibi bilim dalları, işletmelerin iktisadi yönü dışında, kendi disiplinlerini ilgilendiren yönlerini araştırma konusu olarak benimsemişlerdir.
İşletme iktisadı ile aynı araştırma konusunu
paylaşan bu bilim dalları, işletme iktisadının
komşu disiplinleridir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İşletme iktisadı komşu disiplinlerdeki gelişmeleri de yakından izlemelidir. Çünkü, işletme iktisadının amacı, işletmeleri tanımak yanında, aynı zamanda onu değiştirmektir.
Böylece toplumun refah seviyesinin
yükseltilmesi hedeflenmektedir. Bu amaçla,
araştırma konusu olan işletmelerin aksayan
yönlerinin düzeltilmesi, güçlü yönlerinin daha
iyi değerlendirilmesi ve elde edilen bulguların
daha güzel bir yaşam için değerlendirilmesine
çalışılmaktadır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İşletme ekonomisi, pratik-kuralcı, faydacı ve uygulamaya dönük bir disiplindir.
Bu özellikleri, onun araştırma konusunu
paylaştığı komşu disiplinlerle sürekli ilişkili
olmasını gerektirmektedir. Çünkü işletmeler
aracılığı ile daha fazla ekonomik değer
yaratmak, faydalı işler yapmak ve işletme
faaliyetlerini daha etkin kılmak için bu şarttır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İşletme iktisadının komşu disiplinlerde olduğu kadar, matematik, istatistik, iktisat ve maliye disiplinleri ile de ilişkisi bulunmaktadır.
Bunlar işletme iktisadının araç
disiplinleridir ve bir işletmecinin bu araç
disiplinlerden nerede ve nasıl yararlanılacağını
iyi bilmesi gerekmektedir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İktisadi Faaliyetler
İşletmeler, başkalarının ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik iktisadi mal ve hizmet üreterek, ihtiyaç sahiplerine sunan ekonomik birimlerdir.
İşletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve
hizmetler, iktisadi mal ve hizmetlerdir. İktisadi mal ve
hizmetlerin iki önemli özelliği vardır. Bunlardan
birincisi, iktisadi mallar ihtiyaca göre kıttırlar. İkincisi
ise doğada hazır bulundukları durumlarıyla değil,
ancak belirli çabalar harcandıktan sonra insan
ihtiyaçlarını karşılayabilecek duruma gelirler.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İşletme, mekan olarak bu çabaların gerçekleştiği yer, işlev olarak bu çabaların kendisidir.
Çaba olarak ifade edilen işletme fonksiyonlarının başlıcaları; tedarik, üretim, pazarlama, finansman ve yönetim faaliyetleridir.
İktisadi mal ve hizmetlerin üretiminin belirli
prensiplere uyularak gerçekleştirilmesi zorunluluk
arz etmektedir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Uygulanması gereken en önemli prensip, iktisadilik veya ekonomiklik prensibidir.
İktisadilik prensibi, yaşamın tüm boyutlarını
kapsayan akılcılık (rasyonellik) prensibinin ,
iktisadi faaliyetlere ilişkin şeklidir. İşletme
ekonomisinde tüm değerlendirmeler
iktisadilik prensibine uygun şekilde
yapılmalıdır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İktisadilik Prensibi:
İktisadilik prensibi kavramı öncelikle, kaynak israfını asgari seviyede tutmak ve kaynakların en etkin biçimde kullanılmasını sağlamak olarak açıklanabilir.
Aynı zamanda bir nimet-külfet ilişkisi
olarak da ortaya konabilir. Her nimet bir külfet
karşılığıdır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İktisadilik prensibinin gereği olarak, belirli miktardaki nimete, asgari külfetle ulaşılmalı veya belirli bir külfetle azami nimet elde edilmelidir.
Burada nimet, iktisadi faaliyetlerin
amacını (örn: üretim miktarı, katma değer,
satış hasılatı, kâr vb.), külfet ise bu amaca
ulaşabilmek için kullanılacak kaynakları
(emek, arazi, makine, malzeme gibi
üretim faktörleri, girdiler, maliyet, para,
zaman vb.) ifade etmektedir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İktisadilik prensibi, Şekil’de görüldüğü gibi iki alt prensipten oluşmaktadır. Bunlar;
tutumluluk ve talebe dönüklük
prensipleridir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Tutumluluk prensibi, maksimum veya minimum prensibi şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Maksimum prensibi, işletmeye ayrılan belirli
miktardaki kaynaklarla üretilecek mal ve
hizmet miktarlarının, maksimum kılınmasının
hedeflendiğini ifade etmektedir. Minimum
prensibinde ise, bunun tersine, belirli
seviyedeki mal ve hizmet üretimi için
harcanacak kaynak miktarının minimum
kılınması hedefi anlatılmaktadır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Genel olarak elde edilen mal ve hizmet
üretimi (veya çıktı miktarı, gelir) iktisadi
faaliyetlerin nimet tarafını, bunun için
harcanan kaynaklar (girdi, maliyet) ise külfet
tarafını oluşturmaktadır. Tutumluluk alt
prensibi, nimet-külfet dengelemesinde
en uygun (optimum) bileşime ulaşmayı
hedeflemektedir. Burada en uygun bileşim,
nimet külfet farkının en yüksek olduğu bileşim
olarak kabul edilmektedir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Talebe dönüklük alt prensibi ise işletme için, esas itibariyle çok farklı insan ihtiyaçlarının karşılanmasında hangi mal ve hizmetlerin, hangi seviyelerde üretilmesi konusunda bir seçim ve değerlendirme ölçütüdür.
Serbest piyasa ekonomilerinde seçim
kararlarında, değerlendirme ölçütü olarak piyasa
fiyatlarına ağırlık verilmektedir. Çünkü piyasa
fiyatları, işletmelerde hangi mal ve hizmet
çeşitlerinin üretimine öncelik verilmesi ve bunların
hangi miktarlarda üretilmesi gerektiğini gösteren
ölçütlerdir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İktisadilik prensibinin tüm ekonomik faaliyetlerde olduğu gibi, işletme faaliyetlerinde de dikkate alınması, rehber alınması önemlidir.
İşletmenin faaliyet sonuçlarının bu prensibe uygunluk derecesini ölçmek üzere belirli ölçütlere gereksinim vardır.
Bu ölçütler, hem amacı, yani hangi mal ve
hizmet çeşitlerinden hangi miktarlarda üretilmesi
gerektiğini, hem de aracı, yani hangi girdi
çeşitlerinden, hangi miktarlarda kullanılması
gerektiğini kapsamalıdır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Bu nedenle söz konusu ölçütler ya amaçla araç arasındaki farkı ifade eden bir büyüklük (kâr, satış, hasılat, maliyet, katma değer, vb.)
veya
amaçla araç arasındaki bir oran (verimlilik- prodüktivite, iktisadilik ve kârlılık-
rantabilite oranları) olabilmektedir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Özet olarak, işletme ekonomisinin kapsamına giren konular şunlardır:
1.Bir işletmenin belirlenen amaca en etkin biçimde nasıl ulaşabileceğinin analizi,
2.İşletme içi ve işletmeler arası olaylarla ilgili neden- sonuç ilişkilerinin tespiti,
3.İşletmelerin yönetiminde yürürlükte olan ilkeleri belirleme,
4.İşletmelerde geçerli işlemleri ve teknikleri iyileştirme,
5.İşletmelerde karar alma yeteneğini geliştirme,
6.Tüm işletme sisteminin, amaçların ve sorunların
kavranmasını sağlama.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İşletmeler, ekonominin bütünü ile bağlantılı ve ilişki içindedir. Bilindiği gibi bir ulusal ekonomi kendisini oluşturan sektörler bütünüdür. Sektörler ise benzer nitelikli işletmelerin meydana getirdiği ekonomik topluluktur.
Bu nedenle işletme ekonomisi ile genel ekonomi
biliminin karşılıklı ilişkileri vardır. İşletme içi sorunlar,
işletme dışı ilişkiler dikkate alınmaksızın
çözümlenemez. Öte yandan iktisatçılar, tahminler
yaparken yalnız insanların değil, işletmelerin de belirli
koşullarda nasıl davranacaklarını göz önüne
almalıdırlar.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İşletmelerin faaliyetlerinde etkili olan ekonomik çevre faktörlerinin başlıcaları aşağıdaki şekilde belirlenebilir:
1. İşletmenin faaliyette bulunduğu piyasaların tipleri örneğin;
monopol (tekel), oligopol ve rekabet piyasaları ile bu piyasaların talep ve arz yapıları;
2. İçinde faaliyette bulunulan ülke veya ülkelerin milli gelir, kişi başına düşen milli gelir seviyesi, gelirin tüketim ve tasarruf şeklindeki dağılımına ilişkin özellikleri,
3. Toplumun, toplumu oluşturan grupların ve bireylerin tüketim ve tasarruf hacimleri ile tüketim ve tasarruf tercihleri, talebin gelir ve fiyat esneklikleri;
4. Devletin ekonomik politikaları, harcamaları ve çeşitli ekonomik tercihleri,
5. Bu yapısal faktörler yanında konjonktürel beklentiler, ulusal
ekonomiye, dış ekonomik ilişkilere ve içinde bulunulan sektöre
ilişkin çeşitli beklentiler ve gelişmeler.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İŞLETME EKONOMİSİ TANIMI VE KAPSAMI
Belirli bir mekanda kurulan ve ihtiyacı giderici iktisadi mal ve hizmetlerin üretiminin yapıldığı teknik, ekonomik ve hukuki bünyeye sahip kuruluşlara işletme adı verilmektedir.
Daha bilimsel bir deyişle işletme; üretim faktörlerini bilinçli ve sistemli şekilde bir araya getiren, azami kar amacıyla üretimde bulunan, bu üretim sonucu katma değer yaratan iktisadi ünitelerdir. Bu tanıma uygun olarak hayvancılık işletmesi aşağıdaki şekilde tanımlanabilir.
Hayvan ve hayvansal ürünler elde etmek amacıyla
üretim faktörlerini bilinçli ve sistemli şekilde bir araya getiren,
azami kar elde etmek amacıyla üretimde bulunan, bu üretim
sonucu katma değer yaratan iktisadi ünitelere hayvancılık
işletmesi denir. Bu tanımı açmamız gerekirse;
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
a. Üretim faktörlerinin bilinçli ve sistemli olarak bir araya getirilmesi: Bir işletme üretim faaliyetine başlarken emek, sermaye ve tabiat gibi üretim faktörlerini rastgele olarak bir araya getiremez. Özellikle günümüz modern işletmelerinde yatırım faaliyetlerinin giderek büyümesi, üretim faktörlerinin daha bilinçli ve sistemli bir araya getirilmesini zorunlu kılmaktadır.
İşletme; müteşebbis (girişimci) denilen, gerçek veya tüzel bir şahsın belirli riskleri üzerine alarak, kaynakları planlı ve sistemli bir şekilde bir araya toplamasıyla meydana gelir.
Bu konuya işletmelerin kuruluş planlamasında ayrıca
yer verilecektir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
b.Azami karlılık ilkesi: Toplumu oluşturan bireyler yani tüketiciler ve işletmeler (üreticiler) arasındaki ekonomik ilişkinin en önemli ilkesi rasyonellik (akılcılık)tır. Örneğin tüketiciler açısından rasyonellik, bütçe olanaklarına göre kendisine en yüksek doyumu ve tatmini sağlamaktır.
Üreticiler açısından rasyonellik ise yapılan üretim faaliyetlerinde en yüksek karın sağlanmasıdır.
c. Kar maksimizasyonu: İlk ifade edildiğinde bazı olumsuz tepkiler olmaktadır. Üreticilerin (işletmelerin) tüketicileri sömürdükleri (hak etmedikleri) bir takım gelirler sağladıkları şeklinde yorumlanabilir.
Ancak eksik rekabet koşullarında bile iktisadi mal ve hizmetlerin fiyatları ve bunun belirlenmesi işletmelerin insiyatifinde değildir. Bu fiyatlar serbest piyasa koşullarında oluşur. Bu nedenle, bir işletmenin tek başına fiyatlara hakim olması mümkün değildir. İşletme ancak, kendi insiyatifinde olan maliyet unsurlarına hakim olarak kar maksimizasyonu gerçekleştirmeye çalışır. O nedenle işletmecilik
“Maliyetlere hakim olma sanatı” olarak ifade edilir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
A B C D E
30 TL
24 TL Fiyat Tavanı
Maliyet Tabanı Tasarruf
Maliyetleri Azaltma
AVANTAJ
Kaynak Kullanımındaki Etkinlik (İşletme Açısından Olumlu)
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
d. Katma değer yaratma ilkesi: İktisadi ünitelerde yapılan her üretim toplumun gelirine bir katkıda bulunur. Toplum geliri (Milli Gelir) hesaplanırken, üretimin tüm değeri dikkate alınmaz. Örneğin, bir işletme belirli bir üretimi gerçekleştirirken diğer işletmelerden de bir kısım girdiler sağlar. Bir işletmenin yarattığı katma değer, satış gelirlerinden diğer işletmelerden sağladığı girdi düşüldükten sonra elde edilen değerdir. Bu değer işletmede üretim faktörleri arasında maaş ve ücret, faiz, kira ve kâr olarak paylaşılır.
e. İktisadi ünite olma ilkesi: Yapılan faaliyetin amacı kaynak israfını asgari seviyede tutmak ve kaynakların en etkin biçimde kullanılması ve yapılan üretimin pazara dönük olması gerekir.
Ekonomilerde iktisadi ünitelerin yanında, iktisadilik prensibi ikinci
planda yer alan işletmelerde vardır. Örneğin, Dernek, Vakıflar, Kızılay,
Çocuk Esirgeme Kurumu vb. hayır kurumlarında sosyal amaç ön
planda bulunmaktadır. Ancak bu kurumlar da bile devamlılığı
sağlamak için gelirlerle giderleri dengelemek zorunluluğu vardır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İşletmelerin Ekonomi İçindeki Yeri ve Önemi
Genel ekonomiyi bir canlıya benzetirsek, işletmeler de birer hücreler topluluğudur.
Ekonomi tıpkı bir canlının değişik hücrelerden meydana gelmesi gibi değişik büyüklüklerde ve çeşitli alanlarda faaliyet gösteren işletmelerden kurulmuş bir topluluktur. Benzetmeyi sürdürürsek para da bu canlı bünyede kan görevi yapmaktadır.
İşletmenin tüm faaliyeti boyunca eş zamanlı olarak yanıtlamaları gereken üç önemli soru vardır. Bunlar;
Hangi mallar?
Nasıl?
Kimler için üretilecek? sorularıdır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Mal ve Hizmetler Piyasası
Ev İdareleri
Üretim Faktörleri Piyasası
Tabiat Tabiat Sermaye
Sermaye EmekEmek
İşletmeler
Talep Arz
Talep
Arz
Hangi Mallar, Nasıl,
Kimler İçin Üretilecek?
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Şekilde görüldüğü gibi işletmeler, belirli bir mal ve hizmeti meydana getirmek için ihtiyacı olan üretim faktörlerini, üretim faktörleri piyasasından talep ederler. Halk ise elindeki emek, sermaye, tabiat faktörlerini üretim faktörleri piyasasına sunmaktadır. İktisadi malları meydana getiren işletmeler, ürünlerini mal ve hizmetler piyasasına sunmaktadır. Bu malları aynı piyasadan tüketiciler talep etmektedir.
İşletme ile ekonomi arasındaki sirkülasyon bu şekilde olmaktadır.
Bir ekonominin büyümesi gelişmesi, o ekonomide faaliyet gösteren işletmelerin ölçeklerinin büyümesi ve sayılarının artmasıdır. O nedenle gelişmiş ekonomilerde işletmeler gerek sayı ve gerekse ölçek olarak büyümektedir. İşletme yapıları devamlı ve tam kapasitede çalışacak şekilde rasyonel hale gelmektedir.
Türkiye ekonomisinin büyümesi ve gelişmesi, tüm sektörlerde
olduğu gibi hayvancılık sektöründe de yığın halde üretim yapan, devamlı
ve tam kapasitede çalışan, ihracat (Dış satım) yapan, yatırım yaparak
gelişen işletmelere sahip olmakla mümkündür.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
İŞLETME ÇEŞİTLERİ
İşletmeler çeşitli açılardan sınıflanabilirler. Örneğin, işletmeler için tarım, hayvancılık, sanayi, ticaret ve hizmetler gibi sektörlere göre sınıflama yapılabildiği gibi hukuki ayrıcalıklara göre de örneğin, anonim şirket, limited şirket, şahıs şirketleri, adi ortaklık vs. olarak da sınıflandırılabilirler.
Türkiye’de işletmeler çalıştırdıkları işçi sayısına göre küçük, orta ve büyük ölçekli işletmeler olarak sınıflandırılabilmektedir. Ayrıca Türkiye’de diğer bir sınıflandırmaya göre de üç çeşit işletmeden söz edilebilir. Bunlar:
- Özel sektör işletmeleri,
- Kamu sektörü işletmeleri (KİT), - Yabancı sermayeli işletmelerdir.
Uluslararası sınıflamada işletmeler önce sektörlere göre ayrılmakta (tarım,
hayvancılık, vs.) sonra her sektör, alt sektörlere göre ayrıca
bölünmektedir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Yani işletmeler üretimin çeşidine göre, üretim faktörlerinin mülkiyetine göre, işletme büyüklüklerine göre, hukuki ayrıcalıklarına göre vb. sınıflandırılabilmektedir.
Başka bir işletme şekli de kooperatif işletmeleridir; kooperatif işletmeler ikiye ayrılır: bunlar;
Üretim kooperatif işletmeleri Tüketim kooperatif işletmeleri
İşletmelere hakim olması gereken başlıca prensipler;
İktisadilik Prensibi ve Rantabilite (Karlılık) prensibidir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Rantabiliteyi formüle edersek;
R= Kar
Sermaye
X 100’dür.
Rantabilite (Karlılık) bir işletmenin belirli bir zamanda, sağladığı karın o işletmede kullanılan sermayeye oranı olarak ifade edilmektedir.
Günümüz işletmelerinde verimlilik (Prodüktivite) de dikkate alınması gereken önemli bir faktördür. Geçmişte klasik iktisatçılar işletmede rantabilite faktörüne büyük önem vermişler, ancak prodüktiviteye gereken önemi göstermemişlerdir.
Oysa günümüzde işletmelerde, her iki faktöründe önem
taşıdığı anlaşılmıştır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
P = Çıktı (Output) Girdi (İnput)
Prodüktivite (Verimlilik) hasıla (üretim) ile bu hasılanın elde edilmesi için harcanan faktörler arasındaki ilişkileri ifade eder. Üretim faktörleri en yüksek hasılanın elde edilmesini sağlayacak biçimde birleştirilmelidir. Şu halde prodüktivite üretimin başarısının ölçüsüdür.
Hayvancılık sektörünün çıktıları (et, süt, yumurta, deri
bağırsak, vb. tüm ürünler) diğer sektörlerin girdisi
(input) olmaktadır. Sektörden (output) yani hayvancılık
sektörünün çıktısı ne kadar fazla olursa, diğer sektörlerin
girdisi de o kadar fazla olur, dolayısıyla ekonomik kalkınma
gerçekleşebilir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Hayvancılık sektörü sağlıklı beslenme yanında ulusal kalkınma bakımından da önemli iktisadi fonksiyonlar yüklenmiştir. Bu iktisadi fonksiyonlar;
1. Sanayiye hammadde temin etme
2. Milli geliri artırma ve dışsatımı geliştirme
3.Sanayi ve hizmetler sektörüne yeni istihdam alanları yaratma
4. Kırsal alanda istihdamı geliştirme
5.Bölgelerarası sosyal ve ekonomik dengeli kalkınmayı sağlama
6.Sektörler arası dengeli bir kalkınmayla ulusal kalkınmanın
istikrar içinde gerçekleşmesini sağlama olarak sıralanabilir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Türkiye’de mevcut büyükbaş hayvanların işletmeler itibariyle dağılımları incelendiğinde, 1-4 büyükbaş arasında hayvana sahip işletmelerin mevcutların yüzde 59,7’sini teşkil ettiği görülmektedir. 5-9 büyükbaş hayvana sahip olan işletmelerin oranı %25,6, 10-19 büyükbaş hayvana sahip işletmelerin oranı, %11,2, 20 ve üzeri büyükbaş hayvana sahip işletmelerin oranı ise sadece %3,5 olarak belirlenmiştir.
Küçükbaş hayvan sayısındaki dağılım incelendiğinde 50- 100 baş arasında hayvana sahip işletmeler mevcut işletmelerin
%33,46’sını oluşturmaktadır. Bu grup işletmeleri %31,55 oranı ile 1-19 baş arasında hayvana sahip olanlar ve %26,39 oranı ile de 20-49 baş arasında hayvana sahip işletmeler izlemektedir.
Buna göre, ülkemizde 100 küçükbaş hayvandan fazla hayvana
sahip işletmelerin oranı %8,90 gibi çok düşük düzeydedir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Hayvancılık işletmelerinin sosyo-ekonomik yapısı 3 ayrı kritere göre ele alınıp incelenebilir. Bunlar;
1. Teşebbüs sektörlerine göre,
2. Üretim şekil ve özelliklerine göre, 3. Ekonomik işletme büyüklerine göre.
3 (üç) ana sosyo-ekonomik grupta sınıflandırılabilir.
Örneğin, Teşebbüs sektörlerine göre, hayvancılık işletmeleri 2 alt bölümden meydana gelmektedir. Bunlar da;
1. Özel kesim (Halk) hayvancılık işletmeleri
2. Devlet hayvancılık işletmeleri’dir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Üretimin şekil ve özelliklerine göre işletmeler 3 gruba ayrılmaktadır.
1. Asıl (büyükbaş ve küçükbaş) hayvancılık işletmeleri, 2. Kümes hayvanları işletmeleri,
3. Su ürünleri ve balıkçılık işletmeleridir.
Ekonomik işletme büyüklerine göre de 3 grupta toplanır.
1. Küçük ölçekli işletmeler,
2. Orta ölçekli işletmeler,
3. Büyük ölçekli işletmeler.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Teşebbüs sektörlerine göre sınıflandırılan halk hayvancılık işletmelerinden olan büyük ve küçükbaş hayvancılık işletmeleri 3 alt sosyo-ekonomik gruptan meydana gelir. Bunlar;
- Köylü hayvancılık işletmeleri,
- Ekstansif yapıda büyük sürü işletmeleri, - Entansif yapıda büyük sermaye işletmeleri,
Köylü hayvancılık işletmeleri, geleneksel yapıda, ekonomik bilinç
ve bilimsellikten yoksun, yeterince dışa dönük üretim yapmayan,
yurt çapında dağınık işletmelerdir. Bu işletmeler, tüketim
pazarlarının fiyat, miktar ve kalite eğilimleri hakkında yeterli
bilgiye sahip değildirler. Terminal pazardan uzakta bulunmaları
nedeniyle, ürünlerinin pazarlanmasında çok sayıda aracı hizmete
gereksinim duyarlar. Üreticinin alın teri ve emeğinin
değerlendirilmesi oldukça zordur.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Ekstansif yapıdaki büyük sürü işletmeleri geleneksel olmakla beraber üretimin yığın halinde yapıldığı rasyonel işletmelerdir. İşletmede sürünün sevk, idare ve beslenmesi, ürünlerin değerlendirilmesi ve pazarlanması konularında bir ihtisaslaşma vardır. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde büyük aile gruplarının (göçer, aşiret) yaptığı işletmeciliktir.
Entansif yapıda Büyük sermaye işletmeleri adından
anlaşıldığı gibi büyük yatırım gerektiren entansif yapıdaki
işletmelerdir. Terminal pazara yakın yerlerde yoğunlaşmışlar ve
tüketim pazarının miktar, fiyat, kalite eğilimleri hakkında yeterli
bilgiye sahiptirler. Terminal pazar son pazar demektir. Üreticinin
pazarda teşekkül eden fiyatları kabul etmek zorunda kaldığı geriye
dönüşü olmayan pazardır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Bu işletmeler dört grup altında incelenebilir:
1. Sığır besi işletmeleri
2. Kuzu besicilik işletmeleri
3. Entegre besi-şarküteri işletmeleri 4. Entansif süt sığırcılık işletmeleri
Sığır besi işletmeleri genç dana ve sığır besisi yapan besi işletmeleridir.
Besiye alınan hayvanların genetik yapısı, besi
performansı ve ekonomik konjonktüre göre besi faaliyetini
sürdüren bu işletmeler genelde ülke ölçülerinde aynı zamanda
rasyonel işletmelerdir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Kuzu besicilik işletmeleri daha çok Trakya, Marmara, Ege Bölgelerine has besi işletmeleridir. Kuzuları genellikle 3-6 ay kadar besiye tabi tutup canlı ağırlık artışı sağlayarak pazarlayan işletmelerdir.
Entegre besi-şarküteri işletmeleri sermaye yoğun büyük işletmelerdir. Bu işletmeler besi ve sanayi değerlendirmeyi entegre etmiş ve iktisadi verimliliği diğer besi işletmelerine göre daha yüksek iktisadi ünitelerdir.
Entansif süt sığırcılık işletmeleri ise büyük tüketim
merkezleri çevresinde aynı zamanda süt sanayinin yoğunlaştığı
bölgelerde kurulmuşlardır. Özellikle kültür ırkı sığırların hakim
olduğu bu işletmeler süt sanayi işletmeleriyle entegre rasyonel
işletmelerdir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
Kümes hayvancılığı işletmeleri:
Tavuk, ördek, kaz yetiştiriciliği işletmeleri bu grupta incelenir.
Kümes hayvanları işletmelerinde tavukçuluk işletmeleri iki sosyo- ekonomik grupta ele alınabilir.
1. Köy tavukçuluğu işletmeleri
2. Özel sektör endüstriyel tavukçuluk işletmeleri
Köylü tavukçuluk işletmeleri ekonomik bilinç ve
bilimsellikten yoksun her köylü ailesinin avlu veya kümesinde fazla
bir emek, sermaye harcaması olmaksızın yapılan geleneksel ve
irrasyonel bir üretim biçimidir. Bu işletmelerde maliyet-fiyat
ilişkisinin olmadığı bir üretim yapısı mevcuttur. Kanatlı sektöründe
aynı alanda üretim faaliyetinde bulunan endüstriyel yumurta ve
broiler tavukçuluk işletmeleri (entegrasyonlar) önemli düzeyde
pazar payına sahiptir.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
2016 yılı itibariyle Türkiye genelinde 81 ilde DSYMB’ne bağlı olarak faaliyet gösteren soy kütüğü ve ön soy kütüğüne kayıtlı sırasıyla 161.218 adet ve 790.823 adet hayvancılık işletmesinde 7.081.749 baş damızlık sığır mevcut bulunmaktadır.
Türkiye’de 420 bin civarında sığır besi işletmesi mevcut olup bunun sadece 142 bin’i 10 baş ve üzeri hayvana sahip bulunmaktadır. Ülkemizde Sığırcılıkta süt ve besi işletmelerinin toplam işletmeler içindeki payı yaklaşık olarak sırasıyla %65 ve
%35’dir. 50 baş ve üzeri sığırcılık işletmesi sayısı ise (süt ve besi için) 35-40 bin
dolayındadır.
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
B.Baş Hayvancılık İşletmeleri Sayıları 2007 NİSAN
SÜT İŞLETMESİ
SAYISI
TPLM.
SÜT.
İŞL ORANI
BESİ İŞLETMESİ
SAYISI
TPLM.
BESİ.
İŞL ORANI
SÜT VE BESİ TOPLAM İŞLETME SAYISI
TPLM.
HAY.
İŞL ORANI
SÜT İŞL.
ORANI % BESİ İŞL.
ORANI %
SÜT İŞL.
TOPLAM KARMA İŞ.
ORANI %
BESİ İŞL.
TOPLAM KARMA İŞ.
ORANI %
1-5 BAŞ 760.968 68,88 202.757 47,80 963.725 63,03 78,96 21,04 49,8 13,3
6-9 BAŞ 203.062 18,38 81.623 19,24 284.685 18,62 71,33 28,67 13,3 5,3
1-9 BAŞ 964.030 87,26 284.380 67,05 1.248.410 81,65 77,22 22,78 63,1 18,6
10-24 BAŞ 113.812 10,30 85.778 20,22 199.590 13,05 57,02 42,98 7,4 5,6
24-49 BAŞ 22.470 2,03 39.772 9,38 62.242 4,07 36,10 63,90 1,5 2,6
50-99 BAŞ 4.017 0,36 12.838 3,03 16.855 1,10 23,83 76,17 0,3 0,8
100 VE
ÜZERİ 452 0,04 1.369 0,32 1.821 0,12 24,82 75,18 0,0 0,1
TOPLAM
İŞLETME 1.104.781 100,00 424.137 100,00 1.528.918 100,00 72,26 27,74 72,3 27,7 2011 OCAK
SÜT İŞLETMESİ
SAYISI
TOPLAM SÜT.
İŞL . ORANI
BESİ İŞLETMESİ
SAYISI
TOPLAM BESİ
İŞL . ORANI
SÜT VE BESİ TOPLAM İŞLETME SAYISI
TOPLAM HAY.
İŞL ORANI
SÜT İŞL.
ORANI % BESİ İŞL.
ORANI %
SÜT İŞL.
TOPLAM KARMA İŞ.
ORANI %
BESİ İŞL.
TOPLAM KARMA İŞ.
ORANI %
10-50 248.476 95,58 130.535 91,31 379.010 94,06 65,56 34,44 61,7 32,4
50-100 8.762 3,37 10.083 7,05 18.845 4,68 46,50 53,50 2,2 2,5
100-200 2.032 0,78 1.622 1,13 3.653 0,91 55,61 44,39 0,5 0,4
200 VE
ÜZERİ 705 0,27 715 0,50 1.420 0,35 49,65 50,35 0,2 0,2
TOPLAM
İŞLETME 259.974 100,00 142.954 100,00 402.928 100,00 64,52 35,48 64,5 35,5 Kaynak : HAYGEM
HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI
Doç.Dr. Yılmaz ARAL Doç.Dr. Yılmaz ARAL
2002-2012 YILLARI ARASINDA 50 BAŞ VE ÜZERİ KAPASİTELİ 2002-2012 YILLARI ARASINDA 50 BAŞ VE ÜZERİ KAPASİTELİ
İŞLETME SAYILARI VE DEĞİŞİMLER İŞLETME SAYILARI VE DEĞİŞİMLER
YILLAR
BESİ SÜT TOPLAM
50-99 BAŞ ARASI
100 ve
Üzeri 50 Baş ve Üzeri Toplamı
50-99 BAŞ ARASI
100 ve
Üzeri 50 Baş ve Üzeri
İşlt.
Toplamı
50 Baş ve Üzeri
İşlt.
Toplamı
Hayvan Sayısı
2002 134.090 42.840 176.930 71.396 15.840 87.236 264.166
2010 675.561 350.550 1.026.111 744.770 829.311 1.574.081 2.600.192
2012 2.657.145
2002-2010
Değ. (%) 404 718 1401,8 943 5136 1704 884
İşletme Sayısı
2002 2.438 357 2.795 1.373 132 1.505 4.300
2010 10.083 2.337 12.420 8.762 2737 11.499 23.919
2012 13.079 14.786 27.865
2002-2010
Değ. (%) 314 555 367,9 538 1973 882,5** 548,0