Beynin Uykudaki
Diyaloğu
Elif Demirci
K
aranlık ve sessiz bir odada uyurkenneredeyse hiçbir duyusal uyaranla kar-şılaşmadığımız halde beynimizin özellikle bellekle ilgili bölümleri son derece etkindir. Bu durum uzun zamandır sinirbilimcilerin ilgisini çekiyor ve bu konuda çeşitli araştır-malar yapılıyor. Buna karşın yapılan güncel bir araştırma, bellek oluşturulurken bey-nimizin hangi bölgelerinin nasıl çalıştığını pek de bilmediğimizi gösterdi.
ABD’deki California Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı, beynin bellekle ilgili bölümlerinin birbiriyle ilişkisini bulabilmek için fare beynindeki üç ayrı bölgeyi inceledi. Bunlar, beyin yarıkürelerinin en üst katma-nı olan yeni korteks, uzun dönemli bellekle ilgili önemli role sahip olan hipokampus ve bu bölgeleri birbirine bağlayan orta beyinde-ki entorhinal korteks. Bu iletişimde rolü olan entorhinal korteks,daha önce yapılan çalış-malarda incelenmemişti. Araştırmayı yürü-ten Mayank R. Mehta, araştırmaya gerekçe olarak beynin uyku sırasında çok etkin olu-şunu gösteriyor ve bunun neden olduğunu ve beynin hangi bölgelerinin birbirleriyle “ko-nuştuğunu” bilmek istediklerini belirtiyor.
Araştırmacıların bulgularına göre, en-torhinal korteks yalnızca uyurken değil uya-nık olduğumuz zamanlarda da aracılık yapı-yor. Örneğin insanların telefon numaraları ya da yol tarifi gibi hatırlanması yoğun çaba gerektiren bilgileri hatırlamaları gerektiğin-de bu bölge etkin olarak çalışıyor.
Mehta’nın dediğine göre en büyük sürp-riz, bu etkinliğin uyku sırasında hatta anes-tezi altında bile sürüyor olması. Ona göre bu gözlemler önemli, çünkü insanlar hayatları-nın üçte birini uykuda geçiriyor ve uyku ek-sikliğinin öğrenme ve hafıza sorunları gibi sorunlara yol açtığı biliniyor.
Uyku sırasında beynin bu üç bölgesi birbirleriyle çok karmaşık bir yöntemle “ko-nuşuyor”. Üstelik entorhinal sinir hücreleri anestezi altında, yani hiçbir şey hissetmez-ken bile etkinlik gösteriyor. Bu da bölgenin, duyuların yanı sıra bellekte de etkin bir rol üstlendiğinin bir başka göstergesi.
Çalışma, iletişimin yönünün de daha önce bilinenin tersine olduğunu gösteriyor. Yani bellekle ilgili etkinlikler hipokampus değil, yeni korteks tarafından harekete geçi-riliyor. Bu gelişmelerin özellikle Alzheimer hastalığına çare arayışında yardımcı olabile-ceği düşünülüyor. Çünkü hastalığın entor-hinal kortekste ortaya çıktığı ve hastaların da uyku sorunları yaşadığı biliniyor.
Enjektörde Uzay
Yolu Teknolojisi
İ
ğnesiz enjektörler üzerinde uzun za-mandır çalışılıyor. Geçtiğimiz günlerde Güney Koreli bir ekip bu konuda önemli bir adım attı. Seul Ulusal Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada ilacı deri altında be-lirli bir derinliğe itebilen iğnesiz enjektör geliştirildi.Enjektörde, bir zarla ayrılmış iki oda-cık var. Bunlardan birinde enjekte edilecek ilaç, diğerinde su bulunuyor. Enjektörün su odacığına 250 mikrosaniye (saniyenin mil-yonda biri) süresince verilen bir lazer atımı, uzun bir su buharı kabarcığı oluşturarak su odacığının içinde basınç oluşturuyor. Bu basınç aradaki zarı, dolayısıyla da ilacı itiyor. İlaç saç teli genişliğindeki püskürtücü uçtan hızla fışkırarak derinin altına kadar işliyor.
Enjeksiyon son derece hızlı, temiz ve nere-deyse hiç ağrısız bir şekilde gerçekleşiyor.
Araştırmacıların lazerli enjektörü ge-liştirirken karşılaştığı en büyük güçlük uy-gun büyüklükte bir kabarcık oluşturmak olmuş. Birçok denemeden sonra istedikleri büyüklükte bir kabarcık oluşturacak lazer atımını belirlemişler. Bunun için her bir atımın süresinin, şiddetinin ve dalga boyu-nun dikkatle ayarlanması gerekmiş. Şu anda enjektör istenen miktarda ilacı deri altında istenen derinliğe enjekte edebilecek yetene-ğe sahip.
İğnesiz enjektörlerle ilgili bir başka çalış-ma MIT’de (Massachusetts Teknoloji Ens-titüsü) yapılıyor. Bu çalışmada lazer yerine ultrasonik yani yüksek titreşimli ses atımları kullanılıyor. Ultrasonik atımlar lazerin yap-tığı gibi sıvının içinde kabarcıklar oluştu-ruyor. Ama bu cihazın çalışma şekli farklı. Ultrasonik atımlar doğrudan deriyle temas eden ilaca uygulanıyor. İlaçta kabarcıklar oluşuyor, bu kabarcıklar da deride gözenek-ler oluşturuyor. Kabarcıklar patladığında ilaç deriye işliyor.
Uzmanlar deri üzerinden uygulanan ilaçlar başta olmak üzere, insülin gibi birçok ilacın ve aşının bu yolla uygulanabileceğini belirtiyor. Bu cihaz özellikle günde birkaç kez iğne olmak zorunda olan diyabet has-talarının hayatını kolaylaştırabilir. Elbette aşı olmaktan hiç hoşlanmayan çocukları da çok sevindirebilir. Ekip şimdi taşınabilir bir cihaz üzerinde çalışıyor.
Bilim ve Teknik Kasım 2012
Farklı sürelerle (ms: mikrosaniye, saniyenin milyonda biri) suyun içine verilen lazer atımlarının oluşturduğu kabarcıklar.
Uzay Yolu’nun unutulmaz karakteri Dr. Leonard McCoy, elinde acı vermeyen iğnesiz enjektörüyle.
11
