Her y›l 23 temmuz – 22 a¤ustos tarih-leri aras›nda görülen ve 12 a¤ustosta en yüksek say›ya ulaflan Perseid göktafllar›, gözlemcilere her zaman etkileyici bir gös-teri sunar. Bu nedenle, Perseidlerin "en güvenilir göktafl› ya¤muru" oldu¤unu söy-leyebiliriz. Özellikle de Perseid göktafllar›y-la ilgili günümüze ugöktafllar›y-laflan bilgilerin Migöktafllar›y-lattan sonra 36 y›l›na ait oldu¤unu düflünürsek, bu güven daha da pekiflir. Çin’de rastlanan bu kay›tlara göre, o y›l›n gecesi (sabaha karfl›) 100’den fazla "kayan y›ld›z" görül-müfl. Bunun yan›nda, özellikle 8. ve 11. yüzy›llar aras›nda Çin, Japon ve Kore kay›t-lar›nda Perseid göktafllar›yla ilgili bir çok kay›t yer al›r.
Sistemli yap›lm›fl ilk göktafl› ya¤muru gözlemini, 1839 y›l›nda saatte 160 kadar göktafl› sayan Eduard Heis yapm›fl. Bundan sonraki y›llarda da göktafl› ya¤muru göz-lemleri düzenli olarak sürdürülmüfl. Perse-id göktafllar›yla ilgili bilinen ilk bilimsel
ça-l›flmaysa, ünlü ‹talyan gökbilimci Giovanni Schiaparelli’ye ait. Bu gökbilimci, 1864 ila 1866 y›llar› aras›nda yapt›¤› gözlemlere dayanarak bu göktafl› ya¤muruna neden olan göktafllar›n›n Swift-Tuttle kuyrukluy›l-d›z›n›n yörüngesine çok yak›n bir yörünge-de doland›klar›n› gördü. Böylece, göktafl› ya¤muruna kuyrukluy›ld›z›n yörüngesine b›rakt›¤› toz parçac›klar›n›n neden oldu¤u anlafl›ld›. Perseid göktafllar›n›n say›s›n›n bu kuyrukluy›ld›z›n 1862’deki geçiflinin ar-d›ndan, 1862, 1863 y›llar›nda artm›fl ol-mas› da bunu destekliyor.
1900’lü y›llar›n büyük bölümünde say›-lan Perseid göktafllar› say›s› saatte ortala-ma 50 civar›ndayd›. Swift-Tuttle Kuyruklu-y›ld›z›’n›n 1992 y›l›ndaki geçiflinden sonra göktafllar›n›n say›s› yeniden artt›. 1992’de bir saatte gözlenen göktafl› say›s› yaklafl›k 400, 1993’te 300, 1994’te 220 olarak gerçekleflti.
Perseid Göktafl› Ya¤muru, 23
temmuz-22 a¤ustos tarihleri aras›nda gözlendi¤ini ve 12 a¤ustos civar› en yüksek say›da gök-tafl›n›n görüldü¤ünü belirtmifltik. 12 a¤us-tostan öne ya da ileriye gidildi¤inde say› önemli ölçüde azal›r. Bu y›lki tahminler, en yüksek say›n›n 12 A¤ustos’ta, Evrensel Sa-at’e göre 12:00 (Türkiye Saati ile 15:00) civar›nda gözlenece¤ini gösteriyor. Bu ne-denle gözlemleri 12-13 A¤ustos ve 13-14 A¤ustos geceleri yapmakta yarar var.
Göktafl› Gözlemleri
Kayan göktafllar›n› izlemek, en basit ve zevkli gözlemlerden biridir. Gözlem yeri olarak ›fl›k kirlili¤inden ne kadar uzak bir yer seçerseniz o kadar çok göktafl› görebi-lirsiniz. Göktafl› gözlemi için hangi yöne bakt›¤›n›z o kadar önemli de¤il. Ancak, gökyüzünün en temiz ve karanl›k oldu¤u bölgeyi seçmenizde yarar var.
Bir göktafl› ya¤murunun en önemli özelli¤i, göktafllar›n›n "kaynak" ad› verilen bir noktadan ç›k›yor gibi görünmesidir. Za-ten, göktafl› ya¤murlar› da adlar›n› kaynak-lar›n›n yer ald›¤› tak›my›ld›zlardan al›rlar. Örne¤in, Perseidler’in kayna¤› Perseus Ta-k›my›ld›z› s›n›rlar› içindedir. Bir de, gökta-fl› ya¤murundan ba¤›ms›z olarak atmosfere giren göktafllar› vard›r. Bunlar her gece
sa-104A¤ustos 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
Perseid Gösterisi Bafll›yor
Gökyüzü
atte 5-10 aras›nda de¤iflen sa-y›larda görülürler. Bunlar›n belli bir kayna¤› yoktur. Bu sayede onlar›n Per-seid olup olmad›kla-r›n› kolayca anlaya-bilirsiniz. Ayr›ca, Perseidler genel-de bu göktaflla-r›ndan daha parlakt›r. G ö k t a fl › ya¤murlar›, en iyi gece yar›-s›yla sabah ha-va ayd›nlanana kadar olan sü-reçte gözlenirler. Çünkü, bu s›rada yerküre üzerinde bulundu¤umuz yer Dünya’n›n yörüngesin-de ilerledi¤i yöne döner ve göktafllar›yla do¤rudan karfl›-lafl›r.
Gözleminizi yaparken, en iyisi ye-re bir döfle¤in üzerine uzanmak ya da bir flezlonga yatmakt›r. Çünkü, bu gözleminiz birkaç saat sürebilir ve gözlemin keyfini bu flekilde daha iyi ç›karabilirsiniz. Bu arada, gözleminizi A¤ustos gibi s›cak bir mevsim yap›yor olsan›z da aç›kta uzun süre yatmak üflümenize neden olabilir. Bu durumda bir uyku tulumu ya da fazladan bir kazak çok ifle yarar.
Gezegenler ve Ay
Hava karard›¤›nda, bir süredir oldu¤u gibi Mars, yine en dikkat çekici gezegen ol-ma özelli¤ini koruyor. Ancak, bu aydan sonra gezegenin parlakl›¤› be görünür bü-yüklü¤ü azalacak. Mars’›n parlakl›¤› A¤us-tos ay› içinde –1,5 kadirden –0,9 kadir’e düflerken, gezegenin görünür çap› 17 aç› saniyesinden 13 aç› saniyesine düflecek. Do¤al olarak bu, ç›plak gözle gözlem ya-pan gözlemcilerden çok teleskoplu gözlem-cileri etkileyecek. Yine de bu küçülmeye karfl›n, gezegen, 1990’l› y›llardaki yak›n-laflmalardaki kadar büyük görünecek.
Mars’›n gökyüzündeki konumuna gelir-sek, ay›n bafl›nda Akrep’in en parlak y›ld›-z› Antares’e yaklafl›k 6° uzakl›kta bulunan gezegen, A¤ustos ay› süresince do¤uya do¤ru ilerliyor. Mars, 6-7 A¤ustos’ta, M19 küresel y›ld›z kümesinin çok yak›n›nda, yaklafl›k 0,4° uza¤›nda bulunacak. Bir te-leskopunuz varsa, gezegeni ve M19’u ayn› görüfl alan›nda görebilirsiniz. Bu kümenin önemli bir özelli¤i, tam olarak küre de¤il, elips biçiminde oluflu. Bu, kümenin göka-da merkezine yak›n olufluna (4600 ›fl›k y›-l›) ba¤lan›yor.
Ay›n sonunda, gezegen Yay ve Y›lanc› tak›my›ld›zlar›n›n s›n›r›na yak›n konumda, Lagün (M8) Bulutsu-su’nun yaklafl›k 5° ya-k›n›nda yer al›yor. ‹lerleyen günlerde (Eylül ay› içinde) gezegen bulutsu-ya daha da bulutsu- yakla-flacak. Ayr›ca, iyi gözlem koflulla-r›na sahip bir yerden gözlem yaparsan›z. M8’i ç›plak gözle de görebilirsiniz. Satürn, Mars’›n batmas›yla, do¤u-ku-zeydo¤u ufkundan do-¤uyor. Gezegen, Bo¤a Tak›my›ld›z›’nda, Aldeba-ran’dan yaklafl›k 5° kuzeyin-de yer al›yor. Yaklafl›k 0,2 ka-dir parlakl›ktaki Satürn, Aldeba-ran’dan biraz daha parlak. Gezegen, sa-baha karfl› güney-güneydo¤u ufku üzerinde iyice yükselmifl oluyor. Bu nedenle, teles-koplu gözlemler için en uygun zaman, sa-bah alacakaranl›ktan hemen öncesi.
Sabaha do¤ru do¤u-kuzeydo¤u ufkun-dan yükselen Venüs ve Jüpiter, ay›n bafl›n-da birbirlerine oldukça yak›n konumbafl›n-dalar. ‹ki parlak gezegen, ilerleyen günlerde iyice yak›nlaflacaklar ve 6 A¤ustos’ta yaklafl›k 1°yak›n olacaklar. Bu yak›nlaflmadan son-ra, Jüpiter yükselmeyi sürdürecek ve ay›n sonlar›nda, Venüs ve Satürn’ün ortas›nda yer alacak. 16 A¤ustos sabah›, ince hilal evresindeki Ay, Venüs ve Jüpiter’in aras›n-da yer alacak.
Merkür, 5 A¤ustos’ta sabah gökyüzün-den akflam gökyüzüne geçiyor. Ne var ki, gezegen pek fazla yükselmeyecek ve alaca-karanl›kta kaybolacak. Bu nedenle gezege-ni A¤ustos ay›nda gözlemek zor.
Ay, 4 A¤ustos’ta dolunay, 12 A¤us-tos’ta sondördün, 19 A¤usA¤us-tos’ta yeniay, 25 A¤ustos’ta ilkdördün evrelerinden ge-çecek.
14 A¤ustos sabah›, hilal evresindeki Ay, Satürn’ün çok yak›n›nda yer alacak. Ay, bundan bir gün sonra, 15 A¤ustos sa-bah› Satürn ve Jüpiter’in aras›nda; 16 A¤ustos sabah›ysa biraz daha incelmifl bir hilal biçiminde Venüs ve Jüpiter’in aras›n-da yer alacak. 27 A¤ustos akflam›, ilkdör-dünden biraz daha büyümüfl olan ay, Mars’›n yaklafl›k 4° yak›n›ndan geçecek.
105
A¤ustos 2001 B‹L‹MveTEKN‹K 1 A¤ustos saat 23:00; 15 A¤ustos saat 22:00;
31 A¤ustos 21:00’de gökyüzünün genel görünüflü
Kraliçe Kral Kartal Yunus O¤lak Kova Bal›klar Üçgen Kanatl› At Andromeda Kalkan Yay Ku¤u Büyük Ay› Berenices’in Saç› Küçük Ay› KUZEY GÜNEY BATI DO⁄U Ejderha Zürafa Perseus Güney Bal›¤› Vaflak Baflak Çoban Herkül Lir Kuzey Tac› Kutupy›ld›z› Deneb Antares Mars Arcturus Vega Altair Terazi Akrep Y›lan Y›lanc›
A¤ustos ay›nda Jüpiter’in “Galileo Uydular›” olarak da bilinen dört büyük uydusunun gezegene
göre konumlar›. 1 3 5 7 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 9
