KOOPERAT‹FLERDE GENEL KURULUN YETK‹LER‹
l
Merdan ÇALIfiKAN*I- G‹R‹fi
Genel kurul, kooperatiflerin en yetkili organ›d›r. Yönetim kurulu, dene- tim kurulu, tasfiye kurulu ve di¤er organlar, kanuna ve anasözleflme hüküm- lerine ayk›r› olmayan genel kurul kararlar›na uymak zorundad›r.
Genel kurul, genel kurula kat›lma hakk› bulunan ortaklardan oluflur ve tüm ortaklar› temsil eder. Genel kurula kat›l›p kat›lmamak, oylamalarda mu- halif oy kullanmak, al›nan kararlar›n tüm ortaklar nezdinde uygulanmas›nda bir etken de¤ildir; kararlar, genel kurula kat›lmayan ve ret oyu veren ortaklar için de geçerlidir.
Kooperatifler Kanunu, genel kurula verilen yetkilerin devir ve terk edi- lemeyece¤ini ifade etmektedir. Yönetim kurulu veya di¤er bir organ, genel kurulun bu yetkilerini kullanamaz; genel kurul da kendisine tan›nan bu yetki- leri devredemez.
Genel kurula verilen yetkiler, Kooperatifler Kanunu (KK), Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve kooperatif anasözleflmesinde yer almaktad›r. Anasözleflme- ler, kurucular veya genel kurul taraf›ndan haz›rlanabilece¤i gibi, Sanayi ve Ti- caret Bakanl›¤› ile Tar›m ve Köyiflleri Bakanl›¤›’nca Örnek Anasözleflme flek- linde de haz›rlanmaktad›r.
Bu çal›flmada, kanunlarca genel kurula verilen yetkiler ve Bakanl›klarca haz›rlanan anasözleflmeler uygulamada çok s›kl›kta kullan›ld›¤›ndan, bu “Ör- nek Anasözleflmeler”de yer alan yetkiler gözden geçirilecektir.
* Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤› Kontrolörü
II- KANUNLARDA YER ALAN YETK‹LER 1. Anasözleflmeyi de¤ifltirmek
Anasözleflmeyi de¤ifltirme yetkisi genel kurula verilmifltir (KK md.42/II/1). Anasözleflme de¤ifliklikleri de, kurulufltaki usullere tabidir. ‹lgili Bakanl›klar, kuruluflta oldu¤u gibi, de¤iflikliklerde de anasözleflmeyi inceler ve Kanunun emredici hükümlerine ayk›r›l›k olup olmad›¤›n› araflt›r›r. Bakan- l›¤›n onay› ile, genel kurulca verilen anasözleflme de¤iflikli¤i karar› Ticaret Si- ciline tescil edilerek geçerlilik kazan›r.
Anasözleflmenin bir k›sm›n›n veya tamam›n›n de¤ifltirilmesi hakk›nda di¤er organlar ve ortaklar teklifte bulunabilir. Ancak anasözleflme de¤iflikli¤i hakk›nda karar verecek tek yetkili organ genel kuruldur.
Ortaklar›n taahhüt edecekleri asgari sermaye paylar›, ortakl›k flartlar›, ortakl›ktan ç›karma sebepleri, yönetim kurulu ve genel kurulu toplant›lar›n›n usulleri vb. gibi düzenlenmesi anasözleflmeye b›rak›lm›fl konularda de¤iflikli-
¤e gitmek için anasözleflme de¤iflikli¤i gerekti¤inden bu gibi yetkiler de genel kurula aittir. Dolay›s›yla anasözleflmeyi de¤ifltirme yetkisi oldukça genifl bir yetkidir.
2. Di¤er organlar›n üyelerini seçmek
Kooperatiflerde genel kuruldan baflka yönetim kurulu ve denetim kuru- lu zorunlu organlar aras›nda yer almaktad›r. Bu organlar›n üyeleri ve yedek- leri, genel kurulca seçilir (KK md. 42/II/2).
Tasfiye halinde, tasfiye kurulu da bu organlar aras›na kat›lmaktad›r. An- cak tasfiye halinde, genel kurulca bu organa üye seçilmemiflse bu görev yöne- tim kurulu taraf›ndan yerine getirilir (KK md.81/III). Kanunlarda yer alan ba- z› durumlarda tasfiye kurulu mahkemece de atanabilir. Bu durumda genel ku- rulun, mahkemece atanan tasfiye kurulu üyelerini azletme ve yerlerine yeni- lerini seçme yetkisi bulunmamaktad›r.
3. Mali tablolar› onaylamak
‹flletme hesab›, bilanço hakk›nda ve olumlu gelir-gider fark›n›n (kar ben- zeri) paylafl›m› hakk›nda karar alma yetkisi genel kurula aittir (KK md.
42/II/3). Kanunda mali tablo terimi kullan›lmam›fl, bilançodan bahsedilmifl ve gelir tablosuna at›fta bulunulmufltur.
4. Yönetim ve denetim kurulunu ibra etmek
‹bra etmek; yükümlülükleri bulunan bir kifli, organ veya kurumun, belir- li bir ifl veya belirli zaman zarf›nda gerçeklefltirdi¤i ifller için, görevi veren ve- ya yetkili konumda olan kifli, organ veya kurumca herhangi bir hukuki sorum- lulu¤un bulunmad›¤›n›n kabulü anlam›na gelmektedir.
Kooperatiflerde ibra, genel kurulca yap›l›r (KK md. 42/II/4) ve ibra edi- len organ›n görevini gerekti¤i gibi yerine getirdi¤i, ibra edilen dönem içerisin- de yap›lan ifl ve ifllemlerden dolay› ortaya ç›kan zarar ve kusurlar›n tazminin- den feragat edildi¤i fleklinde anlafl›l›r.
5. Gayrimenkul al›m-sat›m›na karar vermek
Gayrimenkul al›m›nda ve sat›m›nda takip edilecek usuller, al›nacak gay- rimenkulün niteli¤i, yeri ve azami fiyat›, sat›lacak gayrimenkulun asgari fiya- t›, genel kurulun yetkileri aras›nda yer almaktad›r (KK md. 42/II/6).
6. ‹malat ve inflaat ifllerinin yapt›r›lma yöntemini belirlemek
‹malat ve inflaat ifllerinin yapt›r›lma yöntemi genel kurulca belirlenmek- te olup bunlar Bakanl›kça haz›rlanan anasözleflmelerde; ihale veya emanet usulünden hangisinin uygulanaca¤›, ihale usulünün kabulü halinde bunun ka- pal› teklif usulü, aç›k teklif usulü, pazarl›k usulü veya yar›flma usulü suretiy-
le yürütülece¤i, ihale komisyonunun nas›l teflkil edilece¤i, emanet usulünün tercih edilmesi halinde ise emanet komisyonunun kimlerden oluflturulaca¤›
hususlar›n›n belirlenmesi fleklinde düzenlenmifltir.
7. Ortakl›ktan ç›karmaya karar vermek
Ortakl›ktan ç›karmaya, anasözleflmede aç›kça yaz›l› olan sebeplerin bu- lunmas› halinde yönetim kurulunun teklifi üzerine genel kurulca karar verilir (KK md.16/II). Kanun, anasözleflmede hüküm bulunmas› halinde ç›karma ifl- leminin yönetim kurulunca da yap›labilece¤ini ifade etmifltir. Bakanl›klarca haz›rlanan örnek anasözleflmelerde bu yetki yönetim kuruluna b›rak›lm›flt›r.
Di¤er taraftan ç›karma yetkisi yönetim kurulunda olsa da, ç›kar›lan orta-
¤›n genel kurula itiraz etme hakk› bulunmaktad›r. Ancak Kanun, itiraza karfl›
genel kurulca ne gibi kararlar al›nabilece¤ini aç›klamam›flt›r. Yönetim kuru- lunca anasözleflmede yer alan sebeplerle ç›karma ifllemi yap›lmas›na karfl›n genel kurulca ç›karma ifllemi herhangi bir gerekçe gösterilmeksizin iptal edi- lirse, KK md. 53’e göre genel kurulu karar› iptal davas› aç›labilir.
8. Ayr›lanlara yap›lacak ödemelerin geciktirilmesine karar vermek Ortakl›ktan ayr›lan kiflilere yap›lacak ödemeler, kooperatifin mevcudi- yetini tehlikeye düflürecek nitelikte ise, genel kurulca üç y›la kadar geciktiri- lebilir (KK md.17/II). Kanunda ve örnek anasözleflmelerde “mevcudiyeti teh- likeye düflürecek nitelikteki ödemeler”e iliflkin olarak herhangi bir tan›mlama yap›lmam›flt›r.
9. Mal-sermayenin de¤erini belirleyecek bilirkiflileri seçmek, raporlar›n› onaylamak
Kooperatife para d›fl›ndaki varl›klar›n sermaye olarak koyulabilmesi için
anasözleflmede hüküm bulunmas› gerekmektedir (KK md. 20). Bu varl›klar›n de¤eri kurucular taraf›ndan belirlenmemiflse ve/veya bu varl›klar kurulufltan sonra getirilmiflse, bu varl›klar›n de¤erinin tespiti genel kurulca atanacak bi- lirkiflilerce yap›l›r (KK md.21/I).
Bilirkifli raporlar›nda belirtilen de¤erlerin kabulü veya reddi hususunda da genel kurulu yetkilidir (KK md.22).
10.Ticari defterlerin tetkikine izin vermek
Kooperatif defterlerinin tetkiki için izin verme yetkisi genel kurula ve ayn› zamanda yönetim kuruluna aittir. Genel kurul ve yönetim kurulunun or- tak olarak kulland›¤› tek yetkidir.
11.S›n›rl›/s›n›rs›z sorumluluk ve ek ödeme karar› almak
Ortaklar›n kooperatif borçlar›ndan dolay› sorumluluklar›n›n derecesi ve ortaya ç›kan zararlar›n ek ödeme ile karfl›lanmas› hususlar›nda yap›lacak de-
¤ifliklikler için anasözleflme de¤iflikli¤i ve dolay›s›yla genel kurul karar› ge- rekmektedir.
Bakanl›klarca haz›rlanan anasözleflmelerde ortaklar›n sorumluluklar› s›- n›rl› olarak belirlenmifl (S›n›rl› Sorumlu veya S.S. ... Kooperatifi) ve ek öde- me yüklemine izin verilmifltir.
12.Sermaye paylar›na faiz ödenmesine karar vermek
Bu yetki de anasözleflme ile belirlenebilecek bir yetki olup anasözleflme tadili ve genel kurul karar› gerekmektedir. Kanun gelir-gider fark›n›n en az
%50’si da¤›t›ld›ktan sonra kalan k›sm›n ortaklara, sermaye paylar›na Devlet Tahvillerine verilen en yüksek faiz haddini aflmamak kayd›yla faiz verilebile- ce¤ini belirtmifltir (KK md. 38/III).
13.Yönetim kuruluna yap›lacak ödemeleri belirlemek
Yönetim kurulu üyelerine ayl›k ücret, huzur hakk›, yolluk ve risturn isimleri alt›nda yap›lan ödemelerin tutarlar› genel kurulca belirlenir (KK md.
56/VI). Genel kurulca, bu say›lan ödeme çeflitleri d›fl›nda baflka bir ad alt›nda ödeme belirlemesi mümkün de¤ildir.
14.Tasfiyeye karar vermek
Kooperatiflerde kendili¤inden tasfiyeye girme durumlar› d›fl›nda, genel kurulun ve belli durumlarda mahkemelerin, kooperatifi feshetme yetkisi bu- lunmaktad›r (KK md.81/I/2). Feshedilen kooperatif tasfiye haline girer.
15.Yap› kooperatiflerinde ortak/konut/iflyeri say›s›n› tespit etmek Kanun, yap› kooperatiflerine mahsus olmak üzere; ortak, konut ve iflye- ri say›s›n›n genel kurulca belirlenece¤ini ifade etmifltir (KK md. 8/III, 42/II/8). Bu say›y› belirleyen veya genel kurulca belirlenen say› üzerinde or- tak kaydeden, konut veya iflyeri yapt›ran yönetim kurulu üyelerine ceza- i yapt›r›m öngörülmüfltür.
16.Kuruluflta yap›lan giderlerin, taahhüt ve muamelelerin kabulü Kooperatifler kurulurken anasözleflmelerin haz›rlanmas›, tasdiki, kuru- luflun tescili ve ilan›, defter ve belgelerin düzenlenmesi ve tasdiki, çal›flma bü- rosuna iliflkin kira vb gibi giderler yap›lmas› kaç›n›lmaz olmaktad›r. Kurulufl- ta yap›lan bu giderler ve ifllemlerin kabulü de, genel kurulun onay›na ba¤l›d›r (TTK md. 289, 290, 301).
17.Yönetim kurulu aleyhine dava aç›lmas›na karar vermek
Kooperatif yönetim kurulu üyeleri aleyhinde dava aç›lmas›na genel ku- rul karar verir (TTK md. 341). Genel kurulda ço¤unlu¤un dava aç›lmas›na onay vermemesi durumunda dahi, az›nl›¤›n (paylar› toplam› %10 ve üzerinde olan ortaklar) dava aç›lmas›na karar verilebilir. Kooperatif ad›na dava açma yetkisi ise denetçilere ait olmakla birlikte az›nl›¤›n karar› üzerine dava, denet- çilerce veya az›nl›kça belirlenen kiflilerce aç›l›r.
18.Belli konular›n incelenmesi için özel denetçi seçmek
Genel kurulca denetim kuruluna üye seçimi yan›nda, belirli ifl ve ifllem- lerin, özellikle teknik bilgi ve deneyim gerektiren ifllerin incelenmesi için ay- r›ca özel denetçi seçilmesi mümkündür (TTK md. 348). Bu denetçilerin görev süresi, genel kurulca belirlenen süre veya denetim iflinin tamamlanmas› ile s›- n›rl›d›r.
III- ÖRNEK ANASÖZLEfiMEDE YER ALAN YETK‹LER Anasözleflmeler, kurucular taraf›ndan düzenlenir, Bakanl›kça kurulufl onay› al›nd›ktan sonra Ticaret Sicilince tasdik edilir ve anasözleflme sicil ga- zetesinde ilan ettirilir. Anasözleflmenin daha sonra yap›lan genel kurullarca da de¤ifltirilmesi mümkündür. De¤iflikliklerde de tescil ve ilan zorunludur. Ka- nunlar›n emredici hükümlerine ayk›r› olmamak ve Kooperatifler Kanunu’nda belirtilen asgari hususlarda hüküm bulundurmak kayd›yla, çok farkl› hüküm- ler içeren anasözleflmeler haz›rlanabilir.
Kooperatifler uygulamada genellikle iki Bakanl›kça haz›rlanan örnek anasözleflmeleri kabul etmektedirler. Bu anasözleflmelerde belli hükümler or- tak nitelikte olup baz› hükümler de kooperatifin türüne de¤iflmektedir. Bu ba- k›mdan örnek anasözleflmelerde yer alan ortak nitelikteki genel kurul yetkile- rine göz atmak yerinde olur.
Bunlar flöyle s›ralanabilir;
• Kanun, ana sözleflme ve iyi niyet esaslar› ile genel kurul kararlar›na ayk›r› oldu¤u ileri sürülen yönetim kurulu kararlar›n›n iptal edilip edilmeye- ce¤i konusunda karar vermek,
• Ortaklardan tahsil edilecek taksit ve ödeme flartlar› ile gecikme halin- de uygulanacak esaslar› tespit etmek,
• Üst kurulufla girme karar› vermek ve bu kuruluflta görevlendirilecek temsilcileri seçmek,
• Gelir-gider fark› hesaplar› ile yönetim kurulu ve denetçiler taraf›ndan verilen raporlar› inceleyerek kabul veya reddetmek,
• Denetim kurulu üyelerine verilecek ayl›k ücret, huzur hakk› ve yol- luk miktar› ile bütçeyi görüflerek karara ba¤lamak.
• Belirtildi¤i üzere, kooperatifin türüne göre bu hükümler de¤ifliklik göstermektedir. Örne¤in tar›m sat›fl kooperatifleri anasözleflmesine göre bu hükümlere, afla¤›daki hükümleri de ekleyebiliriz;
• Birlik genel kuruluna kat›lacak temsilcileri ve bunlar›n yedeklerini seçmek,
• Gelecek ifl y›l›na ait çal›flma program›n› tespit etmek ve bütçeyi gö- rüflerek karara ba¤lamak,
• Tahsili imkans›z ve karfl›l›ks›z kalan alacaklar›n terkini ile yedek ak- çeden ve di¤er kaynaklardan karfl›lanmas›na karar vermek,
• Ba¤›ms›z denetlemeyi yapacak kuruluflu belirlemek,
• Di¤er kooperatiflerle müflterek çal›flma ve ayr›lma konusunda karar vermek,
• Kredi kullanma, ipotek verme ve rehin ifllemleri konusunda karar al- mak ya da yönetim kuruluna yetki vermek.
IV- SONUÇ
Genel kurul, kooperatifler ve ticaret flirketlerinin tamam›nda en yetkili organd›r. Kararlar›, tüm ortaklar› ve di¤er organlar› ba¤lay›c›d›r. Kooperatif- lerde bu yetkiler Kooperatifler Kanunu, Türk Ticaret Kanunu ve anasözleflme- lerce verilmifltir.
Kanunda verilen en genifl yetki, anasözleflmeyi de¤ifltirme yetkisidir. Bu yetki kapsam›nda genel kurul, kendi yetkilerini art›rabilir veya azaltabilir. An- cak Kanun, Kanunlarda ve anasözleflmelerde yaz›l› bulunan yetkilerin devre- dilemeyece¤ini hükme ba¤lam›flt›r. Buna göre genel kurulun, anasözleflmede yaz›l› bulunan yetkilerini, anasözleflmede de¤ifliklik yapmak suretiyle devre- debilece¤i anlafl›lmaktad›r. Ancak Kanunda yaz›l› bulunan bir yetkinin devre- dilmesi kesinlikle mümkün de¤ildir.
Kanun, bu yetkileri genel kurulu ad›na kullanan yönetim kurulunu da ce- zai yapt›r›mla s›n›rlam›flt›r. Genel kurulun yetkilerini kullanan yönetim kuru- luna üç aydan iki y›la kadar hapis ve elli günden beflyüz güne kadar adli para cezas› öngörülmektedir.
Di¤er önemli yetkilere bak›ld›¤›nda, yönetim, denetim ve tasfiye kurulu üyelerini seçmek, azletmek, ibra etmek, gayrimenkul al›m-sat›m›na karar ver- mek, ortaklar›n sorumlulu¤unu geniflletmek, ek ödeme karar› almak, tasfiye- ye karar vermek yer almaktad›r.
Ekonomik anlamda önemli yetkilerin genel kurula verilmesine karfl›n ipotek, rehin, kefalet, borçlanma, kredi çekme, yat›r›m yapma gibi konularda bir düzenleme bulunmamas› kan›m›zca bir eksikliktir. Bu gibi önemli derece- de ve yüksek miktarda parasal de¤eri ve riski bulunan konular›n anasözleflme- de düzenleme zorunlulu¤u getirilmesi ve/veya genel kurulca bir yetki veya onay mekanizmas› oluflturulmas› yönünde bir düzenleme yap›lmas› gerekti¤i düflünülmektedir.
KAYNAKÇA
T.C. Yasalar (09.07.1956). 6762 say›l› Türk Ticaret Kanunu. Ankara:
Resmi Gazete (9353 say›l›)
T.C. Yasalar (10.05.1969). 1163 say›l› Kooperatifler Kanunu. Ankara:
Resmi Gazete (13195 say›l›)
