Doç. Dr. Şükrü Haluk AKALIN

SALTlJK-NAME'DEKi ATA SÖZLERi

Doç. Dr. Şükrü Haluk AKALIN

Bu yanda Fhü'/-lInvr-1 Rimdnin ,\'alıuk-name'sinde geçen ata sö/leri incelenecektir. Halk ağzından derlenerekyazıya geçiri- Icn Sııllıık-ndıııc'dc clliye y;-ıkın ata sözÜ tespit edilmiştir. Bu ala sö/.lcri kaynaklardaki diğer ata sözleri ilc karşılaştırılacak.

kaynaklarda hiç geçmeyen veya rarklı şekillerde geçen ata söı:kri tanıklarıyla birlikte incelenecektir.

J-.hlı'I-Huyr-' 1I,;"u'nın Sarı Saltuk'al ait menkıbelerı toplayarak me\dana getırdiğı .\(.-r/ı/lk-nÔm(!2~dil. tarih. edebiyat \'C folklar araştımıaları için son derece önemli bır kamak eserdır. Menkıbeler. Sarı Saltuk'un müridieri ve halk arasında sözlü olarak anlatılırken Cem Sultan bu menkıbeleri dinlemiş ve bunların toplanarak bir kitap haline gctirılmesi ışi\ le de Fhıi'l-Huyr-ı lIıim!vi vazifelendimıiştir. Fhii'l- Huyr-, lIıilıı/. Anadolu \e Rumeli\'ı adım adım dolaşarak derlediği Sarı Saltuk'un menkıbelerını \azl\a geçırmiş. Üç cıltlik Salııık-name\i meydana getırmiştır

Yazarın. kendisınden önce vazılmış olan diğer menakıp-nilmelerden de varar- Iandığını bılivoruz Bu konuda Sallıık-name'nin çeşitli verlerinde kavıtlar me\'euttur3 Ancak. \'azarın eserın sonunda da [SN iii. 5:1(,61 belirttiği gibi. menkıbelerin büyÜk bır bölümü halk ağzıııdan derlenerek vazıva geçirılmiştir. Eserin dil \'e edebiyat açısından önemı. bu özelliğınden kavnaklanmaktadır Salluk-name içeriğınin vanı sıra. XV, \'Üzvıl konuşma dilinin örneklerini taşıması: arkaik kelimeleri. eÜmle vapısı.

anlatımı. halk dilinden alinma devimleri. benzetmeleri \'e ata sözleriyle de Üzerinde durulması gereken onemli bir eserdir.

1 ~;ırı :-;a1tuk haHllıd,1 a\Tıntllı hilgi içın hb. hill1/. HahingeL ~,San Saltuk DeGC». ls18m Ansıklopedısı. c i O. IstmılınL 1\)66. s 22()-22 L Kemal YÜce, Sal1uk-ııilme'de Tarihi. /)iııı J~f'IQlıeı'i t:nmrlur. KÜltÜr ve Turum Bakanlığı nıyını. Ankara, II.)X7, s.20-02: ~ÜkTii Halfık Akalın. «EhÜlhavr Rumi». TDV İslam Ansiklopı,xlisi. c lo, s360-:~62.lstanhuL 11,)1,)4

2 S(lI(lık~l//im(' hakkında <I\Tıntılı hılgı ıçın hkl., ŞÜkrÜ IlalÜk Akalın. ,(EhÜlhavr Rfunıı>. TDV Islam ı\ıısiklop.,,:disı. c i

°, s..\(ı(}-3(ı2. Istanhul. 1994: ayn.yaz.. «San Saltuk ve EhÜ'I-Hayr-1 Ritmi'nin S;ı[lUk-ııÜmc'si», RCllkkı. Kriteriol] YiI\'l1ll, s 15(ı-176, BÜkrı.:~-R{)manya, 1995: aylı

'

yaz.. "Ehü'l- IItı:--l-1 IUınıi'ııılı Saltıı)..:-I1UIII(."SI» TÜrk-Sovyet Kolokyumu, 30 Temmuz-2 /\ğustos 199} Bı~kek- Kırgızistan 1'1'])/\ Y Hdlctcn 1992 'de yavımlanmıştır, TDK :--'ayını, Ankam, 19951

3 UIl ki/ilhı her yirde hııldıı~ıımda" hikiiyeıleriıı cem Ü/fim, ,\.are/e getardam...[SN ın. s,3691 AnICd Sarı Saltuk'ıııı s<ıf1lıgınd,1 ıneııkl{ıclerin v<ız.lva g.eçirildiği de kaydedilmektedir: OL kış Şerif, lIuhCl'da (Ruhu /JaK'illl") kurilr itti du/Il Talur IIClm gel/ıp Şerif Cili:; hirle huluşııp ol ka:i}}'eyi

""TIII' hildi }'cı:drlClr hikilyer kitfihııııı Kerllrdiler.ISN [i. s.24(ıl

55

Eski cdebiyatımızda gerek manzum. gerek mcnsur eserierde ata sözü ve deyimlere ver verildiğini bilİ\"oruz Divan şairlerinin büyiik bir bölümü. şiirlerini süslemek. anlatıma açıklık kazandınnak. düşüneelerini sağlamlaştırmak maksadl\'la herkes taratlndan bilınen ata sözlerini ve dcvımlen mısralar arasına serpışıırmış- lerdır4

Mensur bir eser olan Salıuk-name'de de a\m maksatlarla ata sözleri \'e devirn- Ierin kullanıldığını görüyoruz. Saltuk-name'deki de\imleri bir başka yazımızda ele alma\ı u\'gun bulu\oruz. Bu \azımızda Salluk-name'deki ata sözlen üzerinde dura- c.~ğlZ.

Ata sözleri. Kültür Bakanlığı tarafından \a\ımlanan hazırladığımız tenkitli metindenalınmıştır(bkz.

Kaynakça).Ata sözleriilk kelımesinegöre alfabetikolarak

sıralanmıştır. Benzer ata sözlerinden biri madde başı olarak esas alınmış. diğerleri için bu madde başı söze göndenne yapiimiştır. Ata sözünün açıklaması yapıldıktan sonra. içinde geçtiği bölüm tanık olarak \erilnıiştir. Romen rakkamı ata sözünün alındığı cildi göstennektedir. Ata sözlerinin ka\l1aklarda benzer şekilleri ,'e\a farklı şekilleri varsa bunlar üzerinde de durulmuştur. Kısaltmalar için. Kayııakçaya bakıl- malıdır.

Ata sÖzleri:

J. Asıl azmaz, sai: yiyimez: Soy kaybolmaz. sağ olan kokmaz Bır kişı \c\a bır şey ne denli biçim değiştirirse değiştirsin. aslmı \'itınnez: soyluluğunu korur. IAS

LS 1401 '

Var. Muhsin didükleri azmışa ve gafile di kım. ıs/iğfar IlsÜn. Anıın şerifliğine dahı bakmazam. A..ıl aımaz, sai: y~vimeı. Hğer ol asıl nesib ola. muhalefeı ve şekavet andan gelmeye.

iSN ı.

Bu ata sözünün kaynaklarda şu şekilleri tespit edilmiştir:

Asil azmaz, bal kokmaz IAS Ls. 1401.

Asil azmaz, kemal bozmaz TBAS I.s.471

Asil azmaz. bal kokmaz: kokan", yağ (kaymak) kokar. aslmda ayran var (aslı.

kaııklır) IBAS l.s.461

Ata sözünün ilk cümlesinin aynen korunmuş olmasına rağmen ikinci cümlesı- nin zamanla değişmiş olduğu görülüyor. Buna yiyi- kokmak. laaftiın elmek kelıme- sininyazıdilinde kullanıştan düşmesi sebep olmuştur.

2. Bir arslana iki çetük taptur: (bkz. İki çetük bir arslana taptur)

3. Bir şehr içinde iki padişah olmaz: (bkz. Bu dünyada iki pehlevan sığmaz.)

4 Bu konuda bkz. Agah Sım Lcvcnd, Diı'an Edebiyatı, Istanbul. 1943. S.43 ı -474: a\11.Vaz. «(TÜrk Edebivatıııda Manzum "tasözleri ve Deyimlem. TDA Y Belleten-196], TDK. Ankara, 1962. s.137-

140 56

-I. Wr yiğit kırk yılda M,.II olur: Bir yiğidin \'etişmesi kolay değildir: yiğit bir insan uzun sürede yelİşir.

Ya Ilgaz' (;ci kendiiPIe kıvma. hir yiğit kırk yılda hasll olur...ISN II. 5.2 i 71 Hır yiğit ko,k .wlda meydana gelir IES I.s.4('1

5. Boş torha ile at tutılmaz. Karşılığını ,'ermeden herhangi bir şeyelde edilmez. Çıkar göstenııezseniz bir kimseyi bir yere bağlayamazsınız. IAS i. s. 179]

Haher gÖnderdı kim « H1Iyil gazaya gidemedük. hızi dıı'ddan ıımımasıın. In- şa-Allah gelecek yıl i!,iinderevüz.N. dıdi. Pes ol gelen HVace ~ve hulIşup ..)'erif'ÜF'/

hahenn vırdi. HVace eyiııı:'«Hef!.Üm.siz bilmez m/siz kim mesel-İ meşhÜrdur kı boş torha ile at tutılmaz. erenler yanmda hmad1lr.») didi. [SN II. 5.1821

Bu ata sözÜ Aksoy \.c hÜboğlu'nda ayncn yer almaktadır fAS i. s. i 79: ES I.s.481. Aynca hÜboğlu'nda ata söZÜnÜn Kuru ıorha ile al lutulmaz şekli de me\'cut!ur

i

f

6. Bu cihan hir solradıır, kangı canihinden istersenüz yiyünüz : DÜnya tÜrlü yiycceklerlc dolu bir sofra gibidir: dÜnyadaki nimetler hcrkesin hayatını kazanmasına yeter Bunun içın başkasının nzkına manı olmak, onun elinden yiyeceğini almak.

birbinni öldÜrmek gercksizdil. Herkes yiyebileceği kadar yer, geri kalan herkese

~'ctcr

n. ve hem bu cihan hir sofradur hangı cfınibinden istersenüz yiyüfıüz.

kımesne mani de,ğiildür. Hen dahı sizcıleym hir karl/um vardur, loyunca yirem, fSN III.sX..ı

Bu ata sözÜ veya bunun bir benzeri kaynaklarda tespit edilememiştir. Ancak Antah'a'dan derlenmiş olan IJiinya kırk kulplu kazan. blr kulpundan lul sen de kazan şeklindeki ata sözÜ avnı anlamdadır [BAS Ls i 00 i ^.

7. Bu dünyada iki pelılevan sığmaz (Wr şehr içinde iki padişah olmaz.) .

Bırbırine denk iki yiğIt bir arada duramadığı gibi. aynı Ülkede iki baş egemen olamaz Bınnden bin diğerini alt etmelidir.

« \'a/lıh kandasin. yÜrÜ, heni gel ilamiiz ceng ideliim. Devlet sınaşa/um. Bu diinyayı ya sen dılı ya hen. Bıı dünylida iki pehlevan sığmaz, seniiPIle ayırd olailim, i) didi,fSN IIl.s.741,

«Hünkar, hir şehr içinde iki plidişlih olmaz. Eğer halk Emir'e uyalar. sana hi/rmel kilmaz...») ISN ii Ls. 2(,.. f.

Bu ata sözÜnÜn aynı kelimelerle olmasa da farklı kclimelerle ve ayıı1 anlamda pekçok benzeri olduğunu görüyoruz:

Hir kmda ikl kilıç' olmaz: Bir kilIsede iki papaz olmaz: Bir mescidde ıki mıhrab olmaz: Bır kaında iki dilenci olmaz [ES L 5.44].

57

Iki as/an hir posla slf1.maz: Iki at hır kazl.z,a hO,J!.lanmaz:Ikı haş hir kazanda kaynamaz IAS L s2661: Iki mmhaz hir ipte aynamaz IAS L sH,7!: Hır çöphikte ikı horoz olmaz ıAS ı- s. i 71 i.

8. Çe/ük kim pençesin ura ars/ana. eKer kurtulursa vara us/ana:

Kedi. aslana pençe atar da canını kurtarırsa uslanır. bir daha bö\le akılsızca bir da\Tanışta bulunmaz Kendinden çok daha fazla güçlü bir kişi\k boy ölçüşmeğe kalkan kişi de. bu düşüncesizce hareketi sonunda canını kurtarırsa us1anır. bir daha bö\k bir şe\e teşebbüs etmez. Kendinden çok daha üstün kışılerle köni koninc mücadele\e girişmek ıyi değildır

Sah UnjlJvan durup m'met ve nÜzÜIgetiinip .')'erv'er'denÖzrın dı/edi. eyıııı.

{(S(!rver' AleseidÜr. ç.elük kim pcnçesin ura ars/anu eRer kurtulursa vara us/anıı Imdı Server slzÜMe hıziim hdhil111iz hÖyledlir -hı-hamdı lilldh- kı ge/dıiFniz hızı kendıimiize hddiirdÜiiiiı" dıdl.ISN ı- s.2Cı(,I.

Bu ata sözünü başka bir ka\l1akla tespit edemedik

9. Dost odur kim hli/i deminde hulma: Gerçek dost insanın sıkıntı\a düştüğü zamanlarda yanında bulunan kişidir.

((Heğ/er hu .\'a/tth'la kimse haşa ç'ıkmaz, Imdi gdiin huiw dosılııkgÖsterdi/m.

Dost odur kim hun deminde hulml/. »ISN ııı-s.1471.

Bu ata sözü günümüzde./)osl kara glinde hellı olur şeklınde yaşamaktadır ıAS ı- s.2 i i: ES ı- s. 751

lll. Düğün aşı saı'lldı. sizler sonma geldüıiüz Insan kendisine dU\1llduğu zaman \ardıma koşmalıdır. Iş olup biııik1en sonra ortaya çıkan kımse\e faydası olmaz

YiiziiJıüzkara olsun. Mesih'lin okına ve nÔr-1 nlindj h.ışmına1ı:J.ran"

aşı saı'ıldı,sizler ,\"0;1II1aKcldünüz.. OL vakı kanda ıdüiıii;:,")ISN IL s.16()1 Bu ata sözü Aksoy \.e Eyüboğlu'nda bulunmamaktadır

ihtı) aç kışinin /)ü!:ün

II. Dünyadl/ hin kez Ölmekten hir kez Ölmek yeğdür Hergün korku\la.

endişeyle yaşamaktansa. bir kez ölmek iyidir. .

Yd Sri/eymd,,' Dünyada hill kez Ölmekten hir kez Ölmek yeğdür. Hi/,gIl kıın senden Öne/inMelik Akik geldi hu eihtina hiikm ifll" .gÖrÜr kim aç ve susuz htr yir ıçinde hdr ii ıdr yal1lr. Olüm ol dinlıkten yıf!.rek gelıir ISN ıı. s').1 i.

Eyüboğlu'nun eserinde bu ata sözü Her gÜn çekmekfen.,"e Mr gÜn ölüp kllnlllmakyef!.dir şeklindedir. IES ı. 124\

12, Dünyada mulıannes adla diri olup yürimekten. hir gün ewel Ölmek yiğrektür: Dünyada alçak \.e namert olarak anılip yaşamaktansa. bır gün önce ölmek

wğdir.

58

.gazadan kaç'mak ({yhdl/r kım avraılaru1ıc yonlnda .\'0::ia1ii:

olan gayreı fiZI'e (jImek gerekUi" J)ünyada mulzannes adla diri o/up hir ;:Ün evvel ii/rnek yiitreklÜr.

i

Denizli'denderlenmiş olan Her~iin (avıık yaşamakıan hır gÜn horoz yoşamok '.ııııir ata sözÜ ı BAS i. s.1 :;41. anlam bakımından bu ata sozÜyle benzerlik gösterınektedır

kulmil::. Fr yÜrimekten

13. J)Ünyfinıoi heş ;:Ünlük iş ü maişefi var' Ömür çok kısadır. dÜn~'a ışlen de gelıp geçıcıdiL onun ^içııı ho~ yere kimsenın kalbını kınnağa. kimseyı uzmegc dcgl11cz

HIl rem:: u/dıır 101''' dünYlılıurı heş Kün/ük iş ii maişeti var \'e hem hıı 017(;17 hır sofi-odur. kang,! ('(iwhrnden ıslerseiıliz yıyiiniiz kıınesne mÔni de,f!.ii/diir. .ISi\ III.

s X:'

i

Bu ata sözÜ bu gün bazı deyimieric benzerlik göstermektedir: Uç' giinMk diinyıı: Foni eMnyu: OMmM diinyo \'b.

1.J. Eh'jye a/Ünı yoktur Rır kimsenin sözÜnÜ başka bir kimsc:.;c dcımcklc göredı kışı. bu ~Özlcrden sorumlu değildir. Sözler kıncı ıse bunda araeıııııı ~UÇll yoktur Onu cezalandırmak gıbı bır da\Tanışta hulunulmamalıdır IAS i. s, .2ı x i

('iin hıı kıijir Aıı sr;zleri k/ln nameden dinledI. hemÔn h/şma gehi!) Yahyd\'ı /ildiirmek isıedi. Ve=in men ıdıi!) (

EhJre ii/Üm yoktur» dıuı.ISN iii. s. ı..;~

i

GÜnÜmÜzde bu ata sOzlı, Fh/\'c "cval o/mu" şeklinde kullamlmaktadır

i

s~IX.ESLsXXI

15. Er evde Kerek. esen );erek takdirde ~ıilesı- \ması dağılır.

Ve ('esar ve Alomon ve Flfok kıral/arm do/u sILh!ar. Anlar koçu/or. (eklir

anlara ^«(/ )urıın) dl,viigiinH çare idemedı. Kimse sÖztn ışıdiıı) durmadı « f~'r eı'de Kerek. esen Kerek)} diyiilJ kaç'fl/ar, gidıvırdiler.ISN L s.2(JI

San Saltuk'uJl karşısında tutunamayan düşman askerlçri kaçarken kendilerini bu şekilde (eselli etmektedir Bu ata sözÜne kaynaklarda rastlamlmamışlır.

Erkek eunde olmalı- esen olmalıdır OldÜğ'l

16. Eren/er du'ayı /1l1:'1ra ider/er: Ku'ihe KÜ/-han!; ider/er du'{ı oh.naz)

(bkz Vıresı\c

/7. Eren/er mas/alzatm Kirü er haşarur : Olağan üstü güçleri olan insanların işleri nı sıradan insanlar yapamaz Olagan Üstü işleri ~'ine olağan üstü özelliklere sahip ınsanlar başarır

.Yerlf hıı Alu Vıren,i?i .\ıı/ıtim dı/şıinde gÖriiı) .\'e}:vıcl'e eyitti:« YÔ Sen 'er, (;e/

heniim '-izerıimi dahı ma'mıır ('.v/e, andan git. Eren/er maslahatm Kirü er haşarur.»

dıd/lSN ii. s.IX<JI

Bu ata sözÜ, .Aksoy \e E\tiboğlu'nun sözlÜklerinde yw almamaktadır ~9

18. Erkek koyun kurh(1/1 içündür : Yiğitler. erler daima savaşmak \.c sm'aşa- rak ölmck için varatılmıştır. Tıpkı kurbanın crkck koyundan olduğu gıbi

Seril geliiriip ,)'u/ton'} yire urdı. göj!,si ı"lstlne:Çıktı. oturdı. hanç'cr çıkardı, h(}.~azln(f/ayadı. .)'Uffangözin açıl. f!.ôrdi hır dh illi. Şerf(eyiltı:«Ne ôh idersin? Her zaman erkek koyun kurhan içündür.» dıdi.ISN ıı. s.(,OI

E"üboğlu'nun sözlüğünde bu ata sözü avnen ver almıştır IES ı. s.2571.

AksO\"un sözlüğünde ver alan Frkek koyun kasafi diikkd/1/na yaÜpr ata sözü de bu ala sözÜyle henzeriik göstermektedir. Ancak. Aksoy bu sözÜ «miskin erkek yaşamaya layık de.~"din>. şeklinde açıklamıştır. Kanaatimizee bu ata sözünün açıklaması da Hıkarıda vaptığımız şekilde olmalıdır IAS ı. s.2271.

Niğdc'den derlcnmiş bir ata sözü ise ı,'rkek kO.\7If71111eli ıillede yakışır şeklinde- dir [BAS ıı. s.451. (lille: kasap çengeli)

19. Erlik kuvvet iledür, hile akııladur: Erlik. viğitlik kuvvet ilcdir: hile ise akılla. zckhla ilgilidir Hem gücünü hem de zekasını kullanan kişiyi kimse alt edemez.

IWsıem h. Zdl gıhi fiehlevdn hÖyle didi. zırd erlik kuvveı iledür, hile aktı/udur. dim/ş/er. Anun jkısı hı,. yirde o/sa ol kimse.ve her!!.,z kımesne pôy-dôr olma~ISN ıı. s:151

Bu ata sözü de kaynaklarda tespit edilememiştir

20. Erlik ondur, tokuıı hile(dür) : Yiğitliğin onda biri güce. onda dokuzu ise hileye da\anır. Hile. zekanın ÜrünÜdür. Zekadan yoksun kaba kuvvet hiçbir şe\' ifade etınez Bilck gÜcünün \anı sıra.benn güeü de gereklidir

llapaz gini ha.yla,ı.'ll/)eyifli:«Hu TOrk/er hu işi kem geldiler, it/iler. hep yalan ve hile hlr/e ılli/er. Hu.\'lisa ,\'erit hod şıındi efder pehlevtindur ıl/d hile hlrle ıder.

Anlli7-ç'iin kımse anunla haşa fy'ıkamaz.» didi. .)'er{t' Cr'iinhu sÖzlen ilen'i geldi eyIJlJ:«Hdşa yd /Jeynııs. .>'eri/'ten kım ol yalan sÖyleye ve ef!.er hile ider.\'e erlik o"dur, tokua Iıiledür. dımiş/er... ».ISN ii. s.:151

Iles Server kÔh erlikle ve kÔh hile /i'liyle gaza:va hazır idü/>gazileri tururdJ.

Naktldf;r kıın erlik o"dur, !Okuıllıile.ISN III. s. 1:181

Fes ])ranik eyilli:« RJ( erlik midiir. hile ide/an?» didi, S'erver eyiui:« Ya /Jramk.' Sen hi/ma mis/l1 ki /ifislem (h) Zd/ dimışlÜr: erlik ondur, tokuıı hiledür.

Sun/lii gıhi kuvvelif; er iken cengde hile iderdi. Pes ltizımdur. hile dahı erlfklen geliir, (',ğer hile olmasa ya!JPmz kuvvet gÜt,:virmez sana... )ISN iii. s, 19! I.

E"üboğlu'nun sözlüğünde bu ata sözü I,rlfk omlur. dokuzu dÜzen (htle. ai) şekillerinde yer almaktadır

i

i

21. Er olan gayret üue Ölmek gerektür: Er kişi yatakta ölümü beklemez. Er kişi daima mücadele etmeli. sa\'aşmalıdır. Ölümü de ancak bu şekilde olmalıdır.

.,gazadan kaçmak ayhdur ki avratlanfmz .vamnda yÜziinÜz kalmaz. Er olan gayret üue ölmek gerektür.1 SN i. s. 1751

60

Aksoy ,.e Eyüboğlu'nun sözlüklerinde bu söze rastlanmamıştır

22. Eyülük elhet kendüyi hildürür .-(bkz hülük il. suya at. aka. gırü buıı deminde öniıle gele)

23. Erülük it. suya at: aka. girü hun deminde Önine gele. h.ıliği karşılik beklemeden ,'ap ye yaptığın bu ıyiliği unuL. ıyılik '.aptığın kişının başına kakma.

Faydasını sıkıntılı zamanında görürsün.

."-:erver~vrtÜfJ am girUtar eyledi, bende çekti. ('an seher o/dı,ol canavorIgirO dzdd eyledl...ServfI' ht/dı kım hıı dahı eyiiliik ht/dı. Meseld!;r alalardan kım eyülük elhet kendüyi hi/dürür: sen eyü/ük it. suya at, aku Kirü huf1 deminde ÖnÜne Kefe.

dımışler. ISN ii. s I:1XI

Birbıriyle ilgili. batta bıri diğerinin açıklaması olan bu iki ata sözüne kaynaklarda Ivılik eden iı'ilik hıılıır IAS i. 5.277: ES i. s.1441 şeklinde rastlı\üruz. 2:1 numaralı ata sözü EyÜboglu'nun sözlÜğünde Iyilik el. suya sal: ı.vılik ise () sem orar.

hıılıır şeklindedir

i

i

[AS i. s2771

24. GÖnülden gÖnüle yol vardur .-Birbirlerine birtakım duygularla bağlı olan ikı kimseden biri. öleki için ne düşünüyorsa o da beriki için aynı şeyi düşünür

i

s.24:1 i

Ol hzrin ka/'a tikr idemerli. mı<ıehayyir aldı. /1/rdl. Pes hirezden Nasi'li 'd-din HVÔce kapudan iç'erli girÜp ,(jcldmvırdıdahı eyiltl."«.\'crver, ol hir kazı)ye kımlikr ıdersi;: ne ola diyÜ. of ihlds-ı ka/hdi/r.» didi. Pes meseldÜl' kİmgÖnülden KÖflü/e yol vardur. [SN II. s.1411

Sözlüklerde bu ata sözü aynen veya az çok değişık şekillerivle meveullur:

(;önı-ilden gönÜle yol vardır

i

(;ömilden göniile (kalpıen kalhe) yol vardır

i

Kalı' kalhe kar.ııdlr IAS i. 524:1: ES ı. s.1461

25. Haram mil/taşa topraf:a harç olur; lıelliJ maı rız/i n;'met olur. kursaKa düşer. Haram kazanç. hiçbir işe yaramadan boşa gider: Heliil kazanç ise nınıcı olarak işe ,'arar

.')'ulıdn...YerftleC)'ilfi:«Ru zıılm hir/e cem o/mış mail nice ideyim?» .\'u/tan ey/e diyıcek Şerit eyilli:(( Hardm mdl taşa toprağa harç olur. dirier: he/dı mdl rnk ni'met olur kursağa düşer, dzrler...» ISN II. s.611

Bu ata sözünün baram ile ilgili kısmının değişik şekillerde kullanılışııını görebiliyoruz:

Haramdan gelen harama gider IES ı. s.1191

Haram para ya hmaya ya zmaya IBAS ı. s. !:ı2: BAS ii. s.5:11

61

Haram mal kann dururmuz. duyur.\'o da devamlı olnur.:. olsa da hayır;' ,,111L(/: IKAS i. s.1321

]r,. lIastanııij heKi. paştl.""1 olmaz . Ilastalık. makam. mc\'ki dinlemcz. zcngin- I~ıl'\lr a\ ın clmcz i !erkes hasta olabılır

l'es kÔt,rler eyou/er /,:klir'a ki:(.')'IıIIÔnlıın.' Hir hasf({ derdmendmi)". anun-çOn SilIhinlimo (oım ki/manıı}.» duffler. J'ek,ir ey,II,:t{.4m kendii hÔlmde kOf)U:::.

~oY1frmu::. /tastanııF! h(!~i. paşası olmaz. .'}dhl1.ISN ii. s 1121

Bu ala sözÜ ka\ naklarda tespit edılememiştır. Sadece. Aksoy'un sözlÜğÜnde Ilwl"lı, "',~!d (lu,,{'Ilıkl hc"" IÇ'In şeklinde bir ala sözÜ bulunmaktadır IAS ı-

s:?'c i

27. ffer kişİ Üç kerre ;.:tI)'h sÖyler. nht ;.:clÜr Insanların gclccd~ \'c olacak ,e\ Icrh;ıkkıııda sö\ledıklerı uçşeyden birı

gerçcklcşcbılır

1'('\ .\erver k((I1II.\ 'm] .\"1cıne hakıı. eyıııı',,}"ô kıi.;,;ı;.\"' Hok j a'dlli s('min

.'!,Iiye,0,ltF'Ilgır'-i kendii aya.0,l/!70geliirdi.) (lIdl. Kdmls e.rıı!l.~,.\erver çiin sen hu 11(:le.\'1 ey/edfin huyu'hısı hudur kul] nın vc mese/Jiir kim lter ki~'iüç' kerre Ka)'h sÖyler. rası

;:efÜr

..

Bu ala sÖzÜ ka\naklarda bulunmamaktadır

28. iden hu/ur Yapılan hıçbır ~e~'karşılıksız kalmaz. Insan ı\ilik :'aparsa 1\ ılık billur: külÜlük yaparsa da kötÜlÜk bulur:

uç' ve XIIX1C ol dahı undu ddne dÖne lu.:IÔk o/dı J/er iden hulur. Ahır kendn (/uI11 helc;k oidı ISN ı. S~ III

i liiny,idu .\!,uyreı-ı hak e/heı 01111' ır ve ,~eç, ,,'n'c{i! cÔe de,ı!,iildiir: iden hıılıır IS:\ iii. s.IIDI

Bıı ata SÖZll gÜıııımÜzdc ;1\'Iıı şekilde kullaıııldığı gibi. ıkınei bir cÜmle ekleıımi~

şeklı\ le de kıılıanılmaktadır.

Fden hıılıı/'. Inlcı'en (illi/' IAS i. s:? 17: ES ı- sX:;1

,-\\rıca. Flme Im/ma dfinyası: 1~'lmehillursun. m/one (jlfirsOn IAS ı. s.::! i 71 şekıilennde de .1\11]al1lamda ata sözlcrinin olduğu gÜnUmcktedir.

29. iki c.:eIÜk hir andana taptıır (Ilir arsllIna iki ç'etÜk taptur) Iki kcdinın bır aslaııa deıık olduğu gıbı. gÜcÜ az olaıı iki kı~ı de bırlC,lrse keııdileriııden' gÜçlÜ olaıı bır kl~l\C deıık haıC gelebılirlcr. GücÜ az olaıılar ancak birleşırlerse kcııdılerindcn gııçliı olaııları alı edebilirler.

.her kişi haşl1w hir kışi Vlres/n. cen.\!,ula ve on YI,ı!,lrmloluz nihÔyel kırk kişi hır ı)('h/ewinu gele ve l}1e,w.:/diir kim iki çelÜk hir an/ana taptar dahı Jrnw;ler. hen

~'m]{/vurdıım hilemi lı/jrdl"il1 er/i.tJ.im dahı gl;r ve ummÔ hir kiş(ve kırklan ur/uk "dam glindcrıııek Üce/ik "e ({Vrai!lkiıır...ISN ^{ı- s27XI}

()/ hi/Ilir he~/('/"l eyıııiler:« 1.1' keşiş.! Ne a.~I(lrsltJ. unun halkına ve ha.ymu

<lii"."(; holkm if,yıireliim Hir ars/ana iki çetük taptur, ^Ndidi.!SN ii. s.2:;()1

6:2

Trabzon'dan dcrlcncn Iki kedı hlr ııs/am i denkrir söziL bu ala sözÜnÜn gunÜmuzdeki >eklıdıı IBAS ii. s 571 E\iıboğlu'nun sözlÜğÜnde bu ata sözu Ikıç'('liık

nu' us/una rl/pdıır şcklındc \enlmış. ç'eflik ıçın kedı açıklaması :apılırkcn. {U/ırıır kelimesı içııı de yanlışlıkla kur)'"lır açıklaması Yapılml~tıl IES i. S 1'41 DOgIII"L denkrir. eşıI/ir olacaklır

30. illet/e diri/eli mihııcl/e ("(in 1'İrür (dri,""erdiir) Hastalıklı olarak dÜn:'a:.,a gelcn kişinin sıkmıılar içinde öleceğı gibi, bir i~c kötülÜk saparak başlayan kışi de yaptığı işten yarar sağlayamaz. KötÜlÜkle başladığı için kendi sonu da kötÜ olur

/>iinyÔdo ,'ı!,tz\'reı~ıhak e/heı O/ııl' ır ve .~('ç. is/1'('(i! eÔc defJ.ii/diir. ,de17 hl//lIr illeı/e dirilen mihl1el/e etın ı'iriir. ::Ô/im khih hlflmıı::. ISN ııı. i ıOı

A1Ü'mrn dininde tlld ıımeye kım II'-/e ve 11/IÔ!~1 şer ıden ::ÔIIIJ/lerdur ve me/'ıinlardıır. /yfese/diır kıın illetle dirilen mihnet/e C(//1 dri erdiir . .ISN iii. s J-+i!

F\Üboğlu'llllll sözlüğÜnde hu ata sözÜa:'neıı \'cr almaktadır

JES i. s ^I_~(ıl Akso:'"un sözlÜğÜnde Isc bu ata sözÜ Hile ıle f.Yg(;re}/ !}lI/md i/e can verır ~ekllJldcdir IAS i. s 2(,21

31. İlm ni al1 yaJ!muTll1l1 he/ızer. slIdefllKlll1l1 dii~' e tlürr-i ceı'lter o/ur. l1uır aJ!zll1l1 tlÜ~'se zehr o/ur Bdım, nısan yağmuru gibıdir. Nısan yagmuru sedef ıçıııe

dÜşerse ınci olur. :'ı]aııııı ağzına dÜşerse zehır olur. Rdım de ]:'1 ni:'etlı ınsanın clınde ıyı ~e:lcr ıçin kullanılır Kötü nıyetli ınsan da hilımı :'apacagı kÖtiilÜklerc aleı cdLI

Mus/iinuin/or hll\(jzı ışu/ıcek (<f{u.l't"hllt1l1i'1tlmlnC" duli/er :\,'c,iyıd n'llll "ilm 1;;',\lIl1 yaJ!mUrlnlı heiizer. nite kim adel aJ!zll1l1 dÜş'\e diirr-i ceviter o/ur. l1ulr lIJ!ZIl1l1 tlü}se zehr o/ur, Inui! şok i u:;],::mt.!ot1 ::ehr .!!.lhIJiir. FesÔd ve ,yırrer ::ıir Ve zulrn ollfr, Su 'id a,!!,zmdan i/m ~'eum e/ sol(111-1dli1 O/ııl'. ') ISN iii. s.144J

.\a/iıık-nÔme'dcki bu ata sözÜndc. bereketli olduğuna inanılan Ilısan :'ağnıurtıyla ılgili bir ba:;;ka ata sözÜnden yararlanılmıştır.

Nisan :'ağl1lurul1lın bereketli \'e yarartı olduğuna dair pck çok ata sozu

bulunmaktadır- ~farl YlI,!!,ar. nısan ()\'Onf,r: nlSW1 ya.!!.or. 111S(1t/ (jVlimir. .\101'1 kurulıık, msul1 ya,!!,mıırl"k: Alorfla lezek kuruya. 17Is(mdu sel/cr yıırOye: :\10I'llu ya,iJ,ma',m. ms(mdıı dınmesln: nwrlla ya,(fmu::. mSOlula dinme::se sahan/ar U/IIJ7 olur IAS i. S.~ I(ı!. NiSan ya.{!ur suı' n/ııl' mayıs yo.!!,ur ç'Q' olur: /v'ısan yoi!,mıırıı a/tm aruha. g,ftmHytekerlek jAS L s3~-+ı: Ntsan ya,!!.lnlfrlf amhara -"o,0.orIBAS i. s, 17-+1

E~tiboglu'nun sözlÜğÜnde bulunan Nisan YO,0.mlfrlı hall,cm 0,f!.:::1I111d/işer ıncı o/ur. .vıla!7ln 0.0.Z1I10 dOşer ::ehır o/ıır şeklindeki ata sözÜnÜn Sa/ruk-f1Ômc'de bilimle ilgıli dÜşÜneeye örnek gösterilmesi ilgi çekicidir.

32. Kanda itt(!,ık ola. undu lter iş t/st//1 o/a ^, Aralarında du:gu \'c dÜ~Ülıcc birliği bulunan topluluklar. dırlık s'c dÜzcnlik ıçinde yaşarlar

i

i

.\'erver eyıttı:({ Yaziinii:: 00. olsun kı din 17lsheltne hirhırOniizc uyars!:: Kanda kim itt(flik ola. unda her iş (h/in o/a...)) didJ.!SN ii. i X31

Bu ata sözÜnÜn gtinÜmuzdekl bcnzerleri'

6]

!iirlik dtrlikıır IES i. s.471

Nerde hırlik. orda diriik IAS L sJ231 şeklmdedır.

33. Ke.,iIen ha~ gine hilmez . haline gctirilcmcz. Onun için her doğuracağını iyi hesap etmek. ondan vcrmck gerektir IAS i. s2~31

Aıohekey/fll:« rô Ilgaz.!(;e/ kendiıik kıyma. hİr .Vlfi.lI H!nı mwn hir dahı dO,~urm(1z.Kesilen haş gine hitmez...>i

eı'ledl ISN ii. s.217\

Bu ata sözü. Eyüboğlu'nda Kesılen haş geri (hır daho) hıımez IES i. s.1571:

Akso,"da ıse Kesılen haş (htr daha) yerıne konmaz

i

sonuçlandırılan

dıyiiı) ç'()k nosiharlar

3-1. Konşı hakkı Tanrı hakkıdur. Komşular arasında yakm. kaçınılmaz ilışkılcr ,'ardır Komşular birbirlerini ıncitmemeli. birbirlerinin hatırım saymaı!.

birbırlerine yardmJ etmelıdir!er Bu ödevler i verıne getirenlcr. Tanrı'ya karşı da ödederıni vapınış olurlar IAS i. s2~~I.

..ıiz f/lllijJ kaıınu he,ğlerıt1 getilrdi, eyıı[('{(Kişller. sizlere /1(: Jırem hi/mış o/un kıın k()f;~'l hakkı Tanrı hakkıdur dir/er. hiziim iisıÜmÜze hır dÜşmen gelse anlar hıze vardım ıderlerdı.." dıdi. ISN llL. s.307\

Kelıınelerdeki bazı sesdeğışmclcrı dışmda bu ata sözünde bu gün bir değişıklık olmamıştır Komş/l hakkı Tanrı hakkı{-dtr) IAS i. s.2~~: ES i. s 1(,71

35. Kurd k()/l~lsll1yimez : Bir kişi ne kadar azgm ve kötü nivetlı olursa olsun vakmlarına dokunmaz

OL hısÔrun heli) Server'e ni'meı ve nii:::ıil gnnderel;, eylllJ"«.\lerver. kurd kOJ1:jlSl11yimez. .','enden dı/erem kim }!,iiye,{l,iim!/yÔs geliiı) heni Incitmesiin»

d,,1i ISN lL. s,"{,i

OL ktifirler eylltt/enı}'ô Salııhl Kurd konşlSln .rime:.. Hiz seniinle koyllş/laruz.

Rize kıymo'»didiler .','ervereyıtti:«Kurdunkonşısıkoyunolsa ol anı~vimeyemi? Ya .,'ız n'ıçiin ,~eldiiniiz konşınuz .ı'/lnek istediiniizl.» didı ISN lL. s. 1(,0\

Günümüzde bu ata sözü de kelimelerdcki scs değişikliklerı dışında başka bır değışikliğe uğramadan kullanılmaktadır \AS i. s30~\. hüboğlu da. bu ata sözünü K//rl komşııs//n incılmez (vemez) şeklinde ,'crmiştır IES i. s.1741.

Trabzon'dan

derlenmış olan Kurt eşıni yemez ata sözü de farklı anlamda bir ata sözü değildir iBAS ll. s.7 II

36. Kurı yanmda .ra~ dahı yanar Beğenilıne,cn tutumlarından dolavı cczalandırılankişiler içinde suçsuzlar da suçlular gibi hırpalanır\AS i. s.~O~I.

Serif eyılli: «Miif,ı'ıdleryanmda sÔhh olsa IÔ-Mdd mü/sıd sehehmden ana dahı hir elem J!,else ölmez. Nite kim dimişlerdÜr kUr! yanında yaş dalu yanar dıyil.⁾

\SN i. s 20(,\

64

Bu ata sözÜ EYÜboğlu'nun sözlüğünde Kuru (kunmun) yanmda yaş da yanar IES i. s.1751: Aksoy'un sözlüğünde ıse Kıırunıın (arasmda) yanmda ya> da yanar.

Ya>myamnda kııru da yanar IAS i. s.:1091 şekillerinde yer almaktadır.

37. Kuyuyı hoyunca kazasm tii ki içine dü!şer:.,en heıak olmayasm.

Başkasını tuzağa düşürmeYe çalışan kimse. bu tuzağa ondan önce kendisi düşeceğini düşünerek kuyuyu kendı boyundan büyük kazmamalıdır.

lIş ayaf!.una lo!aşll, fesÔdun her ne ey!ediinse huldun. Meseldiır kIm kuyu)'ı hoyU/ka kazasm tii ki içine dÜ>'ersen Izeliik olmayasfn"ISN ıl. s.2:141

On üçüncü yüz\'ıldan günümüze kadar şiirde. halk dilinde ata sözlerini derleyen EyÜboglu-bu ata sözÜnÜKuyuyu hfiyiicekkaz no,P,ehkendin (sen) dÜ.>'esInşeklinde tespit etmıştir

i

38. Ne den/ü çok o/ursa koyunu;; sürÜsi: yeter hirıine kas,"o.ahuıihirisi Yapacak iş ne kadar çok olursa olsun. işi başarına\'a azimli bir kişinin olması yeterlidir. Bin koyuna hir kasahm Yelcceği gibi...

Koman gÔzi!eriim. koç'ok/orum, dem hıı demdiir, j)j'n yo/ma durıışa/um, l'vfu'ciznr-ı/'vfııhommedhiziim/e hIledar Ne den/Ü ~'()kolursa koyunun sÜrü i. )'eter hiliine kaHiihun hirisLISN LL 5.1021

Bu ata sözü. Eyüboğlu \.c AksO\"un sözlüklerinde yer almamaktadır

39. Okunan yire wır, zinlıdr irinme: okunmaJ'alı yire wırma, KÖrinme' Kişi çağrıldığı yere gitmelidir. Bu en azmdan hir nezaket gereğidir: öde\' de olabilir.

Çağrılmadığı \-ere gitmemclidir. Gitmek. yüzsüzlük \e arsızlık olur

i

i

Pes ol s(jzle .)'erver'ı da'ver ey/ediler, Okunan yire var, zinhar irinme:

okunmaya/1 yire ,"'arma, KÖrinme diyÜp. çiin melik kOllno geldi, me/ik eyIfI/.', ,[SN ıı- s 17(,1

Bu ata sözü günÜmüzde ('af!.n/dıf!.m yere ertnme, ç'o,{j,n/madıi!.myere gÖriin- me

i

i

i

!!,,,Ier şeklinde henzer hir söz de ı'ardır

i

Oku- kelimesinin gününlllz yazı dilinde davel elmek. ça,i!,ırmak anlamındaki kullamlmamaktadır. Ağızlarda kelimenin daveı elmek. çağırmak anlamlannda kullanildığını biliyoruz LOS iX. 5:12761. Nitekim. bu kelimenin yer aldığı ata sözü- nün bir benzeri Tokat'tan derlenmiştir: Okunmadık dii,i!,iine kel o/!.Ian !!,ıder

i

65

-LO. .\'01; pq'imÔn/ık faide ey/emez . Iyice dÜşÜnmeden yapılan iş. çok kez insanı zarara \a da geri döneme\eccği bır çıkmaza sokar O zaman pışman olmak da

ışe '-aramaz IAS i. s:QXj-

Zini evliyel huyurnllş!ur: hir kimse hı,. kın/sen/ii) LIIZI elme.~i hakkın h/lmese Hak {a'(;/Ô (aıa hdtiiiriir. helÔslI1 vırilr. son pe~1mfı/1/lk faide ey/emez. ISN III.

s ~.j(, i

E:--'i'ıboglu. eski metinlerde hu ata sözÜnÜn Son IJlşmanlık assı (akçe, para.

!oydu) cımc:: şekillerıni tespit etmıştır IES ı. s.209]. Aksoy'un sözlÜğÜnde ise ata sözÜ ."OJ] !)f,~m(/l1iık fuyda verme:: (etme::) şeklindedir IAS L s,~4Xı

-Il. Vire'''i~l'edl/'a o/muz (Eren/er du'iiyı haara ider/er; Ka'ihe gü/-han;.:

iderler) Karşılıksız hıçbir şey yapılmaz- Eylıya da. karşılığını aldıktan sonra dua eder

I'es o/ vurun m/am eylııı:(rHir dli'li ey/e siz/ere hır mul hu.ğdnJ' gelfireyon»

dıdı HV(h:e_" Hıı' kde olsun hemcin hÔZlr o/sun. Eren/er du 'ayı lıı/zıra ider/er. Kaihe xii/-han;.: ider/er. viresiye du 'il o/maz» du/ı.1 SN ıı. s. i X21

l:'üboglu'nun sözlÜğÜndcbu ata sözÜ Fren/er nakde kılmış/ar dua şek/ındedir IES i. s-~)21 BÖlge agızlarında hu ata sözünün benzcri derlcnmiştır: Hoş sofi'aya dıw 0111l0:

i

./2, Yirilltle kaç-mak erlikteııdÜr : Zor durumda kaldığmda kaçın ak da ,-iğitli- ğin gereklerındendir

Hıhrlfs ç'(/.~/rdı_-«(iÔfil oln/((. ke." s(lkln hıı !/lrk'len saFw zarar o/maya. yirinde kaç'm"k erlikteııdÜr

,.

bühoğlu. bu ala sözünü Koçıııak da hıı' YI,~lllıkor şeklınde tespit etmiştir ı ES i. s I~:i i

-13. Ztilim /dtih hulmaz (Ztilim dÜllytidalı tihirete imtiıısuz KidherdÜr):

KötÜIÜ" \apan. zulÜm yapan kişi yaptıklarının karşılığını görür: ahircte dc imansız gıder

"Ien h"lıır I//e/le dın/el1l1l1hnclle ain vmir- ztilim/dtih hulmaz- ISN iii.

1101

lvleseldiir kıın i/leı/e diri/en mihnel/e eÔn vlrJserdfir. J~'kser zalim dÜnyadan ahirele ImÔllsıız ;.:idi,,,,'crdiir. ISN ııı. s. 141]

E:üboğlu'nun sözlÜğÜnde Zalımin el!i.~ı ya}7ma kalmaz: Zalımın (jmrO az 01111'. 7,u!imın munlll sohahu kadar YU}7muz şekilleri \'ardır [ES ı. 5.240]

Gazıantep'ten derlenmiş olan Zulınun zlI/mfin(! haklnu. (jmrfiniin klS(J/I,~JlW hak sözü deSu!tıık-}7Ôme'dcki ikı ata sözÜyle anlamca benzerlik gösterir.

-1-1. Z(iIimi .""lInma ki her-hurdiir o/ur.

Ya kesiliir hıı~ı ya her-dar o/ur, Zalimin anacağını sanma. ya başı kesilerek öldürülür- ,-a da asılir. Zalimlerın sonu zulmettikleri gıbi olur-

66

Pes Seyyid ilerü gelüp bır laş olla'ine şöyle urdı kim kafası Idr ü mdr aldı.

beynİsİ yİre saçııdı. Beyı:

Zalimi sanma ki ber-hürdar olur Ya kesilür baş' ya ber-dar olur.

Düşdı. cdn v,rdilSN i. s.379)

Kimden alındığını tespit edemediğimiz bu ata sözünün manzum olarak verilme- sı dikkat çekmektedir. Eyüboğlu ,'e Aksoy'un eserlerinde bu söze rastlayamadık.

./5. Zarar-, ammdan, zarar-, has yiğdür Herkesin zarar görmesinden bir kişinin zarar görmesi yeğdir.

Pes kız ağlayup eYİdürdl kim:«...Bana feıvd vırdiler kim zarar-, ammdan Zarar-ı has yeğdür.ⁱ⁾diyüp...ISN LLLs.2 i 51

Aksoy'un ve Eyüboğlu'nun sözlüklerinde bu söz bulunmamaktadır.

Ala sözü niteliğini kazanmamış sözler: .

Bu ata sözlerinin dışında ata sözü niteliğinde olmayan özlü sözler: kısa. kuru.

yalın gerçekleri dile getiren cümleler de vardır. Bu sözler henüz ata sözü değerini kazanmamışlardır. Bunların bir kısmı zaman içerisinde değişerek ata sözü veya deyim haline gelmiştir. Anan senİ bİr dahı doğurmaz [SN IL s.2 i 7]; Erenler Idfı güzdf ilmezler [SN i. s.1931: f.yülük. ndn ve nemek hakkm gözeden merddür. hi/rdn-ı ni'mel olan nd-merd ve hardm-zddedür ISN IL s.I:'9I: Ölüm larlığı .>'01 ana karmndan dünydya gelmek gıbİdür [SN Il, s.130[: Yılanun başm ezmek gerek [SN LLL s.150J vb..

Ala sözlerinin özellikleri:

Ata sözlerinin bazılarının ölçülü ve kafıyeli olduğu görülmektedir: Asil azmaz.

sağ yiyımez : Çeıük kım pençesin ura arslana. eğer kurlUlursa vara uslana . Okunan yİre var zİnhdr irinme. okunmayan yİre varma görünme. BW1lardan birinin de beyit halinde yer alması ilgi çekieidir:

Zdlımi sanma kİ ber-hürddr olur Ya kesİlür başı ya ber-ddr olur.

Bazı ata sözleri ise kafıyeli olmalarına rağmen ölçülü değildir: Er evde gerek.

e.venf!,erek: Ne denlii çok olursa koyunun süriisi, yeter binine kassabun birİsi.

Mensur bir eserde böyle ölçülü ve kafıyeli ata sözlerinin kullanılmasının sebebi anlatımı monotonluktan kurtarmaktır.

Yazımızda ele aldığımız ata sözlerinin çeşitli özelliklerini tablo halinde göstermeyi uygun buluvoruz5 Tablodaki sayılar ata sözlerinin bu yazıdaki sıra numaralarıdır. Var olan özellik + işareti ile gösterilmiştir.

5 Ata sözlerindeki edebi sanat1an bulan Yrd Doç. Dr. İ. Çetin Derdiyoka teşekkür ederim

67

'" ^{+ + +} _""

:;: + + + + + + + + :;:

i? + + + i?

\)i + + + \)i

'" ^{+ + +}

'"

" ⁺

_"

R + + + + R

'"

f'5 + + + + + + f'5

'" + + + +

'"

'" + + +

"

"

M + _{+ + + M}

fo; + + + + fo;

M + + + + + + M

'" ^{+ + + +}

@ + + + @

1<J + + 1<J

f;ı + + + + + f;ı

OJ + + OJ

L<J + + + + + +

'"

1< + + + 1<

E(J + + + + + E(J

8j + + + + 8j

N + + + + N

'" ⁺~+ ⁺+ + + ⁺

"

~$o + + + $o

'" + + +

'"

"" + + + + +

""

~+ + +

"'

" ⁺

"

'"

'"

:= + + + + :=

>' _~+ ^{+ +} + + >'

+ +

~ro + + + + + + + ro

~+ ~~+ + +

+ + +

~C" +~~+ + + +

+ +

~~+ + +

~N + + + N

~+ + + +

~ci

'"

~~üi ~':O

« '"

CO

~~'"

o' ~':O '"

CO u;.

:o ':o '"

~'" CO u;. _~~OC ~z

~~~'" ~~'"üi üi >- O

~OC u;.

~'" ~,,

'"

OC

'" ~~"

~.:0 ~~'" ':O o;.

'"

~N N «

"- ""

~~CO

'" ~~'" OC «

CO üi OC :O « :O

':o > > ~« ~OC oc :O _~N

'"

~~'" ~'" ^{CO ~N >-} ~~~'"

~'" ^{« « «}

üi OC « OC

'" co :O ~if> D ::J ~~CO

~~OC d ~if> Z 'co

~« ~u:: « « § ~OC « ~~~~cc

'"

'"

~

~

R

'O

'"

::::

<:

';;:

15~ ,<:;:;

z,.(

2

"

<

[AS [BAS i]

[BAS ii ] [DS IX]

[ES i]

[SN

[SN

[SN iii]

I ]

Kısaltınalar ve Kaynakça

Aksoy. Oma Asım~ Aıasözleri ve Deyimler Sözlüğü i. Atasözlerı Söz- lÜğÜ. TOK "ayını. Ankara. 1971

Böl;;e Ağızlannda Alasözleri ve Deyimler. TOK. Ankara. 1969 Böl;;e Ağızıarmda Atasözleri ve Deyimler ii. TOK. Ankara. 1971 DerlemeSözlüğü. c.IX. TOK. Ankara. 1977

LKemal Fviiho.~/lI, On Üç'üncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Siirde ve Halk Dilinde Alasözleri ve Deyimler. birinci kitap. İstanbul. 19T'

EbÜ'I-Ha\T-I Rumi. Salluk-name i. Hazırla"an Dr, ŞÜkrÜ HalÜk Akalııı. KÜltÜr

"C Turizm Bakanlığı "a"ını. Ka"nak Eserler dizısi.

Ankara. i ')XX

EbÜ'I-Ha\T-I Rumi, Saltuk-name II. Hazırla"an Dr, ŞÜkrii HaWk Akolııı. KÜltÜr "c Turizm Bakanlığı "ayını. KaYl1ak Eserlcr dizisi.

Ankara. 19XX

EbÜ'I-Ha\T-I Rumi, Salluk-name III. Hazırla"an Doç. Dr. ŞÜkrü HDIÜk Akalııı. KÜltÜr Bakanlığı ,'ayını. Kaynak Eserler dizisi. Ankara. 1990 I ]

ii ]

69