ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER
DERGİSİ
ATATURK UNIVERSITY
JOURNAL OF ECONOMICS AND ADMINISTRATIVE SCIENCES
Cilt / Volume: 31 Sayı / Number: 3 Yıl / Year: 2017
Cilt / Volume: 31 Sayı / Number: 3 Yıl / Year: 2017 İÇİNDEKİLER / CONTENTS
Ş. Mustafa ERSUNGUR Ömer DORU M. Barış ASLAN
Türkiye’de GSYH ve Döviz Kuru Hareketlerinin Cari Denge Üzerindeki Etkisi: VAR Analizi
Yaklaşımı ………. ………..451
Osman DEMİRDÖĞEN Fatma Gül YAZICILAR Selin AYKOL
Lojistik Faaliyetlerde Dış Kaynak Kullanımının Hizmet Kalitesinin Ölçümüne Yönelik
Değerlendirilmesi: Bir Uygulama ...……. ....……463 Hayati AKSU
Selim BAŞAR Murat EREN Gürkan BOZMA
Döviz Kurunun Dış Ticaret Dengesi Üzerindeki Asimetrik Etkisi:
Türkiye Örneği …………... ...…477 Adem ÜZÜMCÜ
Samet TOPAL
TRA2 Bölgesi Dış Ticaret Özellikleri ve TRA2 Bölgesinden Türk Cumhuriyetlerine İhracat Yapan Firmaların Karşılaştıkları Sorunlar Üzerine Bir
Analiz ………... ..…...….489 Ziya Ç. YURTTANÇIKMAZ
Sabri AZGÜN
Türkiye ve Komşu Ülkeler Arasında Endüstri İçi Ticaretin Düzeyi ve Sektörel Rekabet Gücü
(1995-2015)………… ………..513
T. Şükrü YAPRAKLI Abdullah TÜZEMEN
Customer Perception Of Bus Companies’ Service
Quality ………... …….….529 Ş. Mustafa ERSUNGUR
A. Taha ARPA Hazar Bölgesi ve Rusya’nın Bölgedeki Rolü …… ..………543 Osman DEMİRDÖĞEN
Hamit ERDAL Sinan KUL
Dağıtım Merkezi Yer Seçimi Problemine Stokastik Bir Model Önerisi:
TRA Bölgesinde Bir Uygulama ……….. ...….…..555 Salih Börteçine AVCI
Adnan KARATAŞ
Lojistik Bilgi Sistemi Güvenliği Kültürü Üzerine Bilgi Sistem Güvenliği Farkındalığı ve Bağlılığının
Etkisi: Kargo Lojistik Firmalarından Bulgular ... ………..571 T. Şükrü YAPRAKLI
Musa ÜNALAN
Küresel Lojistik Performans Endeksi ve Türkiye’nin
Son 10 Yıllık Lojistik Performansının Analizi …... .……….589 Ömer ATALAY
Adem KARAKAŞ Murat AKÇA
Türkiye’de Lojistik Merkezi Yeri Seçiminde Kriterlerin AHP İle Ağırlıklandırılması:
Kars İli Üzerine Bir Analiz ………... ……..…607 Hakan EYGÜ
Ebubekir KARABACAK
Afet Lojistik Yönetimi Temelinde Risk Yönetim Endeksi Verileriyle Türkiye İle AB Üye
Ülkelerinin Karşılaştırması ………....…... ………..627
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER
DERGİSİ
Kerem KARABULUT
Şeyma ŞAHİN Türkiye-Gürcistan Ticari İlişkilerindeki Sorunlar-
Beklentiler ve Çözümler ………...……... ……...663 T. Şükrü YAPRAKLI
Musa ÜNALAN
Lojistik Merkez Olabilmesi Açısından Erzurum’un
SWOT Analizi İle Değerlendirilmesi ………. ….…….677 Okan DOĞAN
Fehim BAKIRCI Bahar BURTAN DOĞAN
Yeni Dünya İktisadî Düzeninde Eksen ve Paradigma Kaymaları: BRIC Örneğinde Cari İşlemler
Bilançosundaki Değişimin Belirleyicileri ……… ……..…701 Meriç Burçin ÖZER
Soner ESMER
İran’ın Dış Ticaretinde Hopa Limanının Stratejik
Önemi ………...……. ...……..727 Çağatay KARAKÖY
Necati Alp ERİLLİ Emine Rabia ERSOY
Çok Uluslu Şirketlerde Lojistik Anlayışı: Sivas
Üzerine Bir Uygulama ……… ……..…739 Ahmed Yusuf SARIHAN
Serap İNCAZ Burak YAPRAK
Devlet Teşviklerinin Firmaların İhracat
Performansına Etkisi: İstanbul İhracatçıları Örneği …….….755 Dilşad GÜZEL
Abdullah TÜZEMEN Burak YAPRAK
Firmaların 3PL (Üçüncü Parti Lojistik) Hizmet Sağlayıcılarını Seçerken Kullandıkları Kriteler
Üzerine Bir Çalışma: Erzurum İhracatçıları Örneği …….….775 Bahar TÜRK
Aysel ERCİŞ Tersine Lojistik Kapsamında E-Atık Sorunu Çözümüne Yönelik Davranışsal Değişim
Stratejilerinin Derecelendirilmesi …..….793
Volume / Cilt: 31 Number / Sayı: 3 Year / Yıl: 2017 CONTENTS / İÇİNDEKİLER
Ş. Mustafa ERSUNGUR Ömer DORU M. Barış ASLAN
The Effect Of Movements Of GDP And Exchange Rate On Current Account Balance In Turkey: VAR
Analysis Approach ……… ………..451 Osman DEMİRDÖĞEN
Fatma Gül YAZICILAR Selin AYKOL
Evaluatıon For The Measurement Of Service Quality Of Outsourcing In Logistics Activities:
An Application ………... ....……463 Hayati AKSU
Selim BAŞAR Murat EREN
Gürkan BOZMA Asymmetric Impact of Exchange Rate on Foreing
Trade Equilibrium: A Case Of Turkey …………... ...….477 Adem ÜZÜMCÜ
Samet TOPAL
Foreign Trade Properties of TRA2 Region And An Analysis on Problems of Firms Which Export From
TRA2 Region To Turkish Republics ……… ..…...….489 Ziya Ç. YURTTANÇIKMAZ
Sabri AZGÜN The Level Of Intra Industry Trade And Sectoral Competition Power Between Turkey And
Neighboring Countries (1995-2015) ……… ………..513 T. Şükrü YAPRAKLI
Abdullah TÜZEMEN
Customer Perception Of Bus Companies’ Service
Quality ………... …….….529 Ş. Mustafa ERSUNGUR
A. Taha ARPA
Hazar Region and The Role of Russia In The
Region ………... ..………543 Osman DEMİRDÖĞEN
Hamit ERDAL Sinan KUL
A Stochastic Model Proposal For Distribution Center Location Problem: A Case Study In TRA
District ……….……….. ...….…..555 Salih Börteçine AVCI
Adnan KARATAŞ
The Effect of Logistics Information System Security Awareness and Commitment on Logistics
Information System Security Culture: Evidence
From Cargo Logistics Companies ………... ………..571 T. Şükrü YAPRAKLI
Musa ÜNALAN
The Global Logistics Performance Index and Analysis of The Last Ten Years Logistics
Performance of Turkey ………... .……….589 Ömer ATALAY
Adem KARAKAŞ Murat AKÇA
Determining Criteria Used Logistics Center Location Selection and AND Weighting with the
AHP: An Analysis on Kars ………... ……..…607 Hakan EYGÜ
Ebubekir KARABACAK
Comparision Turkey to European Countries By Data Index For Risk Management (In-Form) On
The Basis of Disaster Logistics Management …... ………..627
THE REPUBLIC OF TURKEY ATATURK UNIVERSITY JOURNAL OF ECONOMICS AND
ADMINISTRATIVE SCIENCES
Kerem KARABULUT
Şeyma ŞAHİN The Problems-Expectations and Solutions In
Turkish-Georgian Trade Relations ………... ……...663 T. Şükrü YAPRAKLI
Musa ÜNALAN Evaulating of Erzurum With SWOT Analysis In
Order to Being Logictic Center ………. ….…….677 Okan DOĞAN
Fehim BAKIRCI Bahar BURTAN DOĞAN
Axis and Paradigm Shifts in the New World Economic Order: Changes in Current Accounts in
the BRIC Case ……….… ……..…701
Meriç Burçin ÖZER Soner ESMER
Strategic Importance of Hopaport at Iran's Foreign
Trade ………...……. ...……..727 Çağatay KARAKÖY
Necati Alp ERİLLİ Emine Rabia ERSOY
Lojistic Perspectiveness in Multinational
Companies: An Application On Sivas ……… ……..…739 Ahmed Yusuf SARIHAN
Serap İNCAZ Burak YAPRAK
The Influence of Government Incentives On Firms’
Export Performance: A Case Study In Istanbul
Exporters ………...… …….….755 Dilşad GÜZEL
Abdullah TÜZEMEN Burak YAPRAK
A Study on Selecting Criteria Which Firms Use When They Choose 3PL (Third Party Logistics) Service Providers: An Example of Erzurum
Exporter Firms ……… …….….775
Bahar TÜRK
Aysel ERCİŞ Under The Reverse Logistics Towards Solution Of E-Waste Problem, Ranking Of Behavioral Changes
Strategies …..….793
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER DERGİSİ BİLİM DANIŞMA KURULU
(Ada göre sıralanmıştır.) Prof. Dr. Adem DURSUN
Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet KALA İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet MAKAL Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet SÖZEN Doğu Akdeniz Üniversitesi Prof. Dr. Alaattin KIZILTAN
T.C. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Prof. Dr. E. Alper GÜVEL
Çukurova Üniversitesi Prof. Dr. Atılhan NAKTİYOK Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Aysel ERCİŞ Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Ayşegül MENGİ Ankara Üniversitesi
Prof. Dr. Abdülkerim DAŞTAN Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Berrin C. ATAMAN Ankara Üniversitesi
Prof. Dr. Cengiz TORAMAN Gaziantep Üniversitesi Prof. Dr. Dursun KAYA Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Ekrem YILDIZ Kırıkkale Üniversitesi Prof. Dr. Erkan OKTAY Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Kerem KARABULUT Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Mahmut KARTAL Bartın Üniversitesi
Prof. Dr. Mehmet S. ORHAN Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. M. Sinan TEMURLENK Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Muammer YAYLALI Erzurum Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Murat ÇAK İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Murat NİŞANCI Erzincan Üniversitesi
Prof. Dr. Mustafa SEVÜKTEKİN Uludağ Üniversitesi
Prof. Dr. Mustafa UÇAR Dicle Üniversitesi Prof. Dr. Nesrin ALGAN Ankara Üniversitesi
Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVAŞ Arel Üniversitesi
Prof. Dr. Osman DEMİRDÖĞEN Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Ömer YILMAZ Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Ömer F. İŞCAN Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Ö. Selçuk EMSEN Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Erol ÇAKMAK
Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Esra G. D. KİBAR Ankara Üniversitesi
Prof. Dr. Fatih KARCIOĞLU Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Fehim BAKIRCI Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Hamza ÇEŞTEPE Bülent Ecevit Üniversitesi Prof. Dr. Hüseyin BAĞCI Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Prof. Dr. Reşat KARCIOĞLU Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Ruşen KELEŞ Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Selim BAŞAR Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Selim ERDOĞAN Dicle Üniversitesi
Prof. Dr. Sevda YAPRAKLI Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Sevtap ÜNAL Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Hüseyin DAĞLI
Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Hüseyin ÖZER Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Süleyman YÜKÇÜ Dokuz Eylül Üniversitesi Prof. Dr. Tayfun ÇINAR Ankara Üniversitesi
Atatürk Üniversitesi
TEŞEKKÜR
Bu dergi değerli hakemlerimizin katkılarıyla yayımlanmaktadır. İlgilerinden ve desteklerinden dolayı teşekkür eder, saygılar sunarız.
BU SAYININ HAKEM KURULU Hakemin
Unvanı
Hakemin Adı Hakemin Üniversitesi
Prof. Dr. Alaattin KIZILTAN Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Prof. Dr. T. Şükrü YAPRAKLI Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Adem ÜZÜMCÜ Kafkas Üniversitesi
Prof. Dr. Fehim BAKIRCI Atatürk Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Ş. Mustafa ERSUNGUR Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Osman DEMİRDÖĞEN Atatürk Üniversitesi
Doç. Dr. Abdullah TAKIM Atatürk Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr.
Prof. Dr.
Yrd. Doç. Dr.
Hayat AKSU Selim BAŞAR Fatma GÜNDOĞDU ODABAŞIOĞLU
Atatürk Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr.
Yrd. Doç. Dr.
Prof. Dr.
Prof. Dr.
Yrd. Doç. Dr.
Prof. Dr.
Prof. Dr.
Prof. Dr.
Yrd. Doç. Dr.
A. Fatih AYDEMİR Tuba ŞAHİNOĞLU Hüseyin ÖZER Ömer YILMAZ Ergün AKTÜRK Menşure KOLÇAK Aysel ERCİŞ Sevtap ÜNAL Dilşad GÜZEL
Atatürk Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Kerem KARABULUT Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Orhan KÜÇÜK Kastamonu Üniversitesi
Doç. Dr. Sabri AZGÜN Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Yusuf AKAN Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Ö. Selçuk EMSEN Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ziya Ç. YURTTANÇIKMAZ Atatürk Üniversitesi
geçmeyen Türkçe ve İngilizce “başlık/title”, “öz/abstract” ve “anahtar kelimeler / keywords”
bulunmalıdır.
(5) Yazıda yer alan konu başlıkları Giriş'ten itibaren I, II, III, ... gibi Romen rakamlarıyla, alt başlıklar ise A, B, C, ... gibi büyük harflerle sıralanmalıdır.
(6) Kaynaklara yapılan göndermeler, dipnotlar yerine metnin içinde parantez arasında yapılmalıdır. Parantez içindeki ifadeler şu sırayla yer almalıdır: yazar(lar)ın soyadı, kaynağın yılı ve sayfa numarası. Eğer, yazarın aynı yıl içinde yazılmış birden fazla çalışmasına gönderme yapılıyorsa, yıllar harflerle farklılaştırılmalıdır. Kaynağa gönderme yapma konusunda karşılaşılacak farklı durumlarda aşağıdaki örneklerden yararlanılabilir.
...göstermektedir (Engle, 1987: 438).
...Granger (1992a: 35 37; 1992b:85-90) çalışmalarında belirttiği gibi...
... (Fama ve Miller, 1972: 545-570) iki yazarlı kaynak için.
... (Judge vd., 1988: 15-19) ikiden fazla yazarlı kaynak için.
... (Gönenli, 1990: 490-510; Türko, 1994: 310-314)
Açıklama gerektiren durumlarda yapılacak açıklamalar, "Notlar" başlığı altında, yazının sonunda ayrı bir sayfada verilmelidir.
(7) Şekil ve Tablolar metin içerisinde verilmelidir. Şekil adı, şeklin altında, tablo başlığı tablonun üzerinde yer almalıdır. Şekil ve tablo numaraları 1, 2, 3, ... gibi verilmelidir.
(8) Denklemler satırın en sağında parantez içinde verilecek rakamlarla sıralanmalı ve denklemlere yapılacak göndermeler… xxx. İfade edilerek yapılmalıdır.
(9) Yararlanılan kaynaklar, eğer varsa notlardan sonra ayrı bir sayfada "Kaynakça" başlığı altında verilmelidir.
Kaynakçada aşağıdaki biçim kurallarına uyulmalıdır.
Kitaplarda:
Keyder, N. (1990), Para, Teori Politika: Türkiye Üzerine Bir Uygulama, Genişletilmiş İkinci Baskı, Bizim Büro Basımevi, Ankara.
Dergilerde:
Bahmani Oskooee, M. ve Malixi, M. (1987) "Effects of Exchange Rate Flexibility on the Demand for International Reserves", Economics Letters, 23(2), ss.89 93.
Derlemelerde:
Bernanke, B.S. (1986), "Alternative Explonations of The Money Income Correlation", K. Brumner ve A.
Meltzer (der.), Real Business Cycles, Real Exchange Rates and Actual Policies, North Holland, Amsterdan, ss. 49 100.
(10) Yazılar elektronik ortamda, tercihen word 6.0 veya daha üst bir versiyonunda yazılıp, CD kopyalanmalı, CD ile birlikte üç (3) nüsha laser çıktısı gönderilmelidir.
(11) Yazım kuralları olarak sayfa yapısı, üstten 5, alttan 5.5, sol 4.25, sağ 4.25 cm ve 1 satır aralıklı Times New Roman 11 punto olmalı, dipnotlar ise metin içerisinde yer almalı ve 9 punto olarak yazılmalıdır.
Makalenin tümü yaklaşık 20 sayfayı geçmemelidir.
(12) Yazarlardan posta ve kırtasiye giderlerini karşılamak üzere makalenin ilk gönderildiğinde 100 (Yüz) TL VakıfBank: Atatürk Üniversitesi Şubesi 00158007272483831 (IBAN) TR77 0001 5001 5800 7272 4838 31 numaralı hesaba yatırılarak dekontunun makale ile birlikte gönderilmesi gerekmektedir.
(13) Makalenizi www.atauni.edu.tr adresinden yararlanarak Fakültemizin Web sayfasından takip edebilirsiniz.
SPELLING ORDER
(1) Articles that are sent to be published must be original studies that have never been, in any way, published or sent to be published.
(2) Editors wish the articles sent, to be the studies that are supported by application (practice) in all fields of Management and Economics.
(3) Articles must be sent by adding a cover page which includes only the name of the article; authors name his/her academic title, position, address, phone number, e-mail. Having subtracted this page, the article will be send to three arbitrators in the Arbitration Committee, who are concerned with the subject under consideration for review. For this reason, in the first page of the article, without stating the author's name, only the name of the article must be written.
(4) In this periodical, articles written in Turkish or English published. In the articles at the beginning of the document an abstract in Turkish and English which does not exceed 100 words. Title and keywords of the article must also be given in both languages.
(5) The subject headlines in the article, beginning from introduction, must be ordered by Roman numerals (I, II, III) sub headlines though, must be ordered by capital letters (A, B, C).
(6) References made to the sources, must be showed, instead of in footnotes, in parenthesis. Statements within parenthesis must take place in this order: Last name of author(s), year and page number of the source. If the reference is made to more than one studies of the author written in the same year, years must be differentiated by letters. For the different situations faced about the references made to the sources, it is possible to make use of the examples as stated below.
... (Engle, 1987: 438).
... Granger as he stated (1992a: 35 37; 1992b: 85-90) in this studies....
... (Fama and Miller, 1972: 545-570) For the sources with two authors.
... (Judge etc., 1988: 15-19) For the sources with more than two authors.
... (Gönenli, 1990: 490-510; Türko, 1994: 310-314)
If any explanation is needed this should be made under the heading of "Notes", in the end of the article, and in a different page.
(7) Figures and Tables must be given each in a different page and by following an order. Numbers of figures and tables must be given as 1,2,3, ...
(8) Equations must be indicated as ordered with the numbers in parenthesis given on the right of the line.
(9) Benefited sources must be given after notes, if there are any, and in different pages under the heading of
"Bibliography". In bibliography it is necessary to follow formal rules stated below.
In books:
Keyder, N. (1990). Para, Teori Politika: Türkiye Üzerine Bir Uygulama, Ġkinci Baskı, Bizim Büro Yayını, Ankara,
In periodicles:
Bahmani Oskooee, M. and Malixi, M. (1987) "Effects of Exchange Rate Flexibility on the Demand for International Reserves", Economics Letters, 23 (2), p. 89-93.
In collections (anthologies):
Bernanke, B.S. (1986), "Alternative Explanations of the Money Income Correlation", K. Brunner and A.
Meltzer (col.), Real Business Cycles, Real Exchange Rates and Actual Policies, North Holland, Amsterdam, p. 49-100.
(10) It is required that the author has to write his/her article in Word 6.1 or in a higher version, and send it in a CD with 3 copies in paper.
(11) As spelling rules, page format has to be arranged so as to leave 5 cm from above, 5.5 cm from below, 4.25 cm from right, 4.25 cm from left, Article has to be written in Times New Roman with 11 point.
Footnotes have to be within the article in 9 point. Articles must not exceed 20 pages.
(12) From articles 100-TL will be taken for postal expenses. This paying will be paid to Vakıfbank: Atatürk University Branch, Account number is 00158007272483831. (IBAN) TR77 0001 5001 5800 7272 4838 31 The payment slip should be attached to the article.
(13) You can check your article by using our faculty web page which is www.atauni.edu.tr.
ve Erzurum Aziziye Belediyesi, Uluslararası Nakliyeciler Derneği (UND) ile Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği (UTİKAD) destek vermiştir.
“Karadeniz, Kafkasya, Orta Asya Hattında Kombine Taşımacılık, Ticaret ve Enerji Hatları: Bölgesel Farkındalık” ana temasıyla çalışmalarına başlayan kongremizde, kongreye sunulmak üzere gönderilen bildirilerin genişletilmiş özetleri hakem sürecinden geçirilmiş ve 63 adet bildiri kabul edilmiştir. Bu bildiriler Kongre Bildirileri kitabında kongrenin sona ermesinden hemen sonra bastırılarak katılımcılara dağıtılmıştır. Kongre, Atatürk Üniversitesi Nenehatun Kültür ve Gösteri Merkezinde, 3 oturumda ve 4 salonda gerçekleştirilmiştir.
Kongrede sunulan bildiriler, yapılan eleştiriler ve öneriler göz önünde bulundurularak hakem sürecinden geçirilmiş ve Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisinin özel sayısında yayınlanmak hazır hale getirilmiştir.
Dergi kuralları gereği iki hakemin onayından geçen 20 makale bu özel sayıda ye almıştır.
Hakem sürecinde katkı sunan meslektaşlarıma ve derginin yayına hazır hale getirilmesinde emeği geçenlere teşekkür ederim.
Prof. Dr. Fehim BAKIRCI Kongre Düzenleme Kurulu Adına
Kongre Dönem Başkanı
TÜRKİYE’DE GSYH VE DÖVİZ KURU HAREKETLERİNİN CARİ DENGE ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: VAR ANALİZİ YAKLAŞIMI
Ş. Mustafa ERSUNGUR* Ömer DORU**
M. Barış ASLAN***
Özet: 1980’li yılların başında, gerekli altyapı ve yasal düzenlemeler yapılmadan hayata geçirilen ticari serbestleşmeye dönük ekonomi politikaları, o yıllardan itibaren artış sergileyen cari açık sorununu günümüze kadar beraberinde taşımıştır. Bu nedenle Türkiye ekonomisi ile ilgili olarak son dönemlerde en çok tartışılan konulardan biri ülkenin cari işlemler açığı rakamının büyümesidir. Bunun en önemli nedeni ise cari dengenin ekonominin en önemli bileşenlerinden biri olmasıdır. Bu kapsamda yapılan eş-bütünleşme analizi sonucunda seriler arasında eş-bütünleşme ilişkisi tespit edilmiştir. Ayrıca daha sonra yapılan VAR Modeline dayalı nedensellik testi sonucunda ise döviz kuru ile cari işlemler dengesi arasında bir nedensellik ilişkisi bulunamazken, GSYH ile cari işlemler dengesi arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Cari Denge, Ekonomik Büyüme, Dış Ticaret, Granger Nedensellik
THE EFFECT OF MOVEMENTS OF GDP AND EXCHANGE RATE ON CURRENT ACCOUNT BALANCE IN TURKEY: VAR
ANALYSIS APPROACH
Abstract: The economic policies which is oriented trade liberalization implemented without the necessary infrastructure and regulations at the beginning of 1980, has carried the current account deficit increased from an exhibit that year until today. For this reason, the growth of the country's current account deficit figures is the one of the most discussed topics in recent years regarding Turkey's economy.
The most important reason of this is the current account balance is one of the most important components of the economy. In this context, as a result of cointegration analysis, cointegration relationship between the series have been identified. The causality test results indicate that while any causality relationship between exchange rate and current acount balance could not be seen, bi-directional causality has been found between GDP and current account balance.
Keywords: Current Account Balance, Economic Growth, Foreign Trade, Granger Causality
* Yrd. Doç. Dr., Atatürk Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü
** Arş. Gör. Dr., Şırnak Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü
*** Yrd. Doç. Dr., Muş Alparslan Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü
452 Ş. Mustafa ERSUNGUR, Ömer DORU, M. Barış ASLAN
I. Giriş
Bir ülkenin belirli bir dönem içinde yurt dışı piyasalarla yapmış olduğu ekonomik faaliyetler ödemeler bilançosunda kayıt altına alınır. Ödemeler bilançosu, ülkenin dış dünyadan sağladığı döviz gelirlerinin dış dünyaya yaptığı döviz giderlerine eşit olup olmadığını ortaya koyar (Seyidoğlu, 2009: 321). Bu bağlamda, ödemeler bilançosunda meydana gelen değişimler bir ekonominin makroekonomik performansı hakkında önemli bilgiler sunduğu gibi hükümet tarafından uygulanan politikaların belirlenmesinde belirleyici bir faktör olmaktadır (Yılmaz ve Akıncı, 2012). Ödemeler bilançosunun alt kalemi olan cari işlemler dengesi ülkenin dış piyasalarla olan döviz işlemlerinin dengesini vermektedir. Cari dengede oluşan açık, ülkenin yapmış olduğu döviz harcamalarının elde ettiği döviz gelirlerini aştığını ifade eder. Cari açık problemine maruz kalan ülkeler bu açığı sermaye bilançosunda yarattığı fazla ile dengelemek zorundadır. Yabancı sermaye hareketi ile oluşan sermaye hesabındaki fazlalığın cari açığı dengelememesi durumunda ülkenin döviz rezervlerinde azalışlar meydana gelecektir. Ancak problemin geçici olmaması durumunda, sadece döviz rezervleriyle sorunun çözülmesi mümkün görülmeyecektir. Bu durumda sürekli yabancı sermaye girişleri veya yapısal reformlarla sorunun çözülmesine gidilebilir. Gelişmekte olan ülkelerde ise uygulanacak reformların ekonomik büyümeyi olumsuz etkilememesi gerekir.
Ancak büyüme hızının arttığı veya artış beklentisinin doğduğu dönemlerde ithalat ürünlerine olan talepteki artıştan dolayı cari açığın arttığı görülmektedir (Çiftçi, 2014: 129-142).
Bu kapsamda, yapmış olduğumuz çalışmanın amacı, Türkiye’nin GSYH ve reel efektif döviz kuru verileri ile cari işlemler dengesi verisi arasındaki ilişkileri ekonometrik yöntemlerle analiz etmektir. Toplam beş bölümden oluşan çalışmanın giriş bölümünden sonraki ikinci kısmında konu ile ilgili teorik bilgilere değinilmiş, üçüncü kısımda ise literatür araştırmasına yer verilmiştir. Çalışmanın araştırma yöntemi, verileri ve çalışma sonucunda elde edilen bulguların yer aldığı dördüncü kısmın ardından sonuç ve değerlendirmelerin yer aldığı son bölüm ile çalışma tamamlanmıştır.
II. Türkiye’de Yıllar İtibariyle Cari Denge/GSYH Oranının Gelişimi
Birçok gelişmekte olan ülkeler gibi Türkiye de son dönemlerde cari acık sorununa maruz kalmakta ve cari açıkta meydana gelen artışlar finansal krizlerin habercisi olarak görülmektedir. Bu noktada da en çok kullanılan değişken, cari açık/GSYH oranıdır (Erdoğan ve Bozkurt, 2009: 135-172).
Türkiye ekonomisinde ihracata dayalı sanayileşme politikasına geçtiği 1980 yılından itibaren cari açık problemi görülmektedir. 1980 sonrası dönemde ülkenin cari denge miktarının toplam GSYH içindeki payının (Cari
denge/GSYH) seyri grafik 1’de verilmiştir. Buna göre ülkenin birkaç yıl hariç sürekli cari açık verdiği ve kriz belirtisi olarak kabul edilen %4-5 eşiğini, ülkenin yaşamış olduğu 2001 krizi ve 2008 küresel krizlerinden önce aştığı görülmektedir.
Grafik 1. Cari Denge / GSYH
Ayrıca 2001 krizinden sonra uygulanan yapısal reformlarla beraber azalan cari açık, daha sonra büyüme hızındaki yüksek artışlardan dolayı 2003- 2009 döneminde hem miktar olarak hem de cari açık/GSYH oranı olarak yüksek rakamlara ulaşmıştır. Cari açığın yüksek büyüme hızı yaşanan dönemde artması, ara malı ithalinin yüksek rakamlara ulaşmasından kaynaklanmaktadır.
2008 küresel krizinden sonra yaşanan ekonomik daralma cari açık/GSYH oranını düşürmüştür. Ancak daha sonra ithal ürünlere olan tüketim miktarının artması, 2011 yılında cari denge/GSYH oranını tarihin en yüksek rakamına %10 seviyelerine getirmiştir. Bu dönemden sonra bu durum kriz belirtisi olarak algılanmış ve hükümetin aldığı bir dizi tedbir kararıyla (alışverişte taksit sayısının azaltılması, tüketici kredilerinde taksit sayısının azaltılması, cep telefonu gibi elektronik cihazlarda taksit sayısının sıfırlanması, motorlu araçlarda ÖTV oranının yükseltilmesi gibi) cari açık düşürülmeye çalışılmıştır.
Türkiye’nin 2000 yılından sonra yapmış olduğu ithalat ve ihracat rakamlarının verildiği Tablo 1’e bakıldığında, 2001 krizinden sonra hem ihracatın hem de ithalatın kısa sürede yüksek artışlar gösterdiği görülmektedir.
Ancak ithalat rakamlarındaki artışın ihracat rakamlarına göre daha fazla olması cari açığın tarihteki en yüksek rakamlara ulaştığını göstermektedir. Buna göre 2011 yılında cari açık 75 milyar dolara çıkmış ve ihracatın ithalatı karşılama oranı ise %56’ya düşmüştür.
454 Ş. Mustafa ERSUNGUR, Ömer DORU, M. Barış ASLAN Tablo 2.1. Dış Ticaret Göstergeleri (2000-2014)
Kaynak: TUİK, tuik.gov.tr
Ülkenin yüksek büyüme hızı rakamlarına ulaştığı bu dönemde ara malı ithalatının da büyük artışlar gösterdiği ancak ihracat rakamlarının ise gösterdiği yüksek performansa rağmen ara malı ithalat rakamlarına bile ulaşamadığı görülmektedir. Bu durum gelişmekte olan ülkelerin büyüme hızlarındaki artış karşısındaki en önemli dezavantajını göstermektedir. Ara malı ithalatı sadece 2008 küresel krizi sonucunda oluşan ekonomik daralma döneminde azalış göstermiştir.
Türkiye’de cari açığın gelişimi ile ilgili yapılan açıklamalar ışığında çalışmada, GSYH ile döviz kurunun cari denge üzerindeki etkileri incelenmiştir.
Buna göre giriş bölümünde Türkiye’nin 1980 sonrası dönemde dış ticaret ve cari açığın gelişimi ile ilgili bilgiler verilmiştir. Çalışmanın bundan sonraki kısmında cari açığı belirleyen faktörler dikkate alınarak yapılan uygulamalı çalışmalar hakkında Literatür bilgisine yer verilmiştir. Daha sonra Türkiye’nin1998-2014 yılları arası dönemi dikkate alınarak, Cari Denge verisi ile GSYH ve Reel Döviz Kuru verileri arasındaki ilişki VAR analizi yaklaşımıyla incelenmiştir. Yapılan analizler sonucunda modelde kullanılan GSYH, reel efektif döviz kuru ve cari denge verilerinin eş-bütünleşik oldukları belirlenmiştir. Granger Nedensellik testi sonucunda ise GSYH ve cari denge
Yıllar Cari Açık (Milyon $)
İhracat (Milyon
$)
İthalat (Milyon $)
İhracatın İthalatı Karşılama
Oranı
Ara Malları İthalatı (Milyon $)
2000 -9.920 27.775 54.503 51,0 36.009.555
2001 3.760 31.334 41.399 75,7 30.300.840
2002 -626 36.059 51.554 69,9 37.655.830
2003 -7.515 47.253 69.340 68,1 49.734.760
2004 -14.431 63.167 97.540 64,8 67.549.436 2005 -21.449 73.476 116.774 62,9 81.868.284 2006 -31.837 85.535 139.576 61,3 99.604.660 2007 -37.779 107.271 170.062 63,1 123.639.631 2008 -40.192 132.027 201.963 65,4 151.747.101 2009 -12.010 102.142 140.928 72,5 99.509.821 2010 -45.312 113.883 185.544 61,4 131.445.426 2011 -75.008 134.906 240.841 56,0 173.140.243 2012 -48.535 152.461 236.545 64,5 174.930.331 2013 -64.658 151.802 251.661 60,3 183.811.325 2014 -46.504 157.610 242.177 65,1 176.721.669
arasında çift yönlü bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuç, belirtilen dönemde Türkiye’de GSYH’da meydana gelen artışın ülkede oluşan cari açığa neden olduğunu göstermektedir.
III. Literatür Araştırması
Cari işlemler dengesi ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiye yönelik amprik Literatür incelendiğinde, son yıllarda konu ile ilgili birçok tartışmanın ve birçok uygulamalı çalışmanın yapıldığı görülmektedir. Yapılan çalışmalardan çıkarılan en önemli sonuç, cari açığın ülkeden ülkeye farklı sonuçlar gösterdiğidir. Cari açık görülen ülkelerin bir kısmında cari açığın ekonomik krize neden olduğu görülürken bazılarında ise yüksek cari açık ile ekonomilerinin sürdürüldüğü görülmektedir (Hepaktan ve Çınar, 2012: 43-57).
Bu noktada cari açık ile ilgili yapılan çalışmaları iki gurupta sınıflandırmak mümkündür. Yapılan çalışmaların bir kısmı cari açığın sürdürülebilirliği ile ilgili iken diğer kısmı ise nedensellik boyutu ile ilgilidir. Cari açığın sürdürülebilirliğini araştıran çalışmalarda daha çok ithalat ve ihracat verileri kullanılarak seriler arasında eş-bütünleşme ilişkisi tespit edilmeye çalışılmıştır.
Buna göre çalışmaların bir kısmı ilgili ülke veya ülke gurubu için cari açığın sürdürülebilir olduğunu belirtirken (Ucan ve Putun, 2011: 75-82, Hussein, 2014: 123-132, Açıkgöz ve Akçağlayan, 2014: 83-97), diğer kısmı ise cari açığın ilgili ülkeler için sürdürülemez olduğunu belirtir (Ongan, 2008: 39-62, Peker, 2009 ).
Cari açığı nedensellik boyutuyla inceleyen çalışmalar ise, cari açık problemiyle uğraşan ülke veya ülke gurubunun cari denge verisi üzerinde etkili olabilecek büyüme rakamları ve döviz kuru gibi verileri nedensellik analiziyle tespit etmeye çalışmışlardır. Bu çalışmalar ülke ve dönem itibariyle farklı sonuçlar vermişlerdir. Çalışmaların bazılarında büyümeden cari dengeye doğru bir nedensellik ilişkisi tespit edilmiş olmasına rağmen (Calderon vd., 2002: 1- 31, Erbaykal, 2007: 81-88, Bitzis vd., 2008: 105-122, Telatar ve Terzi, 2009:
119-134, Yılmaz ve Akıncı, 2012, Kesikoğlu vd., 2013: 15-34, Yalçınkaya ve Temelli, 2014: 201-224, Atış ve Saygılı, 2014) bazı çalışmalarda ise büyümeden cari dengeye doğru bir nedensellik ilişkisine rastlanmamıştır (Morsy, 2009: 1-13, Bayar vd., 2014).
Yapılan yazın taramasından çıkarılan sonuç; cari açığın ülkeden ülkeye değişiklik gösterdiği ve gelişmekte olan birçok ülke için büyümeden etkilendiği görülmesine rağmen bazı ülkeler için cari açığın büyümeden etkilenmediği görülmektedir.
IV. Araştırma Yöntemi, Veriler ve Bulgular
Bu çalışmada Türkiye’nin 1998 -2014 yılları arası çeyreklik dönemde cari denge üzerinde ekonomik büyüme ve döviz kurunun etkisi incelenmiştir.
Buna göre model eşitlik 1’deki gibi tanımlanmaktadır.
456 Ş. Mustafa ERSUNGUR, Ömer DORU, M. Barış ASLAN
CDt = β0 + β1GSYHt + β2RDKt + εt (1) Burada, “GSYH” TL bazında mevsimsel etkilerden arındırılmış Reel Gayrisafi Yurtiçi Hasılayı, “CD’’dolar bazında Cari Dengeyi, “RDK” Reel Efektif Döviz Kurunu ve “ε” hata terimini, t=1,2,...,t olmak üzere zamanı göstermektedir. Çalışmada kullanılan bütün veriler Merkez Bankası’nın resmi web sayfasından alınmıştır (MB, 2016).
Zaman serisi ile yapılan çalışmalarda kullanılan serilerinin durağan olması gerekmektedir. Analizler yapılırken, seriler durağan değil yukarı ya da aşağı doğru kalıcı hareketler -trend- taşır ise gözlemlenen yüksek t istatistikleri ve R2’ler seriler arasındaki gerçek ilişkiden çok bu eğilimden kaynaklanabilirler (Gujarati, 2010). Çalışmada böyle bir olguya düşmemek için öncelikle serilerin durağanlığı ADF (Dickey Fuller, 1981) ve PP (Phillips Perron, 1988) birim kök testleri yardımı ile incelenmiş ve sonuçları tablo 4.1’de verilmiştir.
Tablo 4.1. Birim Kök Testi Sonuçları
ADF PP
Level
CD -0.90 -1.02
GSYH 0.14 -1.56
RDK -1.91 -1,67
Birinci Farklar
ΔCD -4.72* -11.04*
ΔGSYH -3.99* -12.99*
ΔRDK -7.26* -8.02*
Kritik değerler %1 -3.54 %5 -2.90 %10 -2.59
*, işareti değişkenin %1 önem düzeyinde durağan olduğunu Δ işareti ise serinin birinci farkının alındığını işaret etmektedir. Tüm seriler sabitli formda tahmin edilmiştir.
Tablo 4.1’de görüldüğü gibi tüm değişkenler için seviye değerinde hesaplanan istatistik değerlerinin kritik değerlerden mutlak değer olarak küçük olduğu ancak serilerin birinci farkları alınarak hesaplanan istatistiklerin ise kritik değerlerden mutlak değer olarak büyük olduğu belirlenmiştir. Bu durum tüm değişkenlerin seviyede durağan olmadığı ancak birinci farklarda durağan olduğunu işaret etmektedir.
Durağan olmayan serilerle regresyon kurulurken sahte regresyon olgusuna düşmemek için serilerin farkları alınarak modelde kullanılabilir. Fakat bu fark alma işlemi zaman serilerinin geçmiş süreçte maruz kaldığı geçici şokların etkisini yok ettiği gibi bu seriler arasında olması muhtemel uzun dönemli ilişkileri de ortadan kaldırmaktadır. Bu nedenden dolayı durağanlaştırılmış veriler ile oluşturulmuş bir regresyon, seriler arasındaki uzun dönemli ilişkiyi de yansıtma noktasında eksik kalmaktadır. Eş-bütünleşme, değişkenlere ait seriler durağan olmasalar bile bu serilerin durağan bir
kombinasyonunun var olabileceği ve eğer varsa bunun eş-bütünleşme analizi ile belirlenebileceği ileri sürülmektedir (Tarı, 2010). Bu çalışmada da değişkenler arasındaki uzun dönemli ilişki (Johansen Juselius, 1990: 169-209) eş bütünleşme analizi ile incelenmiş ve sonuçları tablo 4.2’de verilmiştir.
Tablo 4.2. Johansen Eş-Bütünleşme Testi Sonuçları Trace (İz)
Temel Hipotez Özdeğer İz İstatistik % 5 Kritik Değer
Olasılık Değeri
0
R * 0.29 32.80 29.79 0.02
1
R 0.12 10.06 15.49 0.27
Maximum Eigenvalue (Maksimum Öz-Değer) Temel Hipotez Özdeğer Maksimum
Öz-Değer İstatistik
% 5 Kritik Değer
Olasılık Değeri
0
R * 0.29 22.74 21.13 0.02
1
R 0.12 8.25 14.26 0.36
*, İşareti boş hipotezin reddedildiğini gösterir.
Johansen eş-bütünleşme testinde iz ve maksimum öz-değer adında iki istatistik hesaplanmaktadır. Bu çalışmada hesaplanan her iki istatistik sonucunda değişkenler arasında eş bütünleşme ilişkisi yok veya eş bütünleşme vektörü yok ‘R0temel hipotezinin reddedildiği görülmektedir. Bu sonuçlar seriler arasında en az bir R1 eş bütünleşme vektörü olduğunu işaret etmektedir. Tablo 4.3’te eş-bütünleşme testi sonucunda hesaplanan reel kök verilmiştir.
Tablo 4.3. Normalleştirilmiş Eş-Bütünleşme Vektörü
CD GSYH RDK
1.000000 -1.39 -43.53
(0.18) (74.64)
Quadratik trend ile kurulan testin standart hataları parantez içinde verilmiştir.
Johansen eş-bütünleşme testi sonucunda elde edilen normalize edilmiş eş-bütünleşme vektörü iktisat teorisine uygun olarak GSYH’ın Cari Denge üzerinde negatif ve anlamlı bir etkiye sahip olduğu belirlenmiştir. Eş-bütünleşik olan seriler arasında oluşacak kısa dönemli bir şokun etkisinin uzun dönemde kaybolarak değişkenlerin uzun dönem beraber yürüyüşlerine devam etmesi beklenmektedir. Vektör hata düzeltme modeli ile VAR modeline kurulan regresyonun bir gecikmeli değeri eklenerek oluşan kısa dönemli bir şokun etkisinin uzun dönemde yok olup olmadığı incelenebilmektedir.
458 Ş. Mustafa ERSUNGUR, Ömer DORU, M. Barış ASLAN Model bütün değişkenlerin bağımlı değişken olarak kullanılması ve bunlara hata düzeltme teriminin (HDT) eklenerek uygun gecikmede tahmin edilmesi şeklinde çalışır. Tahmin sonucunda hata düzeltme terimi parametresinin negatif ve istatistiki olarak anlamlı olması, serilerden herhangi birine gelen bir şokun etkisinin uzun dönemde kaybolacağı ve değişkenlerin tekrar beraber hareket edeceği şeklinde yorumlanır. Yani uzun dönemde ilişkili olacağı anlamına gelir. Modelde kullanılan bağımsız değişkenler ve bunların gecikmeli değerlerine uygulanan Wald testinin sonucu ise ilgili değişkenin kısa dönemde bağımlı değişken üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olup olmadığı sonucunu verir. Bu çalışmada da VECM testi ile değişkenler arasındaki kısa ve uzun dönemli ilişki incelenmiş ve sonuçları tablo 4.4’te verilmiştir.
Tablo 4.4. VECM testi sonucu
BAĞIMLI DEĞİŞKEN BAĞIMSIZ DEĞİŞKENLER
CD
ECM-1 GSYH RDK
-0.66
(0,0006) (0.0001) (0.2330)
Parantez içindeki değerler olasılık değerlerini temsil etmektedir.
Kurulan VECM testi sonucunda, modele dâhil edilen hata serisinin bir gecikmeli değeri(ECM-1) için elde edilen parametre (-0,66) gibi negatif bir değer almış, olasılık değeri de (0,0006) olduğu için istatistiki olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir. Bu değerin negatif olması seride oluşabilecek bir şokun etkisinin uzun dönemde düzeleceği yani uzun dönemde GSYH ve Döviz Kurunun Cari Denge üzerinde etkili olacağı şeklinde yorumlanır. Parametrenin 0,66 olması ise kısa dönemde oluşan bir şokun her dönem %66’sının düzeleceği anlamına gelmektedir. Tüm değişkenler için Wald testi sonucunda elde edilen olasılık değerlerinin GSYH için anlamlı olması ise bu değişkenin kısa dönemde Cari Denge üzerinde etkili olduğu anlamına gelmektedir.
Regresyon analizleri, seriler arasındaki bağımlılık ilişkilerini belirtmektedir. Ancak, değişkenler arasındaki bu bağımlılık, mutlaka bir nedensellik ilişkisi ifade etmez. Bunun yanında regresyon analizinde değişkenler araştırılırken bağımlı ve bağımsız değişken ayrımı ile ilişkilerin yönü hakkında bir ön koşul bulunmaktadır, fakat nedensellik analizinde böyle bir ön koşul yok tam aksine temel amaç ilişkilerin yönünü araştırmaktadır.
Değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisi ise, iktisat teorisi ve nedensellik testi ile belirlenebilir (Tarı, 2010). Bu çalışmada ilişkilerin yönünün belirlenmesi için Granger nedensellik testi kurulmuştur. Ancak öncelikle Granger nedensellik testi için kurulacak VAR modeline uygun gecikmenin tespit edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla yapılan testlerin sonuçları tablo 4.5’de verilmiştir.
Tablo 4.5. VAR Uygun Gecikme Uzunluğunun Belirlenmesi
Gecikme LogL LR FPE AIC SC HQ
0 -1.414.802 NA 1.46e+16 4.573.555 4.583.847 4.577.596 1 -1.309.097 1.977.702 6.47e+14 4.261.604 4.302.774 4.277.769 2 -1.298.925 1.804.707 6.24e+14 4.257.823 4.329.872 4.286.111 3 -1.234.243 1.084.989 1.04e+14 4.078.204 4.181.130 4.118.615 4 -1.211.365 3.616.183 6.73e+13 4.033.437 4.167.240 4.085.971 5 -1.192.174 28.47709* 4.92e+13* 40.00562* 41.65244* 40.65220*
*, işareti uygun gecikmeyi temsil etmektedir. FPE: son hata tahminini, AIC: Akaike bilgi kriterini, SC: Schwarz bilgi kriterini, HQ: Hannan-Quinn bilgi kriterini temsil etmektedir.
Kurulacak VAR modeli için uygun gecikmeyi tespit etmek için yapılan testler sonucunda, LR, FPE, AIC ve HQ testleri uygun gecikmenin beş gecikme olduğunu işaret etmektedir. Bu testler sonucunda beş gecikme ile kurulan VAR modeline bağlı olarak yapılan Granger nedensellik testi sonuçları tablo 4.6’da verilmiştir.
Tablo 4.6. Granger Nedensellik Testi Sonuçları Bağımlı Değişken: CD
Dışlanan Değişken Ki-Kare İst. Gecikme Olasılık
GSYH
24.04981 5 0.0002
RDK 5.543338 5 0.3532
Hepsi 37.49943 10 0.0000
Bağımlı Değişken: GSYH
Dışlanan Değişken Ki-Kare İst. Gecikme Olasılık
CD 26.37741 5 0.0001
RDK 7.985531 5 0.1570
Hepsi 32.88934 10 0.0003
Bağımlı Değişken: RDK
Dışlanan Değişken Ki-Kare İst. Gecikme Olasılık
CD 7.754309 5 0.1703
GSYH 9.703772 5 0.0841
Hepsi 12.33297 10 0.3676
Tablo 4.6’da verilen Granger nedensellik testinden aşağıda belirtilen sonuçlar elde edilmiştir.
460 Ş. Mustafa ERSUNGUR, Ömer DORU, M. Barış ASLAN
GSYH ve Cari Denge arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi vardır.
Döviz Kuru ve GSYH arasında bir nedensellik ilişkisi yoktur.
Döviz Kuru ve Cari Denge arasında bir nedensellik ilişkisi yoktur.
V. SONUÇ
Özellikle gelişmekte olan ülkeler için kriz belirleyicisi olarak kabul edilen cari açık sorunu, son yüzyılda ülkelerin karşılaştığı en temel ekonomik problem olarak ortaya çıkmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler ekonomik kalkınma süreçlerinde yüksek büyüme rakamlarıyla beraber yapmış oldukları yüksek ara malı ithalatından dolayı cari açık sorunuyla karşılaşmaktadırlar. 24 Ocak 1980 kararlarıyla dış ticaret üzerindeki kısıtların kaldırılmasıyla beraber, gelişmekte olan birçok ülke gibi Türkiye’de yüksek büyüme hızları yaşanmıştır. Üretimde yaşanan büyüme ithal girdi kullanımını arttırmış ve ithal mallara olan talebi arttırdığından ekonomi cari açık problemiyle karşılaşmaya başlamıştır. Ülke 2000’li yılların başında yaşadığı ekonomik krizlerden sonra yaptığı yapısal reformlarla tekrar yüksek büyüme hızı yakalamış ve cari açık ekonominin en temel problemi olmaya başlamıştır.
Türkiye’de cari denge ve GSYH ile döviz kuru ilişkisinin incelendiği bu çalışmada 1998-2014 yılları arası çeyrek dönemlik bazda Cari Denge, GSYH ve Reel Efektif Döviz Kuru verileri kullanılmıştır. ADF ve PP birim kök testleri yardımı ile tüm serilerin birinci farklarda durağan olduğu tespit edilmiş, Johansen eş-bütünleşme testi ile de serilerin eş-bütünleşik oldukları belirlenmiştir. VECM testi kullanılarak seriler arasındaki kısa ve uzun dönem ilişki incelenmiş ve serilerde meydana gelen bir şokun etkisinin uzun dönemde yok olarak serilerin birlikte hareketlerine devam ettiği belirlenmiştir. Son olarak değişkenlerin arasındaki nedenselliğin yönünü belirlemek için yapılan Granger Nedensellik testi sonucunda Cari Denge ve GSYH arasında çift yönlü bir nedensellik olduğu belirlenmiştir. Döviz kuru ile Cari Denge arasında ise bir nedensellik ilişkisine rastlanılamamıştır.
Bu sonuçlara göre, Türkiye için cari açığın en önemli nedenlerinden birinin büyüme hızındaki yüksek artışlar olduğu söylenebilir. Türkiye’nin son dönemlerde yaşadığı yüksek büyüme rakamları, sanayinin ithal ara malına bağımlı olmasından dolayı cari açığı tetikleyen en önemli unsur olmuştur.
Ekonomik krizin en temel belirtisi olarak kabul edildiği gibi birçok makro ekonomik gösterge üzerinde olumsuz etkileri olan cari açığın yarattığı problemleri en aza indirgemek için, istikrarlı ve uzun vadeli bir makro ekonomik politika uygulanmasının yanında sabit yabancı yatırımların ve ihracatın özendirilmesi gibi politikalar uygulanabilir.
KAYNAKÇA
Açıkgöz Ş. ve Akçağlayan A. (2014) “Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliği”, Ege Akademik Bakış, 14(1), ss. 83 97.
Atış, G. A. ve Saygılı, F. (2014) “Türkiye’de Cari Açığın Belirleyicilerinin Ampirik Analizi”, Sosyoekonomi, 2014(1)/40105
Bayar, Y., Kılıç, C. ve Arıca, F. (2014) “Türkiye’de Cari Açığın Belirleyicileri”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(1)
Bitzis, G., Paleologos, J. M. ve Papazoglou, C. (2008) “The Determinants of the Greek Current Account Deficit: The EMU Experience”, Journal of International and Global Economic Studies, 1(1), ss.105 122.
Calderon, C., Chong, A. ve Loayza, N. (2002) “Determinants of Current Account Deficits in Developing Countries”, Contributions to Macroeconomics, 2(1), ss.1 31.
Çiftçi, N. (2014) “Türkiye’de Cari Açık, Reel Döviz Kuru ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkiler: Eş Bütünleşme Analizi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), ss.129 142.
Dickey, A. David ve Fuller A. Wayne (1981) “Likelihood Ratio Statistics For Autoregressive Time Series With A Unit Root”, Econometrica, 49(4), pp.
1057 1072.
Erbaykal, E. (2007) “Türkiye’de Ekonomik Büyüme ve Döviz Kuru Cari Açık Üzerinde Etkili Midir? Bir Nedensellik Analizi”, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(6), ss.81 88.
Erdoğan, S. ve Bozkurt, H. (2009) “Türkiye’de Cari Acığın Belirleyicileri:
MGARCH Modelleri İle Bir İnceleme”, Maliye Finans Yazıları, 23(84), ss.135 172.
Hepaktan, E. ve Çınar, S. (2012) “OECD Ülkelerinde Büyüme-Cari İşlemler Dengesi İlişkisi: Panel Veri Analizi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12, ss.43 57.
Hussein, J. (2014) “Are Exports and Imports Cointegrated? Evidence From Nine MENA Countries”, Applied Econometrics and International Development , 14(1), pp. 123 132.
Johansen, S. ve Juselius, K. (1990) “Maximum Likelihood Estimation and Inference on Cointegration with Application to the Demand for Money”.
Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52(2), ss.169 209.
Kesikoğlu, F., Yıldırım, E. ve Çeştepe H. (2013) “Cari Açığın Belirleyicileri: 28 OECD Ülkesi için Panel VAR Analizi”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(2), ss.15 34.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) (2016), Elektronik Veri Dağıtım Sistemi(EVDS), <http://evds.tcmb.gov.tr/>.
Morsy, H. (2009) “Current Account Determinants for Oil-Exporting Countries.
IMF Working Paper”, 28, ss.1 13.
462 Ş. Mustafa ERSUNGUR, Ömer DORU, M. Barış ASLAN Ongan, S. (2008) "The Sustainability of Current Account Deficits and Tourism
Receipts in Turkey" The International Trade Journal, 22(l), ss.39 62.
Phillips, C.B. Peter ve Perron, P. (1988) “Testing For a Unit Root in Time Series Regression”, Biometrika,75(2), pp.336 346.
Peker, O. (2009) “Türkiye’deki Cari Açık Sürdürülebilir mi? Ekonometrik Bir Analiz”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(1).
Seyidoğlu, H. (2009), Uluslararası İktisat-Teori, Politika ve Uygulama, On yedinci Baskı, Guzem Can Yayınları, İstanbul.
Tarı, R. (2010), Ekonometri, Altıncı Baskı, Umuttepe Yayınları, Kocaeli.
Telatar, O. M. ve Terzi, H. (2009) “Türkiye’de Ekonomik Büyüme ve Cari işlemler Dengesi İlişkisi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(2), ss.119 134.
Ucan, O ve Putun, M. (2011) "Examining the Sustainability of External Deficits in Turkey" Middle Eastern Finance and Economics, 9, pp.75 82.
Yalçınkaya, Ö. ve Temelli, F. (2014) “Ekonomik Büyüme İle Cari İşlemler Dengesi Arasındaki İlişki: BRICS ve MINT (1992-2013)”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(4), ss.201 224.
Yılmaz, Ö ve Akıncı, M. (2012) “Türkiye’de Cari Açıkların Belirleyicileri: Bir Zaman Serisi Analizi”, Tisk Akademi, 2012(2).
LOJİSTİK FAALİYETLERDE DIŞ KAYNAK KULLANIMININ HİZMET KALİTESİNİN ÖLÇÜMÜNE YÖNELİK
DEĞERLENDİRİLMESİ: BİR UYGULAMA
Osman DEMİRDÖĞEN* Fatma Gül YAZICILAR**
Selin AYKOL***
Öz: Teknolojideki gelişmeler, tüketici isteklerindeki çeşitliliğin artması ve talepteki değişimler rekabet artışını da beraberinde getirmiştir. Rekabet artık hem ulusal hem de uluslararası düzeydedir. İşletmelerin rekabette başarılı olmaları, maliyetlerini azaltmalarına, kaliteyi ve karlılığı artırmalarına bağlıdır. Maliyeti azaltmanın yollarından biri, dış kaynak kullanımıdır. Lojistik faaliyetlerde bulunan işletmeler dış kaynak kullanımı ile kalitelerini artıracak ve rekabet edebilirlik seviyelerini yükselteceklerdir.
Bu çalışmanın amacı, Erzurum Organize Sanayi Bölgesinde bulunan KOBİ’lerin, lojistik faaliyetlerinde dış kaynak kullanımı için başvurdukları işletmelerden, almış oldukları hizmet kalitesini ölçmektir. Bunu gerçekleştirmek amacıyla gerekli veriler anket yöntemi ile elde edilmiş ve analizler yapılmıştır.
Araştırmanın sonucunda ise, Erzurum’da faaliyet gösteren KOBİ’lerin lojistik faaliyetlerinde dış kaynak kullanımı için başvurdukları işletmelerden almış oldukları hizmet kalitesi ölçülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Dış Kaynak Kullanımı, Hizmet Kalitesi, Lojistik EVALUATION FOR THE MEASUREMENT OF SERVICE QUALITY OF OUTSOURCING IN LOGISTICS ACTIVITIES: AN
APPLICATION
Abstract: Developments in technology, an increase of variety in consumer wants and changes in demand have brought an increase in competition along with it. Now, the competition is in the level of both national, and international. The achievement of companies in competition depends on reducing the costs, increasing the quality and profitability. One of the ways of reducing cost is outsourcing. The companies which operate logistics activities will increase their quality and level of their competitiveness with outsourcing.
The purpose of this study was to measure the quality of service which SMEs in Erzurum Organized Industrial Zone receive from the company resorted to use outsourcing in logistics activities. For this purpose, the necessary data was obtained by survey method and analysis were carried out. As a result of research, the quality of service which SMEs in Erzurum Organized Industrial Zone receive from the company resorted to use outsourcing in logistics activities was measured.
Key Words: Outsourcing, Service Quality, Logistic
* Prof. Dr. Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü
** Arş. Gör. Atatürk Üniversitesi, İspir Hamza Polat MYO, İşletme Bölümü
*** Arş. Gör. Iğdır Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü
464 Osman DEMİRDÖĞEN, Fatma Gül YAZICILAR, Selin AYKOL
I. Giriş
Günümüz ekonomisinde işletmelerin başarılı, sürdürülebilir olabilmeleri ve rekabette üstünlük sağlayabilmeleri için, lojistik faaliyetlerini etkin bir şekilde yerine getirmeleri gerekmektedir. Firmaların, dış kaynak kullanma yoluyla gerçekleştirdiği lojistik faaliyetler, üçüncü parti lojistik (3PL) denilen lojistik hizmet sağlayıcı firmalar aracılığı ile gerçekleştirilir (Yorulmaz ve Büyük, 2015:
317).
İşletmeler eskiden olduğu gibi sadece taşıma ve depolama değil, aynı zamanda paketleme, muayene, sipariş yönetimi, stok yönetimi, sigorta, gümrük gibi hizmetleri de hizmet sağlayıcılardan (3PL) talep etmektedirler. Hatta, günümüzde 1990’lı yıllarda ortaya çıkan ve 4PL adı verilen firmalar bilgi, teknoloji ve ürün akışı çerçevesinde tüm sürece odaklanarak gelen talepler doğrultusunda hizmet sunmaktadırlar. Burada, sunulan hizmetin niteliği çok önemlidir. Müşterinin aldığı hizmetten memnun kalıp kalmama durumu, bir sonraki ihtiyacı için dış kaynak kullanımı yani hizmet sağlayıcı kararında belirleyici olacaktır.
Bu çalışmada, lojistik faaliyetlerinde dış kaynak kullanan işletmelerin, almış oldukları hizmet kalitesinin ölçümü yapılmıştır. Çalışma 2 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde lojistik, dış kaynak kullanımı, hizmet kalitesi kavramına ve uygulama aşamasına ikinci bölümde ise sonuç kısmına geçilmiştir.
Anket yöntemi kullanılmış ve veriler SPSS 20.00 paket programı yardımı ile analiz edilmiş ve sonuçlar yorumlanmıştır.
II. Lojistik Kavramı
Askeri kökenli bir kelime olan lojistiği akademik anlamda literatüre kazandıran kişi İsveçli Antonie-Henri Jomini’dir. Askeri İdari Bilimler adlı çalışmasında, strateji, kara taktikleri ve lojistik kavramlarını bir arada kullanmıştır (Keskin, 2011: 26).
“İngilizce literatürde Seven Rights olarak isimlendirilen Yedi Doğru, lojistik tanımını; doğru ürünün, doğru yerde, doğru zamanda, doğru şartlarda, doğru yolla, doğru fiyatlarla, doğru tüketiciye sağlanması olarak ifade eder.”
(Çapar, 2016: 6).
Tedarik Zinciri Yönetimi Konseyi’ne göre ise lojistik, müşteri ihtiyaçlarına göre mal ve hizmetlerin taşıma, depolama ve ulaşımını içeren bir süreçtir.
Lojistiğin taşıma ve envanter kontrolü olmak üzere iki önemli fonksiyonu vardır.
Lojistik yönetiminin üyeleri, tedarikçiler, üreticiler, dağıtıcılar, toptancılar ve perakendecilerden oluşmaktadır. Lojistik faaliyetlerde başarı, bu üyelerin başarısına bağlıdır (Choi vd., 2016: 1).
Lojistik, tüketici talep ve ihtiyaçlarını göz önüne alarak, ürün, servis ve bilgi akışını, hammadde aşamasından tüketim aşamasına kadar tedarik zinciri
