Yüksek Lisans Tezi
HALI SEKTÖRÜNDE GÜNCEL BİR AKIM: ESKİ EL DOKUMASI HALILARIN İŞLENEREK YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
Hazırlayan
Dorukhan Fırat AKTÜRK
Danışman
Doç. Bahadır ÖZTÜRK
İzmir / 2021
YEMİN METNİ
Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “Halı Sektöründe Güncel Bir Akım:
Eski El Dokuması Halıların Yeniden Değerlendirilmesi” adlı çalışmamın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.
… /.../.….
Dorukhan Fırat AKTÜRK
TUTANAK
Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü’ nün …… / …… / ……….
tarih ve ………… sayılı toplantısında oluşturulan jüri, Lisanüstü Öğretim Yönetmeliği’nin ………. maddesine göre Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Yüksek Lisans öğrencisi Dorukhan Fırat AKTÜRK’ün “Halı Sektöründe Güncel Bir Akım: Eski El Dokuması Halıların Yeniden Değerlendirilmesi” konulu tezi incelenmiş ve aday …… / ……. / ………... tarihinde, saat ……….’da jüri önünde tez savunmasına alınmıştır.
Adayın kişisel çalışmaya dayanan tezini savunmasından sonra ………….
dakikalık süre içinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayanağı olan anasanat dallarından jüri üyelerine sorulan sorulara verdiği cevaplar değerlendirilerek tezin
……….. olduğuna oy ……… ile karar verilmiştir.
BAŞKAN
ÜYE ÜYE
ÖZET
Ülkemizde el dokuması halılar her zaman ilgi görmüş ve alınıp satılmışlardır.
Geçmiş yıllara dayanan milyonlarca metrekareyi bulan yoğun üretimler sonucu Türkiye’de çok fazla miktarlarda eski el dokuması halı bulunmaktadır. Bu halıların günümüzde iç mekân dekorasyonlarına uymadığı düşünülmekte ve halılar bu sebeple evlerde âtıl durumda bulunmaktadır. Ana kaynağı eski el dokuması halılardan oluşan, halıların işlenerek yeniden değerlendirildiği vintage ve patchwork halılar 2000’li yıllarda Türkiye’de ortaya çıkmıştır. Büyük bir akıma dönüşen bu halılar popülaritesini artırarak bütün halı sektörüne tasarım açısından etki etmiştir. Tüm dünyada halı onarımı konusunda merkezlerden biri olarak kabul edilen Aksaray’ın Sultanhanı ilçesinde halihazırda iplik boyama, tamir ve halı eskitme tekniklerine hâkim olan üreticiler, ilçelerini vintage ve patchwork halı üretimi konusunda da dünyanın merkezlerinden biri haline getirmişlerdir.
“Halı Sektöründe Güncel Bir Akım: Eski El Dokuması Halıların Yeniden Değerlendirilmesi” başlığıyla hazırlanan bu tezde eski el dokuması halıların sektördeki yeri ile vintage ve patchwork halılara dönüştürülmek amacıyla eski el dokuması halılara uygulanan işlemler incelenmiştir. Halı sektöründe bu akımın başlangıcı, gelişim süreci ve günümüzdeki etkileri araştırılarak daha önce detaylı incelemeleri yapılmayan bu konu üzerine temel bilgiler sunan akademik bir kaynak oluşturmak hedeflenmiştir.
ABSTRACT
Hand-knotted carpets have always attracted attention and have been bought and sold in our country. As a result of intensive production of millions of square meters dating back to the past years, there are large quantities of old hand-knotted carpets in Turkey. It is thought that these carpets do not fit the interior decorations today, and the carpets are therefore inactive in the houses. Vintage and patchwork carpets, the main source of which are old hand-knotted carpets, where carpets are processed and re-evaluated, emerged in Turkey in the 2000s. These carpets, which have turned into a great trend, have increased their popularity and have affected the entire carpet industry in terms of design.
Manufacturers, who already master yarn dyeing, repair and carpet aging techniques in Aksaray's Sultanhanı district, which is considered one of the centers for carpet repair all over the world, have made their district one of the world's centers for vintage and patchwork carpet production.
In this thesis titled “A Current Trend in the Carpet Industry: Re-evaluation of Old Hand-Knotted Carpets”, the place of old hand-knotted carpets in the sector and the processes applied to old hand-knotted carpets in order to transform them into vintage and patchwork carpets are examined. It is aimed to create an academic resource that provides basic information on this subject, which has not been examined in detail before, by investigating the beginning, development process and current effects of this trend in the carpet industry.
ÖNSÖZ
Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümü Halı, Kilim ve Eski Kumaş Desenler Anasanat Dalı’nda 8 yıl önce başlayan akademik eğitim süresince geleneksel halıların güncel tasarımlara etkisi ve modern dekorasyonlarda kullanımları üzerine ilgi duymuş ve bunlar üzerine çalışmalar yapılmıştır. Bu sebeplerle, trendleri tüm dünyada çok hızlı değişen halı sektöründe önemli güncel akımlardan biri olan ve hakkında detaylı çalışmalar bulunmayan vintage ve patchwork halılar üzerine bir tez çalışması yapılmaya karar verilmiştir.
Bu tezin hazırlanmasında bana daima ekstra zamanını dahi ayıran, desteğini bir an olsun esirgemeyen, 2013 yılında lisans eğitimimin ilk sınıfından itibaren bugünlere gelmemde hakkı ödenemeyecek kadar fazla emeği olan, her zaman bir hocadan çok daha ötesi danışman hocam Doç. Bahadır Öztürk’e, akademik hayatım boyunca yanımda olan kıymetli hocalarım Prof. Oya Sipahioğlu, Doç. Gonca Karavar ve Doç. Esra Kavcı Özdemir’e, tez sürecim boyunca bana bütün kolaylıkları sağlayan, desteklerini daima hissettiğim, akademik kadrosunda yer aldığım Afyon Kocatepe Üniversitesi’nden değerli hocalarım Dr. Öğr. Üyesı̇ Ülkü Küçükkurt ve Dr. Öğr. Üyesı̇ Sultan Sökmen’e, tezin alan araştırması kapsamında Sultanhanı’na yapmış olduğum gezilerde içten misafirperverliğinin yanı sıra işletmesinde halılara yapılan işlemler hakkında açık bilgi paylaşımıyla bu tezin oluşmasında yardımı bulunan Cuma Bekmezci’ye, Sultanhanı Belediyesi Kültür Müdürü Çapan Öztürk’e ve bu zorlu süreçte beni her zaman anlayışla karşılayan, her anımda yanımda olan en büyük destekçilerim sevgili annem ve abime çok teşekkür ederim.
Dorukhan Fırat AKTÜRK
İÇİNDEKİLER
HALI SEKTÖRÜNDE GÜNCEL BİR AKIM: ESKİ EL DOKUMASI HALILARIN İŞLENEREK YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
YEMİN METNİ ... i
TUTANAK ... İİ ÖZET ... İİİ ABSTRACT ... İV ÖNSÖZ ... V İÇİNDEKİLER ... Vİ FOTOĞRAFLAR LİSTESİ ... Vİİİ TABLOLAR LİSTESİ ... Xİ GİRİŞ ... 1
1. BÖLÜM ESKİ EL DOKUMASI HALILARIN SEKTÖRDEKİ YERİ 1.1 Eski El Dokuması Halıların Sınıflandırılması... 11
1.1.1 Antika Halılar ... 12
1.1.2 Eski / Yaşlı Halılar ... 15
1.1.3 Vintage Halılar ... 16
1.2 Eski El Dokuması Halı Ticareti ... 19
1.2.1 Koleksiyonerler ... 19
1.2.2 Eski El Dokuması Halı Satıcıları ... 21
1.2.3 Müzayedeler ... 22
1.2.4 E-Ticaret Şirketleri ... 25
2. BÖLÜM
ESKİ EL DOKUMASI HALILARIN İŞLENEREK YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
2.1 Vintage Halılar ... 32
2.2 Patchwork Halılar ... 39
2.3 Sultanhanı’nda Eski El Dokuması Halılara Yapılan İşlemler ... 42
2.3.1 Halıların Temini ve Sınıflandırılması ... 43
2.3.2 Uygulanan İşlemler ... 45
2.3.2.1 Sırt Yakma ... 47
2.3.2.2 Toz Dolabı ... 48
2.3.2.3 Yıkama ... 49
2.3.2.4 Kurutma ... 50
2.3.2.5 Tıraşlama ... 52
2.3.2.6 Soldurma İşlemleri ... 53
2.3.2.7 Boyama ... 59
2.3.2.8 Konfeksiyon İşlemleri ... 61
2.3.2.8.1 Vintage Halılara Uygulanan Konfeksiyon İşlemleri ... 61
2.3.2.8.1.1 Tamir ... 61
2.3.2.8.1.2 Kenar İşlemleri ... 63
2.3.2.8.1.3 Overlok ... 64
2.3.2.8.2 Patchwork Halılara Uygulanan Konfeksiyon İşlemleri ... 65
2.3.2.8.2.1 Kalıp Çıkarılması ve Kesimi ... 65
2.3.2.8.2.2 Kompozisyon ... 66
2.3.2.8.2.3 Overlok ... 67
2.3.2.8.2.4 Birleştirme ... 67
2.3.2.8.2.5 Sırt Bezi Dikimi ... 69
2.3.2.9 Kalite Kontrol ... 69
DEĞERLENDİRME ... 70
SONUÇ ... 79
KAYNAKÇA ... 81 ÖZGEÇMİŞ
FOTOĞRAFLAR LİSTESİ
Fotoğraf 1 - 17. Yüzyıla Tarihlendirilen Antika Kula Halısı ... 12
Fotoğraf 2 - Tarihleyemeyen Antika Konya Halısı ... 13
Fotoğraf 3 - 16. Yüzyılın İlk Yarısına Tarihlendirilen Antika Lotto Tipi Uşak Halısı.. 14
Fotoğraf 4 –20. Yüzyılın Ortalarına Tarihlendirilen ve Vintage Olarak Tanımlanan Sivas Halısı ... 17
Fotoğraf 5 - 20. Yüzyılın Ortalarına Tarihlendirilen ve Vintage Olarak Tanımlanan Hereke Halısı ... 18
Fotoğraf 6 - Rippon Boswell Firmasının Düzenlediği Halı ve Kilim Müzayedesinden Bir Görüntü, 2014 ... 22
Fotoğraf 7 - Sultanhanı’nda Düzenlenen Halı ve Kilim Müzayedesinden Bir Görüntü, 2021 ... 24
Fotoğraf 8 - Sahibinden.com E-Ticaret Sitesinden El Dokuması Halı Satışı Örneği, 2021 ... 25
Fotoğraf 9 - Isparta Halısı, 2021 ... 28
Fotoğraf 10 - Gri Renge Boyanmış Vintage Halı Örneği ... 32
Fotoğraf 11 - Mavi Renge Boyanmış Vintage Halı Örneği ... 33
Fotoğraf 12 - Sarı Renge Boyanmış Vintage Halı Örneği ... 34
Fotoğraf 13 - Turkuaz Renge Boyanmış Vintage Halı Örneği ... 35
Fotoğraf 14 - Buz Mavisi Renge Boyanmış Vintage Halı Örneği ... 36
Fotoğraf 15 - Pastelleştirilmiş Vintage Halı Örneği ... 37
Fotoğraf 16 - Pastelleştirilmiş Vintage Halı Örneği ... 38
Fotoğraf 17 - Farklı Renklere Boyanmış Halılarla Oluşturan Patchwork Halı Örneği . 39
Fotoğraf 18 - Turkuaz Renge Boyanmış Halılarla Oluşturan Patchwork Halı Örneği .. 40
Fotoğraf 19 - Pastelleştirilmiş Halılarla Oluşturan Patchwork Halı Örneği ... 41
Fotoğraf 20 - Örnek Bir Vintage Halının İşlemler Uygulanmadan Öncesi ve Sonrası . 46 Fotoğraf 21 - Sırt Yakma İşlemi ... 47
Fotoğraf 22 - Toz Dolabı ... 48
Fotoğraf 23 - Yıkama İşlemi ... 49
Fotoğraf 24 - Santrifüjde Su Sıkımı ... 50
Fotoğraf 25 - Üstü Kapalı Tentenin Demirlerine Asılarak Yapılan Kurutma İşlemi .... 51
Fotoğraf 26 - Kurutma Odası ... 51
Fotoğraf 27 - Masaüstü Silindir Bıçaklı Tıraş Makinesiyle Havların Kısaltılması ... 52
Fotoğraf 28 - Yarım Kırma Vintage Halı Örneği ... 54
Fotoğraf 29 - Antik Kırma Vintage Halı Örneği... 55
Fotoğraf 30 - Kazan ... 56
Fotoğraf 31 - Kazandan Halının Çıkarılması ... 57
Fotoğraf 32 - Boyama İşleme İçin Kazan Halının Konulması... 59
Fotoğraf 33 - Boyama İşleme İçin Kazandan Halının Çıkarılması ... 60
Fotoğraf 34 - Halının Tamiri ... 62
Fotoğraf 35 - Halının Kenar İşlemlerinde Sarkan Atkı İpliklerinin Alınması ... 63
Fotoğraf 36 - Halı Kenarına Overlok İşlemi ... 64
Fotoğraf 37 - Patchwork Halıda Kullanılmak Üzere Tebeşirle Çizilerek Kalıp
Çıkarılması ... 65
Fotoğraf 38 - Kalıpların Kesiminde Görüntüler ... 66
Fotoğraf 39 - Çıkarılan Kalıplar ile Kompozisyon Oluşturulması ve Numaralandırılması ... 67
Fotoğraf 40 - Çoban Dikişi Tekniğiyle Birleştirilmiş Patchwork Halı Örneği ... 68
Fotoğraf 41 - Dikilmiş Sırt Bezi ... 69
Fotoğraf 42 - Vintage Görünümlü Makine Halısı ... 71
Fotoğraf 43 - Patchwork görünümlü makine halısı ... 72
Fotoğraf 44 - Güneşte Bekletilen Yeni Üretim El Halıları ... 75
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1 – Isparta’da El Halısı Üretim Tablosu ... 29
Tablo 2 - 1958, 1972, 1978, 1979 Yıllarının Verilerine Göre Hazırlanan Isparta'daki Tahmini El Dokuması Halı Üretim Hacmi ... 30 Tablo 3 – Uygulanan İşlemler Tablosu ... 45
GİRİŞ
El halısı, çözgü ipliklerinin üzerine deseni oluşturan renkli ilme ipliklerinin değişik şekillerde, el ile sıralar halinde düğümlenmesi ve bu düğüm sıralarının atkı iplikleriyle ve basit el aletleri yardımıyla sıkıştırılması sonucunda oluşan havlı tekstillerdir. Günümüzde genellikle yere sermek amacıyla kullanılan bu tekstiller, araştırmaların gösterdiğine göre Türklerin yaşam biçimine bağlı olarak ürettikleri en eski üretimlerden biridir ve bu ürünü yalnızca yaygı olarak değil, ihtiyaçları dahilinde mekânın her türlü alanında kullanmışlardır.
Kökleri çok eskilere dayanan ve günümüzde hala önemli bir dekorasyon ürünü olarak kabul edilen ve üretilen el dokuması Türk halılarının eski örnekleri de sektörel olarak değerli kabul edilip alınıp satılmakta, yakın tarihli örnekleri dekoratif, kültürel, etnik olarak değerlendirilip evleri süslemekte, çok eski olanlar ise koleksiyoner ve müzelerin ilgi alanında toplanmaktadır. Türk halılarının değeri, dünyaca bilinen, tarihi yüzlerce yıl geriye giden bir geleneğe ve yaşam biçimine dayalı olarak günümüze kadar gelen bir tarihsel sürece dayanmaktadır.
Türklerde el dokuması halıcılık ata sanatı kabul edilip, teknik ve motifleriyle sağlam bir geleneğe bağlı olarak yapılmaktadır (Ölmez & Akkuş, 2006: 215). El dokuması halıcılık Türkler’in yerleşim bölgelerinde başlamış ve onlarla birlikte yayılmıştır. Bu sebepler ile el dokuması Türk halılarının, halı sanatının gelişimini aydınlatması bakımından, halı dokumacılığı tarihi içinde özel bir yeri bulunmaktadır (Yetkin, 1991: 1).
Bazı araştırmacılarca tarih sahnesinde Türklerin ürettiği söylenen en eski halı örneği Pazırık halısıdır. Türklerin yaşadığı bir bölge olan Sibirya’da, Altay Dağları eteklerinde, Pazırık kurganlarının beşincisinde buzul içinde bulunan bu en eski halı Türk düğümü ile dokunmuştur (Aslanapa, 1997: 18). Bugün Rusya’da Hermitage Müzesi’nde sergilenmektedir. M.Ö. 3.-2. yüzyılda, Asya Hunları tarafından dokunduğu kabul edilmektedir (Deniz, 2005: 81).
Pazırık halısından sonra Kahire İslam Sanatları Müzesi'nde sergilenen ve Fustat'tan getirilmiş olduğu söylenen bir halı parçası daha bulunmaktadır. Türk düğümü ile yapılmış olup kırmızı zemin üzerine palmete benzer bir motif taşıyan bu yün halı parçasının bordüründe ise küfi yazıdan bir parça kalmıştır. Halının Abbasiler zamanında Batı Türkistan'dan ithal edildiği tahmin edilmektedir ve 7-9. yüzyıllar arasına tarihlenmektedir. Bu halının İslam sanatında düğümlü halıların başlangıcı olabileceği belirtilmiştir (Yetkin, 1991: 4).
11. yüzyıldan itibaren halı sanatı Selçuklu Türklerinin hakimiyeti ile ve onlarla birlikte, Orta Asya'dan batıya doğru yayılmıştır (Durul & Aslanapa, 1973: 57). Mısır'da bulunmuş örnekler dışında, 7. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar düğümlü halı tarihinde ikinci büyük boşluk bulunmaktadır. Konya Alaeddin Camii'nde, Anadolu Selçuklularından kalan Türk düğümlü halıların bulunması, düğümlü halıların tarihinde ilk defa düzenli ve sürekli gelişmenin başlangıcını sağlamıştır. (Yetkin, 1991: 4).
Birçok yayında görselleri bulunan ve incelenmiş Anadolu Selçuklu Dönemi halıları, Türklerin Anadolu’ya gelmesinden sonra ürettikleri halıların ele geçen en eski örneklerindendir. Bu halılar Konya Alâeddin Keykubat ve Beyşehir Eşrefoğlu Camilerinde bulunmuş ve keşfedildikleri zamanda büyük bir ilgi ile karşılanmışlardır (Öztürk, 2011: 5). Büyük çoğunluğu İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi ile Konya Etnografya Müzesi’nde sergilenen bu halılar, tekrar eden geometrik zemin motifleri, kalın küfi karakterli bordürleri ve büyük boyutları ile dikkat çekmektedirler. Halılarda kullanılan renk düzeni ve boyutları bu halıların atölye üretimi olduklarına işaret etmektedir (Öztürk, 2011: 154).
Yakın zamanda Tibet Grubu adıyla beş Selçuklu halısı daha gün ışığına çıkartılmıştır. 1990'larda, Tibet'te Budist manastırlarda yapılan temizlik esnasında bulunan bu halıların siparişle Anadolu'da dokutulup, Tibet'e gönderildiği ileri sürülmektedir. Bu gruptaki halılarda hayvan figürlerinin kullanılması, Beylikler Dönemi hayvanlı halılarına da öncülük ettiğini göstermesi bakımından önemlidir (Türkmen, 2020:
6). Anadolu Selçuklu döneminde halıların ticaret için de üretildiği ve ihraç edildiği Mısır Fustat ve Tibet’te bulunan örneklerden anlaşılmaktadır (Öztürk, 2011: 154).
Selçuklu’dan gelen hayvan figürlü süsleme üslubunun l4. yüzyıldan itibaren Anadolu halılarında oldukça fazla kullanıldığı görülmektedir. Bu figürler geometrik bölümlerin içine dolgu olarak yerleştirilnişlerdir. İlk hayvan veya kuş figürlü halılar Avrupalı ressamların tablolarında 14. yüzyılda ortaya çıktığına göre, muhtemelen başlangıcı 13. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Tablolarda bunların tasvirleri 15. yüzyıl ortalarına kadar devam etmektedir (Aslanapa, 1989: 350).
Hayvan figürlü halıların yanında, tablolarda görülen az sayıda geometrik motifli halı, 15. yüzyıl ortalarında hayvan halılarının yerini almaya başlamış ve yüzyıl sonunda hayvan halıları hemen hemen tamamen kaybolarak geometrik motifli halılar hakim olmuştur (Aslanapa, 1987: 61). 15. yüzyılın ortalarından 16. yüzyıl başlarına kadar önce İtalyan, sonra Felemenk ve Hollanda tablolarında tasvir edilen bu halıların bir kısmına Hans Holbein'in tablolarında daha sık görüldüğü için "Holbein Halıları" adı verilmiştir (Görgünay, 1977: 165). Halıların Avrupalı ressamların tablolarına göre adlandırılması yanlış olsa da bu adlandırmalar halıcılık tarihi ile ilgilenen herkesin zihnine bu şekilde yerleşmiştir. Bu halıların Uşak ve Bergama çevresinde dokunduğu kabul edilmektedir (Deniz, 2005: 30). Holbein halılarından başka, yine Batı Anadolu’da üretildiği söylenen ve aynı dönemde sanat tarihinde Lorenzo Lotto’nun tablolarında resmettiği için Lotto halısı olarak adlandırılan geometrik karakterli rumi zemin desenli halılar ile Crivelli’nin tablolarında yer alan, yıldız şekilli madalyonlu halılar ise Crivelli halısı olarak adlandırılmaktadır. Crivelli tipi halıların yıldızlarının kollarında hayvan figürleri gözlenmektedir (Türkmen, 2020: 10).
Osmanlı devri Anadolu - Türk halıları 16. yüzyılda altın çağına erişmiştir.
Ekonomik açıdan zenginliğe erişen bu büyük imparatorluğun Doğuda ve Batıda parlak zaferler kazandığı bu çağdaki halılar Klasik Osmanlı devri halıları adıyla bilinmektedir.
Özellilkle İran ve Mısır ile meydana gelen siyasi ilişkiler sonucu, İran ve Memluk sanatını daha yakından tanıma imkanı doğması vesilesiyle bu dönemde iki halı grubu ortaya çıkmıştır. Bunlar saray halıları ve Uşak halılarıdır (Deniz, 2005: 31)
Türk halıları içinde en büyük ve tanınmış grup olan Uşak halıları Avrupa resminde sık sık tasvir edilip 18. yüzyıl sonuna kadar çok fazla ilgi görmüştür (Aslanapa,
1999: 23). Uşak halıları çok çeşitli olup, hepsi Uşak'ta değil Batı Anadolu'nun çeşitli merkezlerinde üretilmiştir (Aslanapa, 1999: 24). Çoğu büyük boyutta olan bu dönem Uşak halıları, “Madalyonlu Uşak Halıları” ve “Yıldızlı Uşak Halıları” olarak ikiye ayrılmaktadır (Görgünay, 1977: 172). Yine bu dönemde görülen ve Uşak’ta dokunduğu söylenen başka bir halı grubu ise beyaz zeminli halılar olarak adlandırılan, kuşlu ve bulutlu halılardır. Hemen ardıl yüzyıldan itibaren geometrik karakterli hatai grubu motiflerle Transilvanya halıları olarak adlandırılan ve Transilvanya bölgesindeki kiliselerde örneklerine çokça rastlanan Uşak ve Batı Anadolu bölgesi halıları gelmektedir (Türkmen, 2020: 13).
Osmanlı saray halıları ise sadece saray siparişleri için büyük atölyelerde dokunan halılardır. Anadolu halılarının klasik şekilleri yanında 16. yüzyılın ikinci yarısında görülen bu halılar, teknik ve desen bakımından tamamen değişik bir halı grubunu meydana getirmektedirler (Görgünay, 1977: 172). Çözgü ve atkı iplikleri ipek, yün ve pamuk, düğüm ipliklerinde yün ve pamuk malzeme kullanılan halılar, Anadolu halılarından farklı olarak İran düğümü ile dokunmuşlardır (Deniz, 1985: 11) Bu halılarda Osmanlı sanatının klasik üslubu olan rumi motifleri ve helezon dallar üzerine yerleştirilmiş stilize (hatayi, penç, gonca gül), yarı stilize (lale, sümbül, karanfil, narçiçeği) çiçekler ile hançer yapraklardan meydana gelen bezeme tarzı kendini göstermiş ve klasik Osmanlı saray halıları üslubunu oluşturmuştur (Öztürk, 2016: 122).
Her yüzyıl biraz daha gelişen Anadolu halıcılığı, 17. yüzyılda da gelişmeler göstermiş ve Anadolu'nun Gördes, Kula, Kırşehir, Mucur, Ladik ve Milas gihi çeşitli halı üretim merkezlerinden halılar günümüze kadar ulaşmıştır (Görgünay, 1977: 173).
19. yüzyıla gelindiğinde ise saray bir takım fabrikalar kurarak çeşitli tekstil ürünlerinin yanında halı da üretmiştir. Bu fabrikalardan Feshane Fabrikası ile özellikle Hereke Fabrikası, sarayın hemen hemen bütün halı ihtiyacını karşılayan yerler olmuşlardır. Osmanlı’nın desteği ile Hereke’de halı dokumacılığı da zamanla gelişmiş ve Hereke Anadolu’daki önemli halı dokuma merkezlerinden biri haline gelmiştir. Hereke halıcılığı, Osmanlı’dan sonra bile malzemesi, dokuma sıklığı ve deseni ile dünyaca bilinen ve günümüze kadar gelen bir üretim kültürüne dönüşmüştür (Öztürk, 2016: 126).
1860’lı yılların başına kadar köylülere malzeme verip sipariş üzerine iş yaptıran Osmanlı tüccarların denetiminde gelişen Batı Anadolu ticari halıcılığı bu tarihten sonra İngiliz şirketlerinin denetimine girmiştir. 19. yüzyıl ortalarına kadar Batı Anadolu halıcılığı, köylülerin uğraştıkları bir ev sanayii olarak süregelmiş, yöre halılarındaki değişim bu yüzyılda hızlanmıştır. İngilizlerin çağdaş şirket anlayışı, düzenli ve disiplinli iş akışı, kalifiye eleman kullanımı ve milimetrik kağıdın sağladığı kolaylıklar ile Batı Anadolu halıcılığında üretim patlaması yaşanmasına yol açmalarına rağmen geleneksel halıcılık çok derin yaralar almıştır (Anmaç, 2002: 336-339).
20. yüzyılın başlarında İngiliz şirketleri birleşerek 1908 yılında Şark Halı Kumpanyasını kurması ile Batı Anadolu halı üretimi farklı bir boyuta geçmiştir. Şirket üretimin verimsiz olan kısımlarını yeniden organize etme yoluna gitmiş ve öncelikli olarak iplik ve boyama fabrikaları kurmuştur. Alizarin boyanın bulunması da bu kuruluşun desteği ile gerçekleşmiştir. Daha sonra üretimi daha denetlenebilir hale getirmek için belli merkezlerde atölyeler de kurmuşlardır. Atölyelerin kurulması için sermaye yükselten Şark Halı Kumpanyası, 1 milyon sterlinlik sermayesi ile Anadolu’nun en büyük ikinci şirketi konumuna yükselmiştir. (Öztürk, 2020: 47). Batılı şirketler halıcılığı herşeyi ile aile üretimi olamaktan çıkarıp, iplik üretimi, boyama, dokuma gibi her bir aşaması ayrı bir yerde yapılan sektörlere dönüştürmüş ve her aşamada tam bir denetim sağlamışlardır (Anmaç, 2002: 339). Bu üretim biçimi genel içeriği ile büyük üreticiler tarafından günümüze kadar yapısal olarak devam ettirilmiştir.
Cumhuriyetin ilanından sonra da sanayi atılımı daha gerçekleşmediği için halıcılık önemli bir kazanç kapısı olarak görülmüş ve desteklenmiştir. Hükümetin devletçilik ilkesi ile üretim ve kalkınmayı destekleyici adımlar attığı, bunların halının da içinde bulunduğu sektörlerde olduğu gözlenmektedir. Örneğin, 11 Temmuz 1933 yılında Sümerbank kurulmuştur. Sanayi ve Maadin Bankası tarafından işletilen birçok işletme ile Isparta İplik Fabrikası ile Kayseri Bünyan İplik Fabrikası da Sümerbank’a devredilmiştir (Öztürk, 2020: 52-53). Sümerbank Türkiye halıcılığı için çok önemli bir kurumdur ve özelleştirilene kadar ilerleyen yıllar boyunca bir öncü, örnek, destekçi, yatırımcı, eğitimci ve yön verici olarak devletin sektördeki kolu olmuştur (Öztürk, 2021: 136).
1927 yılından itibaren 1947 yılına kadar Türkiye’nin halı ithalat ve ihracatının yıllar içinde değişen grafiklere sahip, ancak sürekli bir düşüş içerisinde olduğu gözlenmektedir. Bunun nedeni Türkiye’nin İran, Kafkasya ve Orta Asyalı üretici ülkeler için transit bir ticaret merkezi olması ve Avrupa ve Amerika’da makine halıcılığının gelişmesi, bu ülkelerin korumacı gümrük politikaları ve II. Dünya Savaşı neden gösterilmektedir (Öztürk, 2020: 53).
1940’larda ihracatta daha çok Isparta ve Kayseri tipi halılar tercih edilmektedir.
1965’li yıllarda Türkiye’de 2.000.000 m2’ye yakın halı üretilmiştir, bu üretimin ancak 50.000 m2’si ihracata gitmektedir. Üretimin çoğu iç piyasaya yapılmaktadır. Geçen yıllar içinde iç piyasadan gelen talep öyle hızlı artmıştır ki işin kalitesi üzerinde durulmadan her türlü imalat müşteri bulmuştur. Yine aynı yıllarda Anadolu halılarına karşı yabancı piyasadan aşırı bir talep gelmesi halı tüccarlarını eski halı toplamaya ve eski halıların kopyalarını üretmeye sevk etmiştir (Öztürk, 2020: 54).
1958 ile 1972 yılları arasında Isparta’da halıcılık hızlı bir gelişim göstermiştir.
O yıllar arasında Isparta halıcılığı dönemin ekonomisinde etkili olmuştur. 1972 yılında en yüksek seviyeye çıkmış, 2.000.000 m2 halı dokumuştur (Öztürk, 2020: 57).
1975 ile 1982 yılları arasında el halısı ihracatı giderek artarken üreticinin yüzünü güldürmüş, üretim miktarı 401.000 Kg’dan 1.367.000 Kg’a, ihracat geliri ise 17.028.000 $’dan 217.941.000$’a çıkmıştır. Aynı yıllar arasında yurtiçi el halısı talebi ise 3.195.000 m2’den 4.000.000 m2’ye ulaşmıştır. Bununla birlikte 1977, 1980 yıllarındaki enflasyona bağlı baskılar nedeniyle artan toplam talep, tüketici alım gücünün azalması ve 2 kata varan fiyat artışları nedeniyle özellikle iç piyasaya dönük el halısı üretiminde düşme gözlenmiştir.
Daha sonraki yıllarda bu açığı Gaziantep’te üretilen düşük kaliteli, ucuz makine halıları karşılamıştır (Öztürk, 2020, s. 58).
1993 yılında Türkiye toplam halı ihracatında tekrar 1982 yılı rakamlarına ulaşmıştır. 1996 yılından itibaren Türkiye’ye önemli miktarda el halısı ithalatı olduğu ve her sene arttığı görünmekle birlikte Türkiye ithalatçı ülkeler sıralamasında üst sıralara doğru yükselmektedir. Çin, Hindistan, Pakistan, İran
ve Nepal’den gelen ucuz el halılarıyla ülke içinde rekabetle karşı karşıya kalan yerli üretici bu durumdan en çok zararı gören olmuştur. Buna karşılık, girişimci ve duruma uyum sağlayan üretici ve tüccarlar bunu fırsata çevirerek uzak doğudan aldıkları ürünleri ya doğrudan ithal etmişler ya da ülke içerisinde turistlere satarak ülkeye döviz kazandıracak yeni yollar geliştirmişlerdir (Öztürk, 2021: 138-139).
Anadolu’nun bu halıcılık tarihi, üretimin azalmasına rağmen dünyada yeni ve eski Türk halılarının neden değer gördüğünü açıkça ifade etmektedir. Bununla birlikte günümüzde dünyada el halısı ve kilim üretim ve ihracatı genellikle İran, Çin, Pakistan, Hindistan, Nepal ve Tibet tarafından yapılırken Türkiye genel ihracattan çok düşük bir pay almaktadır. El dokuma halı pazarı son derece rekabetçidir. Bu pazarda tüketici tercihleri hızla değişmektedir (Bilgin & Demir, 2008: 9).
El halısı ve kilim, çoğunlukla refah seviyesi yüksek batılı ülkeler tarafından ithal edilmektedir (Bilgin & Demir, 2008: 9). 2020 yılında tüm dünyada en çok el halısı ithal eden ülkeler sırayla Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, Birleşik Krallık, Birleşik Arap Emirlikleri ve Japonya olmuştur (Trade Map).
Türkiye, el dokuması halılarla dünyayı memnun etmeye günümüzde de devam etmektedir. Bunu sağlamak adına yeni trendler, yenilikler için halen önemli bir itici güçtür. Örneğin Türkiye, halı pazarındaki vintage akımında öncü bir rol oynamaktadır.
Vintage olarak adlandırılan eski halılar ve patchwork halılar iç mimarların ilgisini yoğun bir şekilde çekmektedir (Aschwanden, 2015: 18).
Yaklaşık olarak 2000’lerin başından itibaren Türkiye’de geliştirilen ve bir akım yaratan eski halıların işlenerek yeniden ticari olarak değerlendirilmesi, sektöre hem tasarım ve dekor açısından, hem de atıl durumda olan bir potansiyelin değerlendirilmesi açısından yeni bir kapı açmıştır. Bu yeni akımda bazı sağlam halıların işlemlerle hav uzunlukları kısaltılmakta, renkleri soldurulmakta, isteğe göre renkleri değiştirilmektedir.
Bu halılar işlemler sonunda oluşan eskitme görünüm nedeniyle sektörde “vintage halı”
olarak adlandırılmaktadır. Bununla birlikte diğer bir uygulama ise parçalanmış, bütünlüğünü yitirmiş halıların sağlam kısımları geometrik şekillerde kesilip kırkyama
gibi birleştirilerek yine bir halı haline getirilmektedir. Bu da sektörde “patchwork halı”
olarak adlandırılmaktadır.
Bu tez çalışması ile “Halı Sektöründe Güncel Bir Akım: Eski El Dokuması Halıların İşlenerek Yeniden Değerlendirilmesi” başlığı altında, yayınlarda detaylı çalışması yapılmamış olan bu akımın nasıl başladığı, nerelerde yapıldığı, halılara yapılan işlemler, ekonomiye ve halıcılığımıza etkileri üzerinde durulmaktadır.
Tez çalışması iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Eski El Dokuması Halıların Sektördeki Yeri başlığının altında öncelikle eski el dokuması halıların neler olduğu ve hangi kriterlere göre sınıflandırıldıklarından bahsedilmektedir. Bu sınıflamada genel olarak antika, eski (yaşlı) ve vintage olarak adlandırılan halı grupları tanımlanmaktadır. Daha sonra bu halıların sektörde ticari olarak kimler tarafından değerlendirildiği, hangi yollarla satıldığı ve el değiştirdiği üzerinde durulmuştur. Bu çalışma kapsamında öncelik olarak işlenerek yeniden değerlendirilen ve yine halı olarak başka bir görünüme sokulan eski el dokuması halılar detayında bir çalışma yapılmıştır.
Bu halıların haricindeki antika halılar, müzelerde bulunan halılar, bunların alınması, bunlara yapılan işlemler ile el dokuması eski halıların yaygı harici yelek, ceket, saya, koltuk kaplaması, çanta, yastık,… ve benzeri başka bir ürüne veya başka bir ürünün kaplamasına dönüştüğü işlemler bu tez çalışmasının kapsamına alınmamıştır.
Tezin ikinci bölümü, Eski El Dokuması Halılarım İşlenerek Yeniden Değerlendirilmesi başlığı altında bu işlemler sonrasında ortaya çıkan vintage ve patchwork halı olarak adlandırılan iki halı grubuna yapılan işlemler sırasıyla anlatılmaktadır. Çalışmanın bu kısmında bulunan bilgiler, bu işlemlerin Türkiye’deki merkezi olan Aksaray’ın Sultanhanı ilçesine gidilerek, orada bulunan en büyük işletmelerden birinin sahibi olan Cuma Bekmezci ile yapılan karşılıklı görüşmelerden ve işlemler sırasında yapılan gözlemlerle edinilmiştir. Ayrıca, ilçede başka işletme sahipleri, ustalar, İlçe Belediye Başkanı Fahri Solak, İlçe Belediye Kültür Müdürü Çapan Öztürk de ilçede yapılan halıcılık faaliyetleri ve halılara yapılan işlemler konusunda bilgi paylaşımında bulunmuşlardır.
Tezin değerlendirme kısmında araştırma sürecinde edinilen bilgiler değerlendirilmiş, halılara yapılan bu işlemlerin halıcılık sektörüne tasarım, yenilik, geri dönüşüm, ekonomik kazanç, istihdam açılarından getirileri, kendi içindeki değişen modaları ve sorunlu yanları gibi durumlar irdelenmiştir. Sonuç kısmında ise çalışmanın genel bir sentezi yapılarak yorumlanmıştır.
1. BÖLÜM
ESKİ EL DOKUMASI HALILARIN SEKTÖRDEKİ YERİ
1. BÖLÜM
ESKİ EL DOKUMASI HALILARIN SEKTÖRDEKİ YERİ
Batı dünyasının eski el dokuması halılara olan ilgisinin, makine halılarının üretiminin başladığı zamanlardan itibaren yoğunlaştığı belirtilmektedir. 19. yüzyılın ortalarından batıda halı dokumacılığının makineleşmesine kadar olan süreçte el dokuması doğu halıları, batıda benzeri olmayan egzotik bir tekstil olarak çok değerli görülmüşlerdir.
Bu halılara kullanım amaçlarından çok desenlerinden dolayı oldukça değer verilmiştir.
Makine halısı üretimi zamanla dünya çapında yaygınlaştıkça, geleneksel üretimler ayrıcalıklı olmuştur ve o zamandan itibaren bir halının el dokuması olması önemli bir fark yaratan unsur haline gelmiştir. Bu faktör doğu halısını herhangi bir batı üretimi halıdan yadsınamaz bir şekilde farklı kılmıştır (Spooner, 1988: 220-222).
1.1 Eski El Dokuması Halıların Sınıflandırılması
Eski el dokuması halılar farklı niteliklere ve kondisyonlara sahiplerdir. Bu nedenle de farklı adlandırmalar ve fiyatlandırmalarla sektörde değer görmektedirler. Eski el dokuması halıların sınıflandırmasında halının; yaşı, menşei, hammaddesi, rengi, deseni, tuşesi (elde bıraktığı his), kondisyonu, inceliği (zarafet) dokumasının düzgünlüğü önemli unsurlardandır (Spooner, 1988: 196-197). Tüm bunların yanı sıra halının dokuma sıklığı da sınıflandırmada oldukça önem arz etmektedir. Eski el dokuması halılar uluslararası halı ticaretinde niteliklerine göre en çok “antika”, “eski/yaşlı” ve “vintage”
olarak adlandırılmaktadırlar. Çok fazla olmamakla birlikte “yarı eski/yarı yaşlı”
adlandırmasıyla da karşılaşılabilmektedir. Antika ve eski/yaşlı, adlandırmaları halıların üretim tarihleri ile bağlantılıdır. Vintage ise, moda akımı teriminin halı sektörüne yansıması olarak kullanımı benimsenmiş adlandırmadır.
1.1.1 Antika Halılar
Antika (antique) halılar, 1800’lerin sonlarından önce üretilmiş, batılı olmayan bir kültürün özel kullanımı için tasarlanmış halılardır. Bu halılar aynı zamanda 1800'lerin sonlarından itibaren Batı pazarı için özel olarak tSasarlanmamış parçalar anlamına gelmektedir (Nazmiyal Antique Rugs). Amerika Birleşik Devletleri gümrük hizmetlerinin tanımında da antika; yaklaşık tarihlendirme olarak 1880 yılından önce üretilen ürünler kapsamındadır şeklinde ifade edilmektedir (Spooner, 1988: 196).
Fotoğraf 1 – 17. Yüzyıla Tarihlendirilen Antika Kula Halısı
Kaynak: https://nazmiyalantiquerugs.com/antique-rugs/turkish-rugs/kula/beautiful- 17th-century-tribal-antique-turkish-kula-rug-48813/
Erişim Tarihi: 06.02.2021
El dokuması halılar özelinde “antika” terimi halının yaşından çok daha fazlasını ifade etmektedir. Bunlar tasarım kalitesi, dokuma tekniği ve kullanılan malzemeler ile ilgili birçok özelliği de içerir. Maddi açıdan antika halılar, sayıları artmayıp yalnızca azalan, sınırlı adet olarak bulunan ürünler olduğu gerçeği nedeniyle daha yüksek değere sahiptirler (Schwartz).
Fotoğraf 2 - Tarihleyemeyen Antika Konya Halısı Kaynak: https://www.christies.com/lot/lot-5115407
Erişim Tarihi: 09.02.2021
Antika bir el dokuması halıyı değerli kılan etkenlerden birisi onların doğal boyarmaddelerle boyanmış olmasıdır. Uzun ömürlülüğün yanı sıra, doğal olarak boyanmış halıların bir diğer avantajı da sahip olduğu renk tonlarının daha zengin olmasıdır (Christie's). Yün ve doğal boyalarla elde dokunmuş antika halılar genellikle, daha parlak, hareketli bir yüzeye sahipken, 20. yüzyılın ortaları ve sonraki dönemde yapılanlar daha mat, düz, monoton bir yüzeye sahip olabilmektedir (Schwartz). Antika
halılarda görülen ton değişikliklerini yeniden yaratmak neredeyse imkansızdır. 100 yıldan daha uzun bir süre önce elde eğrilmiş, yaşlı, lanolin bakımından zengin yünlerde meydana gelen doğal eski görünümü taklit etmek de aynı derecede zordur (Christie's). Bu halıların çeşitli noktalarında güveler ve böcekler tarafından zarar görmüş bölümler, yer yer delikler ve lekeler olabilmektedir. Zamanın neden olduğu bu olumsuz etkenler aslında antika halıların uzun süre kullanılmasının doğal bir sonucudur (Doris Leslie Blau).
Fotoğraf 3 - 16. Yüzyılın İlk Yarısına Tarihlendirilen Antika Lotto Tipi Uşak Halısı Kaynak: https://www.rippon-boswell-wiesbaden.de/en/
catalogue_search/?#v=1&q=antique&p=3&l=10&o=4&w=0&limit=5 Erişim Tarihi: 09.02.2021
1.1.2 Eski / Yaşlı Halılar
Eski/yaşlı (old) halı, 1880 yılı sonrası üretilen çoğu el dokuması halı bu gruba girmektedir. Bir kaynakta ise 40 ila 99 yıl önce üretilmiş el dokuması halılar eski/yaşlı olarak tanımlanmaktadır (Oriental Rugs Experts, 2011). Bununla birlikte antika halılar için belirlenen sınır tarih olan 1880 yılı sonrası ile günümüzden 40 yıl öncesine kadar üretilen el dokuması halılar eski/yaşlı el dokuması halıdır demek daha doğru bir tanımlama olabilir.
Antika veya eski bir el dokuması halıyı, yeni üretim bir halıdan ayırt etmek kimi zaman karmaşık bir konu olabilmektedir. Oriental Rug Experts’e (2011) ait web sitesinde bu tespiti yapabilmek için göz önüne alınması gereken kriterler şu şekilde sıralanmıştır:
- Bitkisel boyalarda renk aralığı sınırlıdır. (Ancak antika ve bazı eski halıların sahip oldukları renklerdeki tonal geçiş zengindir (Doris Leslie Blau)
- Zamanla renkleri yumuşayan eski bir halı, üzerinde bulunan düğümün tabanından yüzeyine kadar yumuşak bir renk geçişine sahiptir. Eğer ki halıda bulunan bir düğümün yarısına kadar renk değişmekteyse halı muhtemelen yenidir ve renklerini soldurmak için kimyasal olarak yüzeyi yıkanmıştır.
- İyi kullanılmış eski bir halının sırtında görülen düğümler biraz daha düz olmaktadır. Daha yeni sayılabilecek halının sırtında bulunan düğümlerin ise yuvarlak hatta sahip olduğu görülmektedir.
Bu kriterler dışında dikkate alınacak noktalar ise:
- Halının desenin belirli bir döneme ait olup olmaması, - Halının boyutunun günümüzde üretilen halılarla benzerliği
- Halının dokuma geçmişine dair tarihsel bilgilerin varlığı ve bu bilgilerin literatür ile eşleşmesidir (Oriental Rugs Experts, 2011)
1.1.3 Vintage Halılar
Vintage, Cambridge Sözlüğü’nde “belli bir yıl veya bölgeye ait, iyi cins, kaliteli”, “bütün en iyi ve tipik özellikleri barındıran, klasik, geçmişten günümüze tüm özellikleri taşıyan, türüne emsal/örnek gösterilen” ve “klasik, belli bir döneme ait” olarak tanımlanmaktadır (Cambridge Dictionary)
Vintage sözcüğünün, moda tasarımına yansıması, geçmişe ait eski ancak kaliteli, eskidikçe şarap gibi değerlenen, başarılı moda tasarımlarının günümüzde birebir kullanımı olarak açıklanmaktadır (Alpat, 2010: 16). Genellikle özel bir tür veya modelin tanınabilirliği, üretildiği, kullanıldığı yıl veya dönem gibi özelliklerin bilinmesi vintage ürünü tanımlamakta kolaylık sağlamaktadır (DeLong, Heinemann, & Reiley, 2005: 23).
Vintage kavramı ilk olarak 19. yüzyılda koleksiyonerler tarafından kullanılmıştır (Apex Halı). 1970’li yılların başında önem kazanan ve bir akıma dönüşen vintage günümüzde halen oldukça popülerdir (Yetmen, 2011: 65). Vintage ürün kullanımı, öncelikle bir statü değişikliği ve orijinal zaman dilimi veya ortamının ötesinde bir ürünün yeniden değerlendirilmesi ile ilgilidir (DeLong, Heinemann, & Reiley, 2005: 23). Bir ürünün vintage olarak adlandırılabilmesi için o ürünün belli bir döneme ait olması gerekmektedir (Apex Halı).
Vintage olarak adlandırılan el dokuması halılar çoğunlukla 20. yüzyılın ortalarından 1970'lere kadar dokunmuş olan halılardır (Nazmiyal Antique Rugs). El dokuması vintage halılar kondisyon olarak genellikle çok iyi durumdadırlar ve antika halılardan daha ucuzdur (Doris Leslie Blau).
Fotoğraf 4 –20. Yüzyılın Ortalarına Tarihlendirilen ve Vintage Olarak Tanımlanan Sivas Halısı
Kaynak: https://nazmiyalantiquerugs.com/vintage-rugs/turkish -rugs/sivas-rugs/vintage-turkish-sivas-carpet-50327/
Erişim Tarihi: 08.02.2021
Ayrıca halı sektöründe vintage halıların 1960 ve 1970 yıllarında üretilen daha renkli modelleri yer yer “retro” olarak adlandırılabilmektedir (Apex Halı). Moda sektöründe retro kavramı daha kısa ve yakın bir zaman dilimini işaret etmektedir (Alpat, 2010: 16). Thames & Hudson, Fashion and Fashion Designers sözlüğünde ise “en az yirmi yıl önceki bir döneme ait giysilerin moda tasarımında kullanımı” olarak açıklanmaktadır (Yetmen, 2011: 63).
Günümüzde halı sektöründe sağlam nitelikte eski el dokuması halıların ve halı parçalarının işlemlerden geçirilmesiyle oluşturulan halılar da “vintage halı” olarak adlandırılmaktadır. Geçirilen işlemler sonucu el dokuması eski halılara eskimiş görünümü verilmekte, soldurulmakta ve boyanabilmektedir. İşlem gören bu el dokuması halılar oldukça ilgi görmüş ve yeni bir akıma yol açmıştır. Moda olarak halı sektörünün
her üretim alanını etkileyen bu halılar oldukça popülerleşmiş ve güncel iç mekân dekorasyonlarında tercih edilmektedir.
Fotoğraf 5 - 20. Yüzyılın Ortalarına Tarihlendirilen ve Vintage Olarak Tanımlanan Hereke Halısı
Kaynak: https://nazmiyalantiquerugs.com/vintage-rugs/turkish-rugs/hereke- rugs/vintage-silk-turkish-herekeh-rug-70003/
Erişim Tarihi: 08.02.2021
1.2 Eski El Dokuması Halı Ticareti
Kültürümüzün birer parçası olan eski el dokuması halıların ticari olarak değeri oldukça fazladır ve yatırım veya koleksiyon amacıyla sürekli el değiştirmektedir. Yurtiçi ve yurtdışında birçok eski halı, halı tüccarları ve kurumlar aracılığıyla ticari bir meta olarak alınıp satılmaktadır (Öztürk & Aktürk, 2019: 99-100). Eski halılar, zemin kaplaması, dekoratif unsur veya koleksiyon eşyası olarak önemli bir unsurdur (Spooner, 1988: 195).
1.2.1 Koleksiyonerler
Çoğu eski halı ticari amaçlarla tüccarlar tarafından toplanıp, dekorasyon ve kültürel bir ürün olarak nihai kullanıcıya satılmaktadır. Antika ve bazı eski halılar ise özel ilgi ve yatırım nedeniyle koleksiyonerler tarafından alınıp satılmaktadır.
Türk Dil Kurumu Sözlüklerinde koleksiyon, öğrenme, yarar sağlama veya zevk amacıyla bir araya getirilmiş ve özelliklerine göre sınıflara ayrılmış nesnelerin bütünü, derlem anlamına gelmektedir. Koleksiyonculuğun tarihi gelişimi incelendiğinde ise toplama eyleminin birçok güdüden beslendiği görülmekle birlikte güç ve prestij unsuru olan nesnelere duyulan merak, Neolitik zamanlara dek uzanmaktadır (Konukçu, 2007:
243).
Koleksiyon yapan birçok insan için yapılan yatırım maddi beklentiden farklıdır ve koleksiyonlar genellikle satılık değildir (Kreuter, 2017: 9) Yalnızca sanat eserlerinin aksine herhangi bir nesnenin koleksiyonu oluşturulabilmektedir (Konukçu, 2007: 242- 243). Bu eylemini gerçekleştiren kişilere ise koleksiyoner denilmektedir. Koleksiyonerler her zaman ilginç ve büyüleyici bulduklarını toplamakta ve aktif koleksiyonerlik yıllarında edindikleri üstün bilgi birikimlerinin bir sonucu olarak başarılı tüccarlar haline gelmektedirler (Kreuter, 2017: 9)
Birçok alanda olduğu gibi halı sektöründe yurtdışında ve ülkemizde çok fazla halı koleksiyoneri bulunmaktadır. Bu koleksiyonerler kişisel biriktirme istekleri veya yatırım amacıyla antika ve eski el dokuması halıları toplamaktadırlar.
Halı koleksiyonerleri antika ve eski halılarda farklı estetik değerlere önem verebilmektedir. Bu farklılıktan dolayı koleksiyonerler için hangi halıya sahip olmanın onlara memnuniyet vereceği konusunda genelleme yapmak oldukça zordur (Nazmiyal Antique Rugs).
Eski el dokuması halıların sahip olduğu birçok nitelikten yoksun olan el dokuması yeni halılar koleksiyonerler tarafından ilgi görmemektedir. Bu nitelikler; eski el dokuması halıların doğal boyalı renklere sahip olması, bu renklerin solmasının yanı sıra kullanım ile oluşan doğal eski görünümü ve en önemlisi nadir bulunabilir olmaları şeklinde gösterilmektedir (Ger & Csaba, 2000: 134). Bu sebeple eski halılara olan ilgi ve talep, yeni halılardan çok daha fazla olmaya başlamıştır. Daima ilgi çekici bir ürün olan eski el dokuması halıların koleksiyonunu yapan kişi sayısı 20. yüzyılda hızla artmıştır (Spooner, 1988: 225)
Eski el dokuması halı koleksiyonerleri genellikle antika ve aynı zamanda kültürel olarak özgün, biricik, benzersiz, eşsiz olarak adlandırılabilecek halıları toplama eğilimindedirler. 1800’lü yılların sonlarında batı pazarı için özel olarak tasarlanıp üretimi yapılanların aksine bu halılar dokumacılar tarafından ihracat veya ticaret amacıyla değil yerel özelliklere sahip olarak günlük kullanım için üretilmişlerdir. Sıradan örneklerin dışında görünüme sahip olan halılar, çok sayıda örnekle temsil edilen türlerden daha cazip görülmektedir. Etkili görünen, yeni bir gelişmenin veya türün başlangıcını temsil eden halılar önemli kabul edilir ve bu nedenle oldukça arzu edilirler. Koleksiyonerler bu tür halılar için şiddetle rekabet etmektedirler. Bütün bu rekabeti etkileyen unsurların yanı sıra yaş ve nadir bulunurluk eski el dokuması halı koleksiyonerleri için oldukça önemlidir (Nazmiyal Antique Rugs). Bir halı eskiyse ve üretim devamlılığı yoksa doğal olarak azalmakta, azaldığı gibi de nadir bulunabilir hale gelmektedir. Bu halılar bilinçli bir şekilde alındıysa bir yatırım aracı olarak düşünülebilmektedir.
1.2.2 Eski El Dokuması Halı Satıcıları
Koleksiyonerler kendi ilgi alanlarına giren halıları daha çok toplama eğilimine bağlı olarak halı ticaretine dahil olurken, antika ve eski el dokuması halı ticareti en çok bu alanda uzmanlaşmış kişi ve ticarethaneler aracılığıyla yapılmaktadır. Eski el dokuması ve yeni halı ticareti Anadolu’da çok eskilere dayanan bir meslek (halıcı) ve uzmanlıktır.
Bunda Türkiye’nin yüzyıllara dayanan köklü halıcılık kültürünün etkisi çok büyüktür.
Anadolu’da evlerde (ve camilerde1) eski halı olarak nitelendirilebilecek hala milyonlarca metrekare halı bulunmaktadır. Bu halıların çeşitli şekillerde toplanarak yeniden ticari dolaşıma sokulduğu görülmektedir. Türkiye’de 1980’li yıllarda yoğunlaşan eski el dokuması halıların ihracat talebinin yanı sıra bu halıların uygun fiyatlara sahip olması ve ülkenin dünya turizm destinasyonlarından biri haline gelmesi bu pazarın genişlemesine sebep olmuştur (Ger & Csaba, 2000: 134). Eski halı ticaretinin artmasında Türkiye’de el halıcılığının üretim maliyetlerinin yüksek olması, Uzak Doğu’da oldukça ucuz maliyetle yapılan el halısı üretimleri nedeniyle el üretimi halıcılığın önemli derecede düşmesi ciddi bir etkidir. Niteliğine göre aynı boyutlarda eski el dokuması bir halının satış fiyatının, yeni üretilmiş bir el halısından daha ucuz olabildiği durumlarla günümüzde çokça karşılaşılmaktadır.
Türkiye’de antika ve eski el dokuması halı alım satımıyla uğraşan kişi ve ticarethanelerin satış yerlerinin çoğunlukla turistik lokasyonlarda toplandığı gözlemlenmektedir. İstanbul Kapalıçarşı, İzmir Kemeraltı, Nevşehir Kapadokya, Antalya Kaleiçi, vb. bu satışların yapıldığı yerlere verilebilecek en iyi örneklerden bazılarıdır. Bu tüccarların ellerinde çok fazla eski el dokuması ve yeni halı bulunmaktadır. Fakat antika el dokuması bir halının bulunması oldukça düşük bir ihtimaldir. Kapalıçarşı’da mağazası bulunan bir tüccar, 2011 yılında yapılmış bir röportajında2 antika el dokuması bir halının
1 Camilerdeki halıların satışıyla ilgili Diyanet İşleri Başkanlığı’ndan verilen icazetname: “Camilere ait olup da kullanılmayan halı, kilim vb. eşyanın çürümeye terk edilmesi uygun olmaz. Dolayısıyla antika değeri olmayanlarının, usulüne uygun bir şekilde ihtiyacı olan başka bir cami veya mescide verilmesi; ihtiyacı olan başka bir cami veya mescidin bulunmaması halinde ise, ilgili mevzuat çerçevesinde satılıp parasının demirbaş olacak şekilde caminin diğer ihtiyaçlarına harcanmasında dinen bir sakınca yoktur”
(https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/1022/alkol-ve-diger-haram-urunlerin-satildigi-bir-is-yerinde- calismak-caiz-midir-)
2 https://www.dunya.com/gundem/hali-ve-kilimin-bulusma-noktasi-039kapalicarsi039-haberi-149241
çarşıda bulunmasının neredeyse imkânsız olduğunu belirtmiştir. Turistik lokasyonlar dışında bulunan satıcılar ise, el dokuması halıların yanı sıra daha çok günlük kullanımda tercih edilen makine halısı satışları da yapmaktadırlar.
1.2.3 Müzayedeler
Eski el dokuması halılar ticari olarak yerli ve yabancı bir takım kurum, kuruluş ve şahıslar eliyle alınıp satılmakta veya toplanmaktadır. Bu halıların el değiştirmesine aracılık eden kurum ve kuruluşlar da bulunmaktadır. Bunların başında müzayede firmaları gelmektedir.
Fotoğraf 6 - Rippon Boswell Firmasının Düzenlediği Halı ve Kilim Müzayedesinden Bir Görüntü, 2014
Kaynak: https://www.rippon-boswell-wiesbaden.de/en/company_profile/
Erişim Tarihi: 08.02.2021
Müzayede, alıcıların ve satıcının fiziksel veya elektronik olarak aynı ortamda fiyat tekliflerini bildirerek en uygun fiyata malın, menkul kıymetin, eşyanın vb.
satılmasıdır. Bu işlemlerde satıcı en yüksek fiyatla satmak isterken, alıcı da en az parayı ödeme isteğindedir (Oran, 2008: 126). Müzayede yöntemi, çok modern bir satış şekli olduğu gibi, İbraniler’den ve Antik Yunan ve Roma’dan itibaren günümüze kadar kullanılarak varlığını ana çizgileri ile korumuştur (Bozoğlu Demirdöven & Ayla, 2008:
60). Bu köklü geçmişe sahip satış yöntemini kullanan çok sayıda müzayede firması (müzayede evi) vardır. Müzayedeler genellikle fiziki ortamlarda gerçekleştirilirken günümüzde artık firmaların web siteleri aracılığıyla online olarak da yapılabilmektedir.
Müzayede firmaları, uzmanlık alanları dahilinde kendi adlarına topladıkları parça ve koleksiyonların müzayedelerini düzenleyebildikleri gibi değerli ürünlerini satmak isteyen kişilerin bireysel satışlarına da aracılık etmektedirler.
Müzayede firmalarının birçoğunda halı ve kilimler için özel departmanlar bulunmaktadır. Bu departmanlar aracılığıyla 15. yüzyıldan 20. yüzyıl ortalarına kadar olan süreçte üretilmiş antika ve eski halıların satışları yapılmaktadır (Christie's).
Bünyelerinde çok sayıda eski el dokuması ve antika halı bulunduran müzayede firmaları arasında öne çıkanlar ise Sotheby’s, Christie’s, Bonhams, Rippon Boswell, Fred Moheban, Skinner, Nazmiyal Collection ve Cambi’dir. Müzayede firmalarının web sitelerinde antika niteliği taşımayan pek çok eski el dokuması halı da bulunmaktadır (Öztürk & Aktürk, 2019: 94-99).
Türkiye’de eski el dokuması halılar, halı toplayıcı ve tüccarlarının düzenlediği yerel müzayedelerde satışa sunulabilmektedir (Fotoğraf 7). Müzayedenin eş anlamı olan mezat kelimesi tüccarlar ve halk arasında bu satışlarda kullanılan genel tabirdir. Bu mezatlardaki halıların ana kaynağını, toplayıcılar tarafından Anadolu’nun dört bir yanındaki köylerden satın alınan ya da makine halısıyla takas edilen halılar oluşturmaktadır. Bunların yanı sıra camilerin depolarında âtıl durumda bulunan eski el dokuması halıların da satışa sunulduğu mezatlarla karşılaşılabilmektedir. Tıpkı müzayede firmalarında olduğu gibi çoğunlukla fiziki ortamlarda gerçekleştirilen bu mezatlar 2019 yılının son aylarında ortaya çıkan Coronavirus pandemisinin de çok büyük bir etkisiyle online ortamlarda da yoğun bir şekilde gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Bu online
ortamların en aktif kullanılanı ise dünyanın en çok kullanıcıya sahip sosyal medya platformlarından biri olan Facebook’tur. Facebook’ta, şehir veya ilçelerin belirtildiği mezat grupları (örneğin; Sultanhanı Halı Kilim Mezat, Bergama Mezat) aracılığıyla haftanın birçok gününde canlı yayınlar ile mezatlar yapılmaktadır. Mezatlarda antika halı bulmak oldukça güçken, çoğunlukla el dokuması eski halılarla karşılaşılmaktadır.
Fotoğraf 7 - Sultanhanı’nda Düzenlenen Halı ve Kilim Müzayedesinden Bir Görüntü, 2021
Kaynak: Yazarın Arşivi Erişim Tarihi: 30.06.2021
1.2.4 E-Ticaret Şirketleri
Müzayedelerin yanı sıra e-ticaret firmalarının web siteleri de eski el dokuması halıların satışının yapıldığı platformlardandır. Nadiren antika, çoğunlukla eski olan bu halılar dünyada Amazon, Etsy, Ebay; Türkiye’de ise oldukça popüler e-ticaret sitelerinde (Hepsiburada, Sahibinden, Gittigidiyor Trendyol, Letgo vb. gibi) satılabilmektedir.
Günümüzde sosyal medya üzerinden yapılan ticaret oldukça yaygınlaşmıştır.
Birçok alanda satışların yapıldığı sosyal medya ortamında antika ve eski el dokuması halılar da ilgi görmekte ve alınıp satılabilmektedir. Facebook ve Instagram gibi platformların market bölümleri bu satışların yoğun olarak gözlemlendiği yerlerden biridir.
Fotoğraf 8 – Sahibinden.com E-Ticaret Sitesinden El Dokuması Halı Satışı Örneği, 2021
Kaynak: https://www.sahibinden.com/ilan/ikinci-el-ve-sifir-alisveris-antika-toplu-satis- 100-yillik-cesitli-halilar-924949849/detay
Erişim Tarihi: 18.06.2021
2. BÖLÜM
ESKİ EL DOKUMASI HALILARIN İŞLENEREK YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
2. BÖLÜM
ESKİ EL DOKUMASI HALILARIN İŞLENEREK YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
Günümüzde el dokuması yeni halı üretim maliyetlerinin yüksekliği, ucuz uzak doğu halılarıyla rekabet, makine halısı üretimlerinin artması vs. nedenlerle üretimin azalması sonucunda; çok daha ucuza temin edilen, piyasada âtıl durumda bulunan eski el dokuması halı potansiyelini gören bazı halı üreticileri, tüccarları ve tamircileri bu halıların fiziksel ve kimyasal birçok işlemden geçirilerek yeniden değerlendirmeye yönlendirmiştir. Böylece yeni bir akım ortaya çıkmıştır.
Bu çalışma kapsamında araştırılan ve el dokuması eski halıların toplanıp işlenmesiyle ortaya çıkan Vintage akımının oluşmasında iki önemli etken bulunmaktadır.
Bunlardan birincisi yukarıda bahsedilmiş olan Türkiye’de el halıcılığı üretiminin çok azalmış olması, ikincisi ise evlerde âtıl durumda bulunan eski el dokuması halı miktarının oldukça yüksek olmasıdır.
Çeşitli işlemlerden geçirilerek yeniden değerlendirilen bu akımın ana kaynağını âtıl durumda olan el dokuması her türlü eski halı oluşturmakla birlikte Isparta tipi halıların ayrı bir yeri vardır (Fotoğraf 9). Isparta tipi halıların tercih edilmesine ise üretilmiş olan ve evlerde tutulan çok fazla miktarda bulunmaları ve bunların benzer desen karakteri taşımaları, ayrıca bu halıların işlemlerde iyi sonuç veren çözgü ve atkısının pamuk, ilmelerinin ise yün olmasından kaynaklanan yapısal özellikleridir.
Isparta halılarına desen açısından bakıldığında, bu halılarda kullanılan motiflerin yöresel ve karakteristik örnekleri olmamakla birlikte daha çok İran ve Çin halılarında görülen motiflere rastlanmaktadır. Genellikle lacivert, kiremit kırmızısı, camgöbeği, mavi, kirli sarı, sarı-yeşil, yağ yeşili, bej tonları ile kırık beyaz kullanılan Isparta halılarında bunların yanı sıra indigo mavi ve genellikle motif kenarlarını güçlendiren siyaha yakın koyu kahve renklerine de sıkça rastlanmaktadır (Oyman, 2020: 876-877)
Fotoğraf 9 - Isparta Halısı, 2021 Kaynak: Yazarın Arşivi Erişim Tarihi: 01.06.2021
Isparta’da el dokuması halıcılık çok daha eskilere dayanmakla birlikte 1958- 1975 yılları arasında hızlı bir gelişim göstermiştir ve bu yıllarda şehrin ekonomisine damgasını vurmuştur (Isparta Valiliği). Halıcılığın il ticaretindeki payı 1979 yılına kadar sürekli artmıştır (Oyman, 1994: 14). Bu yıllardan sonra makine halısının imalatı ve kullanımının artması nedeniyle el dokuması halıcılık sektörü inişe geçerek oldukça
azalmıştır (Isparta Valiliği). Isparta halıcılığının cumhuriyet döneminde gelişmesinde Sümerbank ve ardından Sümer Halı’nın önemi oldukça büyüktür.
Naile Rengin Oyman’ın Isparta Merkez'de El Halısı Üretimi ve Pazarlaması (1994: 14) başlıklı yüksek lisans tezinden 1924, 1950, 1972, 1978, 1979; Isparta Valiliği’nin resmî internet sitesinden edinilen (Isparta Valiliği) 1958, 1972, 1989, 2002 yıllarının üretim verileriyle Isparta’da el halısı üretimi tablosu oluşturulmuştur (Tablo 1).
Yıl Tezgâh İşçi Üretim (m2)
1924 2.450 7.350 106.100
1950 5.928 12.870 186.000
1958 13.363 28.000 453.673
1972 43.500 93.700 1.750.000
1978 44.000 100.000 2.150.000
1979 2.250.000
1989 20.000 500.000
2002 300.000
Tablo 1 – Isparta’da El Halısı Üretim Tablosu Kaynak: Naile Rengin Oyman (1994: 14), Isparta Valiliği
Erişim Tarihi: 06.06.2021
Bu çalışma kapsamında Tablo 1’de yer alan verilerle Isparta’da el dokuması halı üretim hacmini göstermek amacıyla yapılan hesaplamalarla, en yoğun üretimlerin yapıldığı 1958 ila 1979 yılları arasında ortalama 30.665.000 m2 halı üretilmiş olduğu hesaplanmıştır (Tablo 2). İlmek ilmek el emeğiyle dokunan bu halıların boyutu Türkiye’nin yüzölçümünün yaklaşık 25’te 1’ine tekabül etmektedir. Aynı zamanda İstanbul’un yüzölçümünün (5.461 km2) yaklaşık 6, İzmir’in yüzölçümünün (11.891 km2) 3 katı büyüklüğündedir. Resmi kayıtlarda yer alan bu rakamlar haricinde kayıtlara girmemiş başka yerlerde de üretilen Isparta tipi el dokuması halıların da olduğu ve azımsanmayacak çapta üretimler yapıldığı göz ardı edilmemelidir. Unutulmaması gereken başka bir nokta da Isparta tipi halıların ihracatta da değerlendirildiği, iyi kalite halıların ihracata yönlendirildiğidir. Yani bir miktar halı yurtdışına satılmıştır.
Tablo 2 - 1958, 1972, 1978, 1979 Yıllarının Verilerine Göre Hazırlanan Isparta'daki Tahmini El Dokuması Halı Üretim Hacmi
Kaynak: Dorukhan Fırat Aktürk Erişim Tarihi: 06.06.2021
0 500000 1000000 1500000 2000000 2500000
1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979
El dokuması eski halıların yeniden değerlendirildiği bu akımda söz edildiği gibi yalnızca Isparta tipi değil, eski halı kapsamında her türlü el dokuması halı işlemlerden geçirilerek değerlendirilmektedir. Bu tip ticari ve yöresel karakterde üretilen halılar da katıldığında Türkiye’de el halısı üretimi azalmış olsa dahi yeniden ticari olarak kullanılabilecek milyonlarca metre kare potansiyel halı evlerde beklemektedir.
İşlenmiş halı ya da vintage akımının bu denli talep görmesinin en önemli etkenlerinden biri de dekoratif sebeplerdir. Bu akımda bazı eski el dokuması halıların desenleri ve renklerinin güncel iç mekan tasarımlarına uymadığı düşünülerek bir takım işlemlerden geçirilip modern ve dekoratif hale dönüştürülerek yeniden dekorasyonun bir parçası haline getirilmektedir. Bu işlemler sadece eski bir halıya yeni bir hayat vermekle kalmamakta, orijinal el yapımı geleneksel bir dokumanın zamansızlığını ve her ortama uyumunu yansıtırken aynı zamanda kullanıcılarına güncel renkler de sunmaktadır. Eski el dokuması halıların vintage halılara dönüştürülmesi yöntemi ilk olarak Türkiye’de ortaya çıkmış ve geliştirilmiştir. Günümüzde de bu yöntem sonucu popüler bir akım haline gelen vintage halıların en iyilerinin Türkiye’de üretildiği söylenmektedir (Kilim.com).
Bu yeni akımda bazı sağlam halıların ve halı parçalarının işlemlerle hav uzunlukları kısaltılmakta, soldurulmakta ve isteğe göre renkleri değiştirilmektedir. Bu halılar işlemler sonunda oluşan eskitme görünüm nedeniyle sektörde vintage halı olarak adlandırılmaktadır. Bununla birlikte diğer bir uygulama ise parçalanmış, bütünlüğünü yitirmiş farklı halıların sağlam kısımlarının geometrik şekillerde kesilip, kırkyama gibi birleştirilerek yeni bir kompozisyon haline getirilmesidir. Bu da sektörde patchwork halı olarak adlandırılmaktadır.
2.1 Vintage Halılar
Eski el dokuması sağlam ve onarılabilecek halılar ile büyük halı parçalarının birçok işlemden geçirilmesi, hav uzunluklarının kısaltılması, soldurulması ve isteğe göre renklerinin değiştirilmesi sonucuyla ortaya çıkan halılar vintage olarak adlandırılmaktadır. Onarılabilecek eski el dokuması halılar, küçük boyutta hasara sahip, onarımı fazla zaman gerektirmeyen halılar olup, vintage için gerekli işlemleri bittikten sonra tamir görmektedirler. Eski el dokuması halılar vintage halılara dönüştürülmesi için sırasıyla sırt yakma, toz dolabında tutulma, birden fazla yıkama ve kurutma, tıraşlama, soldurma, boyama, genel bakım, tamir ve bitiş işlemlerine tabi tutulmaktadırlar.
Fotoğraf 10 - Gri Renge Boyanmış Vintage Halı Örneği
Kaynak: https://bademlerzemin.com/urunler/vintage-hali/buz-gri-gercek-el-dokuma- vintage-hali-fh1007/
Erişim Tarihi: 05.06.2021
Bu işlemlerdeki ana amaç eski el dokuması halılara görsel olarak aşınmış ve eskitilmiş bir görünüm verilmesidir. Bu halılar günümüz dekorasyon trendlerinde oldukça popüler olan gri (Fotoğraf 10), mavi (Fotoğraf 11), sarı (Fotoğraf 12), turkuaz (Fotoğraf 13) ve buz mavisi (Fotoğraf 14) gibi renklere de boyanabilmektedir. Bununla birlikte bazı halılara ise tercihen boyama işlemi uygulanmadan sadece mevcut renkleri soldurularak eskitme görünümü verilebilmektedir (Fotoğraf 15, 16) (Apex Halı).
Fotoğraf 11 - Mavi Renge Boyanmış Vintage Halı Örneği
Kaynak: https://bademlerzemin.com/urunler/vintage-hali/el-dokuma-hali-mavi-eskitme- vintage-hali-1724/
Erişim Tarihi: 05.06.2021
Fotoğraf 12 - Sarı Renge Boyanmış Vintage Halı Örneği
Kaynak: https://bademlerzemin.com/urunler/vintage-hali/anadolu-el-dokuma-klasik- hali-fh1030/
Erişim Tarihi: 05.06.2021
Fotoğraf 13 - Turkuaz Renge Boyanmış Vintage Halı Örneği
Kaynak: https://bademlerzemin.com/urunler/vintage-hali/el-dokuma-hali-turkuvaz- eskitme-vintage-hali-1730/
Erişim Tarihi: 05.06.2021
Fotoğraf 14 – Buz Mavisi Renge Boyanmış Vintage Halı Örneği
Kaynak: https://bademlerzemin.com/urunler/vintage-hali/cicek-desen-mavi-gercek-el- dokuma-hali-fh1103/
Erişim Tarihi: 05.06.2021
Fotoğraf 15 - Pastelleştirilmiş Vintage Halı Örneği
Kaynak: https://www.apexhali.com/collections/vintage-halilar/products/apex-vintage- naturel-23395-217-x-310-cm
Erişim Tarihi: 08.06.2021
Eski el dokuması halıdan vintage halıya dönüşüm sürecinde yapılan işlemler ortaya çıkan ürünün fiyatını belirlemektedir. Süreci çok fazla işlem ve zaman gerektiren vintage halılar yüksek olarak değerlendirilebilecek fiyatlara sahip olmakla beraber yine de yeni bir el dokuması halıdan çok daha uygun fiyatlı olabilmektedir (Apex Halı).
Fotoğraf 16 - Pastelleştirilmiş Vintage Halı Örneği
Kaynak: https://www.apexhali.com/products/apex-vintage-gri-19759-160-x-271-cm Erişim Tarihi: 08.06.2021
Vintage halılar sektörde o kadar popülerleşmiştir ki, tıpkı eski el dokuması halılar kullanılarak yapılan vintage halıların görünümüne sahip tasarımları olan makine ve dijital baskı halılar birçok firma tarafından satışa sunulmuştur. Bu halılar işlem görerek oluşturulan vintage halılardan çok daha ucuza maliyete sahip olup sektörde ilgi görmektedir.
2.2 Patchwork Halılar
İngilizce’de “patchwork” sözcüğünü oluşturan patch “yama”, work ise “işi”;
yani “yama işi” anlamına gelmektedir. Patchwork, birçok ülkenin geleneksel sanatlarında olduğu gibi Türk el sanatlarında da özellikle yorgan yüzü, yatak örtüsü, duvar panosu, yer yaygısı olarak kullanım alanı bulan ve ülkemizde kırkyama veya kırkpare olarak bilinen el sanatıdır (Özpulat, 1994, s. 38).
Fotoğraf 17 - Farklı Renklere Boyanmış Halılarla Oluşturan Patchwork Halı Örneği Kaynak: https://www.apexhali.com/collections/patchwork-halilar/products/apex-
patchwork-unique-multi-naturel-36501-160-x-230-cm Erişim Tarihi: 08.06.2021
