ETİ BAKIR A.Ş. KÜRE/KASTAMONU TEKNİK GEZİSİ
TARİH: 16/17 NİSAN 2016
ETİ BAKIR A.Ş. KÜRE/KASTAMONU
Çalışma alanı Kastamonu ilinin Küre ilçesi sınırları içinde bulunmaktadır. Oldukça engebeli olan saha, kuzey-güney yönünde derin vadiler tarafından oyulmuştur. Başlıca akarsular Zemberekler dere ile Hiraçayırı deredir. Başlıca yükseltiler Bakibaba tepe (1304 m.) ve Tokyonduk tepe (1280 m.)’dir. Burada yazları serin ve yağışlı, kışları soğuk ve kar yağışlı, bir iklim hüküm sürmektedir.
Sis ve kısa süreli yağışlar her mevsim olağandır. Bölge çoğunlukla çam, köknar, kayın ve meşe gibi orman ağaçları ile kaplı olup, orman içinde yer yer dar yeşil alanlar gözlenmektedir.
Küre ilçesi Kastamonu’ya 58 km., Karadeniz sahilindeki İnebolu’ya 30 km. uzunlukta asfalt yol ile bağlıdır.(Şekil 1)
(Şekil 1)
Küre’deki madencilik çalışmaları Yunan ve Romalılar dönemine kadar eskiye gitmekte, daha sonra Selçuklu, Ceneviz ve Osmanlı dönemlerinde de devam etmektedir. “Kürei nuhas”
Osmanlıca da bakır ocağı anlamına gelmektedir. Bakibaba yatağı çevresinde 2 milyon tondan fazla curufun varlığı ve sondajlarda kesilen eski galeri tahkimatları bu eski işletmelerin kanıtlarıdır. Ancak bilimsel anlamda maden arama ve geliştirme çalışmaları Cumhuriyet dönemi ile başlamıştır.
Küre Maden Sahaları, 1939 yılında MTA (Maden Tetkik Arama) bünyesine dahil edilmiştir. Eti Bank tarafından başlatılan çalışmalar ile, ilk yıllarda tüvenan cevher üretimiyle devam eden faaliyet çalışmaları, 1987 yılında Konsantratör tesisinin kurulmasıyla, bakır ve pirit konsantrelerinin üretimine ve sevkiyatına başlamıştır. Maden, 1998 yılı itibarıyla, Eti Bakır A.Ş.
adı altında faaliyetlerini sürdürmeye devam etmiştir.
2004 yılında Cengiz Holding tarafından devir alınan Eti Bakır A.Ş., bu tarihten itibaren faaliyetlerine Holding çatısı altında devam etmektedir.
Eti Bakır A.Ş. Küre İşletmesine ait bakır sahalarından piritli bakır cevheri üretilmekte olup, üretilen bakır cevherleri Bakır Konsantratör tesisinde işlenerek Bakır Konsantresi ve Pirit Konsantresi üretilmektedir. Üretilen Bakır Konsantresi ve Pirit Konsantresi İnebolu Yükleme tesisine taşınarak buradan gemi yoluyla sevk edilmektedir.
Eti Bakır Küre İşletmesinde yer alan birimler
Bakibaba Yeraltı Maden İşletmesi
Konsantratör Tesisi
Laboratuvar
İnebolu Stok Sahası ve Liman Yükleme Tesisleri
Yer Altı Üretim Yönetimi
Bakibaba Yeraltı İşletmesine giriş 775, 794 kotları ve kuyudan yapılmaktadır. Yeraltına sipiral ramoa ve kuyu yardımıyla inilmektedir.
Sipiral rampa
Uzunluğu 4.5 km civarındadır.
Kesiti 5x5 m2 dir.
Rampa genel eğimi 15 derecedir. Ancak kat girişlerinde makinelerin zorlanmaması ve rahat hareket edebilmesi amacıyla cevhere ulaşılan katlarda eğim 8 derece olarak belirlenmiştir.
Rampa cevher nakli için değil ekipman giriş-çıkış ve , işçilerin nakli için kullanılır.
Rampanın güvenliği çelik hasır tel üzerine püskürtme beton ve kaya cıvataları kullanılarak sağlanmıştır.
Katlar arası mesafe 15m ya da 20m olacak şekilde 5 derecelik eğim ile kat galerileri açılmaktadır.
Kat galeriler 5m genişlikte 5m yükseklikte açılıp panoya ulaştıktan sonra sağlı ve sollu T şeklinde Güney ve Kuzey olmak üzere iki adet kılavuz yol açılır. Kılavuzun eğimi 5 derecedir. Kılavuzdan cevhere doğru birincil ve ikincil kör stop galerileri açılır. Kılavuz yollardan cevher galerilerine girene kadar pasa içinde ilerleme olacağı için maliyeti azaltmak amacıyla 5m yükseklik ve 5m genişlikte hazırlık galerileri açılır. Cevhere ulaşmak için açılan hazırlık galerilerinin uzunluğu ortalama 10m olarak planlanmıştır. Kör stopların eğimi yukarı doğru 3 derecedir. Birincil kör stop
cevher galerisi 7m genişlikte 5m yükseklikte açılmaktadır. İkincil galerilerde ilerleme sırasında sol duvarda 1m-1.5m arasında cevher topuğu bırakılmakta, ikincil galerinin girişi, 8m genişlikte ve 5m yüksekliktedir. Kılavuzlardan cevhere doğru giriş yapılırken, eğer cevher düşünülenden daha uzak mesafede ise, cevhere kaz ayağı yöntemi ile yaklaşılır. Hem zamandan hem de maliyetten kazanılır.
İşletmede Ara Katlı Göçertmeli Dolgulu (Ülkemizdeki adıyla KES-DOLDUR) üretim yöntemi kullanılmaktadır.
Ayna kesiti 7x5 m2'dir.
Kazı delme-patlatma yöntemi ile gerçekleştirilmektedir. Susuz aynalarda patlayıcı olarak ANFO, dinamit, ve trimex , sulu aynalarda ise dinamit ve trimex kullanmaktadır.
Ayna delgi işlerinde Atlas Copco Jumbo, katlar arası delgi işlerinde Atlas Copco Simba delicileri kullanılmaktadır.
Yükleme işlemi için Atlas Copco LHD ler, cevher ya da pasa taşıma işlemi için Atlas Copco ve Volvo kamyonlar kullanılmaktadır.
Kaya cıvatalama işlemi için Atlas Copco Boltec, tahkimat için Normet Utilift, püskürtme beton için Meyco Cobra Robot, beton mikseri olarak Normet Utimec Mikserler kullanılmaktadır.
ANFO dolumu yapılacak olan deliklerin şarjı Normet Charmec aracı ile yapılmaktadır.
Cevher toplam 5 bloğa bölünmüş olup, bloklar halinde üretim yapılmaktadır.
Günde 3500 ton cevher üretimi gerçekleştirilmektedir.
3 vardiya ile üretim sürekli devam etmektedir.
Zaman kaybını önlemek için yer altında 600 tonluk silolar bulunmaktadır.
Eti Bakır A.Ş. Küre İşetmesinde Bakibaba Yeraltı Ocağı işletilmekte olup yılda 1.100.000 ton Tüvenan bakır cevheri, 110.000 ton bakır konsantresi ve 400.000 ton pirit konsantresi üretilebilmektedir.
25.000.000 ton rezerv bulunmaktadır. Rezervi tespiti için 102 adet 1500 m’ye ulaşan sondajlar yapılmıştır.( Sondaj çalışmaları yeni rezervler tespit etmek adına devam etmektedir.)
Tahkimat
Ana rampada kullanılan tahkimat; Çelik kemerler, çelik hasır tel, kaya cıvataları ve püskürtme beton ile tavan kontrol altına alınmıştır.
Üretim aynalarında ise püskürtme beton ve kaya cıvataları kullanılarak tavan kontrol altına alınmakta, ancak zayıf formasyonlarda çelik hasır tel tahkimata eklenmektedir.
Dolgu
3 çeşit dolgu bulunmaktadır. Bunlar; Paste fill dolgu, pasa dolgu ve çimentolu pasa dolgudur.
Paste fill( macun dolgu); Cevher hazırlama tesisinde atık pirit ile şlam karışımına ağırlıkça
%7 oranda çimento eklenmesi ile yapılır. Bakibaba işletmesine boru hattı ile hazır olarak yukarıdan aşağı doğru basılır. Üst katın boşluğundan alt kata dökülerek doldurma işlemi yapılır. Zayıf formasyonun olduğu yerlerde ve yanları boş olan galerinin alımı yapılacağı zaman yan galerilerin dolgusunu yapmakta kullanılır. Kuruması yaklaşık 1 hafta sürmektedir.
Pasa dolgu ; Üretimi bitmiş aynalarda yüzeyde çöküntü oluşumunu engellemek ve oluşturulan boşluğu kapatmak amacıyla kullanılır. Dayanım beklenmemektedir.
Çimentolu pasa dolgu; 9m3 pasaya 1m3 çimento konulmaktadır. Yüzeyde çöküntü olmasını engelleme amacıyla pasa dolgunun kullanıldığı formasyona göre daha zayıf olan formasyonlarda kullanılmaktadır.
Nakliye
Cevher nakliyatı kuyu ile yapılırken insan ve ekipman nakliyatı rampa ile yapılmaktadır.
Rampanın genel eğimi 15 derece iken galerilere araç girişini kolaylaştırmak için galeri girişlerinde 8 dereceye kadar düşülmektedir.
Üretilen cevher kamyon ve bacalar(70 derece eğimli) aracılığıyla 510 katındaki primer kırıcıya(ağız açıklığı 110cm ,çıkış:-10cm) beslenir. Boyutu küçülen malzeme bantlar(60 dereceye kadar dayanıklı) yardımı ile skip silosuna taşınmaktadır.
Maden sahalarından çıkarılan kalkopirit bakır cevheri kuyu nakliyatı ile konsantratör tesisine taşınmaktadır. Her hangi bir aksaklıkta, problem yaşanmaması adına kuyudan gelen cevher ilk önce kuyu içerisinde bulunan silolarda depolanmakta, daha sonrasında, konsantratör tesisine gönderilmektedir.
Kuyu
Türkiye'deki en derin ve en gelişmiş maden kuyusudur.
Kuyunun derinliği 960 m'dir.
Şovelman yüksekliği 65m'dir.
Kope sistemli vinç kullanılmaktadır.
İki adet skip bulunmaktadır. Skip kapasitesi tek seferde 11 tondur. Her taşıma öncesi bantta tartma işlemi yapılır.
Bir skip de, acil durumlarda insan taşınması amacıyla kafes bulundurulmaktadır. Bu kafes’in 12 kişilik kapasitesi vardır.
Skip hızı 11m/sn 'dir. Malzeme boşaltım alanına yaklaşırken hız 1m/sn 'ye kadar düşmektedir. İnsan nakli olduğu zaman skip hızı 8m/sn ‘ye düşürülür.
Cevherin yeraltından skip lere yüklenmesi ve yerüstünde boşaltılması ve skip in tekrar yükleme alanına gelmesi (1 Tam Tur) 2dk 10sn sürmektedir.
Birinci skip yukarıda cevher boşaltımı yaparken diğeri ise aşağıda cevher dolumu yapmaktadır.
Skip ler eş zamanlı olarak hareket etmekte ve bir birini dengelemektedir. Bu durum %40 a varan enerji tasarrufu sağlamaktadır.
2200 kw gücünde motor kullanılmaktadır (3000 beygir ).
Motorun enerji ihtiyacı 800 voltluk doğru akım ile karşılanır. Alternatif akım transformatörler ile doğru akıma çevrilir.
4 halat bulunmakta ve her halat 15 ton taşıma kapasitesine sahiptir.
Genleşmeler hidrolik ayarlayıcılar ile düzenlenir. Uzayan halatlar kesilir.(Ani duruşlar halatları etkiler.)
Her gün kontrol yapılmaktadır.
Kuyudaki herhangi bir problemde kurtarma vinci ile müdahale edilir.
Kuyu ile ilgili her şey kuyunun üst girişinde bulunan kontrol odasından izlenmekte ve otomatik sistemle yönetilmektedir.
Kuyu nakliyatı ile hem zamandan hem de maaliyetten kazanç sağlanmaktadır.
Kuyunun maliyeti 35 milyon dolardır.
Kuyu ile nakliye, daha önce 6 dolar olan maliyeti 1 dolara düşmüştür. Kuyu, maaliyetini 3,5 senede amorte etmektedir.
Havalandırma
775 kotu ve kuyudan temiz hava girişi olmaktadır. Kirli hava 794 kotu ve kat sonlarında bulunan kirli hava kuyularından dışarı verilmektedir.
Zenginleştirme Tesisi
Konsantratör tesisine beslenen cevher, önce kırma işlemine tabi tutulup tane boyutu küçültülmektedir. Buradan ince kırma ünitesine ve sonrasında çubuklu ve bilyalı değirmenlerden geçirilerek, daha küçük tane boyutlu hale getirilmektedir.
Ardından flotasyon işlemine tabi tutulan malzeme zenginleştirilerek, yoğunlaştırma ve kurutma ünitesine alınmaktadır. Nihayetinde %17-18 Bakır ihtiva eden bakır konsantresi elde edilmektedir.
Elde edilen bakır konsantresi ise İnebolu limanına taşınarak, buradan deniz yolu ile Samsun’a nakledilmektedir.
Dekapaj ve sondaj çalışmalarının aralıksız olarak devam ettiği işletmede yeni rezerv bulma çalışmaları ve yatırımlar kesintisiz olarak sürdürülmektedir.Ayrıca Eti Bakır Küre Tesislerinde
yer alan laboratuvarda, cevher hazırlama ve kimyasal analiz işlemleri yapılabilmektedir. Böylece düzenli olarak kalite kontrolleri ve çok sayıda elementin analizi gerçekleştirilmektedir.
Atık Havuzu
Atıkların biriktirildiği atık havuzu bulunmaktadır.
Rehabilitasyon
Bölgenin tekrar rehabilite olabilmesi için işletme sorumluluğu dışında olmasına rağmen 270 bin adet ağaç dikimi yapılmıştır.
