İŞ KANUNU
Kanun No : 4857
Kabul Tarihi : 22/05/2003
Resmi Gazete Tarihi: 10/06/2003 Resmi Gazete Sayısı: 25134
BİRİNCİ BÖLÜM : Genel Hükümler
Amaç ve kapsam
Madde 1 - Bu Kanunun amacı iĢverenler ile bir iĢ sözleĢmesine dayanarak çalıĢtırılan iĢçilerin çalıĢma Ģartları ve çalıĢma ortamına iliĢkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir.
Bu Kanun, 4 üncü maddedeki istisnalar dıĢında kalan bütün iĢyerlerine, bu iĢyerlerinin iĢverenleri ile iĢveren vekillerine ve iĢçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.
ĠĢyerleri, iĢverenler, iĢveren vekilleri ve iĢçiler, 3 üncü maddedeki bildirim gününe bakılmaksızın bu Kanun hükümleri ile bağlı olurlar.
Tanımlar
Madde 2 - Bir iĢ sözleĢmesine dayanarak çalıĢan gerçek kiĢiye iĢçi, iĢçi çalıĢtıran gerçek veya tüzel kiĢiye yahut tüzel kiĢiliği olmayan kurum ve kuruluĢlara iĢveren, iĢçi ile iĢveren arasında kurulan iliĢkiye iĢ iliĢkisi denir. ĠĢveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile iĢçinin birlikte örgütlendiği birime iĢyeri denir.
ĠĢverenin iĢyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (iĢyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da iĢyerinden sayılır.
ĠĢyeri, iĢyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluĢturulan iĢ organizasyonu kapsamında bir bütündür.
(Ek fıkra: 23/07/2010 - 6009 S.K./48. md.) Bu Kanunun uygulanması bakımından;
a) ĠĢyerinde iĢ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görev yapmak üzere Bakanlıkça belgelendirilmiĢ hekimler, iĢyeri hekimini; mühendis, mimar ve teknik elemanlar ise iĢ güvenliği uzmanını,
b) ĠĢ sağlığı ve güvenliği hizmetlerini vermek üzere, gerekli donanım ve personele sahip olan Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluĢları ile Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren Ģirketlerce kurulan ve iĢletilen müesseseler ortak sağlık ve güvenlik birimini,
c) ĠĢ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görev yapacak iĢyeri hekimi ve iĢ güvenliği uzmanlarının eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluĢları, üniversiteler ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren Ģirketlerce kurulan ve iĢletilen müesseseler eğitim kurumunu,
ifade eder.
ĠĢveren adına hareket eden ve iĢin, iĢyerinin ve iĢletmenin yönetiminde görev alan kimselere iĢveren vekili denir. ĠĢveren vekilinin bu sıfatla iĢçilere karĢı iĢlem ve yükümlülüklerinden doğrudan iĢveren sorumludur.
Bu Kanunda iĢveren için öngörülen her çeĢit sorumluluk ve zorunluluklar iĢveren vekilleri hakkında da uygulanır. ĠĢveren vekilliği sıfatı, iĢçilere tanınan hak ve yükümlülükleri ortadan kaldırmaz.
Bir iĢverenden, iĢyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine iliĢkin yardımcı iĢlerinde veya asıl iĢin bir bölümünde iĢletmenin ve iĢin gereği ile teknolojik nedenlerle
uzmanlık gerektiren iĢlerde iĢ alan ve bu iĢ için görevlendirdiği iĢçilerini sadece bu iĢyerinde aldığı iĢte çalıĢtıran diğer iĢveren ile iĢ aldığı iĢveren arasında kurulan iliĢkiye asıl iĢveren-alt iĢveren iliĢkisi denir. Bu iliĢkide asıl iĢveren, alt iĢverenin iĢçilerine karĢı o iĢyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, iĢ sözleĢmesinden veya alt iĢverenin taraf olduğu toplu iĢ sözleĢmesinden doğan yükümlülüklerinden alt iĢveren ile birlikte sorumludur.
Asıl iĢverenin iĢçilerinin alt iĢveren tarafından iĢe alınarak çalıĢtırılmaya devam ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha önce o iĢyerinde çalıĢtırılan kimse ile alt iĢveren iliĢkisi kurulamaz. Aksi halde ve genel olarak asıl iĢveren alt iĢveren iliĢkisinin muvazaalı iĢleme dayandığı kabul edilerek alt iĢverenin iĢçileri baĢlangıçtan itibaren asıl iĢverenin iĢçisi sayılarak iĢlem görürler. ĠĢletmenin ve iĢin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren iĢler dıĢında asıl iĢ bölünerek alt iĢverenlere verilemez.
(Ek fıkra: 01/07/2006 - 5538 S.K./18. md.) Kanuna veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulan kamu kurum ve kuruluĢları ile bunların doğrudan veya dolaylı olarak sermayesinin en az yüzde ellisine sahip oldukları ortaklıklarda, 4734 sayılı Kamu Ġhale Kanunu veya diğer kanun hükümleri çerçevesinde, hizmet alımı amacıyla yapılan sözleĢmeler gereğince, yüklenici aracılığıyla çalıĢtırılanlar, bu Ģekilde çalıĢmıĢ olmalarına dayanarak;
a) Bu kurum, kuruluĢ ve ortaklıklara ait kadro veya pozisyonlara atanmaya,
b) Bu kurum, kuruluĢ ve ortaklıklara ait iĢyerlerinin kadro veya pozisyonlarında çalıĢanlar için toplu iĢ sözleĢmesi, personel kanunları veya ilgili diğer mevzuat hükümlerine göre belirlenen her türlü mali haklar ile sosyal yardımlardan yararlanmaya,
hak kazanamazlar.
(Ek fıkra: 01/07/2006 - 5538 S.K./18. md.) Sekizinci fıkrada belirtilen iĢyerlerinde yükleniciler dıĢında kalan iĢverenler tarafından çalıĢtırılanlar ile bu iĢyerlerinin tabi oldukları ihale mevzuatı çerçevesinde kendi nam ve hesabına sözleĢme yaparak üstlendiği ihale konusu iĢte doğrudan kendileri çalıĢanlar da aynı hükümlere tabidir. Sekizinci fıkrada belirtilen kurum, kuruluĢ veya ortaklıkların sermayesine katıldıkları ortaklıkların kadro veya pozisyonlarında çalıĢan iĢçilerin, ortak durumundaki kamu kurum, kuruluĢ veya ortaklıkların kadro veya pozisyonlarına atanma ya da bu kurum, kuruluĢ veya ortaklıklarda geçerli olan mali haklar ile sosyal yardımlardan yararlanma talepleri hakkında da sekizinci fıkra hükümleri uygulanır. Hizmet alımına dayanak teĢkil edecek sözleĢme ve Ģartnamelere;
a) ĠĢe alınacak kiĢilerin belirlenmesi ve iĢten çıkarma yetkisinin kamu kurum, kuruluĢları ve ortaklıklarına bırakılması,
b) Hizmet alım sözleĢmeleri çerçevesinde ya da geçici iĢçi olarak aynı iĢ yerinde daha önce çalıĢmıĢ olanların çalıĢtırılmasına devam olunması,
yönünde hükümler konulamaz.
İşyerini bildirme
Madde 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir iĢyerini kuran, her ne suretle olursa olsun devralan, çalıĢma konusunu kısmen veya tamamen değiĢtiren veya herhangi bir sebeple faaliyetine son veren ve iĢyerini kapatan iĢveren, iĢyerinin unvan ve adresini, çalıĢtırılan iĢçi sayısını, çalıĢma konusunu, iĢin baĢlama veya bitme gününü, kendi adını ve soyadını yahut unvanını, adresini, varsa iĢveren vekili veya vekillerinin adı, soyadı ve adreslerini bir ay içinde bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadır.
(DeğiĢik fıkra: 15/05/2008 - 5763 S.K./1. md.)(*) Bu Kanunun 2 nci maddesinin altıncı fıkrasına göre iĢ alan alt iĢveren; kendi iĢyerinin tescili için asıl iĢverenden aldığı yazılı alt iĢverenlik sözleĢmesi ve gerekli belgelerle birlikte, birinci fıkra hükmüne göre bildirim yapmakla yükümlüdür. Bölge müdürlüğünce tescili yapılan bu iĢyerine ait belgeler gerektiğinde iĢ müfettiĢlerince incelenir. Ġnceleme sonucunda muvazaalı iĢlemin tespiti halinde, bu tespite iliĢkin gerekçeli müfettiĢ raporu iĢverenlere tebliğ edilir. Bu rapora karĢı tebliğ tarihinden itibaren altı iĢgünü içinde iĢverenlerce yetkili iĢ mahkemesine itiraz
edilebilir. Ġtiraz üzerine verilen kararlar kesindir. Rapora altı iĢ günü içinde itiraz edilmemiĢ veya mahkeme muvazaalı iĢlemin tespitini onamıĢ ise tescil iĢlemi iptal edilir ve alt iĢverenin iĢçileri baĢlangıçtan itibaren asıl iĢverenin iĢçileri sayılır.
(Ek fıkra: 11/06/2003 - 4884 S.K./10. md.) Ancak, Ģirketlerin tescil kayıtları ise ticaret sicili memurluklarının gönderdiği belgeler üzerinden yapılır ve bu belgeler ilgili ticaret sicili memurluğunca bir ay içinde ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ilgili bölge müdürlüklerine gönderilir.
(Ek fıkra: 15/05/2008 - 5763 S.K./1. md.) Asıl iĢveren-alt iĢveren iliĢkisinin kurulması, bildirimi ve iĢyerinin tescili ile yapılacak sözleĢmede bulunması gerekli diğer hususlara iliĢkin usul ve esaslar, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
İstisnalar
Madde 4 - AĢağıda belirtilen iĢlerde ve iĢ iliĢkilerinde bu Kanun hükümleri uygulanmaz;
a) Deniz ve hava taĢıma iĢlerinde,
b) 50’den az iĢçi çalıĢtırılan (50 dahil) tarım ve orman iĢlerinin yapıldığı iĢyerlerinde veya iĢletmelerinde,
c) Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeĢit yapı iĢleri,
d) Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dıĢardan baĢka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı iĢlerde,
e) Ev hizmetlerinde,
f) ĠĢ sağlığı ve güvenliği hükümleri saklı kalmak üzere çıraklar hakkında, g) Sporcular hakkında,
h) Rehabilite edilenler hakkında,
ı) 507 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kiĢinin çalıĢtığı iĢyerlerinde.(*)
ġu kadar ki;
a) Kıyılarda veya liman ve iskelelerde gemilerden karaya ve karadan gemilere yapılan yükleme ve boĢaltma iĢleri,
b) Havacılığın bütün yer tesislerinde yürütülen iĢler,
c) Tarım sanatları ile tarım aletleri, makine ve parçalarının yapıldığı atölye ve fabrikalarda görülen iĢler,
d) Tarım iĢletmelerinde yapılan yapı iĢleri,
e) Halkın faydalanmasına açık veya iĢyerinin eklentisi durumunda olan park ve bahçe iĢleri,
f) Deniz ĠĢ Kanunu kapsamına girmeyen ve tarım iĢlerinden sayılmayan, denizlerde çalıĢan su ürünleri üreticileri ile ilgili iĢler,
Bu Kanun hükümlerine tabidir.
Eşit davranma ilkesi
Madde 5 - ĠĢ iliĢkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düĢünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz.
ĠĢveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalıĢan iĢçi karĢısında kısmi süreli çalıĢan iĢçiye, belirsiz süreli çalıĢan iĢçi karĢısında belirli süreli çalıĢan iĢçiye farklı iĢlem yapamaz.
ĠĢveren, biyolojik veya iĢin niteliğine iliĢkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir iĢçiye, iĢ sözleĢmesinin yapılmasında, Ģartlarının oluĢturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı iĢlem yapamaz.
Aynı veya eĢit değerde bir iĢ için cinsiyet nedeniyle daha düĢük ücret kararlaĢtırılamaz.
ĠĢçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düĢük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz.
ĠĢ iliĢkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında iĢçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan baĢka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir. 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi hükümleri saklıdır.
20 nci madde hükümleri saklı kalmak üzere iĢverenin yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davrandığını iĢçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, iĢçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, iĢveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur.
İşyerinin veya bir bölümünün devri
Madde 6 - ĠĢyeri veya iĢyerinin bir bölümü hukuki bir iĢleme dayalı olarak baĢka birine devredildiğinde, devir tarihinde iĢyerinde veya bir bölümünde mevcut olan iĢ sözleĢmeleri bütün hak ve borçları ile birlikte devralana geçer.
Devralan iĢveren, iĢçinin hizmet süresinin esas alındığı haklarda, iĢçinin devreden iĢveren yanında iĢe baĢladığı tarihe göre iĢlem yapmakla yükümlüdür.
Yukarıdaki hükümlere göre devir halinde, devirden önce doğmuĢ olan ve devir tarihinde ödenmesi gereken borçlardan devreden ve devralan iĢveren birlikte sorumludurlar.
Ancak bu yükümlülüklerden devreden iĢverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yıl ile sınırlıdır.
Tüzel kiĢiliğin birleĢme veya katılma ya da türünün değiĢmesiyle sona erme halinde birlikte sorumluluk hükümleri uygulanmaz.
Devreden veya devralan iĢveren iĢ sözleĢmesini sırf iĢyerinin veya iĢyerinin bir bölümünün devrinden dolayı feshedemez ve devir iĢçi yönünden fesih için haklı sebep oluĢturmaz. Devreden veya devralan iĢverenin ekonomik ve teknolojik sebeplerin yahut iĢ organizasyonu değiĢikliğinin gerekli kıldığı fesih hakları veya iĢçi ve iĢverenlerin haklı sebeplerden derhal fesih hakları saklıdır.
Yukarıdaki hükümler, iflas dolayısıyla malvarlığının tasfiyesi sonucu iĢyerinin veya bir bölümünün baĢkasına devri halinde uygulanmaz.
Geçici iş ilişkisi
Madde 7 - ĠĢveren, devir sırasında yazılı rızasını almak suretiyle bir iĢçiyi; holding bünyesi içinde veya aynı Ģirketler topluluğuna bağlı baĢka bir iĢyerinde veya yapmakta olduğu iĢe benzer iĢlerde çalıĢtırılması koĢuluyla baĢka bir iĢverene iĢ görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarak devrettiğinde geçici iĢ iliĢkisi gerçekleĢmiĢ olur. Bu halde iĢ sözleĢmesi devam etmekle beraber, iĢçi bu sözleĢmeye göre üstlendiği iĢin görülmesini, iĢ sözleĢmesine geçici iĢ iliĢkisi kurulan iĢverene karĢı yerine getirmekle yükümlü olur. Geçici iĢ iliĢkisi kurulan iĢveren iĢçiye talimat verme hakkına sahip olup, iĢçiye sağlık ve güvenlik risklerine karĢı gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür.
Geçici iĢ iliĢkisi altı ayı geçmemek üzere yazılı olarak yapılır, gerektiğinde en fazla iki defa yenilenebilir.
ĠĢverenin, ücreti ödeme yükümlülüğü devam eder. Geçici iĢ iliĢkisi kurulan iĢveren, iĢçinin kendisinde çalıĢtığı sürede ödenmeyen ücretinden, iĢçiyi gözetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden iĢveren ile birlikte sorumludur.
ĠĢçi, iĢyerine ve iĢe iliĢkin olup kusuru ile sebep olduğu zarardan geçici iĢ iliĢkisi kurulan iĢverene karĢı sorumludur. ĠĢçinin geçici sözleĢmesinden aksi anlaĢılmıyorsa, iĢçinin diğer hak ve yükümlülüklerine iliĢkin bu Kanundaki düzenlemeler geçici iĢ iliĢkisi kurulan iĢverenle olan iliĢkisine de uygulanır.
ĠĢçiyi geçici olarak devralan iĢveren grev ve lokavt aĢamasına gelen bir toplu iĢ uyuĢmazlığının tarafı ise, iĢçi grev ve lokavtın uygulanması sırasında çalıĢtırılamaz. Ancak,
2822 sayılı Toplu ĠĢ SözleĢmesi, Grev ve Lokavt Kanununun 39 uncu maddesi hükümleri saklıdır. ĠĢveren, iĢçisini grev ve lokavt süresince kendi iĢyerinde çalıĢtırmak zorundadır.
Toplu iĢçi çıkarmaya gidilen iĢyerlerinde çıkarma tarihinden itibaren altı ay içinde toplu iĢçi çıkarmanın konusu olan iĢlerde geçici iĢ iliĢkisi gerçekleĢmez.
İKİNCİ BÖLÜM : İş Sözleşmesi, Türleri ve Feshi
Tanım ve şekil
Madde 8 - ĠĢ sözleĢmesi, bir tarafın (iĢçi) bağımlı olarak iĢ görmeyi, diğer tarafın (iĢveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluĢan sözleĢmedir. ĠĢ sözleĢmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir Ģekle tabi değildir.
Süresi bir yıl ve daha fazla olan iĢ sözleĢmelerinin yazılı Ģekilde yapılması zorunludur.
Bu belgeler damga vergisi ve her çeĢit resim ve harçtan muaftır.
Yazılı sözleĢme yapılmayan hallerde iĢveren iĢçiye en geç iki ay içinde genel ve özel çalıĢma koĢullarını, günlük ya da haftalık çalıĢma süresini, temel ücreti ve varsa ücret eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleĢmenin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren yazılı bir belge vermekle yükümlüdür. Süresi bir ayı geçmeyen belirli süreli iĢ sözleĢmelerinde bu fıkra hükmü uygulanmaz. ĠĢ sözleĢmesi iki aylık süre dolmadan sona ermiĢ ise, bu bilgilerin en geç sona erme tarihinde iĢçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur.
Türü ve çalışma biçimlerini belirleme serbestisi
Madde 9 - Taraflar iĢ sözleĢmesini, Kanun hükümleriyle getirilen sınırlamalar saklı kalmak koĢuluyla, ihtiyaçlarına uygun türde düzenleyebilirler.
ĠĢ sözleĢmeleri belirli veya belirsiz süreli yapılır. Bu sözleĢmeler çalıĢma biçimleri bakımından tam süreli veya kısmi süreli yahut deneme süreli ya da diğer türde oluĢturulabilir.
Sürekli ve süreksiz işlerdeki iş sözleşmeleri
Madde 10 - Nitelikleri bakımından en çok otuz iĢ günü süren iĢlere süreksiz iĢ, bundan fazla devam edenlere sürekli iĢ denir.
Bu Kanunun 3, 8, 12, 13, 14, 15, 17, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 34, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 75, 80 ve geçici 6 ncı maddeleri süreksiz iĢlerde yapılan iĢ sözleĢmelerinde uygulanmaz. Süreksiz iĢlerde, bu maddelerde düzenlenen konularda Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır.
Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi
Madde 11 - ĠĢ iliĢkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleĢme belirsiz süreli sayılır. Belirli süreli iĢlerde veya belli bir iĢin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koĢullara bağlı olarak iĢveren ile iĢçi arasında yazılı Ģekilde yapılan iĢ sözleĢmesi belirli süreli iĢ sözleĢmesidir.
Belirli süreli iĢ sözleĢmesi, esaslı bir neden olmadıkça, birden fazla üst üste (zincirleme) yapılamaz. Aksi halde iĢ sözleĢmesi baĢlangıçtan itibaren belirsiz süreli kabul edilir.
Esaslı nedene dayalı zincirleme iĢ sözleĢmeleri, belirli süreli olma özelliğini korurlar.
Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi ayırımın sınırları
Madde 12 - Belirli süreli iĢ sözleĢmesi ile çalıĢtırılan iĢçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iĢ sözleĢmesinin süreli olmasından dolayı belirsiz süreli iĢ sözleĢmesiyle çalıĢtırılan emsal iĢçiye göre farklı iĢleme tabi tutulamaz.
Belirli süreli iĢ sözleĢmesi ile çalıĢan iĢçiye, belirli bir zaman ölçüt alınarak ödenecek ücret ve paraya iliĢkin bölünebilir menfaatler, iĢçinin çalıĢtığı süreye orantılı olarak verilir.
Herhangi bir çalıĢma Ģartından yararlanmak için aynı iĢyeri veya iĢletmede geçirilen kıdem arandığında belirli süreli iĢ sözleĢmesine göre çalıĢan iĢçi için farklı kıdem uygulanmasını haklı gösteren bir neden olmadıkça, belirsiz süreli iĢ sözleĢmesi ile çalıĢan emsal iĢçi hakkında esas alınan kıdem uygulanır.
Emsal iĢçi, iĢyerinde aynı veya benzeri iĢte belirsiz süreli iĢ sözleĢmesiyle çalıĢtırılan iĢçidir. ĠĢyerinde böyle bir iĢçi bulunmadığı takdirde, o iĢkolunda Ģartlara uygun bir iĢyerinde aynı veya benzer iĢi üstlenen belirsiz süreli iĢ sözleĢmesiyle çalıĢtırılan iĢçi dikkate alınır.
Kısmi süreli ve tam süreli iş sözleşmesi
Madde 13 - ĠĢçinin normal haftalık çalıĢma süresinin, tam süreli iĢ sözleĢmesiyle çalıĢan emsal iĢçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleĢme kısmi süreli iĢ sözleĢmesidir.
Kısmi süreli iĢ sözleĢmesi ile çalıĢtırılan iĢçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iĢ sözleĢmesinin kısmi süreli olmasından dolayı tam süreli emsal iĢçiye göre farklı iĢleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli çalıĢan iĢçinin ücret ve paraya iliĢkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal iĢçiye göre çalıĢtığı süreye orantılı olarak ödenir.
Emsal iĢçi, iĢyerinde aynı veya benzeri iĢte tam süreli çalıĢtırılan iĢçidir. ĠĢyerinde böyle bir iĢçi bulunmadığı takdirde, o iĢkolunda Ģartlara uygun iĢyerinde aynı veya benzer iĢi üstlenen tam süreli iĢ sözleĢmesiyle çalıĢtırılan iĢçi esas alınır.
ĠĢyerinde çalıĢan iĢçilerin, niteliklerine uygun açık yer bulunduğunda kısmi süreliden tam süreliye veya tam süreliden kısmi süreliye geçirilme istekleri iĢverence dikkate alınır ve boĢ yerler zamanında duyurulur.
Çağrı üzerine çalışma
Madde 14 - Yazılı sözleĢme ile iĢçinin yapmayı üstlendiği iĢle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iĢ görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaĢtırıldığı iĢ iliĢkisi, çağrı üzerine çalıĢmaya dayalı kısmi süreli bir iĢ sözleĢmesidir.
Hafta, ay veya yıl gibi bir zaman dilimi içinde iĢçinin ne kadar süreyle çalıĢacağını taraflar belirlemedikleri takdirde, haftalık çalıĢma süresi yirmi saat kararlaĢtırılmıĢ sayılır.
Çağrı üzerine çalıĢtırılmak için belirlenen sürede iĢçi çalıĢtırılsın veya çalıĢtırılmasın ücrete hak kazanır.
ĠĢçiden iĢ görme borcunu yerine getirmesini çağrı yoluyla talep hakkına sahip olan iĢveren, bu çağrıyı, aksi kararlaĢtırılmadıkça, iĢçinin çalıĢacağı zamandan en az dört gün önce yapmak zorundadır. Süreye uygun çağrı üzerine iĢçi iĢ görme edimini yerine getirmekle yükümlüdür. SözleĢmede günlük çalıĢma süresi kararlaĢtırılmamıĢ ise, iĢveren her çağrıda iĢçiyi günde en az dört saat üst üste çalıĢtırmak zorundadır.
Deneme süreli iş sözleşmesi
Madde 15 - Taraflarca iĢ sözleĢmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iĢ sözleĢmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir.
Deneme süresi içinde taraflar iĢ sözleĢmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. ĠĢçinin çalıĢtığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.
Takım sözleşmesi ile oluşturulan iş sözleşmeleri
Madde 16 - Birden çok iĢçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen bu iĢçilerden birinin, takım kılavuzu sıfatıyla iĢverenle yaptığı sözleĢmeye takım sözleĢmesi denir.
Takım sözleĢmesinin, oluĢturulacak iĢ sözleĢmeleri için hangi süre kararlaĢtırılmıĢ olursa olsun, yazılı yapılması gerekir. SözleĢmede her iĢçinin kimliği ve alacağı ücret ayrı ayrı gösterilir.
Takım sözleĢmesinde isimleri yazılı iĢçilerden her birinin iĢe baĢlamasıyla, o iĢçi ile iĢveren arasında takım sözleĢmesinde belirlenen Ģartlarla bir iĢ sözleĢmesi yapılmıĢ sayılır.
Ancak, takım sözleĢmesi hakkında Borçlar Kanununun 110 uncu maddesi hükmü de uygulanır.
ĠĢe baĢlamasıyla iĢ sözleĢmesi kurulan iĢçilere ücretlerini iĢveren veya iĢveren vekili her birine ayrı ayrı ödemek zorundadır. Takım kılavuzu için, takıma dahil iĢçilerin ücretlerinden iĢe aracılık veya benzeri bir nedenle kesinti yapılamaz.
Süreli fesih
Madde 17 - Belirsiz süreli iĢ sözleĢmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir.
ĠĢ sözleĢmeleri;
a) ĠĢi altı aydan az sürmüĢ olan iĢçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından baĢlayarak iki hafta sonra,
b) ĠĢi altı aydan birbuçuk yıla kadar sürmüĢ olan iĢçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından baĢlayarak dört hafta sonra,
c) ĠĢi birbuçuk yıldan üç yıla kadar sürmüĢ olan iĢçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından baĢlayarak altı hafta sonra,
d) ĠĢi üç yıldan fazla sürmüĢ iĢçi için, bildirim yapılmasından baĢlayarak sekiz hafta sonra,
FeshedilmiĢ sayılır.
Bu süreler asgari olup sözleĢmeler ile artırılabilir.
Bildirim Ģartına uymayan taraf, bildirim süresine iliĢkin ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.
ĠĢveren bildirim süresine ait ücreti peĢin vermek suretiyle iĢ sözleĢmesini feshedebilir.
ĠĢverenin bildirim Ģartına uymaması veya bildirim süresine ait ücreti peĢin ödeyerek sözleĢmeyi feshetmesi, bu Kanunun 18, 19, 20 ve 21 inci maddesi hükümlerinin uygulanmasına engel olmaz. 18 inci maddenin birinci fıkrası uyarınca bu Kanunun 18, 19, 20 ve 21 inci maddelerinin uygulanma alanı dıĢında kalan iĢçilerin iĢ sözleĢmesinin, fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda iĢçiye bildirim süresinin üç katı tutarında tazminat ödenir. Fesih için bildirim Ģartına da uyulmaması ayrıca dördüncü fıkra uyarınca tazminat ödenmesini gerektirir.
Bu maddeye göre ödenecek tazminatlar ile bildirim sürelerine ait peĢin ödenecek ücretin hesabında 32 nci maddenin birinci fıkrasında yazılan ücrete ek olarak iĢçiye sağlanmıĢ para veya para ile ölçülmesi mümkün sözleĢme ve Kanundan doğan menfaatler de göz önünde tutulur.
Feshin geçerli sebebe dayandırılması
Madde 18 - Otuz veya daha fazla iĢçi çalıĢtıran iĢyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan iĢçinin belirsiz süreli iĢ sözleĢmesini fesheden iĢveren, iĢçinin yeterliliğinden veya davranıĢlarından ya da iĢletmenin, iĢyerinin veya iĢin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır.
Altı aylık kıdem hesabında bu Kanunun 66 ncı maddesindeki süreler dikkate alınır.
Özellikle aĢağıdaki hususlar fesih için geçerli bir sebep oluĢturmaz:
a) Sendika üyeliği veya çalıĢma saatleri dıĢında veya iĢverenin rızası ile çalıĢma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak.
b) ĠĢyeri sendika temsilciliği yapmak.
c) Mevzuattan veya sözleĢmeden doğan haklarını takip veya yükümlülüklerini yerine getirmek için iĢveren aleyhine idari veya adli makamlara baĢvurmak veya bu hususta baĢlatılmıĢ sürece katılmak.(*)
d) Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüĢ ve benzeri nedenler.
e) 74 üncü maddede öngörülen ve kadın iĢçilerin çalıĢtırılmasının yasak olduğu sürelerde iĢe gelmemek.
f) Hastalık veya kaza nedeniyle 25 inci maddenin (I) numaralı bendinin (b) alt bendinde öngörülen bekleme süresinde iĢe geçici devamsızlık.
ĠĢçinin altı aylık kıdemi, aynı iĢverenin bir veya değiĢik iĢyerlerinde geçen süreler birleĢtirilerek hesap edilir. ĠĢverenin aynı iĢkolunda birden fazla iĢyerinin bulunması halinde, iĢyerinde çalıĢan iĢçi sayısı, bu iĢyerlerinde çalıĢan toplam iĢçi sayısına göre belirlenir.
ĠĢletmenin bütününü sevk ve idare eden iĢveren vekili ve yardımcıları ile iĢyerinin bütününü sevk ve idare eden ve iĢçiyi iĢe alma ve iĢten çıkarma yetkisi bulunan iĢveren vekilleri hakkında bu madde, 19 ve 21 inci maddeler ile 25 inci maddenin son fıkrası uygulanmaz.
Sözleşmenin feshinde usul
Madde 19 - ĠĢveren fesih bildirimini yazılı olarak yapmak ve fesih sebebini açık ve kesin bir Ģekilde belirtmek zorundadır.
Hakkındaki iddialara karĢı savunmasını almadan bir iĢçinin belirsiz süreli iĢ sözleĢmesi, o iĢçinin davranıĢı veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. Ancak, iĢverenin 25 inci maddenin (II) numaralı bendi Ģartlarına uygun fesih hakkı saklıdır.
Fesih bildirimine itiraz ve usulü
Madde 20 - ĠĢ sözleĢmesi feshedilen iĢçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiası ile fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde iĢ mahkemesinde dava açabilir. (...)(*) taraflar anlaĢırlarsa uyuĢmazlık aynı sürede özel hakeme götürülür.
Feshin geçerli bir sebebe dayandığını ispat yükümlülüğü iĢverene aittir. ĠĢçi, feshin baĢka bir sebebe dayandığını iddia ettiği takdirde, bu iddiasını ispatla yükümlüdür.
Dava seri muhakeme usulüne göre iki ay içinde sonuçlandırılır. Mahkemece verilen kararın temyizi halinde, Yargıtay bir ay içinde kesin olarak karar verir.
(Ġptal fıkra: Anayasa Mah. 19/10/2005 tarih ve E. 2003/66, K. 2005/72)(*)
Geçersiz sebeple yapılan feshin sonuçları
Madde 21 - ĠĢverence geçerli sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verildiğinde, iĢveren, iĢçiyi bir ay içinde iĢe baĢlatmak zorundadır. ĠĢçiyi baĢvurusu üzerine iĢveren bir ay içinde iĢe baĢlatmaz ise, iĢçiye en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur.
Mahkeme veya özel hakem feshin geçersizliğine karar verdiğinde, iĢçinin iĢe baĢlatılmaması halinde ödenecek tazminat miktarını da belirler.
Kararın kesinleĢmesine kadar çalıĢtırılmadığı süre için iĢçiye en çok dört aya kadar doğmuĢ bulunan ücret ve diğer hakları ödenir.
ĠĢçi iĢe baĢlatılırsa, peĢin olarak ödenen bildirim süresine ait ücret ile kıdem tazminatı, yukarıdaki fıkra hükümlerine göre yapılacak ödemeden mahsup edilir. ĠĢe baĢlatılmayan iĢçiye bildirim süresi verilmemiĢ veya bildirim süresine ait ücret peĢin ödenmemiĢse, bu sürelere ait ücret tutarı ayrıca ödenir.
ĠĢçi kesinleĢen mahkeme veya özel hakem kararının tebliğinden itibaren on iĢgünü içinde iĢe baĢlamak için iĢverene baĢvuruda bulunmak zorundadır. ĠĢçi bu süre içinde baĢvuruda bulunmaz ise, iĢverence yapılmıĢ olan fesih geçerli bir fesih sayılır ve iĢveren sadece bunun hukuki sonuçları ile sorumlu olur.
Bu maddenin birinci, ikinci ve üçüncü fıkra hükümleri sözleĢmeler ile hiçbir suretle değiĢtirilemez; aksi yönde sözleĢme hükümleri geçersizdir.
Çalışma koşullarında değişiklik ve iş sözleşmesinin feshi
Madde 22 - ĠĢveren, iĢ sözleĢmesiyle veya iĢ sözleĢmesinin eki niteliğindeki personel yönetmeliği ve benzeri kaynaklar ya da iĢyeri uygulamasıyla oluĢan çalıĢma koĢullarında esaslı bir değiĢikliği ancak durumu iĢçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu Ģekle uygun olarak yapılmayan ve iĢçi tarafından altı iĢgünü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değiĢiklikler iĢçiyi bağlamaz. ĠĢçi değiĢiklik önerisini bu süre içinde kabul etmezse, iĢveren değiĢikliğin geçerli bir nedene dayandığını veya fesih için baĢka bir geçerli nedenin bulunduğunu yazılı olarak açıklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle iĢ sözleĢmesini feshedebilir. ĠĢçi bu durumda 17 ila 21 inci madde hükümlerine göre dava açabilir.
Taraflar aralarında anlaĢarak çalıĢma koĢullarını her zaman değiĢtirebilir. ÇalıĢma koĢullarında değiĢiklik geçmiĢe etkili olarak yürürlüğe konulamaz.
Yeni işverenin sorumluluğu
Madde 23 - Süresi belirli olan veya olmayan sürekli iĢ sözleĢmesi ile bir iĢverenin iĢine girmiĢ olan iĢçi, sözleĢme süresinin bitmesinden önce yahut bildirim süresine uymaksızın iĢini bırakıp baĢka bir iĢverenin iĢine girerse sözleĢmenin bu suretle feshinden ötürü, iĢçinin sorumluluğu yanında, ayrıca yeni iĢveren de aĢağıdaki hallerde birlikte sorumludur:
a) ĠĢçinin bu davranıĢına, yeni iĢe girdiği iĢveren sebep olmuĢsa.
b) Yeni iĢveren, iĢçinin bu davranıĢını bilerek onu iĢe almıĢsa.
c) Yeni iĢveren iĢçinin bu davranıĢını öğrendikten sonra dahi onu çalıĢtırmaya devam ederse.
İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı
Madde 24 - Süresi belirli olsun veya olmasın iĢçi, aĢağıda yazılı hallerde iĢ sözleĢmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:
I. Sağlık sebepleri:
a) ĠĢ sözleĢmesinin konusu olan iĢin yapılması iĢin niteliğinden doğan bir sebeple iĢçinin sağlığı veya yaĢayıĢı için tehlikeli olursa.
b) ĠĢçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluĢup görüĢtüğü iĢveren yahut baĢka bir iĢçi bulaĢıcı veya iĢçinin iĢi ile bağdaĢmayan bir hastalığa tutulursa.
II. Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
a) ĠĢveren iĢ sözleĢmesi yapıldığı sırada bu sözleĢmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlıĢ vasıflar veya Ģartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle iĢçiyi yanıltırsa.
b) ĠĢveren iĢçinin veya ailesi üyelerinden birinin Ģeref ve namusuna dokunacak Ģekilde sözler söyler, davranıĢlarda bulunursa veya iĢçiye cinsel tacizde bulunursa.
c) ĠĢveren iĢçiye veya ailesi üyelerinden birine karĢı sataĢmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut iĢçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karĢı davranıĢa özendirir, kıĢkırtır, sürükler, yahut iĢçiye ve ailesi üyelerinden birine karĢı hapsi gerektiren bir suç iĢlerse yahut iĢçi hakkında Ģeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnad veya ithamlarda bulunursa.
d) ĠĢçinin diğer bir iĢçi veya üçüncü kiĢiler tarafından iĢyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu iĢverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.
e) ĠĢveren tarafından iĢçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleĢme Ģartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
f) Ücretin parça baĢına veya iĢ tutarı üzerinden ödenmesi kararlaĢtırılıp da iĢveren tarafından iĢçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iĢ verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek iĢçinin eksik aldığı ücret karĢılanmazsa, yahut çalıĢma Ģartları uygulanmazsa.
III. Zorlayıcı sebepler:
ĠĢçinin çalıĢtığı iĢyerinde bir haftadan fazla süre ile iĢin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.
İşverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı
Madde 25 - Süresi belirli olsun veya olmasın iĢveren, aĢağıda yazılı hallerde iĢ sözleĢmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:
I- Sağlık sebepleri:
a) ĠĢçinin kendi kastından veya derli toplu olmayan yaĢayıĢından yahut içkiye düĢkünlüğünden doğacak bir hastalığa veya sakatlığa uğraması halinde, bu sebeple doğacak devamsızlığın ardı ardına üç iĢ günü veya bir ayda beĢ iĢ gününden fazla sürmesi.
b) ĠĢçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve iĢyerinde çalıĢmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması durumunda.
(a) alt bendinde sayılan sebepler dıĢında iĢçinin hastalık, kaza, doğum ve gebelik gibi hallerde iĢveren için iĢ sözleĢmesini bildirimsiz fesih hakkı; belirtilen hallerin iĢçinin iĢyerindeki çalıĢma süresine göre 17 nci maddedeki bildirim sürelerini altı hafta aĢmasından sonra doğar. Doğum ve gebelik hallerinde bu süre 74 üncü maddedeki sürenin bitiminde baĢlar. Ancak iĢçinin iĢ sözleĢmesinin askıda kalması nedeniyle iĢine gidemediği süreler için ücret iĢlemez.
II- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
a) ĠĢ sözleĢmesi yapıldığı sırada bu sözleĢmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya Ģartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek, yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek iĢçinin iĢvereni yanıltması.
b) ĠĢçinin, iĢveren yahut bunların aile üyelerinden birinin Ģeref ve namusuna dokunacak sözler sarfetmesi veya davranıĢlarda bulunması, yahut iĢveren hakkında Ģeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnadlarda bulunması.
c) ĠĢçinin iĢverenin baĢka bir iĢçisine cinsel tacizde bulunması.
d) ĠĢçinin iĢverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut iĢverenin baĢka iĢçisine sataĢması veya 84 üncü maddeye aykırı hareket etmesi.
e) ĠĢçinin, iĢverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, iĢverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranıĢlarda bulunması.
f) ĠĢçinin, iĢyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç iĢlemesi.
g) ĠĢçinin iĢverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki iĢgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iĢ günü, yahut bir ayda üç iĢgünü iĢine devam etmemesi.
h) ĠĢçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi.
ı) ĠĢçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden iĢin güvenliğini tehlikeye düĢürmesi, iĢyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya baĢka
eĢya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.
III- Zorlayıcı sebepler:
ĠĢçiyi iĢyerinde bir haftadan fazla süre ile çalıĢmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması.
IV- ĠĢçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığın 17 nci maddedeki bildirim süresini aĢması.
ĠĢçi feshin yukarıdaki bentlerde öngörülen sebeplere uygun olmadığı iddiası ile 18, 20 ve 21 inci madde hükümleri çerçevesinde yargı yoluna baĢvurabilir.
Derhal fesih hakkını kullanma süresi
Madde 26 - 24 ve 25 inci maddelerde gösterilen ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hallere dayanarak iĢçi veya iĢveren için tanınmıĢ olan sözleĢmeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu çeĢit davranıĢlarda bulunduğunu diğer tarafın öğrendiği günden baĢlayarak altı iĢ günü geçtikten ve her halde fiilin gerçekleĢmesinden itibaren bir yıl sonra kullanılamaz.
Ancak iĢçinin olayda maddi çıkar sağlaması halinde bir yıllık süre uygulanmaz.
Bu haller sebebiyle iĢçi yahut iĢverenden iĢ sözleĢmesini yukarıdaki fıkrada öngörülen süre içinde feshedenlerin diğer taraftan tazminat hakları saklıdır.
Yeni iş arama izni
Madde 27 - Bildirim süreleri içinde iĢveren, iĢçiye yeni bir iĢ bulması için gerekli olan iĢ arama iznini iĢ saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. ĠĢ arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz ve iĢçi isterse iĢ arama izin saatlerini birleĢtirerek toplu kullanabilir. Ancak iĢ arama iznini toplu kullanmak isteyen iĢçi, bunu iĢten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu iĢverene bildirmek zorundadır.
ĠĢveren yeni iĢ arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye iliĢkin ücret iĢçiye ödenir.
ĠĢveren, iĢ arama izni esnasında iĢçiyi çalıĢtırır ise iĢçinin izin kullanarak bir çalıĢma karĢılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıĢtırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder.
Çalışma belgesi
Madde 28 - ĠĢten ayrılan iĢçiye, iĢveren tarafından iĢinin çeĢidinin ne olduğunu ve süresini gösteren bir belge verilir.
Belgenin vaktinde verilmemesinden veya belgede doğru olmayan bilgiler bulunmasından zarar gören iĢçi veyahut iĢçiyi iĢine alan yeni iĢveren eski iĢverenden tazminat isteyebilir.
Bu belgeler her türlü resim ve harçtan muaftır.
Toplu işçi çıkarma
Madde 29 - ĠĢveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri iĢletme, iĢyeri veya iĢin gerekleri sonucu toplu iĢçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile, iĢyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye ĠĢ Kurumuna bildirir.
ĠĢyerinde çalıĢan iĢçi sayısı:
a) 20 ile 100 iĢçi arasında ise, en az 10 iĢçinin,
b) 101 ile 300 iĢçi arasında ise, en az yüzde on oranında iĢçinin, c) 301 ve daha fazla ise, en az 30 iĢçinin,
ĠĢine 17 nci madde uyarınca ve bir aylık süre içinde aynı tarihte veya farklı tarihlerde son verilmesi toplu iĢçi çıkarma sayılır.
Birinci fıkra uyarınca yapılacak bildirimde iĢçi çıkarmanın sebepleri, bundan etkilenecek iĢçi sayısı ve grupları ile iĢe son verme iĢlemlerinin hangi zaman diliminde gerçekleĢeceğine iliĢkin bilgilerin bulunması zorunludur.
Bildirimden sonra iĢyeri sendika temsilcileri ile iĢveren arasında yapılacak görüĢmelerde, toplu iĢçi çıkarmanın önlenmesi ya da çıkarılacak iĢçi sayısının azaltılması yahut çıkarmanın iĢçiler açısından olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi konuları ele alınır.
GörüĢmelerin sonunda, toplantının yapıldığını gösteren bir belge düzenlenir.
Fesih bildirimleri, iĢverenin toplu iĢçi çıkarma isteğini bölge müdürlüğüne bildirmesinden otuz gün sonra hüküm doğurur.
ĠĢyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve devamlı suretle faaliyete son verilmesi halinde, iĢveren sadece durumu en az otuz gün önceden ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye ĠĢ Kurumuna bildirmek ve iĢyerinde ilan etmekle yükümlüdür. ĠĢveren toplu iĢçi çıkarmanın kesinleĢmesinden itibaren altı ay içinde aynı nitelikteki iĢ için yeniden iĢçi almak istediği takdirde nitelikleri uygun olanları tercihen iĢe çağırır.
Mevsim ve kampanya iĢlerinde çalıĢan iĢçilerin iĢten çıkarılmaları hakkında, iĢten çıkarma bu iĢlerin niteliğine bağlı olarak yapılıyorsa, toplu iĢçi çıkarmaya iliĢkin hükümler uygulanmaz.
ĠĢveren toplu iĢçi çıkarılmasına iliĢkin hükümleri 18, 19, 20 ve 21 inci madde hükümlerinin uygulanmasını engellemek amacıyla kullanamaz; aksi halde iĢçi bu maddelere göre dava açabilir.
Özürlü ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu (*)
Madde 30 - (DeğiĢik madde: 15/05/2008 - 5763 S.K./2. md.)(*)
ĠĢverenler, elli veya daha fazla iĢçi çalıĢtırdıkları özel sektör iĢyerlerinde yüzde üç özürlü, kamu iĢyerlerinde ise yüzde dört özürlü ve yüzde iki eski hükümlü iĢçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun iĢlerde çalıĢtırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla iĢyeri bulunan iĢverenin bu kapsamda çalıĢtırmakla yükümlü olduğu iĢçi sayısı, toplam iĢçi sayısına göre hesaplanır.
Bu kapsamda çalıĢtırılacak iĢçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iĢ sözleĢmesine göre çalıĢtırılan iĢçiler esas alınır. Kısmi süreli iĢ sözleĢmesine göre çalıĢanlar, çalıĢma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalıĢmaya dönüĢtürülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüĢtürülür.
ĠĢyerinin iĢçisi iken sakatlananlara öncelik tanınır.
ĠĢverenler çalıĢtırmakla yükümlü oldukları iĢçileri Türkiye ĠĢ Kurumu aracılığı ile sağlarlar. Bu kapsamda çalıĢtırılacak iĢçilerin nitelikleri, hangi iĢlerde çalıĢtırılabilecekleri, bunların iĢyerlerinde genel hükümler dıĢında bağlı olacakları özel çalıĢma ile mesleğe yöneltilmeleri, mesleki yönden iĢverence nasıl iĢe alınacakları, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
Yer altı ve su altı iĢlerinde özürlü iĢçi çalıĢtırılamaz ve yukarıdaki hükümler uyarınca iĢyerlerindeki iĢçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı iĢlerinde çalıĢanlar hesaba katılmaz.
Bir iĢyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan iĢçiler eski iĢyerlerinde tekrar iĢe alınmalarını istedikleri takdirde, iĢveren bunları eski iĢleri veya benzeri iĢlerde boĢ yer varsa derhal, yoksa boĢalacak ilk iĢe baĢka isteklilere tercih ederek, o andaki Ģartlarla iĢe almak zorundadır. Aranan Ģartlar bulunduğu halde iĢveren iĢ sözleĢmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, iĢe alınma isteğinde bulunan eski iĢçiye altı aylık ücret tutarında tazminat öder.
Özel sektör iĢverenlerince bu madde kapsamında çalıĢtırılan 17/7/1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa tabi özürlü sigortalılar ile 1/7/2005 tarihli ve 5378 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinde belirtilen korumalı iĢyerlerinde çalıĢtırılan özürlü sigortalıların, aynı Kanunun 72 nci ve 73 üncü maddelerinde sayılan ve 78 inci maddesiyle belirlenen prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait iĢveren hisselerinin tamamı, kontenjan fazlası özürlü çalıĢtıran, yükümlü olmadıkları halde özürlü çalıĢtıran iĢverenlerin bu Ģekilde çalıĢtırdıkları her bir özürlü için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait iĢveren hisselerinin yüzde ellisi Hazinece karĢılanır. ĠĢveren hissesine ait primlerin Hazinece karĢılanabilmesi için iĢverenlerin çalıĢtırdıkları sigortalılarla ilgili olarak 506 sayılı Kanun uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmesi ve sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karĢılanmayan iĢveren hissesine ait tutarın ödenmiĢ olması Ģarttır. Bu fıkraya göre iĢveren tarafından ödenmesi gereken primlerin geç ödenmesi halinde, Hazinece Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılacak ödemenin gecikmesinden kaynaklanan gecikme zammı, iĢverenden tahsil edilir. Hazinece karĢılanan prim tutarları gelir ve kurumlar vergisi uygulamalarında gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınmaz. (Ek cümle: 31/07/2008 - 5797 S.K./10. md.)(***) Bu fıkrada düzenlenen teĢvik, kamu idareleri hariç 506 sayılı Kanun kapsamındaki sigortalılara iliĢkin matrah ve oranlar üzerinden olmak üzere, 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamındaki sandıkların statülerine tabi personeli için de uygulanır. Bu fıkranın uygulanmasına iliĢkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığı ile ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Hazine MüsteĢarlığı tarafından müĢtereken belirlenir.(**)(*4*)
Bu maddeye aykırılık hallerinde 101 inci madde uyarınca tahsil edilecek cezalar, özürlülerin ve eski hükümlülerin mesleki eğitim ve mesleki rehabilitasyonu, kendi iĢini kurmaları, özürlünün iĢ bulmasını sağlayacak destek teknolojileri ve bu gibi projelerde kullanılır. (Ġptal cümle: Anayasa Mah. 04/02/2010 tarih ve E. 2008/57, K. 2010/26)(*5*) Komisyonun çalıĢma usul ve esasları ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
Eski hükümlü çalıĢtırılmasında, kanunlardaki kamu güvenliği ile ilgili hizmetlere iliĢkin özel hükümler saklıdır.
Askerlik ve kanundan doğan çalışma
Madde 31 - Muvazzaf askerlik ödevi dıĢında manevra veya herhangi bir sebeple silah altına alınan veyahut herhangi bir kanundan doğan çalıĢma ödevi yüzünden iĢinden ayrılan iĢçinin iĢ sözleĢmesi iĢinden ayrıldığı günden baĢlayarak iki ay sonra iĢverence feshedilmiĢ sayılır.
ĠĢçinin bu haktan faydalanabilmesi için o iĢte en az bir yıl çalıĢmıĢ olması Ģarttır. Bir yıldan çok çalıĢmaya karĢılık her fazla yıl için, ayrıca iki gün eklenir. ġu kadar ki bu sürenin tamamı doksan günü geçemez.
ĠĢ sözleĢmesinin feshedilmiĢ sayılabilmesi için beklenilmesi gereken süre içinde iĢçinin ücreti iĢlemez. Ancak özel kanunların bu husustaki hükümleri saklıdır. Bu süre içinde iĢ sözleĢmesinin Kanundan doğan baĢka bir sebebe dayanılarak iĢveren veya iĢçi tarafından feshedildiği öteki tarafa bildirilmiĢ olsa bile, fesih için Kanunun gösterdiği süre bu sürenin bitiminden sonra iĢlemeye baĢlar. Ancak iĢ sözleĢmesi belirli süreli olarak yapılmıĢ ve sözleĢme yukarıda yazılı süre içinde kendiliğinden sona eriyorsa bu madde hükümleri uygulanmaz.
Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla iĢinden ayrılan iĢçiler bu ödevin sona ermesinden baĢlayarak iki ay içinde iĢe girmek istedikleri takdirde iĢveren bunları eski iĢleri veya benzeri iĢlerde boĢ yer varsa derhal, yoksa boĢalacak ilk iĢe baĢka isteklilere tercih ederek, o andaki Ģartlarla iĢe almak zorundadır. Aranan Ģartlar bulunduğu halde iĢveren iĢ
sözleĢmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, iĢe alınma isteğinde bulunan eski iĢçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM : Ücret
Ücret ve ücretin ödenmesi
Madde 32 - Genel anlamda ücret bir kimseye bir iĢ karĢılığında iĢveren veya üçüncü kiĢiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.
(DeğiĢik fıkra: 17/04/2008 - 5754 S.K./85. md.)(*) Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkak kural olarak, Türk parası ile iĢyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkak, yabancı para olarak kararlaĢtırılmıĢ ise ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödeme yapılabilir.
ÇalıĢtırılan iĢçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkakının özel olarak açılan banka hesabına yatırılmak suretiyle ödenmesi hususunda; tabi olduğu vergi mükellefiyeti türü, iĢletme büyüklüğü, çalıĢtırdığı iĢçi sayısı, iĢyerinin bulunduğu il ve benzeri gibi unsurları dikkate alarak iĢverenleri veya üçüncü kiĢileri zorunlu tutmaya, banka hesabına yatırılacak ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkakının, brüt ya da kanuni kesintiler düĢüldükten sonra kalan net miktar üzerinden olup olmayacağını belirlemeye ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Hazine MüsteĢarlığından sorumlu Devlet Bakanlığı müĢtereken yetkilidir. ÇalıĢtırdığı iĢçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkakını özel olarak açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan iĢverenler veya üçüncü kiĢiler, iĢçilerinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkaklarını özel olarak açılan banka hesapları dıĢında ödeyemezler.
(Ek fıkra: 17/04/2008 - 5754 S.K./85. md.) ĠĢçinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeĢit istihkakının özel olarak açılan banka hesaplarına yatırılmak suretiyle ödenmesine iliĢkin diğer usul ve esaslar anılan bakanlıklarca müĢtereken çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
Emre muharrer senetle (bono ile), kuponla veya yurtta geçerli parayı temsil ettiği iddia olunan bir senetle veya diğer herhangi bir Ģekilde ücret ödemesi yapılamaz.
Ücret en geç ayda bir ödenir. ĠĢ sözleĢmeleri veya toplu iĢ sözleĢmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir.
ĠĢ sözleĢmelerinin sona ermesinde, iĢçinin ücreti ile sözleĢme ve Kanundan doğan para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin tam olarak ödenmesi zorunludur.
Meyhane ve benzeri eğlence yerleri ve perakende mal satan dükkan ve mağazalarda, buralarda çalıĢanlar hariç, ücret ödemesi yapılamaz.
Ücret alacaklarında zamanaĢımı süresi beĢ yıldır.
İşverenin ödeme aczine düşmesi
Madde 33 - (Mülga madde: 15/05/2008 - 5763 S.K./37. md.)(*) Ücretin gününde ödenmemesi
Madde 34 - Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dıĢında ödenmeyen iĢçi, iĢ görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kiĢisel kararlarına dayanarak iĢ görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.
Bu iĢçilerin bu nedenle iĢ akitleri çalıĢmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni iĢçi alınamaz, bu iĢler baĢkalarına yaptırılamaz.
Ücretin saklı kısmı
Madde 35 - ĠĢçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası haczedilemez veya baĢkasına devir ve temlik olunamaz. Ancak, iĢçinin bakmak zorunda olduğu aile üyeleri için hakim tarafından takdir edilecek miktar bu paraya dahil değildir. Nafaka borcu alacaklılarının hakları saklıdır.
Kamu makamlarının ve asıl işverenlerin hakedişlerinden ücret kesme yükümlülüğü
Madde 36 - Genel ve katma bütçeli dairelerle mahalli idareler veya kamu iktisadi teĢebbüsleri yahut özel kanuna veya özel kanunla verilmiĢ yetkiye dayanılarak kurulan banka ve kuruluĢlar; asıl iĢverenler müteahhide verdikleri her türlü bina, köprü, hat ve yol inĢası gibi yapım ve onarım iĢlerinde çalıĢan iĢçilerden müteahhit veya taĢeronlarca ücretleri ödenmeyenlerin bulunup bulunmadığının kontrolü, ya da ücreti ödenmeyen iĢçinin baĢvurusu üzerine, ücretleri ödenmeyen varsa müteahhitten veya taĢeronlardan istenecek bordrolara göre bu ücretleri bunların hakediĢlerinden öderler.
Bunun için hakediĢ ödeneceği ilgili idare tarafından iĢyerinde Ģantiye Ģefliği iĢyeri ilan tahtası veya iĢçilerin toplu bulunduğu yerler gibi iĢçilerin görebileceği yerlere yazılı ilan asılmak suretiyle duyurulur. Ücret alacağı olan iĢçilerin her hakediĢ dönemi için olan ücret alacaklarının üç aylık tutarından fazlası hakkında adı geçen idarelere herhangi bir sorumluluk düĢmez.
Anılan müteahhitlerin bu iĢverenlerdeki her çeĢit teminat ve hakediĢleri üzerinde yapılacak her türlü devir ve el değiĢtirme iĢlemleri veya haciz ve icra takibi bu iĢte çalıĢan iĢçilerin ücret alacaklarını karĢılayacak kısım ayrıldıktan sonra, kalan kısım üzerinde hüküm ifade eder.
Bir iĢverenin üçüncü kiĢiye karĢı olan borçlarından dolayı iĢyerinde bulunan tesisat, malzeme, ham, yarı iĢlenmiĢ ve tam iĢlenmiĢ mallar ve baĢka kıymetler üzerinde yapılacak haciz ve icra takibi, bu iĢyerinde çalıĢan iĢçilerin icra kararının alındığı tarihten önceki üç aylık dönem içindeki ücret alacaklarını karĢılayacak kısım ayrıldıktan sonra, kalan kısım üzerinde hüküm ifade eder.
Bu maddede kamu tüzel kiĢilerine ve bazı teĢekküllere verilen yetkileri 2 nci maddenin altıncı fıkrası gereğince sorumluluk taĢıyan bütün iĢverenler de kullanmaya yetkilidir.
Ücret hesap pusulası
Madde 37 - ĠĢveren iĢyerinde veya bankaya yaptığı ödemelerde iĢçiye ücret hesabını gösterir imzalı veya iĢyerinin özel iĢaretini taĢıyan bir pusula vermek zorundadır.
Bu pusulada ödemenin günü ve iliĢkin olduğu dönem ile fazla çalıĢma, hafta tatili, bayram ve genel tatil ücretleri gibi asıl ücrete yapılan her çeĢit eklemeler tutarının ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka ve icra gibi her çeĢit kesintilerin ayrı ayrı gösterilmesi gerekir.
Bu iĢlemler damga vergisi ve her çeĢit resim ve harçtan muaftır.
Ücret kesme cezası
Madde 38 - ĠĢveren toplu sözleĢme veya iĢ sözleĢmelerinde gösterilmiĢ olan sebepler dıĢında iĢçiye ücret kesme cezası veremez.
ĠĢçi ücretlerinden ceza olarak yapılacak kesintilerin iĢçiye derhal sebepleriyle beraber bildirilmesi gerekir. ĠĢçi ücretlerinden bu yolda yapılacak kesintiler bir ayda iki gündelikten veya parça baĢına yahut yapılan iĢ miktarına göre verilen ücretlerde iĢçinin iki günlük kazancından fazla olamaz.
Bu paralar iĢçilerin eğitimi ve sosyal hizmetleri için kullanılıp harcanmak üzere ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı hesabına Bakanlıkça belirtilecek Türkiye’de kurulu
bulunan ve mevduat kabul etme yetkisini haiz bankalardan birine, kesildiği tarihten itibaren bir ay içinde yatırılır. Her iĢveren iĢyerinde bu paraların ayrı bir hesabını tutmaya mecburdur.
BirikmiĢ bulunan ceza paralarının nerelere ve ne kadar verileceği ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanının baĢkanlık edeceği ve iĢçi temsilcilerinin de katılacağı bir kurul tarafından karara bağlanır. Bu kurulun kimlerden teĢekkül edeceği, nasıl ve hangi esaslara göre çalıĢacağı çıkarılacak bir yönetmelikte gösterilir.
Asgari ücret
Madde 39 - ĠĢ sözleĢmesi ile çalıĢan ve bu Kanunun kapsamında olan veya olmayan her türlü iĢçinin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca Asgari Ücret Tespit Komisyonu aracılığı ile ücretlerin asgari sınırları en geç iki yılda bir belirlenir.
Asgari Ücret Tespit Komisyonu, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının tespit edeceği üyelerden birinin baĢkanlığında ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ÇalıĢma Genel Müdürü veya yardımcısı, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü veya yardımcısı, Devlet Ġstatistik Enstitüsü Ekonomik Ġstatistikler Dairesi BaĢkanı veya yardımcısı, Hazine MüsteĢarlığı temsilcisi, Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığından konu ile ilgili dairenin baĢkanı veya yetki vereceği bir görevli ile bünyesinde en çok iĢçiyi bulunduran en üst iĢçi kuruluĢundan değiĢik iĢkolları için seçecekleri beĢ, bünyesinde en çok iĢvereni bulunduran iĢveren kuruluĢundan değiĢik iĢkolları için seçeceği beĢ temsilciden kurulur. Asgari Ücret Tespit Komisyonu en az on üyesinin katılmasıyla toplanır. Kurul, üye oylarının çoğunluğu ile karar verir. Oyların eĢitliği halinde, BaĢkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamıĢ sayılır.
Komisyon kararları kesindir. Kararlar Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girer.(*)
Komisyonun toplanma ve çalıĢma Ģekli, asgari ücretlerin tespiti sırasında uygulanacak esaslar ile baĢkan, üye ve raportörlere verilecek huzur hakları Maliye Bakanlığı ve ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının birlikte hazırlayacakları yönetmelikte belirtilir.
Asgari Ücret Tespit Komisyonunun sekretarya hizmetleri, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yerine getirilir.
Yarım ücret
Madde 40 - 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalıĢamayan veya çalıĢtırılmayan iĢçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.
Fazla çalışma ücreti
Madde 41 - Ülkenin genel yararları yahut iĢin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalıĢma yapılabilir. Fazla çalıĢma, Kanunda yazılı koĢullar çerçevesinde, haftalık kırkbeĢ saati aĢan çalıĢmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleĢtirme esasının uygulandığı hallerde, iĢçinin haftalık ortalama çalıĢma süresi, normal haftalık iĢ süresini aĢmamak koĢulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeĢ saati aĢsa dahi bu çalıĢmalar fazla çalıĢma sayılmaz.
Her bir saat fazla çalıĢma için verilecek ücret normal çalıĢma ücretinin saat baĢına düĢen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Haftalık çalıĢma süresinin sözleĢmelerle kırkbeĢ saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalıĢma süresini aĢan ve kırkbeĢ saate kadar yapılan çalıĢmalar fazla sürelerle çalıĢmalardır. Fazla sürelerle çalıĢmalarda, her bir saat fazla çalıĢma için verilecek ücret normal çalıĢma ücretinin saat baĢına düĢen miktarının yüzde yirmibeĢ yükseltilmesiyle ödenir.
Fazla çalıĢma veya fazla sürelerle çalıĢma yapan iĢçi isterse, bu çalıĢmalar karĢılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıĢtığı her saat karĢılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıĢtığı her saat karĢılığında bir saat onbeĢ dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
ĠĢçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalıĢma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
63 üncü maddenin son fıkrasında yazılı sağlık nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli iĢlerde ve 69 uncu maddede belirtilen gece çalıĢmasında fazla çalıĢma yapılamaz.
Fazla saatlerle çalıĢmak için iĢçinin onayının alınması gerekir.
Fazla çalıĢma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiĢ saatten fazla olamaz.
Fazla çalıĢma ve fazla sürelerle çalıĢmaların ne Ģekilde uygulanacağı çıkarılacak yönetmelikte gösterilir.
Zorunlu nedenlerle fazla çalışma
Madde 42 - Gerek bir arıza sırasında, gerek bir arızanın mümkün görülmesi halinde yahut makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele iĢlerde, yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında, iĢyerinin normal çalıĢmasını sağlayacak dereceyi aĢmamak koĢulu ile iĢçilerin hepsi veya bir kısmına fazla çalıĢma yaptırılabilir. Bu durumda fazla çalıĢma yapan iĢçilere uygun bir dinlenme süresi verilmesi zorunludur.
ġu kadar ki, zorunlu sebeplerle yapılan fazla çalıĢmalar için 41 inci maddenin birinci, ikinci ve üçüncü fıkraları hükümleri uygulanır.
Olağanüstü hallerde fazla çalışma
Madde 43 - Seferberlik sırasında ve bu süreyi aĢmamak Ģartıyla yurt savunmasının gereklerini karĢılayan iĢyerlerinde fazla çalıĢmaya lüzum görülürse iĢlerin çeĢidine ve ihtiyacın derecesine göre Bakanlar Kurulu günlük çalıĢma süresini, iĢçinin en çok çalıĢma gücüne çıkarabilir.
Bu suretle fazla çalıĢtırılan iĢçiler için verilecek ücret hakkında 41 inci maddenin birinci, ikinci ve üçüncü fıkraları hükümleri uygulanır.
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışma
Madde 44 - Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde iĢyerlerinde çalıĢılıp çalıĢılmayacağı toplu iĢ sözleĢmesi veya iĢ sözleĢmeleri ile kararlaĢtırılır. SözleĢmelerde hüküm bulunmaması halinde söz konusu günlerde çalıĢılması için iĢçinin onayı gereklidir.
Bu günlere ait ücretler 47 nci maddeye göre ödenir.
Saklı haklar
Madde 45 - Toplu iĢ sözleĢmesi veya iĢ sözleĢmelerine hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatillerde iĢçilere tanınan haklara, ücretli izinlere ve yüzde usulü ile çalıĢan iĢçilerin bu Kanunla tanınan haklarına aykırı hükümler konulamaz.
Bu hususlarda iĢçilere daha elveriĢli hak ve menfaatler sağlayan kanun, toplu iĢ sözleĢmesi, iĢ sözleĢmesi veya gelenekten doğan kazanılmıĢ haklar saklıdır.
Hafta tatili ücreti
Madde 46 - Bu Kanun kapsamına giren iĢyerlerinde, iĢçilere tatil gününden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iĢ günlerinde çalıĢmıĢ olmaları koĢulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.
ÇalıĢılmayan hafta tatili günü için iĢveren tarafından bir iĢ karĢılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.
ġu kadar ki;
a) ÇalıĢmadığı halde kanunen çalıĢma süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleĢmeden doğan tatil günleri,
b) Evlenmelerde üç güne kadar, ana veya babanın, eĢin, kardeĢ veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri,
c) Bir haftalık süre içinde kalmak üzere iĢveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri,
ÇalıĢılmıĢ günler gibi hesaba katılır.
Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan iĢyerindeki çalıĢmanın haftanın bir veya birkaç gününde iĢveren tarafından tatil edilmesi halinde haftanın çalıĢılmayan günleri ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalıĢılmıĢ sayılır.
Bir iĢyerinde iĢin bir haftadan fazla bir süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebeplerden ötürü çalıĢılmayan günler için iĢçilere ödenen yarım ücret hafta tatili günü için de ödenir.
Yüzde usulünün uygulandığı iĢyerlerinde hafta tatili ücreti iĢverence iĢçiye ödenir.
Genel tatil ücreti
Madde 47 - Bu Kanun kapsamına giren iĢyerlerinde çalıĢan iĢçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalıĢmazlarsa, bir iĢ karĢılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalıĢırlarsa ayrıca çalıĢılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.
Yüzde usulünün uygulandığı iĢyerlerinde iĢçilerin ulusal bayram ve genel tatil ücretleri iĢverence iĢçiye ödenir.
Geçici iş göremezlik
Madde 48 - ĠĢçilere geçici iĢ göremezlik ödeneği verilmesi gerektiği zamanlarda geçici iĢ göremezlik süresine rastlayan ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatilleri, ödeme yapılan kurum veya sandıklar tarafından geçici iĢ göremezlik ölçüsü üzerinden ödenir.
Hastalık nedeni ile çalıĢılmayan günlerde Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından ödenen geçici iĢ göremezlik ödeneği aylık ücretli iĢçilerin ücretlerinden mahsup edilir.
Ücret şekillerine göre tatil ücreti
Madde 49 - ĠĢçinin tatil günü ücreti çalıĢtığı günlere göre bir güne düĢen ücretidir.
Parça baĢına, akort, götürü veya yüzde usulü ile çalıĢan iĢçilerin tatil günü ücreti, ödeme döneminde kazandığı ücretin aynı süre içinde çalıĢtığı günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.
Saat ücreti ile çalıĢan iĢçilerin tatil günü ücreti saat ücretinin yedibuçuk katıdır.
Hasta, izinli veya sair sebeplerle mazeretli olduğu hallerde dahi aylığı tam olarak ödenen aylık ücretli iĢçilere 46, 47 ve 48 inci maddenin birinci fıkrası hükümleri uygulanmaz.
Ancak bunlardan ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıĢanlara ayrıca çalıĢtığı her gün için bir günlük ücreti ödenir.
Tatil ücretine girmeyen kısımlar
Madde 50 - Fazla çalıĢma karĢılığı olarak alınan ücretler, primler, iĢyerinin temelli iĢçisi olarak normal çalıĢma saatleri dıĢında hazırlama, tamamlama, temizleme iĢlerinde çalıĢan iĢçilerin bu iĢler için aldıkları ücretler ve sosyal yardımlar, ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri için verilen ücretlerin tespitinde hesaba katılmaz.
Yüzdelerin ödenmesi
