AGAÇ YAYINLARI: 39 FELSEFE: 1. özgün. Richard E. PALMER. Çeviren: GÔRENER. Editörü: Erhan Güngör ISBN: Ocak 2003, (Anka.

AGAÇ YAYINLARI: 39 · FELSEFE: 1

<k'J Kitabevi 2008

özgün

Theory i11 Dilthey a11d GadamRr 1969, Evanrton, ABD

Richard E. PALMER Çeviren:

GÔRENER Editörü:

Erhan Güngör

ISBN: 978-975-9044-39-8

Birinci Ekim 2002, (Anka Yaymian) Ocak 2003, (Anka

Üçüncü Basun: Nisan 2008, Kapak

Yunus Karaaslan Ofset

Kitabevi Cilt:

(0212. 637 93 00)

&'t

Merkez: (Kitabevi) Kitabevi Caddesi Sokak No: 6 (PTT

Tel: (0212) 621 83 31 . Faks: (0212) 621 84 52 Sokak Yücer Han No: 46/8

Tel: (0212) 514 53 54 Faks: (0212) 514 53 55

www.agackitabevi.com

bu eser, bir proje

-edebiyat yorumu için daha uygun bir yö-

· projesi Alman hermenö-

tik teorisinde edebiyat yorumundaki problemleri daha kök- lü ve anlamak için gereken felsefi temeller bulu-

nabilir. Böylece, yönelik bu eserde-

ki bir yönü de ortaya Ameri-

kan edebiyat teorisyenlerinin, edebi analiz tekniklerini uy- gulamaya yönelmeden önce, felsefi platformda yorumu ye- niden sorgulayabilecekleri belirlemek.

bir ifade etmek gerekirse, bu ama- nedir?" sorusunu fenomonolojik yeni- den Bu soruya belirli bir yön, -feno-

monolojik bir O, fenomonolojik

tüm olarak, problemi

ele uygun ortam olarak görmektedir.

Gelen iki bölüm, bu edebiyat yorumu ile

kisi çerçevesinde ve Ameri-

kan edebiyat tenkidinin durumu ve Amerikan edebi

cesinin felsefi olarak yeniden olan ihti- ortaya

HAKKINDA YAYGIN BAZI SONUÇLARI

ve Amerika'da edebiyat yorumu, felsefi dille ifade etmek gerekirse, çapta realizm içeri-

sinde ele Bu bir edebi eserin

dünyada ¹¹bir yerde" onu te-

melde ileri sürer. Bir o eseri al-

eserin bizzat kendisinden ve edebi eser yorumunun da "bizzat eserden" bahsetmek

5 Bkz. Neal Oxenhandler, "Ontological Criticism in America and France," MLR, LV (1960), 17-18.

31

HERMENÖT!K

kabul edilir. da eserden kesinlikle

ele Eser, kendi bir Bu

kendi güçleri ve dinamikleri de Tipik bir modern yorumcu, genellikle edebi eserin otonom oldu,..

savunur ve kendi görevinin, metin yorum analizi metoduyla bu nüfuz etmek söyler. Realiz- min de bir aksiyomu olan nesne-özne edebi eser yorumu için felsefi bir temel ve çerçevesi

Böyle bir büyük çok

güncel metin analizi ortaya Bu sa-

nat, kendi gücü ve hassasiyeti konusunda edebiyat yorum tarihinde hiçbir mukayese edilemez. Öte yan- dan öngörülerin temelleri

da Bu ise en iyi realist içeri-

sinde iken de onun iken ve onu incelemeye

Avrupa realist

ve yorumlama ciddi tenkitler sunan bir hare- ket fenomenolojidir. ve Amerikan edebi eser yoru-

munun öngörüleri yeniden için

harekete geçerek, fenomenoloji, Amerikan yorum teori ve için bir sonraki belirleyici ilk ivmeyi ka-

Bir fenomenoloji realizm ve "bilimsel¹¹

temel kan edebi yorumun bi-

limsel yani bilimsel temelin-

deki [kurallara fikir yürütmeye,

tarihi ve analiz etme indirgendi-

ortaya Zira, "teknoloji tüm göster-

melik humanistHkleri ve olarak ile

birlikte, modern edebiyat bizzat kendisi gi- derek teknolojik hale ve daha ileri giderek bir bilim

bulunan taklit Edebi bir ese-

rin metni (onun otonom bir kenara bir

nesne -"estetik bir obje" olarak ele Metin, herhangi bir özneden analiz "analiz"in de "yorum" ile

zamanda bir tür formalizmi içerisindeki

sosyal tenkide sadece objenin onun

sosyal analize katarak yetinmekte-

dir. ⁶ Edebi yorum, tam ifade etmek gerekirse, edebi objenin

(veya hala fikri (biyolojik mu-

hayyile!) çerçevesinde bir ibaret

linde Tabii ki bu "estetik" bir nesne

için, onu bir laboratuarda

parçalamak gibi daha ziyade an-

Bununla birlikte, bir bilim bir nesne-

yi incelemek parçalara

yorum için de bir model

Edebiyat bir eserle ilgili olarak ken-

di tecrübelerinin o eseri analiz etmeyle hiç ilgisi

ve bir zaman zaman söylenir.7 Öte yan-

dan

gördüklerinden Ama, realizm

içinde teknolojik yorumlama dü-

bu durumunu bizzat des-

teklemektedir.

Son dönem fenomenoloji bilgini Maurice Merle- au-Ponty, "bilim ve içerisinde

terk eder" Bu ifade Amerikan edebiyat yoru-

munun ne tek bir cümle ile

Edebi eserin tamamen bizim kontrolümüz tahrif edilebilecek bir obje unuttuk. o, geç-

gelen ve bir hayata geçirilmesi gereken bir insan sesidir. Bir edebi eserin [tahlil]

diyalog açar. nesnelcilik bir edebi eseri

6 Bkz. Walter Sutton, Modern American Criticism, s. 268-90'da önemli son bölüm:

"Criticism as a Social Act."

7 Burada ben eserde de zikredilen "hissi kastediyorum: William K.

Wimsatt, Jr., The Verbal lcon.

8 "Eye and Mind" (çev. Carleton Dallery), Merleau-Ponty, The Primacy of Percep·

tion and Other Essays, ed. James M. Edie, s. 159.

33

HERMENÖT!K

anlama konusunda uygun bir yol Modern tenkit,

eserin da ona gö-

rünse de, bu eseri analiz edilecek bir nesne olarak ele alma- ya devam etmektedir. Oysa edebi eserler, temelde analiz edilecek nesneler olarak degil, insani ola-

rak ele en iyi Bir muh-

bir lirik roman veya tiyatro eserinin dünya-

girecekse, kendi riske Bu-

nu gereken kendisini bir

bilimsel metot veya parlak ve ince tipleme ve tasnifle- ri ile birlikte "tenkit anatomisi¹¹⁹ bir eserin yoru- munda nelerin devreye insani olarak

YORUM, YORUMU VE

Bir "nesnen ile degil de bir eserle yoru-

m un ile ifade -kimilerince ve

daha tarihsel olarak- birbirinden "Eser'\ her za- man için bir insan elinin izini kelimenin kendisi de bunu ve o insan (veya eseridir. Öte yandan nesne" bir eser de olabilir, tabiat objesi de.

"Nesne" eser için kullanmak, buradaki önemli

bir yok Çünkü bir eseri, nesne ola-

rak degil bir eser olarak görmek ister. Edebi tenkit, eser

üzerindeki insan onun

maya yarayacak bir "metot" veya ¹¹teori" Bu ga süreci, bir eserin "anlamak" hermenö- tigin odak konusudur. Hermenötik anlama özel- likle metni anlama Tabiat bilimlerinin tabiat nes- nelerini anlamak için ¹¹Eserlerl! ise, herme- nötige (hermeneutic), esere eser olarak bakmaya uygun bir anlama ¹¹bilimine" ihtiyaç duyar. analiz"

eserlerE: uygulanabilir ve da, ama bu esnada eserlerin sessiz tabiat nesneleri gibi

bilinmelidir. nesnel yönleri dikkate bilim-

9 Northrop Frye'nin Anatomy of Criticism'i.

sel yorum ile ama eser yö- nüyle ise daha hassas ve anlama türlerine ihtiyaç duyarlar. Hermenötik bu ikinci konuyu, daha

"tarihsel" ve ¹¹hümanist¹¹ türlerini tasvir etme gayreti olarak

bölümlerde de gibi, hermenötik, me- tin ile ilgili teknik ve aletler kümesi olmaktan

ve hermenötiksel problem de bizatihi yorumun genel önemi zaviyesinden görülmeye o kendisine has olan boyutuna Böylece o, iki ama bir- biri ile dikkat gündeme getirecekir: Bir metni anlama Daha bir problem olan nböyle bir metni anlamak ve yorumlamak nedir?" sorusu.

Hermenötige ve buna ek olarak edebi yoruma uygun bir teorinin temel unsurlardan birisi, yeterince bir yo-

rumlama Bir an için

ve genel Bilim

elindeki bilgiyi analiz etmesine "yorum" derken, edebi ten- kitçi de bir eseri incelemesine ¹¹yorum" diyebilmektedir. Bir dilden tercüme yapana (interpreter) denilirken,

haber da bir haberi Bizler,

bir ifadesini, memleketten gelen bir mektubu ve-

ya yol üzerindeki bir Gerçekten

de sabahleyin itibaren tekrar uykuya dala- na kadar biz sürekli

saate bakar ve onun Bugünün hangi

gün bunun elde ederek de biz

kendimize içerisinde

ve gelecek için plan ve gün bo-

yunca söz ve mimiklerini yorumla-

O halde yorum, insan belki de en temel hareketidir ve denebilir ki onun kesintisiz yorumla-

10 Bkz. Benim "Toward a Broader Concept of Interpretation," !SN, (Ka- 1967), 3-14, ve VII JAAR, XXXVI (Eylül 1968) 243-46.

35

HERMENÖT!K

ma sürecinden ibarettir.

Yorumlama içerisinde dilsel dünyadan daha zira hayvanlar da yorumlama ile

sürdürürler. Onlar, dünyadaki konumu hissederler. Bir köpek veya kedinin önünde bu-

lunan bir parça hayvan kendi ve

deneyimleri çerçevesinde kendile-

rine güneye söyleyen bilirler.

Dil seviyelerde sürekli yorumlama birlikte ya-

tüm Joac-

him göre insan dil

ama bir

dan tabii olarak yani olmazsa

olmaz.¹¹ Bununla birlikte insan

her zaman dille Bu yüzden insani yorumla- maya dair herhangi bir teori dil fenomeniyle de ilgilenmek

Buna ilaveten, insanlar

birçok ifade hiçbirisi, ve gü-

cü, veya. genel önem dili Dil in-

ve -kendisi ve hak-

(bu ikisi kadar birbirinden

Onun görmesi dil

belirlenmektedir.¹³ daha

etkin bir ibadet, sosyal so-

yut gibi yönlerine dil ile bir yol bulur.

Hatta onun bile dile göre bu konu

derinlemesine ele dilin içerisinde sür-

hareket ve sahip bir or-

tam

O halde yorum, kompleks ve bir fenomendir.

11VI,1.

12 Bkz: Emst Cassirer, Philosophy of Symbolic Forms, ve An Essay on Man eserinde ilgili bölüm.

13 Bkz. Benjamin Whorf, language, Thought, and Reality.

14 Bkz. gelecek Heidegger ve Gadamer bölümler.

Ama edebi tenkitçi kendi bunu ne denli

ve derinlemesine ele Tenkitçilerin analizi yorumla tutmaya meyledip etmediklerini kendilerine Yine, realist ve modern tenkidin birçok yatan ön kabullerin yorumu olduk-

ça ve hatta

da Edebi bir kendisini tefek-

kür ve analiz yoluyla bir nesne o,

memiz ve (görmekten daha ziyade) yoluyla anla- gereken bir sestir. Gelecek bölümde de

üzere, anlama hem epistemolojik ve hem de ontolojik yönü olan bir fenomendir. anlamak, bizim dünyada ilgisi olan anlamadan daha üstün ve kap- bir anlama formunda temellendirilmelidir. O halde edebi bir eseri anlamak, var

kayan bilimsel bilgi türü o bu dünyada ilgili tecrübeyi ön plana tarihi bir

Hermenötik bu son türden olan bir anlama

O, anlama teorisinin iki bir arada tutmaya ça- bir metni anlama neyin devreye prob-

lemi, ve en temel ve ne

sorusu. Bir Alman olarak hermenö- tik Alman fenomenolojisi ve felsefesinden büyük

ölçüde Ve bu türden

metin yorumu Amerikan edebiyat

yorumunu

metin yorumundan öteye giden anlama fenomeni-

ne ilgi, üzere sosyal bi-

limler (humanities) denilen tüm disiplinlere potansiyel ola-

rak büyük bir anlam Hermenötik,

lunun anlama gayreti olarak yo-

rumun dilsel öteye gider. Onun temelleri sa-

dece herhangi bir sanat eserine

de Durum böyle göre, hermenötik tüm

sosyal bilimler için, - eserlerini yorumlamay- la ilgilenen tüm disiplinler için, bir temeldir. Onun pren- 37

HERMENÖT!K

sipleri sosyal bilimler için bir teorik temel için kendisi disiplinler olmaktan da ötededir;¹⁵ kendi ku-

tüm sosyal bilim disiplinleri için zorunlu temel bir olarak görülmelidir.

Bilimsel olan ile tarihsel veya hermenötiksel

anlama gösterilen sosyal bilimlerde

yorumun göze ÇMpan özelligine daha fazla bir getir- mektedir. Öte yandan bu, bilimlerde zikredilen yorumun

özelligini de Hermenötik teori Üe

ilgili bir yoluyla, sosyal bilimler kendini bilme ko- nusunda daha tatminkar bir seviyeye ve kendi

daha iyi anlama

Bununla birlikte, mevcut bu hermenö-

edebi yorum için gereken felsefi

Bu temel, bizzat anlama ile de uyum içerisinde olmak Böyle bir

bu kitap modern bir kelime olan "hermeneu- tics11in Yunanca kökleri ile daha sonra modern

(hermenötik sürece) hermenötik teori ile ilgili belirgin takip etmekte ve nihayet bu konuyla ilgilenen dört önemli ele konu-

biraz ile Bu çok

olmamakla birlikte bir temel vermektedir. Eser, hermenötik

teolojide konusuna gir-

gibi, ¹⁶ Fransa' da yer alan de·

.17 Sonuç bölümü, fenomenolojik

edebi eser yorumu için ne önem arz ile ilgili bir

tespitleri vermekle birlikte, bu temelde

· felsHfi bir olmak ve böylece

edebiyat teorileri ile olarak inceleyecek olan bir da temel

15 Bkz: HAMG ve MMG.

16 geçen 3 no'Iu dipnot bu alandaki zikreder.

17 Ricoeur'un 5nci bölümde ele almak bkz: Ricoe-

ur, "Existence et Dialogue, IV (1965-66), 1-25, ve "La Structu- re le mot, l'evenement," M&W, 1(1998),10-30.