HUKUK BAŞLANGICI

(1)

HUKUK BAŞLANGICI

HAKLARIN TÜRLERİ - II

(2)

Özel haklar

 Özel hukuk ilişkilerini düzenleyen kurallardan doğan haklar, özel haklar olarak adlandırılmaktadır. Çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulabilir.

Bunlardan başlıcaları:

 Niteliklerine Göre Özel Haklar

 Konularına Göre Özel Haklar

 Devredilip Devredilememelerine Göre Özel Haklar

 Amaçlarına Göre Özel Haklar

 Bağımsız Olup Olmamalarına Göre Özel Haklar

(3)

Niteliklerine göre Özel haklar

 Mutlak haklar

 Mallar üzerindeki mutlak haklar

 Kişiler üzerindeki mutlak haklar

 Nispi (şahsi) haklar

 Borç ilişkisinden doğan nispi haklar

 Aile ilişkilerinden doğan nispi haklar

 Miras ilişkisinden doğan nispi haklar

 Eşya hukukundan doğan nispi haklar

(4)

Niteliklerine göre Özel haklar

 Mutlak Haklar

 Herkese karşı ileri sürülebilen, kişiye başkalarına karşı en geniş yetkiyi veren ve zamanaşımına uğramayan haklardır.

 Herkes kişinin mutlak haklarına uymak ve bu hakları ihlal etmemekle yükümlüdür.

 Hukuk düzeninin belirlediği sınırlar içinde kalmak şartıyla mutlak haklar sahipleri tarafından istenildiği gibi kullanılabilir.

(5)

Özel haklar

 Mutlak Haklar (devam)

 Bu haklar sınırlı (numerus clausus) olup kanunda sayma yoluyla belirlenmiştir.

 Kendi içinde, mallar üzerindeki mutlak haklar ve kişiler üzerindeki mutlak haklar olmak üzere ikiye ayrılır.

 Mallar üzerindeki mutlak haklar

 Mallar üzerinde sahibine en geniş yetkiyi veren mutlak hak mülkiyet hakkıdır.

 Mülkiyet hakkı, eşya üzerinde kullanma (usus), yararlanma (fructus) ve tasarruf (abusus) yetkilerini verir.

 Eşya üzerinde, mülkiyet hakkına göre sahibine daha sınırlı yetkiler veren sınırlı aynî haklar da vardır.

 İrtifak hakları, taşınmaz yükü ve rehin hakları sınırlı ayni haklardır.

 Maddi varlığı olmayan fikrî ve sınaî ürünler üzerindeki haklar da mallar üzerindeki mutlak haklar altında kabul edilebilir. Marka, patent ve ticaret unvanı bunlara örnek verilebilir.

(6)

Özel haklar

 Mutlak Haklar (devam)

 Kişiler üzerindeki mutlak haklar

 Kişiye ilişkin mutlak haklardır.

 Kişinin kendi kişiliği üzerindeki haklar ve başka kişiler üzerindeki haklar olmak üzere ikiye ayrılır.

 Kişinin vücut bütünlüğü, ismi, fikri varlığı üzerindeki hakları, kendi kişiliği üzerindeki haklara örnektir.

 İstisnai nitelikte olan, kişinin başkaları üzerindeki haklarına velayet ve vesayet hakları örnek verilebilir.

(7)

Özel haklar

 Nispi (Şahsi) Haklar

 Mutlak haklardan farklı olarak, sadece belirli kişi veya kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır.

 Herkes değil, yalnızca hakkın muhatabı olan kişiler bu haklara uymakla yükümlüdür.

 Borç ilişkisinden doğan, aile ilişkilerinden doğan, miras ilişkilerinden doğan ve eşya hukukundan doğan nispi haklar olmak üzere dört grupta incelenebilir.

(8)

Nispi haklar

 Borç ilişkisinden doğan nispi haklar

 Hukuki işlemden doğan haklar ve borçlar

 Kişilerin, hukuk düzeninin öngördüğü sınırlar içinde, hukuki bir sonuç doğurmak amacıyla yaptıkları işlemler hukuki işlem olarak adlandırılır. En önemli türü sözleşmelerdir. Birden çok kişinin, karşılıklı ve birbirlerine uygun irade açıklamaları ile sözleşme oluşur.

 Haksız fiilden doğan haklar ve borçlar

 Haksız fiil, hukuka uygun olmayan fiildir. Haksız fiilin varlığı için davranış, kusur, zarar, hukuka aykırılık ve uygun illiyet bağının bulunması gerekir.

 Sebepsiz zenginleşmeden doğan haklar ve borçlar

 Bir kişinin, geçerli bir hukuki sebep olmadan başkası aleyhine zenginleşmesi sebepsiz zenginleşmedir.

 Sebepsiz zenginleşme haksız fiilden, edimden veya umulmayan bir olaydan kaynaklanabilir.

(9)

Nispi haklar

 Aile ilişkilerinden doğan nispi haklar

 Eşlerin birbirlerine, ana-babaların çocuklarına veya çocukların ana-babalarına karşı ileri sürebildikleri haklardır.

 Eşlerin sadakat yükümlülüğü ve çocukların bakım ve gözetim yükümlülüğü bunlara örnek verilebilir.

 Miras ilişkilerinden doğan nispi haklar

 Miras ilişkisinden doğan haklar genellikle mutlak hak olmakla birlikte, sınırlı sayıda nispi hak da doğar. Örneğin vasiyet alacaklısının hakkı bir nispi haktır.

(10)

Nispi haklar

 Eşya hukukundan doğan nispi haklar

 Eşya hukukunda esasen nispi haklar değil, mutlak haklardan olan ayni haklar vardır. Bununla birlikte bir de eşyaya bağlı borçlar vardır.

 Tapuya şerh verilebilen haklar da bir tür nispi haktır. Ancak bu haklar, sonraki maliklere karşı da ileri sürülebildiğinden bu haklara «kuvvetlendirilmiş nispi hak» da denilmektedir.

 Tapuya şerh verilebilecek haklar, kanunda sınırlı sayıda sayılmıştır. Alım, önalım, gerialım ve taşınmaz satış vaadi bunlara örnek verilebilir.