EPDK VE ELEKTRĐK MEVZUATINA GENEL BAKIŞ

(1)

EPDK VE ELEKTRĐK MEVZUATINA GENEL BAKIŞ

EPDK ( Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu )

Avrupa Birliği Elektrik Mevzuatı ile uyum sürecinde 20/02/2001 tarih ve 4628 sayılı Yasa ile ( Resmi Gazete’ de 03.03.2001 tarih ve 24335 mükerrer sayı ile yayınlanmıştır ) Elektrik Piyasası Kanunu ile “ rekabet “ ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek bir “ elektrik enerjisi piyasası “ oluşturulmuş ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanması için yeni bir yapı olarak “ Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu “ ( EPDK ) ve Kurulu kurulmuştur.

Yasa; elektrik üretim, iletim ve dağıtımı, toptan satışı, perakende satış hizmeti, ithalat ve ihracatı ile bu faaliyetlerle ilişkili tüm gerçek ve tüzel kişilerin hak ve yükümlülüklerini, EPDK’ nın kurulması ile çalışma usul ve esaslarını ve elektrik üretim ve dağıtım varlıklarının özelleştirilmesinde izlenecek usulleri kapsamaktadır. Piyasada faaliyet gösterecek olan işletmelerin EPDK ile uyumlu çalışması öngörülmektedir.

4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile de Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu adını almıştır.

Kuruma, 5015 Sayılı Petrol Piyasası Kanunu ile petrol piyasasını, 5307 Sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu ile de sıvılaştırılmış petrol gazları piyasasını düzenleme ve denetleme görevleri verilmiştir.

Bu Kanunların amacı; elektriğin, doğal gazın, petrolün ve LPG'nin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir enerji piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanmasıdır.

Bir başkan ve sekiz üyeden oluşan Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu 19.11.2001 tarihinde görevine başlamıştır.

EPDK Elektrik Piyasası mevzuatlarına genel bakış

EPDK tarafından Elektrik Piyasası için 19 adet yönetmelik, çıkarılmıştır.

1. Elektrik piyasası lisans yönetmeliği – 04/08/2002 – 24836 sayı ile çıkarılmıştır.

35 kez değişiklik yapılmıştır. Danıştay 3 kez yürütmeyi durdurma ya da iptal kararı vermiştir.

2. Elektrik piyasası tarifeler yönetmeliği – 11/08/2002 – 24843 sayı ile çıkarılmıştır.

5 kez değişiklik yapılmıştır.

3. Elektrik piyasası müşteri hizmetleri yönetmeliği – 25/09/2002 – 24887 sayı ile çıkarılmıştır.

4. Elektrik piyasası serbest tüketici yönetmeliği – 04/09/2002 – 24866 sayı ile çıkarılmıştır.

5. Elektrik piyasası ithalat ve ihracat yönetmeliği – 04/09/2002 – 24866 sayı ile çıkarılmıştır.

6. Elektrik piyasası şebeke yönetmeliği – 22/01/2003 – 25001 sayı ile çıkarılmıştır.

7. Elektrik piyasası dağıtım yönetmeliği – 19/02/2003 – 25025 sayı ile çıkarılmıştır.

8. Elektrik piyasası dengeleme ve uzlaştırma yönetmeliği – 14/04/2009 – 27200 sayı ile çıkarılmıştır.

9. Elektrik piyasası dengeleme ve uzlaştırma yönetmeliği uyarınca uzlaştırma hesaplamalarında kullanılacak profil uygulamasına ilişkin usul ve esaslar – 11/06/2009 – 27255 sayı ile çıkarılmıştır.

EBSO

(2)

10. Elektrik iletim sistemi arz güvenilirliği ve kalitesi yönetmeliği – 10/11/2004 – 25639 sayı ile çıkarılmıştır.

11. Elektrik enerjisi talep tahminleri yönetmeliği - 04/04/2006 – 26129 sayı ile çıkarılmıştır.

12. Yenilenebilir enerji kaynak belgesi verilmesine ilişkin usul ve esaslar hakkında yönetmeliği 04/14/2005 – 25956 sayı ile çıkarılmıştır.

13. Elektrik piyasasında dağıtım sisteminde sunulan elektrik enerjisinin tedarik sürekliliği, ticari ve teknik kalitesi hakkında yönetmelik – 12/09/2006 – 26287 sayı ile çıkarılmıştır.

14. Elektrik piyasasında yapılacak denetimler ile ön araştırma ve soruşturmalarda takip edilecek usul ve esaslar hakkında yönetmelik – 29/03/2007 – 26477 sayı ile çıkarılmıştır.

15. Elektrik piyasasında birden fazla piyasa faaliyetini sürdürmekte olan tüzel kişilerin mevcut sözleşmelerinde yapılacak tadillere ve iletim faaliyeti ile vazgeçilen faaliyetlerin devrine ilişkin yönetmelik – 28/11/2002 – 24950 sayı ile çıkarılmıştır

16. Organize Sanayi Bölgelerinin Elektrik Piyasası Faaliyetlerine Đlişkin Yönetmelik - 29/12/2006 – 26391 sayı ile çıkarılmıştır.

17. Elektrik piyasasında dağıtım sistemi yatırımlarının düzenlenmesi ve planlardaki gerçekleşmelerin denetlenmesi hakkında yönetmelik - 07/01/2007 – 26396 sayı ile çıkarılmıştır.

18. Elektrik piyasası yan hizmetler yönetmeliği - 27/12/2008 – 27093 sayı ile çıkarılmıştır.

19. Elektrik piyasası aydınlatma yönetmeliği - 10/07/2009 – 27284 sayı ile çıkarılmıştır.

EPDK tarafından Elektrik Piyasası için 10 adet tebliğ çıkarılmıştır

1. 21/12/2006 tarihli ve 26383 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 20 Dağıtım Şirketinin Đlk Uygulama Dönemine Đlişkin Gelir Düzenlemesi Hakkında Tebliğ – 3 kez değiştirilmiştir.

2. 21/12/2006 tarihli ve 26383 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Elektrik Dağıtım Bölgelerinde Uygulanacak Fiyat Eşitleme Mekanizması Hakkında Tebliğ - 1 kez değiştirilmiştir.

3. 31/08/2003 tarihli ve 25215 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Elektrik Piyasasında Perakende Satış Sözleşmesi Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ – 2 kez değiştirilmiştir.

4. 23 Temmuz 2004 tarihli ve 25531 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Elektrik Enerjisi Üretmek Amacıyla Aynı Bölge ve Aynı Kaynak Đçin Yapılmış Birden Fazla Lisans Başvurusu Olması Halinde Seçim Yapılmasına Đlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ

5. 30/03/2003 tarihli ve 25064 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına Đlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ -2 kez değiştirildikten sonra 04/11/2003 tarihli ve 25279 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına Đlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ ile yenisi yürürlüğe girmesinden sonra önceki tebliğ kaldırılmıştır. Bu tebliğde 1 kez değiştirilmiştir.

26/07/2006 tarihli ve 26240 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “ Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına Đlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ ” yürürlükten kaldırılmıştır.

6. 27/3/2003 tarihli ve 25061 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik Piyasasında Đletim ve Dağıtım Sistemlerine Bağlantı ve Sistem Kullanımı Hakkında Tebliğ – 5 kez değiştirilmiştir.

7. 22/03/2003 tarihli ve 25056 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Elektrik Piyasasında Kullanılacak Sayaçlar Hakkında Tebliğ - 2 kez değiştirilmiştir.

8. 11/10/2002 tarih ve 24903 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Rüzgâr ve Güneş Ölçümlerine Đlişkin Tebliğ.

Sonra 19/01/2006 tarihli ve 26054 sayılı Resmi Gazete ile tebliğ yürürlükten kaldırılmıştır.

(3)

9. 07/09/ 2005 tarihli ve 25929 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Piyasa Đşletim Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ

24/01/2003 tarihli ve 25003 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Elektrik Piyasasında Gelir ve Tarife Düzenlemesi Kapsamında Düzenlemeye Tabi Unsurlar ve Raporlamaya Đlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ – 5 kez değiştirilmiştir.

11/08/2002 tarihli ve 24843 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Perakende Satış Hizmet Geliri ile Perakende Enerji Satış Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ - 1 kez değiştirilmiştir.

11/08/2002 tarihli ve 24843 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Đletim Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ

11/08/2002 tarihli ve 24843 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Dağıtım Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ – 1 kez değiştirilmiştir.

11/08/2002 tarihli ve 24843 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Đletim Ve Dağıtım Bağlantı Bedellerinin Belirlenmesi

Hakkında Tebliğ

10. 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunun 11 inci maddesinde muhtelif miktarlarda para cezaları 2003 ila 2010 yılları içinde ve her yıl geçerli olacak 6 adet tebliğ yayımlanmıştır.

EPDK tarafından Elektrik Piyasası için 179 adet kurul kararı ile 7 adet tarifeler için kurul kararı çıkarılmıştır.

Elektrik sektöründeki yapı

1902 yılında Tarsus’ ta su değirmenine bağlanan 2kW kurulu gücündeki dinamo sayesinde ülkemiz elektrik ile tanmışmıştır. Cumhuriyetin kuruluşunda 33MW kurulu güce ulaşılmıştır. 1933 yılında Đller Bankası, 1935 yılında Etibank ve Maden Teknik Arama ile Elektrik Đşleri Etüd Đdaresi kurulmuştur. Elektrifikasyon işleri bu kuruluşlar aracılığı ile yürütülürken 1950’ li yıllarında kurulu gücümüz 407,8MW’ a ulaşmıştır. 1954 yılında Devlet Su Đşleri kurulmuştur.

1970 yılında 1312 sayılı yasa ile Türkiye Elektrik Kurumu kurulmuştur. TEK ile belediyeler ve Đller Bankası dışında bütünlük daha doğrusu merkezi bir yapı sağlanmıştır. TEK’ in kuruluş tarihinde kurulu gücümüz 2234,9MW’ a çıkmıştır. 1982 yılında çıkarılan 2705 sayılı yasa ile belediyeler ve birliklerin ellerindeki elektrik tesisleri TEK’ e devredilmiştir. Bu tarihte kurulu gücümüz 6638,6MW’ a çıkmıştır.

1984 yılında kabul edilen 3096 sayılı yasa ile TEK’ in tekel statüsü kaldırılmıştır. 1993’ te TEK ikiye ayrılmıştır. Dağıtım hizmetlerinden sorumlu olarak Türkiye Elektrik Dağıtım A. Ş. ( TEDAŞ ) kurulmuştur. Üretim ve iletimden sorumlu Türkiye Elektrik Üretim - Đletim A.Ş. ( TEAŞ ) ise 2001’ de üçe bölünmüştür. Türkiye Elektrik Üretim A.Ş. ( EÜAŞ ), Türkiye Elektrik Đletim A.Ş. ( TEĐAŞ ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. ( TETAŞ ) kurulmuştur.

Siyasi erk enerji konusunda ulusal politika oluşturamamıştır. Yapılan yatırımlardaki hatalı ve günü birlik kararlar alarak adeta günü kurtarmaya çalışmıştır. Hatalı yatırımlar sonucu elektrik üretimi daha fazla dışa bağımlı hale getirilmiştir.

TEK’ in geçmişte merkezi bir yapıyla yürüttüğü planlama, yatırım, tesis ve işletmecilik bütünselliği parçalanmıştır. Parçalı yapıda ise görev alanların koordinasyonsuzluğu ve ekonomik öncelikler sonucu 01/07/ 2006 tarihinde Türkiye’ nin batısı uzun süre karanlığa gömülmüştür.

31 Aralık 2009 tarihi itibarı ile elektrik sektörümüzde;

• 65097 MWe kurulu güç ile 901 adet üretim,

• 3021,6 MWe kurulu güç ile 192 adet otoprodüktör,

• 4,02 MWe kurulu güç ile 1 adet otoprodüktör grubu,

• 118 adet OSB dağıtım,

(4)

• 1 adet iletim ( TEĐAŞ ),

• 21 adet dağıtım,

• 41 adet toptan satış,

• 21 adet parakende satış lisansı verilmiştir.

Ayrıca 2 tüzel kişilikte elektrik enerjisinin ithalatı/ihracatı faaliyetinde bulmaktadır. Irak için ihracat, Đran için ise ithalat faaliyeti söz konusudur.

Elektrik sektöründeki sorunlar

Elektrik sektöründe Cumhuriyet ile temelleri atılmış bir yapı süreci terkedilmiştir. Üretim, iletim, dağıtım ve elektrik sanayi tesislerinde yaşanılan gelişmeler, sıkıntılar son dönemlerde giderek artmıştır.

Sorumlulukları ve ekonomik öncelikleri, farklı, böylesine dağınık ve çok başlı yapıyı düzenlemek ve denetlemek üzere kurulmuş ve kurul üyeleri siyasal iktidarlar tarafından atanan ancak siyasi sorumluluğu olmayan sözde bağımsız ve sözde özerk bir idari yapı olarak EPDK kurulmuştur.

EPDK uygulamalarındaki kaos yukarıdaki bölümde verilmiştir. Çıkarılan 19 yönetmelik 100 kez değiştirilmiştir. Aynı şekilde tebliğ ve kurul kararları sık sık değişikliğe uğramıştır. Böyle olunca da mevzuatın takibi zor olmaktadır.

EPDK tarafından alınan kararların yaptırımları olmayınca da mağdur sayısı hızla artmaktadır.

Bölgemizi ve sektörümüzü ilgilendiren bazı sorunları sıralarsak:

1. Elektrik enerjisinde planlı veya plansız kesintiler yaşanmaktadır.

2. Elektrik enerjisi temininde kalite sorunu bulunmaktadır. Gerilim düşüklüğü ya da yükselmesi ve frekans sorunları bulunmaktadır.

3. Elektrik enerjisi ilk başvurularında, proje onaylarında, muayyene ve kontrollerde ve elektrik satış sözleşmesi uygulamalarında tıkanıklık yaşanmakta ve süreç oldukça uzamaktadır.

4. Elektrik dağıtımını yapan şirketler tarafından yapılacak yatırımlar planlamada olmadığı gerekçesi ile enerji talebinde bulunanlara yaptırılmaya zorlanmaktadır.

5. Kent gelişmesinde nazım imar planları hazırlanmalı ve alt yapı kuruluşları da yatırımları zamanında ve bölge ihtiyacını karşılayacak süreç içinde yapılmamaktadır.

6. Bölgemizde dış aydınlatma sorunları bulunmaktadır.

7. Enerji iletim ve dağıtım kuruluşları satın aldıkları elektromekanik ürünleri standartlarına göre tip testlerinin yapılması zorunlu hale getirilmiştir. Kısa devre testleri ise ülkemizde yapılamadığı için yurt dışında yüksek ücretler ödenerek yapılmaktadır. Bu da yerli elektromekanik sanayinin gelişmesine engel teşkil etmektedir.

Çözüm Önerileri

Bölgemizi ve sektörümüzü ilgilendiren sorunların çözüm önerilerini sıralarsak:

1. Bölgemizde yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılma şansı bulunmaktadır. Bununla ilgili yasa bir an önce çıkarılmalıdır.

2. Elektrik enerjisinde planlı kesintiler en aza indirilmeli ve plansız kesintiler bir an önce önlenmelidir.

3. Elektrik enerjisi temininde kalite sorunu ancak bu konudaki yaptırımlar yerine getirilerek gerilim düşüklüğü ya da yükselmesi ve frekans sorunlarını çözümlenmelidir.

4. Elektrik enerjisi talep başvurularında, proje onaylarında, muayyene ve kontrollerde ve elektrik satış sözleşmesi uygulamaları kolaylaştırılmalıdır. Mevzuattaki sürelere uymayanlar için yaptırımlar uygulanmalıdır. Tıkanıklıklar aşılmalı ve süreç kısaltılmalıdır.

5. Elektrik dağıtımını yapan şirketler yatırımları kendileri ve zamanında hazır olacak biçimde yapmalıdır.

(5)

6. Kent gelişmesinde nazım imar planları hazırlanmalı ve alt yapı kuruluşları da yatırımları zamanında ve bölge ihtiyacını karşılayacak süreç içinde yapılmalıdır.

7. Bölgemizde dış aydınlatma sorunlarına mühendislik çözümleri bulunmalıdır. Aydınlatma kirliliğinin önüne geçilmelidir.

8. Alt yapı tesislerinin deneyimli ekipler eliyle işletme bakım yapılmalıdır.

9. Üretim kapasite projeksiyonundan talep tarafı yönetimine kadar üretim-iletim-dağıtım tüketim fiziki ilişkisini kurabilen, merkezi planlama anlayışına sahip özerk bir yapı kurulmalıdır.

10. Elektrik üretiminde kaynak çeşitliliği arttırılmalı ve yerli ve yenilenebilir kaynaklara dayalı elektrik üretimi kamu eliyle hızlandırılmalıdır.

11. Nükleer Enerji Santralleri, kaynak bağımlılığı, atık sorunları ve güvenlik sorunları için çözümler üretilerek kurulabilir.

12. Dağıtım özelleştirmelerinde yabancı paylarına karşı yerli elektromekanik sanayi korunmalı ve gelişmesi sağlanmalıdır.

13. Ülkemizin yetişmiş insan gücünden en iyi şekilde yararlanılmalıdır.

14. Ülkemizde bir an önce kısa devre yüksek gerilim güç laboratuvarı kurulmalıdır.

15. Sorunlar ve çözümleri için EMO katılımı ile birlikte ortak çalışma zemini bulunmalıdır.

KAYNAKÇALAR:

1. EPDK yayınları ( www.epdk.org.tr )

2. 1312’ den 4628’ e yüksek gerilim ( TEK’ ten piyasa’ ya ) – E.Orhan Örücü, Necati Đpek, Olgun Sakarya – EMO - 2009