Dumlupmar Universitesi Fen Bilimleri Dergisi
SaYI: 1 1999
OLTU (Erzurum) TA~I YATAKLARININ STRATiGRAFiSi VE MiNERALOJiSi
Mustafa DONMEZ*
Do~. Dr. iskender ISIK**
OZET
inceleme alaninda Permo-Karbonifer (?). Ust Kretase, Ter- siyer ve Kuvaterner yaslt kaya birimleri yuzeylenmistir. Temeldeki Permo-Karbonifer (?) yaslt sist, serpantinit ve granit Ust Kreatase yasli kumtasi marn ve kirectaslartndan olusan flis karekterli istif taraftndan uyumsuz olarak uzerlenir. Caltsma alantnda Oltu tasla- rtntn da yer aldig: Ost Kretase flislerinin uzerine Eosen yaslt flisler (kumtasi, konglomera ardistmt) uyumsuz olarak gelir. Ter-
siyer havzanin tabantnt da olusturan Eosen yasli fli~ uzerine Oli- gosen yaslt volkanik ara katktlt tortul kayaclar (havra dolgu kayaclari) uyumsuz olarak gelir. En iistte ise Tersiyer sonu=
Kuvarterner basi araltgtnda gelismis piroklastik kayaclar havza dofgu kayalartru uyumsuzlukla uzerler. Kuz eyde Pontid ve guneyde Anatolid Kusaklari arastnda yer alan inceleme alanmda, Gee Kretase'den beri devam eden ve giinumuzde de etkinligini surduren N-S stktsma geriliminin denetledigi tektonik yapilar gelismistir.
Bolgenin jeolojik, stratigrafik vesaha gozlemlerine ayrtca pet- rografik ve parlatma analizleri sonuclarina gore
u«
Kretaseflislerinde yer alan Oltu tast bolgede olusan ktvrtmlanrnalara ve buna
Ternson, DSi 2. Bolge Beydag Baran Ode1l1i~-iZMiR
Dumlupmar Oniversitesi. Muh. Fak. Serarnik Muh. Bol. KOTAHYA
iS1
2 DlJMLVPINAR UNivERSiTESi
bagli olarak gelisen dinamo-metamorfizma sonucu olustugu tahmin e- dilmektedir.
1.
GiRiS
Cahsma alaru Erzurum'un Oltu ilcesi, Subatuk, Sarrsaz, Bahcecik, Gokcedere, Guzelsu, Dutlu (Lisbek) ve Gunluce (Izinsor) koylerinin smrrladi- gl alanlar icerisinde yer almaktadir (Sekil I). Ancak calrsma Oltu tasi olusuk- lanrun yer aldrgi Gokcedere, Guzelsu, Dutlu (Lisbek) ve Gunluce (izinsor) koyleri dolaylannda yogunlastmlrmstir. Bu arastrrrnanm amac: Oltu tasi yataklanrnnda yer aldig: bu bolgenin stratigrafik ve mineralojik ayrmnh ince- lenmesini yaprnaktir.
1.1. Jeolojisi
Calisma alanmda bilhassa kornur ve petrol arasnrrnalanna yone lik in- celemeler yapilrmstrr. Bolgede ilk arastirmalar Lahn (1939a ve 1939b) tarafrn- dan yapilrrustrr. Arasnrmaci aynca bolgede karsrlastrgi diger korniir olusuk!a- rm fayh tektonizma gecirrnesi nedeniyle isletmeye elverisli olrnadrgiru ileri surrnustur. Baykal (1950); Oltu, Gole, Ardahan, Crldir dolaylannda yaptigi incelemelerle bolgenin ana stratigrafik, litolojik ve tektonik ozellikler ine de- ginll1i~tir. Gattinger (1955), bolgenin Alp Orojenik Kusagi icerisinde bulun- dugunu ve Oltu-Narman havzasmdaki cokellerin Oligo - Miyosen:e ait oldu- gunu bildirrnistir.
Bozkus (1991), Oltu-Narrnan Tersiyer havzasmm kuzeydogusunda (Balkaya- Kornur lu) yaptrg: cahsmada havza temelinin Permo-Karbonifer('7) yash rnagrnatitler ile Ost Kretase yasli flislerden olustugunu, kenarlan bindir- me faylari ile simrh dag aras: karakterli bu havzada, Gee Kretase'clen beri hukurn suren ve gunurnuzde de etkinligini sUrdUren sikrsma geriliminin de- netledigi tektonik yapilann gelistigini belirtmistir. Yazar, aynca Ost Miyosen onces inde bind irme fay Ian ile denetlenen dag arasr karakterl i havzan mOst M iyosen' den itibaren bolgede gel ismis btiyuk boyutlu sag ve so I yanal anrnh faylarla uyurnlu ve bu faylarrn denetledigi tektonomorfolojik yaprlarrn gelisti- gini ifade etmistir.
Kocyigit ve Rojay (1984), Dogu Anadolu Bolgesinin tektonik canst ve Horosan-Narman depremi Uzerine yapngi calrsrnalarla, Kuzeydogu Anadolu Bolge- sinin maruz kaldtgi N-S yonlu sikrsma geriliminin, Ost Miyosen-Alt Pliyosen srra- sinda Avrasya-Arap Levhalan arasmdaki kita-krta carpismasmdan sonra, ozellikle Avrasya Levhasi icerisinde olusan cok sayidaki sol ve sag yanal nitelikli tali faylar ile karsilana geldiginden bahsetrnistir.
282
M. OONMEZ- i. ISIKI OLTV (ERZVRVMj TASI YATAKLARININ STRA TiGRAFiSi VE 3 MiNERALOJiSi
r:::: ,,--- ~
~~
_-
Dntcsk.ltt-.l.>M1o f~,...~
(o.. K.r-.c.-.. ;.-..p)~~t'
ii:::::
...
~ ~._-
.,:._....,._..
mm ~_ ....
_o(_ ...
~ ,"".__,_, ....
_
;,;..--Sekil I. Oltu Yoresi Jeoloji ve Yer Bulduru Haritasi.
Oltu-Narman Tersiyer havzasi, NE-SW dogrultulu olup, yaklasrk geni~ligi 14 km ve yaklasik uzunlugu 82 km arasmdadir (Nebert vd., 1964). Oltu taslanmn da icinde bulundugu birim, gerek tektonik ve gerek sedimantolojik sartlar bakrrnm- dan icinde bulundugu Alp Orojenik Kusaginm ozelliklerini gosterrnektedir.
Bozkus (1991)'a gore, havza guneydogudan Anadolu ofiyolit karmasigi ve Ust Kretase yash kayac birimleri, kuzeybatrdan ise Jura oncesi yash metamorfitler ve sokulum kayalan (gabro, granit ve dasit), Jura-Alt Kretase yash tortul istif ve Ust Kretase yash kayac birimleri ile sirurhdrr. Eosen, Oligosen ve Oligo-Miyosen yash tortul kayaclarla doldurulrnus olan havza, kuzeydogusunda Ust Miyosen ve daha gene volkanitler tarafmdan uyumsuzlukla ortUII11U~tUr(Sekil 1ve 2).
Atalay (1981), Oltu deprasyonunun kuzeyinde uzanan Kretase tl isleri ve bu- nun uzerine acisal diskordansla gelen Eosen flislerinin varligmdan bahsetrnistir.
Yazara gore Oltu-Narman Tersiyer havzasi, Oligosen'in kurak ve steak iklim sartla- n altmda cokelrnis olan Jipsli evaporit karakterde cokellerle depolanrnrsnr.
283
4 DUMLUPINAR UNivERSiTESi
Havza genelinde Oltu taslanrun olustugu Ust Kretase flislerini de kapsayan, 1125 000 olceginde en aynntih jeolojik calisma Nebert yd. (1964) tarafmdan hazirlanmrs olup, bu cahsrnada havzanm Oligosen cokelleri tarafmdan olustugu bildirilmistir. Yazarlar Tersiyer havzasmm temelini olusturan Eosen ve Kretase flislerini Oligosen oncesi kayaclar olarak adlandinp, komur olusuklanrnn Oligosende olustuklanru belirtrnislerdir.
1.2. Stratigrafi
Oltu-Narman Tersiyer havzasirnn kuzeydogusunda ve Dutlu koyu dolaylannda Permo--Karbonifer (?), Ust Kretase, Tersiyer ve Kuvatemer yash kaya birimleri yuzeylemistir. Permo Karbonifer (?) yasli temel kayalar (sist, serpantinit ve granit), Ust Kretase yash volkano--tortullardan olusan fli~ karakterli istif tarafindan uyumsuz olarak ortulur. inceleme alam kuzeyinde iseUst Kretase flisleri uzerine Eosen yash flisler (kum- tasi, konglomero ardisrrru) uyumsuz olarak lizerlenir. Tersiyer havzamn tabanrm da olustu- ran Eosen yash flis uzerine Oligosen yash volkanit ara katkrh tortul kayaclar (havza dolgu kayalan) uyumsuz olarak gelir. En ustte ise Tersiyer sonu-Kuvatemer basi arahgmda ge- lisrnis piroklastik kayalan havza dolgu kayalanru uyumsuzlukla lizerler. (Sekil I ve 2).
Stratigrafi birim adlamasmda kansikhgi onlernek icin daha onceki calrsma- lardan Nebert yd. (1964) ve Bozkus (1991)'daki isimlendirmeler esas almrrnsur.
Buna gore calisma alam kaya-stratigrafi birimleri ile asagida aciklanrmsnr.
1.2_1. Temel Formasyonu
Inceleme alarunm temelini Permo-Karbonifer (?) yash kayalar (sist, serpantinit ve gran it) olusturrnaktadrr. Birim Terpik koyu (sist, serpantinit) ve Gunluce koyu (granit) dolaylannda yuzeyler. Bu calisrnada temel formasyonu olarak isimlendirilen ofiyolitik karmasik (?), Ust dokanagi ile Dutlu formasyon olusuklan arasmda bosluklu uyumsuzluk gosterir. Alt dokanagi isegozlenemernistir (Sekil I ve 2).
P.\UOZO\iK MESOlO\iK; sE"ozoyit.: iJST SISTlM
"
"
<>
SiST£\f
TERSirf.R
i ..._--! --, i:1T.j(ih·\~oSi\ 0 II G 0 S [ ~ .. -;--PI.O(-r.m
UMEl ern.r ITEIlPIK '--OLn .---. ---~i'8.\·hij,;_, ----. -_ ..." - ...~io-..L_~ - ioooli("~5""i: 1.~}'I~-.oo:700" 1- IDuIl
.,
~ -- stir- :: roRi't.\SYO'·
'i'Ti-KAU~ljK('"-
Sekil z. lnceleme alarurun genellestiriimis stratigralik sutun kesiti.
M. DONMEZ- i.ISIK/OLTlI (ERZlIRLJM) TASI YATAKLARININ STRATiGRAFiSi VE 5 MiNERALO.Jisi
1.2.2. DutIu Formasyonu
Birim kirectasi ve volkanit ara katkih kumtasi, kumrasr, marn ve kiltast ardismundan olusan flis karukterli bir istitle temsil edilir. Formasyon aduu en iyi temsil edildigi Dutlu koyunden almrstrr. Calisma alamrmzm kuzeyinde ve guneyin- de, Dutlu koyu ve Sansaz koyu dolaylannda Oltu formasyonu tarafmdan UYUIllSUZ-
Iukla uzerlenir (Seki I I ve 2)
Birim acrk gri-bej renkli, ince-orta katrnanh kirectasi ile lav ara katkih gri renkli kumtasi, kiltasi ve marn ardrsimmdan olusur (Sekil 3), Bunlann yarn sira kat-' manh katrnansrz oldukca tektonize olmast nedeniyle catlakh, rnetreden birkac kilomet- reye kadar degisen boyutlu, bresik gorunumlu Jura-Alt Kretase yash kirectasi olistolitleri icerir (Bozkus, 1991), Srkisma tektonigine bagh olarak gelisrnis, krvnrnh, farkl: boyutlu kucuk tel's ve yrrtilma fay Ian iceren birim, guneydoguya dogru Tersiyer : <I~1i birimlcr li/l'rill<:' hilldirllll' 1;1:1~lrttic itildigi bildirilnusu» (B(l/~ll~, I<)l) I)
~('kil J.Dut lu h.(\:- li h.lI/,C:- indc ( )Ituta~I (llll'I'l'C~ i111'1)\
.I,
,I" l.u111111()Iu~tugu marn birinunin g0rlilllli,li,
Nebert (1964), Ust Kretase flis istifinin guneydogusundan aldlgl numunelerde:
Globotruncana Linneiane (d.orb)
Globotruncana Lapperenti Tricarinata (Quereau) Globotruncana Stuarti (Lapp)
Globigerina Cretacea (Diorb) Oligostegina Sp
Radiolaria mikro fosilleri saptamis ve bunlara dayanarak birimin yasmt Ost Kretase (Kanpanien-Maestrichtien) olarak belirtmistir.
Atalay (1991), Dutlu dag: guney yamaclan boyunca Ost Kretase tl isleri taba- rnnda Ultrabazik kayalardan serpantinitler ve sokulum kayalan (dasit, gran it) iizeri- ne jeosenklinalin slg kesimlerinde ve jeoantiklinalin kenarlarinda olusrnus flisler gelmekte ve Ostte ise kirectasi tabakalan ile ortulmekte oldugunu belirtrnistir.
285
6 DUMLUPINAR UNivERSiTESi
1.2.3. Terpik Formasyonu
inceleme alan: guneydogusunda, kumtasr, konglomera, tuf ve silttasi ardalanmasmdan olusan flis istifi adtru Terpik koyunden alrnaktadir. Birirn, Terpik ve Srrdasor koyu dolaymda yuzeylenmistir (Sekil 1ve 2). Oltu-Narman Tersiyer havzasinm tabaruru olusturan birirn, Dutlu formasyonunu uyumsuzlukla orter. Birim gri renkli kumtasi ara katmanh cakrltaslan, acik gri, kahve renkli kumtasi, silttasi ve kiltasi ardalanmasmdan olusmustur. Nebert (1964), istifte tespit ettigi "Nummulites" fosillerine dayanarak flisin yasrrn Eosen olarak be- lirtrnistir.
1.2.4. Oltu Formasyonu
Birim Oltu - Narman ilceleri dolaylarmda genis bir alanda NE - SW dogrul- tulu olarak yiizeylenir. Tersiyer havza iizerinde cahsan Nebert Yd. (1964) havzayi bes ayn birim olarak ayrrtlarmsnr. Bunlardan dort tanesi calisma alaninda temsil edilmektedir (Sekil 1ve2). Bunlar yas sirasina gore;
04 - Ust alacah horizonu 03 - Aglomera horizonu O2 - Alt alacah horizonu
01 - Nar bazalt horizonu olarak isimlendirilmistir.
Cahsrna alanmda Oligosen yash kayaclar admi en iyi yuzeylendigi Oltu ilce- sinden alrms olup Oltu formasyonu olarak adlandmlmisnr.
Nar Bazalt Horizonu, calrsma alaru guneydogusunda ve Topkaymak koyu dolaylarmda yuzeylenrnistir. Birim gri renkli kumtasi, tufit, silttasi ve bazalttan olusmaktadrr. inceleme alanmda Oltu formasyonu icerisinde 01 Nar bazalt horizonu olarak adlandtrilan olusuk NE'ya dogru, O2 horizonu ile olan dokanagi, FI fay: ile kesilmistir. Nebert yd. (1964), birimde fosil tespit edemediginden dola- yl kesin yasi belirtmernis, yaklasik olarak birimin kalmhginm 1000 m oldugunu bildirrnistir.
Alt Alacali Horizonu, calisma alaru Oltu ve cevresinde genis bir alanda yiizeylenmektedir. Birim, gri-acik kahve renkli kumtasi, cakrltasi, marn, j ips, lav ara katkrh volkanik ve piroklastik kaya birimleri (tuf, bazalt, andezit, aglomera) ardrsmundan olusan istifler olarak temsil edilir. Nebert yd. (1964), birimde fosil tespit edernediginden delay: kesin yast beiirtmernis, yaklasrk olarak birimin 1500- 2000 m arasmda bir kalmhkta oldugunu belirtrnistir.
Aglornera Horizonu Oltu ilcesi kuzeydogu bolgesinde ve Alt alacah horizonun cesitli seviyelerinde mostralar vererek yuzeylenrnistir. Birim, lay ara katkih gri, kahve renkli tiif, andezit, bazalt ve diabazlar i Ie aglomeralardan olus- I11U$tur. Nebert (1964), aglomera horizonunun yaklasik 250-1000 111 kahn hkta 01- dugunu ve kornur olusurnlan icerdigini belirtmektedir.
Ost Aiacali Horizonu calisma alan: kuzeydogusunda, aglornera horizonu se- viyelerinde yuzeylenrnistir. Birim, acik gri renkli marn, kirectasi, tuf ve ti.ifitten olusur. Alt Alacal: Horizon ile ayirt edilmesi cok guc tur. Nebert vel.(1964)' e gore
2116
M. DONMEZ- i.ISII(J OLTU (ERZURUM) TASI YATAKLARININ STRATiGRAFiSi VE 7 MiNERALOJiSi
Ust Alacah Horizonunda.kornur bulunmamakta ve yaklasrk kalrnhk ise 600-700 m arasmdadir.
1.2.5. Subatuk Formasyonu
Birirn, Subatuk koyu guneyindeki bolgelerde lokal olarak ask Ida kalrms kalmtilar olarak yuzeylenmektedir (Sekil 1 ve 2). Nebert (1964), birirnin orojenik faaliyetler dismda kalrms olmasi sebebi ile yuzlek alan Ian icerisinde yatay ko- numda oldugunu soylernistir. Kahnhgi birkac metre ile 1000 m arasmda degis- mektedir,
Birim gevsek tutturulmus koseli cakrltasi, kirectasi, sist, bazalt, andezit, dasit olmak uzere cakil boyutundan blok boyutu arasmda doldurulan gevsek kumtasi ile cimentolanm rstir.
lnceleme alanmda Subatuk formasyonu olarak adlandinlan olusuk Oligosen yash kayalar uzerine uyumsuzlukla gelmektedir.
1.2.6. Aliivyon
Birim Oltu cayt ve diger akarsu duzluklerinde, az egirnli vadi eteklerinde yuzeylenmektedir (Sekil 1 ve 2). Cesitli boyutlarda gevsek cimentolanrrns kil, cakil, kum kmnnlanndan olusur.
1.3. Tektonik
Inceleme alarn Kuzeydogu Anadolu Bolgesinde, kuzeyde Pontid (Kuzey A- nadolu Siradaglan) ve guneyde Anatolid
Ci<;
Anadolu Siradaglan) Kusaklan arasm- . da yer almaktadir (Sekil 4).Tektonik hareketler Kuzey Anadolu Bolgesinin sekillenmesinde etkili olmustur. lncelerne alanmm da yer aldig: bolge, Ust Kretaseden beri, yaklasrk N -S yonelimli sikrsrna geriliminin denetiminde oldugunu AMC. Senger vel.
(1983) ve Kocyigit yd. (1985) bildirrnislerdir. Bu gerilimin Ust Miyosen-Alt PI iyosen sirasmda Avrasya -Arap Levhalan arasmdaki krta-krta carprsmasmdan sonra, ozellik le Avrasya Levhasi icerisinde olusan cok sayidaki sol ve sag yanal nitelikli faylar ile karsilana geldigini Kocyigit ve Rojay (1984) belirtmistir.
Srkrsma gerilimi etkisi altmda kalan bolge icerisinde ayrrca yaklasik E-W dog- rultulu buyuk acrh bindirme faylaruun da gelistigine Senger ve Yrlrnaz (1983) isaret etmistir.
lnceleme alarn temelindeki Permo-Karbonifer yash (?) (sist, serpantinit ve granit) kayaclar uzerine epirojenik hareketler ile kivnmlanrms, dik ve dike yakm egirnli, tabakah, Ust Kretase flisi transgressif olarak gelmekteelir.
Bozkus (1991), tarafmdan da Ust Kretase sonu Laramiyen evresinde bolgedeki N-S yonlu sikisma gerilirninin etkinligi, Anadolu naplanrn oiusturan yaygrn tektonik
2X7
IHIJ\lI.III'IN.·\R flNivEI~siTESi
700 oJ
••_ ~i!\. ~d "pl: ..ni:
". :.,'I11
t.
Sekil 4. lnceleme alannun Turkiye tektonik haritasmdak iycri (Altunel ve Hancock. 1993).
dilimlerin bugunku konumlanna benzer durumda yerlesmeye basladig), incelerne alanmm icerisinde kaldrgi Oltu-Narrnan Tersiyer havzasmm da bunlardan biri oldu- gunu bildirmistir.
Atalay (1982), a gore, Alp Orojenik hareketlerinden etkilenen bolge Mesozoyik baslanndan itibaren Tetis denizi tarafmdan isgal edilrnis olup bolgede- ki ofiyolitlerin genis alanlarda yayrlmasi ve deniz tabarn yayrlmasi ile derin jeosenklinaller olusmustur. Mesozoyik sonu de jeosenklinal alan daralmis ve jeosenklinal ortarmnda cokelmis olan tortullar kivrunlanarak yukselrnis, Tetis
denizi jeosenklinalinin kivnmlan arasmdaki dar oluklara yerlesmistir. Bolgede Paleosen boslugu, Tersiyer havzada karasallasma basladigmr, tektonik hareketlerin devam etmesi ise Oltu-Narman dolaylannda NE-SW dogrultulu (Oligosen coke!- lerin bolgede genis bir alanda cokelmesiyle) Tersiyer havzanm olustugunu gos- termekted ir.
Nebert yd. (1964) ve Bozkus (1991 ),un kaya-stratigrafi birirnlerinden alman oleum incelemelerine gore yuzeyleyen Oltu formasyonu, yaklasik NE-SW eksen dogrultulu antiklinal ve senklinal kivnm yapilan gosterrnektedir (Sekil I).
inceleme alanmda belirgin olarak gozlenen ve ekseni Bahcecik koyunden ge-
«en Bahcecik senklinalinin (S,) ortalama kanat egirnleri N nOE / 400NW ve N 300E / 36°SE dur. Bu senklinalin kuzeydoguya dogru, N 400E gidisli FI fay: ile kesildigi- ni Nebert yd. (1964) bildirrnistir.
Oltu cayinm guneydogusundan gecen Karatas Tepe Senklinalinin (Sl) or- talarna kanat egirnleri N 400E / 28°NW ve N SooE / SooSE duro Bu senklinalin kuzeydoguya dogru, guneyden uzanan F, fayi ile kesilrnistir. Bu iki senklinal arasmda bir antiklinal gelismis, ancak kuzeydoguya dogru normal bir fay ile ke- silrnistir.
288
M. DONMEZ- t,ISIKI OL TU (ERZURUM) TASI YATAKLARININ STRATiGRAFiSi VE 9 MiNERALOJisi
inceleme alan! kuzey kesiminde Kretase flisleri .ile Oligosen cokellerinin (Tersiyer havza) fayh dokanagma (F2) paralel olarak uzanan Gtizelsu Senklinalinin (S 3) ortalama kanat egimleri N 38°E I 500NW ve N 500E I 68°SE eksen uzunlugu 25 km dir. Bu senklinal kuzeydoguya dogru fay ile kesilmistir,
Oltu ilcesi batismda ise Sansaz Senklinali (S5) ortalama kanat egimleri N 600E I58°NW ve N 700E1400SE dur.
2. MATERYAL VE METOD
Caltsmalar literatur taramasmdan sonra arazi, laboratuar ve buro calismalan olmak uzere tiy asamada gerceklestirilmistir. Arazi cahsmalan; Oltu ve cevresi dokanak izleme metodu ile I125 000 olcekli jeolojik haritasi 1998 yaz aylannda yapilmrstrr. Aynca arazi calisrnalan ornek ahrm i1e arazi fotograflanmn cekirnini de kapsamaktadir. Laboratuar cahsmalarmda; araziden alman orneklerin, polarize ve cevher mikroskoplarma hazir hale getirilmesi islemleri yapilrrustir. Hazirlanan orneklerin nitelik ve nicelik arastirrnalan icin asagidaki deney ve analizler yapil- rmstir.
Araziden Oltu tasi iceren Dutlu formasyonundaki farkh lokasyon seviyele- rinden ornekler almrrusnr. Cahsma sahasmda bulunan Oltu tasi ve yantasi seviyele- rinden yarmalar acnnlarak sistematik bir sekilde ornekler almrms ve laboratuar cahsmalan icin ayn ayn numaralanarak paketlenrnistir. Lokasyon secimlerinde orneklerin farkh seviyeleri ve farkh makroskobik ozellikleri temsil edici ozelligi esas almmrsnr.
Orneklerin icerdikleri minerallerin tespiti JEOL JSDX-IOO S4 X-Ray Spektometer and Difractometer cihazmda asagidaki sartlarda yaprlrmstrr. Ancak baska bir yayimda kullarulacagmdan burada sonuclar verilmernistir.
eu
=
Ttip, 32 kV 22 MA, Dedektor GM, 1.103cps, 2 time constant,20 mm I dak kont. hizi, 2° I dak tarama hizma sahiptir.
3. MiKROSKOBiK iNCELEMELER
Dutlu formasyonundaki Oltu tasi ve yantaslanndan alman orneklerin polarizan ve cevher mikroskobisi goruntuleri Sekil 5, Sekil 6, Sekll 7, Sekil 8, ~ekil 9, ~ekil 10, ~ekil 11, ~ekil 12 ve ~ekil 13' de verilrnistir.
289
10 DUMLUPINAR UNivERSiTESi
Sekil 5. Mam icinde Oltu tasr olusumu gosteren parlak kesit. Hucreli yap Ida, siyah bolumler Oltu tasma karsihk gelir (Dutlu koyu kuzeyi,- Nikol, Bu. X 300 ).
Sekil 6. Oltu tasmm agac yapismi gosteren ince kesit (Dutlu koyu kuzeyi, +Nikol, Bu. X 150)
290
M. DONMEZ- i.1~IK/OLTlI (ERZlIRlJM) TA~I YATAKLARININ STRATiGRAFiSi VE 11 MiNERALOJiSi
gozlendigi ince kesit.~ Oltu tasi kirrruzi kahve renklidir (Dutlu koyu kuzeyi, +Nikol, BU. X 150).
"I
Sekil 8. Detritik dokulu bir malzerne ile kmmzi kahve renkli Oltu tasrru gosteren ince kesit (Gunluce guneyi, + Nikol, BU.X 150).
29)
12 DUMLUPINAR UNivERSiTESi
Sekil9. Marn icinde Oltu tasi olusumunu gosteren ince kesit. Krrrmzi ve kahve renkli kisimlar Oltu tasi, beyaz bolum ikincil karbonatlasmadir
(Yesilbaglar koyu kuzeydogusu, +Nikol, Bu. X 150).
Sekil 10.Marn icinde ritmik banti gosteren parlak kesit (Dutlu koyu kuzeyi, _ Nikol, Bu. X 600).
292
M. DONMEZ- t, I~IKI OLTU (ERZURUM) TASI YATAKLARININ STRATiGRAFisi VE 13 MiNERALOJiSi
Sekil H, Kumtasi icinde opak mineralleri (pirit kuu.c.. "
gosteren parlak kesit (Dutlu koyu kuzeyi, - Nikol, BLi. X 300).
Sekil 12. Oolitik taneler ve diger allokemlerin arasi sparitik kalsit matriks olarak dolduruldugunu gosteren ince kesit (Dutlu koyu kuzeyi +Nikol, Bu. X 150).
293
14 Dl1MLUPINAR ONivERSiTESi
Sekil D. Detritik dokulu kumtasmda muskovit ve kafes yapih mikroklini gosteren ince kesit (Gunluce koyu kuzeyi, + Nikol. BLi. X 300).
Yukandaki yan taslara ait mikroskop goruntulerinde Oltu tasi marn icerinde kusak halinde olustugu goruluyor. Marn icerinde Oltu tasi kmntilan. karbonat, silis, killesrne ve lirnonitlesme yaygmdir. Oltu tast kusaklannda yer yer detritik dokulu malzemelere de rastlarur. Limonitlesrne cok fazladir. Kurntaslan jel yapismdaki organik kokenli malzeme ve ornatma ile yer degistirmistir. Detritik dokulu kumta- smda opak minarellerden piritin kurecikler seklinde organik rnalzemenin yerini aldrgi, piritin olusumunun olagan olmamasmdan anlasihr. Kirectaslan sparitik kalsit kristalleri ile doldurulmustur. Kirectaslar: cokelmesi slg ortamda, yavas ve hareketli olustugu anlasrlmaktadir.
4.0NERiLER
I. Oltu tasrrun rezerv hesaplamasi yaprlrnahdir.
2. Oltu tasi olusurnunun jeokimyasal incelemesi rem Oltu tasi ve yah kayaclannda XRF ile major ve minor elernentleri saptanmahdir.
TESEKKDR
ince kesit ve parlatrnajann hazirlanmasmda aynca elestirileriyle de yardunci alan Osmangazi Oniversitesi Jeoloji Muhendisligi Bolum Baskarn Prof. Dr. Rifat Bozkurt'a, mikroskobik incelemelerinde yardunci alan Suleyrnan Demirel Univer- sitesi Jeoloji Muhendisligi Ogretim Uyelerinden Prof. Dr. Mustafa KU$CU, 009.
Dr. Orner AKINCI ve Dr. Mustafa BOZCU' ya, arazi ve buro cahsmalarimda yar- dtmci alan Erzurum Vali Yardrmcrsi Ali YENER, Oltu Kaymakanu
i.
Kursat AGCA, Oltu Halk Egitim Merkezi MUdUrU Yakup KO(:AK ve MUdUr Yardrrncisi Yavuz ERDOGAN, Gunluce Koyu Muhran Necdet GOR, Dutlu Koyu Muhtan Emrullah $AHiN, Siyah inci Kuyumcusu Zafer (:ELEBi. Ataturk Oniversitesi Dep-294
M. DONMEZ- i.ISIKIOLTU (ERZURUM) TASI YATAKLARININ STRATiGRAFiSi VE 15 MiNERALOJiSi
rem Arastirma Enstitlisti Uzmarn Hamit <;AKICI ve Atatlirk Universitesi Oltu Mes- IekYuksek Okulu Muduru Prof. Dr. Hikmet Ozbek'e tesekkur ederiz.
KAYNAKLAR DiziNi
Altunel, E. Ve Hancock, P.L., 1993, Morphology and structural setting of Quarternary travertines at Pamukkale: Turkey Geological Journal, 28, pp. 339-346.
Atalay,
r.,
1982, Oltu cayi havzasmm fiziki cografyasi ve arnenajrnam: Ege Universitesi Sosyal Bilimler Fakiiltesi, Yaym No: 1I, 149 s., lzmir.Baykal, F., 1950, Oltu-Gole-Ardahan-Crldrr bOigesinin jeolojik ana eizgtleri:
M.T.A. Rapor No. 1928, Ankara.
Bozkus, C, 1991, 0ltu-Narrnan Tersiyer havzasmm kuzeydogusunun stratig- rafisi, T.J.K. Bulteni, 33,47-66 S., Ankara
Bozkus, C, 1993, Oltu-Narrnan Tersiyer havzasr kuzeydogusunun (kdmurlu) tektoniginln incelernesi: Akdeniz Universitesi Isparta Mlihendislik Fa- kiiItesi Dergisi, sayi 7, 65-80 S.,Isparta.
Gattinger, T.E., 1955, Kuzeydogu Tiirkiye'de Coruh ile Erzururn arasmdaki bolgede yapilan Jeolojik harita eahsmalarr hakkmda rapor (Ceviri Z.
Bengi): M.T.A. Rapor No. 2379, Ankara.
Koeyigit, A. Ve Rojay, B., 1984, Dogu Anadolu Bolgesinin yeni tektonik cansi ve Horasan-Narman depremi-1983: Kuzey Anadolu I. Ulusal Deprem Sempozyumu, Ataturk Oniversitesi Yayirn, 248-265 s., Erzurum.
KoUigit, A., Ozturk, A., inan, S. Ve Giirsoy, H., 1985, Karasu havzasmm (Er- zurum) tektonomorfolojisi ve mekanik yorumu: Cumhuriyet Universlte- si Miihendislik Fakiiltesi Dergisi, 2-1, I-IS s., Sivas.
Lahn, E., 1939a, Havkaskis (Kesikhavkas) Miisevereh (Ortacigmagrl) akik ve Bayburt taskornuru yataklan: M.T.A. Rapor No. 690, 30 s., (Yayinlan- manns), Ankara.
Lahn E., 1939b, Karasu-Coruh nehri arasmdaki bolgede yapilan jeolojik arastrrma: M.T.A. Rapor No. 838, 50 s., (Yaymlanrnarrus), Ankara.
Nebert, K., Engin, T. Ve Engin,
D.,
1964, Oltu-Narman Tersiyer havzasmm jeolojisi hakkmda rapor: M.T.A. Rapor No. 3485, Ankara.Senger, A.M.C, Yrlmaz, Y. Ve Ketin,
L,
1981, Kuzey Tiirkiye' de Jura oncesi okyanusal kalmtrlarr, Permiyen-Triyas Paleotetis parcalart (Ceviri: En- ver Altmh): Yeryuvan ve insan, 6, Sayi 1-2, 6-16 s., Ankara.Senger, A.M.C ve Yilmaz, Y., 1983, Tiirkiye'de Tetis'in evrimi: Levha tektoni- gi acrsmdan bir yaklasim: T.J.K. Yerbilimleri ozel dizisi, 75 s., Ankara.
295
