İSLAM MEDENİYETİ TARİHİ

(1)

İSLAM MEDENİYETİ

TARİHİ

(2)

(3)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

Dersin tanımı:

İslam medeniyeti tarihine giriş, İslam medeniyetinin kaynakları, aşamaları ve temel özellikleri, İslam

medeniyetinin manevi dinamikleri, sosyal hayat, idari yapı, ekonomik yapı, eğitim-öğretim, dini ilimler, tercüme

faaliyetleri, müspet bilimler, sanat ve mimari, İslam medeniyeti ve Türkler, İslam medeniyetinin Batıya ve diğer

medeniyetlere etkileri

(4)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

Dersin Genel Amacı/Amaçları:

İslam medeniyeti tarihi dersinin amacı, bu medeniyetin kaynaklarını, diğer medeniyetlerden ayıran temel özellikleri,

inanç, düşünce, sanat, kurumlar ve değerlerinin doğup gelişmesini öğretmek, günümüzdeki yansımaları ve dünya medeniyetleri arasındaki konumu hakkında öğrenciye genel

bir bakış açısı kazandırmaktır.

(5)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

Kazanımlar:

Öğrenci İslam medeniyetinin ve İslam medeniyeti tarihinin kaynaklarını bilir

İslam medeniyetinin diğer medeniyetlerle karşılaştırmasını yapar

İslam medeniyetinin tarihteki rolünü ve gelecekteki konumunu değerlendirir

Medeniyetlerle ilgili güncel tartışmaları izleyip değerlendirebilecek altyapı kazanır

(6)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

Öğretim metodu:

Anlatıma dayalı. Bilgisayar destekli dökümanların, örneğin CD, sılayt gibi malzemelerin kulanıldığı, küçük veya büyük sınıfta işlenmeye elverişli, öğrenciye araştırmaların yaptırıldığı bir derstir. Ders, ünitenin özet metni, gerektiğinde harita, sılayt ve resim gibi dökümanlar perdeye yansıtılarak işlenmektedir. Ünitelerin özelliğine göre, bazı ünitelerde (sözgelişi tercüme faaliyetleri, müspet ilimler) önce teorik olarak anlatılıp, sonra hareketli CD ler izletilmektedir. Hemen her konu için yardımcı döküman kullanılmaktadır. Ayrıca öğrenciye, sınava hazırlanması için dersin tamamını kapsayan ders notları verilmektedir

(7)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

Önerilen Kaynaklar:

*Adam Mez, 10. Yüzyılda İslam Medeniyeti, çev. Salih şaban, İst.

2000

*Corci Zeydan, Medeniyeti İslamiye Tarihi, çev. Zeki Meğamiz, I- V, İst. 1328-1330

*İsmail Raci Faruki ve Luis Lamia Faruki, İslam Kültür Atlası, çev.

M. Okan Kibaroğlu ve Zerrin Kibaroğlu, İstanbul 1961

*Abdülmün'im Mâcid, Târîhu'l-Hadârati'l-İslâmiıye fi'l-Usûri'l- Vustâ, Kahire 1978

*W. Barthold ve Fuad Köprülü, İslam Medeniyeti Tarihi, Ankara 1977*Fethiıye en-Nebrâvî, Târîhu'n-Nuzum ve'l-Hadârati'l-İslâmiıye, Kahire 1981

(8)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

*Ziya Kazıcı, İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, İstanbul 1999*Will Durant, İslam Medeniyeti, çev. Orhan Bahaeddin, yı., ts.

(Tercüman 1001 temel eser)

*Sigrid Hunke, Avrupa'nın Üzerine Doğan İslam Güneşi, çev.

Servet Sezgin İstanbul 1975

*Haydar Bammat, İslamiyetin Manevi ve Kültürel Değerleri, çev.

Haydar Bammat, Ankara 1963

*Hilmi Ziya Ülken, "İslam Felsefe ve İtikadının Garba Tesiri", AÜİF Dergisi, 1962, X, s. 1-31

(9)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

*Ekrem Üçyiğit, "Ortaçağ İslam Medeniyetinin Avrupa Medeniyeti Üzerinde Tesirleri", AÜİF Dergisi, 1955, IV,I-II, s. 31-45

*Mehmet Bayraktar, İslam'da Bilim ve Teknoloji Tarihi, Ankara 1985*Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanları, (İlim ve Kültür Tarihi), Ankara 1997; Endülüs Müslümanları, (Medeniyet Tarihi), Ankara 1997*İsmet Kayaoğlu, İslam Kurumları Tarihi, Ankara 1980

*İsmet Kayaoğlu, İslam Kurumları Tarihi II, Konya 1994

*İbrahim Sarıçam-Seyfettin Erşahin, İslâm Medeniyeti Tarihi, Ankara, 2006.

* İslam Kurumları Tarihi- El Kitabı, Ed. Eyüp Baş, Grafiker yay.

Ankara, 2013.

(10)

İstanbul Rasathanesi Koleksiyonu

(11)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

Medeniyet: Arapça’da umrân/hadâret; İngilizce’de civilisation; en geniş anlamı ile: insanların bir nesilden diğerine aktardıklarının toplamıdır. Bunlar, siyasal, sosyal, ekonomik faaliyetler ve kurumlar; yazının,matbaanın icadı gibi buluşlar olabileceği gibi, değerler ve kavramlar da olabilir. Medeniyet kelimesi zamanla bu hayatın ortaya çıkardığı anlayış, düşünce, maddi ve manevi kültürü ifade eden bir kavram olarak da kullanılmaya başlamıştır.

Kültür: insanı diğer canlılardan ayıran yaşama tarzı insana özgü

bilgi, inanç ve davranışlar bütünü ile, bu bütünün parçası olan maddi nesnelerdir. Başka bir ifade ile toplumsal hayatın dil,

düşünce,gelenek, semboller, işaret sistemleri, kurumlar, kanunlar, aletler, teknikler, sanat eserleri gibi her türlü maddi ve manevi ürünlerdir.

Medeniyet ve kültürü eş görenler olduğu gibi (Kant gibi), ayrı olduğunu düşünenler de olmuştur.

(12)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

Milli Kültür (Hars) ile medeniyet arasında hem birleşme noktası, hem de ayrılık noktaları vardır. Mili kültür ile medeniyet arasındaki birleşme noktası, ikisininde bütün toplumsal hayatları içine almasıdır. Toplumsal hayatlar şunlardır; Din, ahlak, hukuk, akıl, estetik, ekonomi, dil ve fen ile ilgili hayatlar. Bu sekiz türlü hayatın bütününe milli kültür adı verildiği gibi medeniyet de denilir. Şimdi, milli kültür ile medeniyet arasındaki ayrılıkları, farkları arayalım:

Kültür ile medeniyet arasındaki farklar:

1. Kültür yaşanır, medeniyet öğrenilir. Medeniyete ait öğrenilen bir değer hayata aktarıldığında kültür haline gelir.

2. Kültür, toplumu; medeniyet, bireyi öne çıkarır.

3. Kültür kimi zaman akıl dışı olabilir; medeniyet ise daima aklı rehber edinir.

4. Kültür bazı durumlarda sert ve kıyıcı olabilir; medeniyet ise her durumda anlayışlı ve hoşgörülüdür.

5. Kültür, milli; medeniyet, milletler arasıdır.

(13)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

Ziya Gökalp medeniyetle kültür arasındaki farkları nasıl belirtmiş, görelim:

1- Medeniyet milletlerarası olduğu halde hars (kültür) millidir.

2- Medeniyet bir toplumdan başka bir topluma geçebilir fakat kültür geçemez.

3- Bir millet medeniyetini değiştirebilir ancak kültürünü değiştiremez.

4- Medeniyet usul ve akıl aracıyla elde edilir, kültür ise ilham ve sezgi ile yeşerir.

5- Medeniyet iktisadi, hukuki, dini ve ahlaki fikirlerin mecmuudur. Kültür ise bedii (estetik) ve yine ahlaki, dini duyguların toplamıdır.

6- Kültürü biçimlendiren duygular içten ve yürekten geldikleri için görülmeleri, incelenmeleri pek güçtür. Medeniyet ise hariçte (dışta) tebellür etmiş (belirmiş) mefhumlardan (kavramlardan) , kaidelerden

(kurallardan) kısaca bir çok kurumlardan meydana gelmiş olup objektif bir gözle bakılma imkanına sahip olduğundan daha kolay tetkik edilebilir.

(14)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

1- Kültür her seviyedeki cemiyet için geçerlidir. Eski veya yeni, il kel veya ileri her ırkî, dînî veya sosyal toplumun iyi veya kötü, kendi ne has bir kültürü

mevcuttur. Medeniyet ise kültürde belirli bir sevi yeye ulaşmak ve onu aşmakla olur. Medeni sıfatı özellikle yazıyla tes pit edilebilen, ona dayalı bilgiler ve

ilimlere malik cemiyetler için kul lanılır. (Anglo-Sakson anlayış)

2. Kültür, üslup, edâ ve tavır; medeniyet ise bilme ve yapabilme dir (Thurnwald). Yani kültür, tavırlardan, davranış tarzlarından, örf ve âdetlerden, düşüncelerden, ifade şekillerinden, zevk ve kıymet hü

kümlerinden, tesisler ve teşkilatlardan zamanlar boyu oluşan bir ahenkli

bütündür. Medeniyet ise birikmiş bir bilgiye ve teknik vasıta lara sahip olmak demektir.

Kültür, yaşayış ve düşünüş tarzımızda, günlük münasebetlerde, sa natta,

edebiyatta, dinde, sevinç ve eğlencelerimizde, kendi tabiatımızın yine kendini ifade etmesidir. (Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır.)

Medeniyet ise insanoğlunun, hayatı üzerindeki müessir şartları kontrol maksadıyla meydana getirdiği mekanizma ve teşkilatlardır.

(15)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

3. Kültür millidir. Fakat medeniyet beynelmileldir. Bir medeniyet müteaddit milletlerin müşterek malıdır. Mesela, bir garp medeniyeti

içinde ayrı ayrı bir İngiliz kültürü, Fransız kültürü, Alman kültürü vardır (Ziya Gökalp).

4. Medeniyet, alınır-verilir, bir yerden nakledilir, kopya edilir. Çünkü daha ziyade maddî ve iradî olarak oluşmuştur. Kültür ise ma nevî, gayr-i iradî (istek dışı) ve tabii olduğundan, kopya ve taklit edi lemez. Ne kadar

uğraşılsa, sonunda yine “biz, bize benzeriz” değiş mez. Elma elmadır, ayva da ayva.

(16)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

Medeniyetlerin doğuşuna etki eden faktörler:

1-Coğrafya, sunduğu şartlar ve insan eliyle değiştirilmiş coğrafya medeniyetlerin doğuşuna olumlu katkı sağlar.

2-İnsan unsuru: Bilinçli, üretici, girişimci bir grup elit/aydın var olmalıdır.

3-Toplum: İnsan unsurunun ürettiklerini kabul eden ve gönüllü destekleyen bir toplum olmalıdır.

4-Ekonomik şartlar: Temel biyolojik ihtiyaçlar olan su ve yiyecek kaynaklarının temin ve kontrolü, üretimde kullanılacak aletlerin yapımı ve düzenli kullanımını gerektirir.

5-Yer değiştirme/göç/hicret 6-Şehirleşme

7-Diğer faktörler: Yüceltilen, yaşamın parçası haline getirilen, değerler sistemi, siyasal sistem, dil, hukuk sistemi, eğitim, ihtiyaçlar, medeniyetin ürünlerinin mirasının bir sonraki nesle aktarılması, savunma ve saldırı, medeniyetlerin karşılıklı

etkileşimleri, vs.

(17)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

Tarihi süreçte, İslam Medeniyetinin ortaya çıkması, gelişmesi ve yayılması, tam anlamıyla ne kendinden önceki ve ne de kendinden sonraki medeniyetlere benzemektedir. Yukarıda sayılan faktörlerin yanı sıra inanca bağlı değerlerin yerini iyi vurgulama gerekmektedir.

Şu halde, medeniyetin toplamı:

-Geçmişin mirası

-Diğer kültürlerden alınanlar

-Bir toplumun keni çağında kendi ürettiklerinden ibarettir.

(18)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

Medeniyetlerin yıkılışına etki eden faktörler:Medeniyetler canlı ve dinamiktirler, yükselirler, düşerler, bölünürler, birleşirler, ve

yıkılabilirler.

1-Jeolojik/doğal afetler

2-Ekolojik dengenin bozulması 3-Bulaşıcı ve salgın hastalıklar

4-Enerji ve hammadde kaynaklarının tükenmesi

5-Ticaret yollarının değişmesi sonucu bir ülkein veya bölgenin ekonomik değerini/gücünü yitirmesi

6-Fikri ve ahlaki hayatın bozulması 7-Toplum bünyesinin zayıflaması 8-Gelir dağılımın bozulması

9-Yabancı istilası

10-Yeni neslin kendi medeniyetine sahip çıkmaması, zenginleştirmemesi, ilerlememesi, hatta koruyamaması.

(19)

İSLAM MEDENİYETİ TARİHİNE GİRİŞ

İslam Medeniyeti; Müslümanlar tarafından meydana getirilen

medeniyetin/maddi ve manevi tüm başarıların ortak adıdır. İslam’ın ortaya çıkışından itibaren özellikle beşyüzyıllık zaman dilimi, dünya tarihinin en önemli dönemlerinden biridir. VII-XVII yüzyıllar arasında dünya medeniyeti İslam medeniyetinden ibarettir. Bu dönemde,

Kahire, Bağdat, Kurtuba, Buhara, Semerkant, Isfahan, Nişabur, Bursa, İstanbul, Tebriz gibi şehirler dünya zenginliklerinin aktığı, ticaretin hareketli olduğu, ve çeşitli sanatların geliştiği en zengin merkezlerdi.

(20)

(21)

Nişabur

(22)

Kahire

(23)

Isfahan

(24)

Semerkant

(25)

Kurtuba

(26)

Bursa

(27)

Buhara

(28)

İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞDUĞU ORTAM

• A. İran

• B. Hindistan

• C. Çin

• D. Orta Asya

• E. Roma İmparatorluğu ve Erken Ortaçağda Avrupa

• F. Arabistan

• G. İslâm Öncesi Uygarlıklarda Bazı Kurumlar/Kavramlar a. Kölelik

b. Aile ve Kadın

• H. İslâm medeniyetinin doğduğu sıralarda bazı eski önemli ilim merkezleri a. İskenderiye

b. Harran c. Cündişapur

(29)

İSLAM MEDENİYETİNİN KAYNAKLARI

A. Kur'an ve Sünnet

B. Diğer Yazılı Kaynaklar C. Sanat Eserleri

D. Tercümeler

a. Tercüme Faaliyetlerinde Târihî Süreç

b. Tercüme Yapılan İlim Dallarından Bazıları

c. Mütercimlerden Bazıları

(30)

İSLÂM MEDENİYETİNİN GELİŞİM AŞAMALARI VE

TEMEL ÖZELLİKLERİ

A. İslâm Medeniyetinin Gelişim Aşamaları a. Doğuş aşaması

b. Gelişme ve Yükselme aşaması

c. Duraklama ve yeni arayışlar aşaması d. Modern Çağ Taksimatı ve İslâm

Medeniyeti

B. İslam Medeniyetinin Temel Özellikleri

(31)

İSLAM MEDENİYETİNİN MANEVİ DİNAMİKLERİ

A. Medeniyet İçin Değerlerin Önemi B. İslâm Medeniyetinde Değerler

C. Örnek Bir Değer: Güven

(32)

SOSYAL HAYAT

A. Toplumu Oluşturan Unsurlar a. Müslümanlar

b. Gayri Müslimler

B. Toplumun Temeli Aile C. Giyim-Kuşam

D. Bayram ve Şenlikler E. Sosyal Dayanışma

a. İslâm Medeniyetinde Sosyal Dayanışma İlkeleri b. Sosyal Dayanışma Alanları

c. Sosyal Dayanışmada Önceliğe Sahip Olanlar

d. Sosyal Dayanışmanın Yaptırımları

(33)

İDÂRÎ YAPI

A. Genel Bilgiler B. Hilâfet

C. Vezirlik D. Kâtiplik E. Elçilik F. Hâciblik

G. Vilayetlerin İdaresi H. Adlî Teşkilat

İ. Askerî teşkilat

(34)

EKONOMİK YAPI

• Hz. Peygamber Dönemi

• Yeni Ekonomik Düzenlemeler

• Devletin Gelirleri ve Harcama Yerleri

• Ganimetin Beşte Biri (Humus)

• Ele Geçirilen Topraklardan Elde Edilen Gelir

• Cizye

• Hulefa-yi Râşidîn döneminde Ekonomik Yapı

• Fey gelirlerinin dağıtılması

• Dîvan Teşkilatı

• Emevîler Döneminde Ekonomik Yapı

• Abbâsîler Döneminde Ekonomik Yapı

• Ticaret

• Para

(35)

EĞİTİM/ÖĞRETİM

A. Târihî Süreç B. Kadın eğitimi

C. Ulema ve Etkinliği

(36)

İLMÎ HAYAT (I) DÎNÎ/

SOSYAL İLİMLER

A. Kur'an İlimleri B. Hadis

C. Fıkıh D. Kelam E. Tarih

F. Coğrafya G. Felsefe

H. Edebiyat ve Dil

(37)

İLMÎ HAYAT (II) FEN VE SAĞLIK BİLİMLERİ

A. Matematik B. Astronomi C. Rasathaneler D. Fizik ve Optik E. Kimya

F. Biyoloji H. Botanik İ. Zooloji

K. Tıp ve Eczacılık

L. Sağlık Kurumları

(38)

KİTAP VE KÜTÜPHANELER

• KİTAP VE KÜTÜPHANELER

(39)

SANAT VE MİMARİ

• İslâm Kültüründe Sanat Anlayışı

• Tezhip

• Hat Sanatı

• Minyatür

• Ebru

• Mimari

• İslâm Mimarisinin Başlıca Özellikleri

• Askerî Mimari

• Sivil Mimari

• Diğer Eserler

(40)

ŞEHİRCİLİK

• Şehir ve Medeniyet

• İslâm Medeniyeti ve Şehir

• İslâm Medeniyetinde Şehirleşmenin Başlıca Etkenleri

• İslâm Medeniyetinde Şehirlerin Oluşum Şekilleri

• İslâm Şehrinin Fiziki Unsurları

(41)

VAKIFLAR

• Vakıf Düşüncesini Doğuran Temel Dinamikler

• Vakıfların Hizmet Alanları

• Bazı Vakıf Kurumlarından Hizmet Örnekleri

• Vakıfların Yönetimi

(42)