Editörler
Prof. Dr. Hasret ÇOMAK Doç. Dr. Caner SANCAKTAR Yrd. Doç. Dr. Zafer YILDIRIM
ULUSLARARASI POLİTİKADA UKRAYNA KRİZİ
İstanbul - 2014
Yay›n No : 3170 İşletme-Ekonomi Dizisi : 687
1. Bask› – Kasım 2014 – ‹STANBUL
ISBN 978 - 605 - 333 - 198 - 8
Dizgi : Beta Bas›m A.fi.
Bask› - Cilt : Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.
Eskişehir Yolu 40. Km. Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6, Malıköy / Sincan / Ankara (Sertifika No. 26886) (0312) 640 16 23
Kapak Tasar›m : Beta Yayınları
Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No. 16136) Narl›bahçe Sokak Damga Binas› No: 11
Ca€alo€lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
Cop yright© Bu ki ta b›n bu ba s› s› n›n Tür ki ye’de ki ya y›n hak la r› BE TA Ba s›m Ya y›m Da €› t›m A.fi.’ye ait tir. Her hak k› sak l› d›r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f› k›s men ve ya ta- ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço-
€al t› la maz, da €› t› la maz. Nor mal öl çü yü aflan ik ti bas lar ya p› la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur.
Önsöz III
Ö N S Ö Z
Günümüzde Rusya destekli ayrılıkçı hareketlerden kaynaklı çatışmalar, Karadeniz’in güvenliğini tehdit etmeye başlamıştır. Özellikle Gürcistan’ın Güney Osetya, Abhazya ve Acaristan bölgeleri ile Ukrayna’nın Kırım ve Moldova’nın Transdinyester bölgesi önemli kriz alanlarıdır.
SSCB’nin dağılması ile Karadeniz’de Bulgaristan ve Romanya bağımsız hareket etmeye başlamış, Ukrayna ve Gürcistan iki yeni kıyıdaş devlet ola- rak ortaya çıkmıştır. Karadeniz jeopolitiği bu şekilde; Rusya, Ukrayna, Ro- manya, Bulgaristan, Türkiye ve Gürcistan olmak üzere 6 devlet tarafından kıyıdaş konuma gelmiştir. Kıyıdaş devletlerin yanında Batı Balkanlar, Yuna- nistan, Moldova, Azerbaycan ve Ermenistan’ı da içeren “Geniş Karadeniz”
tanımı ortaya çıkmıştır.
Rusya ve Ukrayna arasındaki sorunlar, Ukrayna’nın bağımsızlığını ka- zanması ile başlamıştır. Rusya, hiçbir zaman Kırım Yarımadası ve Sivasto- pol üzerindeki Ukrayna egemenliğini kabullenememiş, Ukrayna’yı daima anavatanının bir toprağı olarak algılamıştır. Bağımsızlık sonrası Ukrayna, Rusya’nın milli güvenliği ve savunması açısından önemli bir ülke konumu- na gelmiştir.
Soğuk Savaş sonrası Karadeniz’de yeniden nüfuz kazanmak iste- yen Rusya, Kırım’ın egemenliğini tekrar kazanmayı politik bir hedef ola- rak benimsemiştir. Rusya, 1994’te imzalanan Budapeşte Anlaşması ile Ukrayna’nın Kırım üzerindeki egemenliğini kabul etmiştir. Fakat Şubat 2014’de Yanukoviç’in devrilmesinden sonra Budapeşte Anlaşması’na aykırı olarak Kırım’ı işgal ve ilhak etmiştir.
Kırım’ın ilhakı ile Rusya, Karadeniz’de stratejik üstünlüğü yeniden elde etmiş, Sivastopol’deki deniz üssünü ele geçirmiş, Akdeniz’e deniz gücü inti- kal ettirebilme ve Akdeniz’de daimi deniz gücü bulundurabilme yeteneğini kazanmıştır. Ayrıca, Rusya Kırım’ı ilhak etmek suretiyle hava kuvvetlerinin operasyon alanını Karadeniz’in batısına genişletmiştir.
IV Uluslararası Politikada Ukrayna Krizi
Kırım’ın Mart 2014’de işgal altında gerçekleşen referandum sonuçla- rını Türkiye tanımamıştır. Kırım’ın ilhakı, Karadeniz’de enerji rekabetini değiştirmiş ve önemli sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesinden sonra Ukrayna’nın doğu ve güney bölgesinde ayrılıkçı unsurlar Rusya tarafından desteklenmiş ve bu durum bölgedeki istikrarsızlığı daha da artırmıştır.
ABD’nin Karadeniz’de askeri varlığına süreklilik kazandırmak istemesi ve Rusya’nın bölgedeki ayrılıkçı unsurları desteklemesi, önümüzdeki yıl- larda bölgedeki gerilimi tırmandırabilecek iki temel faktör olacaktır. Kara- deniz’deki güç dengelerinin Rusya lehine geliştiği bu dönemde Türkiye’nin gelişmeleri dikkatle izlemesi gerekmektedir. Türkiye’nin öncülüğünde 1992’de kurulan Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, bölgedeki uyuş- mazlıklarda etkinliğini artırmalıdır. Ayrıca Karadeniz Donanma İşbirliği Görev Grubu (Blackseafor) da bölgedeki tehditlere yönelik ortak güvenlik anlayışının gelişmesini sağlayabilmek için daha etkin olmalıdır.
Türkiye, Karadeniz’in açık denizlere ulaşımını sağlayan boğazlara sa- hiptir. Karadeniz’de en uzun kıyı hattına ve en büyük deniz yetki alanına sahiptir. Türkiye, Karadeniz’de Avrupa-Atlantik güvenlik sistemi ile Rusya arasındaki rekabetin tarafıdır ve olmaya devam edecektir. Karadeniz’deki enerji rekabetinde geçiş ülkesidir. Hazar Havzası’ndaki petrol ve doğal ga- zın Anadolu’ya ve Avrupa’ya taşınmasını sağlayan projeleri daima destek- lemektedir. Karadeniz’de keşfedilen enerji kaynakları ile enerji nakil hatları bölgenin jeostratejik ve jeoekonomik önemini artırmaya devam etmektedir.
Ukrayna Krizi ise, Karadeniz’in jeopolitik önem ve önceliğini daha da artır- maktadır.
Bu düşüncelerden hareketle Ukrayna’da yaşanan gelişmeleri daha ay- rıntılı irdeleyebilmek, Kırım’ın ilhakını inceleyebilmek, Kırım’ın ilhakı ile Karadeniz’de ortaya çıkan gelişmeleri değerlendirebilmek için “Uluslarara- sı Politika’da Ukrayna Krizi” isimli eserin yayınlanması kararlaştırılmıştır.
Bu eser, Aralık 2013’ten bu yana devam etmekte olan “Ukrayna Krizi” hak- kında Türkiye’de yayınlanmış ilk akademik kitap olma özelliği taşımaktadır.
Eserin hazırlanmasına yazdıkları bölümler ile katkı ve destek veren değerli yazarlarımız; Aslıhan Anlar, Atilla Sandıklı, Artyom Litovchenko, Burak Şakir Şeker, Büşra Ural, Caner Sancaktar, Cem Karadeli, Çağla Gül Yesevi, Deniz Genç, Elnur İsmayılov, Erdal Düzdaban, Erdem Kaya, Fatma Aslı Kelkitli, G. Pınar Erkem Gülboy, Gizem Bilgin Aytaç, Işık Kuşçu, Meh- lika Özlem Ultan, Mehmet Sadi Bilgiç, Metin Aksoy, N. Verda Özyer, Olena
Önsöz V
Muradyan, Sertif Demir, Sezin İba Gürsoy, Tuğçe Varol Sevim, Ufuk Cerrah, Yaser Ahmedov ve Zhaleh Abdi’ye çok teşekkür ederim.
Kitabın hazırlanmasında gösterdikleri özenli çalışmalarından dolayı Doç. Dr. Caner Sancaktar ve Yrd. Doç. Dr. Zafer Yıldırım’a minnettarım.
Eserin basılmasını sağlayan Beta Yayıncılık Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan Satar’a şükranlarımı sunarım.
Eserin yararlı olmasını yürekten dilerim.
Ekim 2014, Kocaeli Prof. Dr. Hasret Çomak Kocaeli Üniversitesi Rektör Yardımcısı İİBF Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
VI Uluslararası Politikada Ukrayna Krizi
İçindekiler VII
İ Ç İ N D E K İ L E R
Önsöz
Hasret Çomak ... III
Ortaçağ’dan Günümüze Ukrayna’nın Kısa Tarihi
Cem Karadeli ... 1
Ukrayna Krizinde Tarihsel Doku:
Türk Hakimiyeti – Rus Yayılmacılığı
Burak Şakir Şeker ... 19
Preconditions for Regional Divisions in Ukraine and the Global Implications of the Ukrainian Crisis
Artyom Litovchenko, Olena Muradyan ... 37
Ukrayna’da Milli Aidiyet, Rekabet ve Azınlıklar
Cem Karadeli ... 113
Karadeniz’de Yeni Gelişmeler, Ukrayna Krizi ve Türkiye
Hasret Çomak, Atilla Sandıklı, Erdem Kaya, Elnur İsmayılov... 137
Ukrayna Krizi: Yeni Küresel Politik Düzenin Başlangıcı
Sertif Demir ... 169
Rusya ve Batı Arasında Ukrayna Krizi
Aslıhan Anlar ... 191 Ukrayna Krizine Jeopolitik Kuramlar Çerçevesinde Bakış
Zhaleh Abdi ... 221
VIII Uluslararası Politikada Ukrayna Krizi
“Yeni Savaş Çağı”nda Ukrayna Krizi
Gizem Bilgin Aytaç ... 247
Ukrayna’da Çatışmanın Yönetilmesi
G. Pınar Erkem Gülboy ... 263
Kırım: Rusya İçin Vazgeçilmez Yarımada
Fatma Aslı Kelkitli ... 289
Kırım’ın Rusya’ya Katılımının Bölgesel ve Küresel Etkileri
Işık Kuşçu ... 309
İngiliz, Fransız ve Alman Basınında Kırım Sorunu
Deniz Genç ... 335
Kırım Krizinin Kafkasya’ya Etkileri
Yaser Ahmedov ... 361
Ukrayna Krizi’nin Kafkasya’ya Etkileri
Mehmet Sadi Bilgiç ... 373
AGİT ve Ukrayna Krizi
Erdal Düzdaban ... 409
Kriz Bağlamında Avrupa Birliği ve Ukrayna İlişkileri
Metin Aksoy ... 431
Avrupa Birliği Enerji Politikası ve Ukrayna Krizi
Mehlika Özlem Ultan, Büşra Ural ... 439
Ukrayna Krizinin Avrupa Birliği Enerji Güvenliğine Etkileri
Ufuk Cerrah ... 453 Avrasya Ekonomik Topluluğu, Enerji Politikası ve Ukrayna Krizi Çağla Gül Yesevi ... 479
İçindekiler IX
Ukrayna’nın Yönetemediği Enerji Politikası ve Sonuçları
Tuğçe Varol Sevim ... 503
SSCB Sonrası Ukrayna: Kapitalizme Geçiş ve Milliyetçi Parçalanma
Caner Sancaktar ... 525
Ukrayna Ekonomisinin Genel Durumu
N. Verda Özyer ... 561 Ukrayna Krizinin Türkiye Tarımına Etkileri
Sezin İba Gürsoy... 569
X Uluslararası Politikada Ukrayna Krizi
