İÇİNDEKİLER
ÖZET ... 3
ABSTRACT ... 4
GİRİŞ ... 5
ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ ... 6
LİTERATÜRDE NON-TOKSİK GRAVÜR ... 7
BÖLÜM 1 ... 9
GELENEKSEL GRAVÜRDE TOKSİKİTE ... 9
YÜKSEK RİSK GRUPLARI ... 9
TOKSİK OLMAYAN GRAVÜR ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMALAR VE GELİŞTİRİLEN TEKNİKLER ... 10
BÖLÜM 2 ... 12
NON-TOKSİK GRAVÜR TEKNİKLERİ ... 12
YÜKSEK BASKI ... 13
YÜKSEK BASKI TEKNİKLERİ ... 14
AĞAÇ GRAVÜR (xylogrofie) ... 14
RENKLİ AĞAÇ GRAVÜR ... 15
LİNOGRAVÜR ... 15
KALBURLAMA GRAVÜR ... 15
METAL PLAKALARA ASİTLE YÜKSEK KAZI (tipografi klişesi) ... 15
RENKLİ YÜKSEK BASKI ... 15
AŞAMALI RENKLİ YÜKSEK BASKI ... 16
ŞABLON BASKI ... 16
BÖLÜM 3 ... 16
ÇUKUR BASKI ( INTAGLIO, TAILLE-DOUCE ) ... 16
PLAKALARIN HAZIRLANMASI ... 16
KİMYASAL İŞLEM GEREKTİRMEYEN ÇUKUR BASKI TEKNİKLERİ ... 17
KURU KAZI (DRYPOINT) ... 17
BURENLE OYMA (ENGRAVİNG- BURİN) ... 18
SiYAH TARZ (MEZZOTINT) (maniere noire, mezzotinto ... 19
KARBORUNDUM ... 19
FOTOGRAFİK METOT ... 19
KİMYASAL İŞLEM GEREKTİREN ÇUKUR BASKI TEKNİKLER ... 20
AŞINDIRMALI KAZI (EAU FORTE, ETCHİNG) ... 20
SIVI SERT ZEMİN (LİKİT HARD GROUND) ... 21
SIVI ZEMİN (LİKİT GROUND) ... 21
MERDANE İLE YUMUŞAK ZEMİN (SOFT GROUND) ... 23
MERDANE İLE SERT ZEMİN (HARD GROUND) ... 24
LEKE BASKI (AQUATINTA) ... 25
BİRDEN FAZLA KALIPLA YAPILAN RENKLİ BASKILAR ... 25
TEK KALIPLA RENKLİ BASKI ... 25
BÖLÜM 4 ... 26
ETCHİNG (AŞINDIRMA, OYMA, İNDİRGEME) ... 26
DEMİR KLORİDDE BAKIRI AŞINDIRMA ... 26
EDİNBURG AŞINDIRICI ... 27
TUZ SÜLFAT AŞINDIRICI ... 27
LEVHA ARKASI ... 28
DEOKSİDASYON ... 28
ZEMİNİN SOYULARAK KALDIRILMASI ... 29
BÖLÜM 5 ... 31
KÂĞITLARIN HAZIRLANMASI ... 31
BASKILARIN ALINMASI ... 31
YÜKSEK BASKI KALIPLARINA MÜREKKEP VERİLMESİ ... 32
ÇUKUR BASKI KALIPLARINA MÜREKKEP VERİLMESİ ... 32
İMZA ... 33
BÖLÜM 6 ... 35
ARAŞTIRMANIN BİLİME KATKISI VE PRATİK YARARI ... 35
GEREÇ VE YÖNTEM ... 36
BULGULAR VE TARTIŞMA ... 36
KİMYASAL İŞLEM GEREKTİREN ÇUKUR BASKI TEKNİKLERİ ... 37
KİMYASAL İŞLEM GEREKTİREN ÇUKUR BASKI TEKNİKLERİYLE UYGULAMALAR ... 40
SONUÇ ... 44
KAYNAKLAR ... 46
ÖZET
Günümüzde tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de kullanılan geleneksel baskı resim tekniklerinin ve malzemelerinin sağlığı tehdit eden zararlı etkilerinin olduğu yapılan araştırmalarda ispatlanmıştır. Bu etkiler arasında, baş ağrısı, cilt ve solunum yolu rahatsızlıkları, göz problemleri, ülser v. b gibi rahatsızlıklara neden olduğu, ileri düzeylerde bu zararlı etkenlere maruz kalma ile kansere neden olduğu bilinmektedir.
Türkiye’ye bakıldığında; sanatçıların sağlık ve güvenlik konusunu göz ardı ettikleri ve önemsemedikleri dikkat çeker. Bu konuda bilimsel araştırmaların da yapılmadığı gözlenmektedir. Ülkemizde Güzel Sanatlar Fakülteleri ve Güzel Sanatlar Liseleri başta olmak üzere, birçok sanatçı ve kuruluşlar atölyelerinde, baskı resminde
geleneksel yöntemler ve malzeme olarak da, asfalt verniği, tiner, terebentin, nitrik asit v. b gibi toksik malzemeler kullanmaktadır. Gençlerimiz çok erken yaşlarda, (eğitim sürecinde olmaması gereken) zararlı ve kanserojen maddelerle karşı karşıya gelmektedir.
Yüksek baskı teknikleri ve kimyasal işlem gerektirmeyen çukur baskı tekniklerinde sadece su bazlı baskıresim mürekkebi kullanarak zehirsiz ve solunduğunda rahatsız etmeyen atölye ortamının oluşturulabileceği görülmüştür.
Kimyasal işlem gerektiren çukur baskı tekniklerinde ise araştırmalar yapılmış ve Türkiye şartlarında özellikle plakanın yüzeyini aşındırmadan korumak için
kullanılacak alternatif malzemeler aranmış ve denenmiştir. Bu denemelerin bazılarında başarılı sonuç alınamamış, bazılarında da iyi sonuçlar elde edilmiştir.
Çinko kalıbı aşındırmak için geleneksel gravürde kullanılan seyreltilmiş nitrik asit yerine tuz sülfat aşındırıcı, bakır kalıp içinde Edinburg aşındırıcı kullanılarak başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Leke baskı (Aquatinta)tekniğinde toksik olmayan gravürde kullanılan mürekkep yerine reçine kullanılmıştır.
Araştırılan ve öğrenilen teknikler, Üniversitemiz Resim Bölümü de kurulan Gravür Atölyesinde uygulanmış, yurtdışından alınması planlanan bazı toksik olmayan malzemeler alınamadığı için, şartlara uygun çözümler geliştirilmiştir. Uygulamalar sırasında geleneksel gravür teknikleri de zararlı etkenlerinin en aza indirgenerek kısmen kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Non-Toksik, Gravür, Baskı Resim, Sanat Eğitimi
ABSTRACT
Traditional printmaking techniques and materials used in Turkey have been proven in studies, as it was proven in the entire world that they have harmful effects on human health. It is known that some of these effects, as headache, skin, and respiratory tract disorders, eye problems, ulcers etc. cause discomfort even cancer. According to conventional methods in other counties new techniques are being developed more harmless substance.
Analysing the work in Turkey artist ignore healthy methods. On this subject Concern this subject scientific researchers are not done. In our country, especially on Faculty of Fine Arts and High School of Fine Arts, a lot of artists use in their studios
traditional methods and materials, as asphalt varnish, paint thinner, turpentine, uses toxic materials such as nitric acid and so on.
Young generation of students is faced with harmful and carcinogenic substances which should not be in the educational process. In other countries this project was analysed. It was analysed non-toxically methods and substances.
For high-pressure techniques and other printing techniques just using water-based ink prints it is useful to use non-toxic methods.
There are many chemical processes researches made in printing techniques. In Turkey there are alternative materials tested for use in maintaining etching the surface of the plate. Some of these experiences were not been successfully, but some of them were. To etching the plate of zinc instead of using traditional methods with nitric acid, it was used sulphate salt mordant; Successful results were obtained using mordant Edinburg. For the technique of aquatint instead of an inks used in gravure we used non-toxic substance recin.
The techniques were researched and learned in the engraving studio of our university on painting department. Instead of the non-toxically substances that we could not bring from another countries we found new methods. During the experience of the traditional engraving techniques we tried to minimize the harmful effects.
Key Words: Non-toxic, Gravure, Print-Making, Art Education
GİRİŞ
Baskı resim tekniklerinden biri olan gravür yüzyıllardır, sanatçıların eserlerinin daha çok kişiye ulaşması, eserlerinin (desen, yağlıboya) çoğaltılması için geliştirilen bir yöntemdir. Günümüzde geliştirilen çağdaş baskı resim yöntemleriyle beraber gravür, sanatçılar için kendi başına bir ifade aracı olarak kullanılmakta, resim, heykel ve grafikten ayrı bir sanat disiplini olarak kabul görmektedir. Aynı zamanda yeni ve çağdaş anlatıma en uygun sanat dallarından biri olan baskıresmi, sanatsal ifade diliyle, çoğaltılabilir olmasıyla, özgünlüğüyle, resim, grafik, fotoğraf ve heykel gibi farklı sanat dallarının ortak paydada birleştikleri bir alandır.
- Çoğaltılabilir olması ve yalın ifade gerektirmesiyle grafiğe;
- Çizgi, doku, renk vb. gibi plastik elemanların ifade dilinin kullanılmasıyla resme;
- Değişik tekniklerle foto grafik imajın plakaya transferi ve baskısının alınması ile fotoğrafa;
- Kesip, oyularak, çizilerek plakanın yapılandırılmasıyla heykele yakınlık gösterir.
Tüm bu özellikleriyle gravüre disiplinlerarası bir sanattır da denilebilir.
Sanat eğitiminde baskı resmi dersleri, deneyselliğiyle yaratıcılığın ortaya çıkarılması için olmazsa olmaz bir derstir. Baskı resmin de bilinçli seçilecek konular, tekniğe göre tasarım yapmak, çalışma esnasında rastlantısallığı kontrol edebilme ve kullanabilme becerisi, sanat eğitimi için çok önemlidir.
Sürece dayalı sanat disiplini olan baskı resim de tasarım aşamasından sonra plakanın hazırlanması, tasarımın plakaya aktarılıp plakanın yapılandırılması,
plakanın mürekkeplenerek imgenin kâğıt üzerine aktarılmasıyla sonuca ulaşılır. Tüm bu süreç içinde kullanılan malzeme ve yöntemlerin olabildiğince güvenli ve zararsız olması hem öğrenciler hem de eğitimciler için çok önemlidir.
Tüm diğer araçlarda olduğu gibi baskı resminde de, gereksiz zehirlerden kaçınmak ve zararlı maddelere maruz kalmamak için mümkün olduğunca güvenli bir şekilde çalışmak en mantıklı olandır. Baskı resim tekniklerini zehirli olmayan bir yaklaşım doğrultusunda geliştirilip uygulayarak, eğitmenlerin, öğrencilerin, diğer çalışanların ve çevrenin sağlığını koruyabiliriz.
ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ
Bu çalışmanın birincil amacı, non-toksik gravür tekniklerinin ve malzemelerinin incelenmesi, uygulamaların atölye ortamında denenmesi ve bu tekniklerin sanat eğitimi veren kurumlarda yaygınlaştırılması için gerekli çalışmaların yapılmasıdır.
İkinci amacı, Baskı resim alanında Türkiye’de çok fazla tanınmayan non-toksik, su bazlı gravür tekniklerinin, yurtdışında geliştirilen yöntemlerinin incelenmesi,
Türkiye'de uygulanabilirliğinin araştırılması ve yöntemlerin Türkiye ye uyarlanmasıdır.
Üçüncü amacı, Namık Kemal Üniversitesi, Güzel sanatlar, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Resim Bölümü bünyesinde yeni kurulacak olan gravür atölyesinin, diğer üniversitelerden farklı olarak, non-toksik gravür atölyesi olarak kurulmasıdır.
Bu proje uluslararası araştırmaların zemin olarak kullanıldığı, ulusal kaynaklardan yararlanmayı amaçlayan bir projedir.
Yurt dışında var olan tekniklerin uyarlama safhası, bulguların süreklilik kazandırılması açısından büyük önem taşır. Çünkü yurt dışında uygulanan non-toksik gravür
teknikleri için gerekli makine-teçhizat ve sarf malzeme, yurt içinde mevcut olmayabilir.
Bu durumda benzer malzemelerin bulunması, kullanımının öğrenilmesi ve test edilmesi gerekmektedir. Bu konuyla ilgili özellikle plakayı aşındırıcılardan korumak için yüzeye sürülen asfalt verniği yerine yurt dışında bunu için üretilen johson klear Polish, Future Floor Polish, Z- Acryl Hard Ground, Hard Ground (Sert zemin), Lascaux Hard Resist gibi malzemeler temin edilemediği için alternatif olarak akrilik zemin cilası, gomolak verniği, binderle belli oranda karıştırılmış su bazlı yüksek baskı mürekkebi kullanılmış ve bazılarından olumlu sonuç elde edilmiştir.
Non-toksik gravür yöntemleri üniversitemiz içinde kurulacak olan gravür atölyesinde test edildikten sonra sanatsal, kültürel ve eğitsel amaçlı kullanılabilmesi için yayınlar yapılacak, ilgili kurumlarda seminer ve atölye çalışması düzenlenecektir.
Bu proje, Non-Toksik gravürün Türkiye’de tanınırlığını arttırmak ve sanat eğitiminde non-toksik sanatsal üretimin gerek öğrenci, gerekse sanat eğitimcisi ve sanatçı için öneminin vurgulanması açısından önemlidir. Yurt dışında bu konuyla ilgili yapılan araştırmaların ve geliştirilen tekniklerin incelenmesi ve sanat eğitiminde (özellikle baskıresim) non-toksik malzeme ve tekniklere ivedilikle geçilmesi için konuyla ilgili bilgilendirilmenin yapılması proje kapsamı içindedir. Ayrıca geleneksel yöntemlerle yapılan sanatsal üretimlerle, non toksik malzeme ve yöntemlerle yapılanlar arasında nitelik ve nicelik açısından ne gibi farklılıklar ve benzerlikler olduğu ortaya konulması açısından proje ile yapılacak uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi önemlidir. Bu tekniklerin uygulanabilmesi ve sanatsal üretim yapılabilmesi için gravür atölyesi ve teknik altyapının oluşturulması başat olgudur.
LİTERATÜRDE NON-TOKSİK GRAVÜR
(Literatürdeki mevcut çalışmalar sonuçları ile tartışılır. )
Baskı Resim ve Gravürle ilgili Türkiye’de yayınlanan bir çok kitap vardır. Bunlar geleneksel ve çağdaş yöntemleri, baskı resim sanatı tarihini içerir. Oysa Non-toksik gravüre ilişkin Türkiye’de yayınlanmış araştırma, kitap ve makale olmadığı dikkat çeker.
Konuyla ilgili yapılan literatür taramasında projeyi metodolojik ve fikirsel açılardan yönlendiren birkaç önemli kitap vardır. Bu projede teknikler yönünden en çok
yararlanılan kitap Danimarkalı grafiker, Henrik Boegh’in, “Handbook of Non- Toxic Intaglio” adlı kitabıdır.
Toksik olmayan oyma konusunda uzmanlaşmış Grafisk Eksperimentarium’un kurucusu olan Danimarkalı grafiker, Henrik Boegh,
1995 yılından beri Non-toksik oyma teknikleri ve ekipman geliştirilmesinde aktif rol almıştır. İlki 2003 te yayınladığı ve bir çok dile çevrilen Henrik Boegh (2007)
“Handbook of Non- Toxic Intaglio” adlı kitabında adım adım , her bir tekniği, akrilik uygulama ve kullanımı ile ilgili tüm çalışma süreçlerini, fotopolimer filmi, güneş plakaları ve gravür teknikleri anlaşılır bir şekilde tarif edilmiştir ve çalışma aşamaları fotoğraflanarak kitap içinde gösterilmiştir. Aynı zamanda Boegh, her yıl, Sierra Nevada, İspanya, Capileira’da kendi özgün baskı atölyesinde, Toksik olmayan oyma üzerine uluslararası atölye çalışmaları gerçekleştirerek(Türkiye’den bu projenin yürütücüsü prof. Melihat Tüzün’ün de katıldığı), konunun uluslararası boyutta öğretilmesi ve yaygınlaşmasını sağlamaktadır.
Projede yararlanılan ikinci kitap Robert Adam, Carol Robertson (2003) “Intaglio:
Acrylic-Resist Etching, Collagraphy, Engraving, Drypoint, Mezzotint” adlı kitabıdır. Bu kitap, gravürün (oyma baskı) nasıl geliştiği, geleneksel gravür tekniklerinin sağlık, güvenlik ve çevre üzerine etkileri, gravür atölyesi için gerekli donanımlar ve atölye planının nasıl yapılması gerektiği, plaka hazırlama, kurukazı, mezotint, çukur kazı, direk oyma metodları, sert vernik, yumuşak vernik, kollografi v.
b gibi yöntemler, plakaya mürekkep verme ve baskı alma yöntemleri, plakanın temizlemesi için daha güvenli çalışma metotlarıyla ilgili konuları kapsamaktadır.
Diğer bir kitapta Mark Graver (2011) “Non-toxic Printmaking (Printmaking
Handbooks)” adlı kitapta konuyla ilgili başka bir kaynaktır. Kitapta neden non-toxic olduğunun açıklanmasından sonra teknikler ve malzemeler üzerine bilgiler vardır.
Newyork Rochester Institute of Technology (RIT) Sanat Okulu'nda Baskı ve Araştırma Başkanı ve toksik olmayan oyma baskı resim alanında önde gelen kişi kabul edilen Keith Howard (1998), “Non-Toxic Intaglio Printmaking” adlı kitabında
toksik baskı yöntemlerini kullanan öğrenciler, akademisyen ve sanatçılara alternatif yöntemlerin açıklamasını ilk defa görüyoruz. Bu kitap, özellikle gravürde plakayı aşındırmak için kullanılan çok zehirli nitrik asit yerine demir klorür kullanımı özetleyen iyi araştırılmış bir kılavuzdur. Aynı zamanda birçok pratik toksik olmayan aşındırma teknikleri içerir. Bunlar arasında, asfalt verniği yerine su bazlı yüzey cilası, çeşitli foto- aşındırma teknikler için çözücü olarak soda kullanılması gibi. Howard, son on yılda non- toksik gravür alanında geliştirdiği teknikleri, dünya çapında 100 e yakın atölye çalışması ve seminerler düzenleyerek yaygınlaştırmaya çalışan kişilerden biridir.
Diğer bir kitapta yine aynı yazarın; Keith Howard (yazar), Friedhard Kiekeben (katılımcı), David Jay Reed (katılımcı)
(2003), “The Contemporary Printmaker: Intaglio-Type & Acrylic Resist” adlı kitabıdır. Bu kitaptada konuyla ilgili bilgiler daha geliştirilmiş ve genişleştirilmiş olarak vardır. Yöntemler çok açık bir şekilde sunulmaktadır. Kitapta plaka nasıl hazırlanır, tasarım plakaya nasıl aktarılır ve su bazlı mürekkeplerle nasıl çalışılır gibi çok önemli bilgileri de içerir.
Sanat ve sağlık konusunda yurtdışında yayınlanan, Michael McCann (1979) (2005),
“Artist Beware: The Hazards and Precations in Working with Art & Craft Materials” adlı makale, Robert G. Feldman, Marcia Hillary Ratner, Thomas Ptak (1999), “Chronic Toxic Encephalopathy in a Painter Exposed to Mixed Solvents”, Friedhard Kiekeben (2004), “Perfect Chemistry”, Alicia P. Gregory (2000) “ Not Dying For Their Art”, Scot Fields (1997) “ Exposing Ourselves to Art”
adlı makaleler de konuya ilişkin özellikle kimyasalların sağlık üzerine etkilerinin bilimsel olarak verilerle ispatlanmış incelemelerini içerir.
BÖLÜM 1
GELENEKSEL GRAVÜRDE TOKSİKİTE
Geleneksel gravürde kullanılan birçok kimyasalın sağlığı olumsuz etkilediği, kullanım süresi ve dozuna göre sanatçılarda baskı resmi ile uğraşanlarda çeşitli hastalıklara ve sağlık problemine neden olduğu bilinmektedir.
Boya İncelticiler Çözücüler (Tiner- Terebentin): Uzun süreli ve devamlı
kullanımlarda orta düzeyde ciltte tahrişe sebep olur, Baş ağrısı yapar. Gözleri tahriş eder. Buharın aşırı solunması burun ve solunum yollarında tahrişe neden olur ve santral merkezi sinir sistemini etkiler ve ölüme neden olabilir. Yutma sindirim sistemi tahrişe neden olabilir.
Nitrik Asit: cilt tahrişine ve cilt ülserine neden olabilir. Göze direk geldiği zaman ölüme neden olabilir. Geri dönüşü olmayan cilt ve göz yaralanmalarına neden olabilir.
İçilmesi ve yutulması ciddi sindirim sistemi organlarında yanma, tahriş, deliğe ve hatta ölüme neden olabilir. Yanmayla beraber, bulantı, kusma ve ciddi karın ağrısına neden olabilir. Buharı son derece zehirli olabilir ve nitro gaz zehirlenmesine neden olabilir. Sert vernik ve yumuşak vernik uygulamalarında, buharın solunmasıyla baş ağrısına, hafif depresyona, bilinç kaybına ve akciğerde zarara sebep olabilir.
Asfalt Verniği: Sarhoşluk, bulantı, baş ağrısı ve narkoz etkisine neden olabilir.
YÜKSEK RİSK GRUPLARI
Kimyasallar ve diğer faktörler plasenta bariyerini geçtiği ve hasar ve doğum kusurlarına yol açabildiği için hamile ve emziren kadınlar özellikle risk altındadır.
Normal gelişim açısından kimyasallarla temasta en riskli dönem gebeliğin on sekizinci ila altmışıncı günlerdir. Zehirli kimyasallara toz kadmiyum ve bakır da dâhildir. Gürültü, titreşim, yorucu aktiviteler ve diğer gerilmelerin zararı dokunabilir.
Fetüs ya da embriyoya zarar verecek miktar, bir yetişkini etkileyecek miktardan çok daha küçüktür. Kimyasallar solunum ve dolaşım sistemlerini de etkileyebilir ve bunlardan bazıları, özellikle de ağır metaller, kendilerine maruz kalındıktan birkaç saat sonra anne sütüne geçebilir ve bebeği etkileyebilirler.
Çocuklar zehirli kimyasalların etkilerine karşı yetişkinlerden daha duyarlıdırlar. Akrilik rezist, akrilik kolaj malzemeleri ve su bazlı mürekkeplerle güvenli biçimde
çalışabilirler. Herhangi bir kazıma, oyma veya baskı işlemi mutlaka bir yetişkin gözetiminde ya da rehberliğinde yapılmalıdır.
İlaç kullanan kişiler de yine büyük bir risk altındadırlar. Gravür işlemlerinde kullanılan malzemelerin herhangi bir reaksiyona sebep olmaması için profesyonel tıbbi tavsiye alınmalıdır.
Fiziksel engelliler, yaşlılar ve alerji sahibi, hassas durumdaki kişiler de yine yüksek risk grubundadır.
Kontak lens takanlar gözleri korumaya yönelik özel önlemler almalıdır.
Sigara ve alkol tüketen kişiler sırasıyla akciğer ve karaciğer zararı açısından diğer tüm gruplardan daha fazla risk altındadırlar. Malzemelerdeki zehirli kimyasallarla karışan nikotin ve alkol sinerjistik reaksiyona sebep olabilir.
TOKSİK OLMAYAN GRAVÜR ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMALAR VE GELİŞTİRİLEN TEKNİKLER
1980lerden bu yana geleneksel çukur baskı materyal ve çalışma metotlarının sağlık ve güvenlik üzerine etkileriyle ilgili olarak bilgiler giderek artmaktadır. Kullanılan birçok materyalin sağlık üzerine toksin etkisi olduğu anlaşılmıştır.
1991 de Kanada’lı Nik Semenoff, çukur baskı için daha güvenli bir metot olan elektro etching bularak kullanmaya başladı. Ayrıca geleneksel yöntemlerde plakayı aşındırıcı olarak kullanılan asitler yerine bakır sülfata farklı miktarlarda tuz (sodyum klorit) ve sodyum bisülfat ekleyerek kullanmaya başladı. Solüsyon içinde tuz miktarı arttıkça plaka üzerinde aşınmanın daha aktive ve aşındırıcı olduğuna dikkat çekti. Semenoff, sanatçılar ve öğrenciler için daha ucuz olan alüminyum plaka içinde aynı
kimyasalların kullanılabileceğini söyledi. (Adam, Roberts, 2007)
1993-94 baskı ressamı ve Kuzey Amerika’da öğretmen olan Mark Zaffron, Duo Pont kuru film fotoresisti ilk kez plaka üzerinde kullandı. Zaffron, Keith Howard ve diğer baskı sanatçıları bu filmi plakayı aşındırıcılardan korumak için kullandılar ve diğer sanatçılara önerdiler. (Adam, Roberts, 2007)
New York RIT (Rochester İnstitute of Technology) de baskı resim bölüm başkanı olan Keith Howard, non-toksik gravür üzerine master düzeyinde sertifika programı derslerini de yürütmektedir. Howard herhangi bir kimyasalla aşındırma
gerektirmeyen, plaka üzerine sabitlenerek, pozlanıp sonra mürekkep verilerek, baskısı alınabilen yıkanabilir filmi keşfetti. Ayrıca taşınabilir UV pozlama ünitesini, akuatinta (leke baskı) için, nokta ekranı gibi birçok baskı materyal ve ekipmanlarının yapımı için gerekli girişimlerde bulundu. (Adam, Roberts, 2007)
Sanatçılar aynı zamanda toksik olmayan, kolaylıkla yanmayan, plakayı
aşındırıcılarda koruyacak malzeme ve geleneksel leke baskıya alternatif baskı yöntemleri arayışlarını sürdürdüler. Ev içinde kullanılan akrilik yer cilasını, asfalt verniği gibi plakayı korumak amaçlı kullanılabileceğini keşfettiler. Howard, Graphic
Chemical Ink Company’nin su bazlı baskı mürekkebi üretimine de öncelik etmiş, bu mürekkepleri bakır plaka üzerine sürerek, yumuşak ve sert vernik olarak kullandılar.
Asitli aşındırıcı yerine kullanılabilecek Speedball baskı tekniğini, aquatinta tekniği için (reçine yerine) sulandırılmış astarı, plaka yüzeyine sprey tabanca ile homojen olacak şekilde püskürterek kurutulur. (Adam, Roberts, 2007)
Zaffron ve Howard her ikisi de nitrik asit, hidroklorik asit v. b yerine demir kloridi kullanmışlar ve düşey tank kullanılması gerektiğini savunmuşlardır. Geleneksel yöntemlerde kullanılan potasyum hidroksit, sodyum hidroksit ve %50 amonyaklı su yerine, daha güvenli ve zararsız maddeler olan sodyum karbonatlı su, temizleme için kullanılan tiner, terebentin yerine bitkisel yağ kullanılmasını önermişlerdir. (Adam, Roberts, 2007)
1996 da Hollanda’lı Ad Stijman, gravür atölyelerinde asit buharı ve toz gibi zararlı (solununca tahriş eden) etkenlerin oluşumuna bitkisel temizleme malzemelerin (VAC) kullanılmasıyla engel olunacağı iddiasını ortaya attı.
1997 Edinburg’ta Friedler Kiekeben, asitli kazı üzerine bir makale yayınladı.
İskoçya’da Edingburg Baskı Ressamları workshopun da geliştirdiği aşındırıcıyı tanıttı.
Bu aşındırıcı demir klorite eklenmiş küçük oranda sitrik asitten oluşur. Sitrik asit, geleneksel yöntemlerde kullanılan hidroklorit asitin yaptığını yapar ve ondan daha güvenlidir. 2003’te Kieban iki yeni aşındırıcı solüsyon hakkında bilgi verdi. Çinko ve çelik için bakır klorite küçük oranda tuz karıştırılıyor. Çinko için 1 litre suya eşit miktarda bakır sülfat ve tuz çözeltisi, alüminyum için 70 gr bakır sülfat, 140 gr.
sodyum klorit 1 litre suda karıştırılıyor. (Adam, Roberts, 2007)
1998 de Fransız sanatçı Cedric Greeen, geliştirdiği Galv-Etch non-toksik gravür yöntemini açıkladı. Bu yöntemde plaka yüzeyinde çukurluklar elektrotlarla elde edildi.
Daha sonra aşındırıcı olarak, çinko, çelik ve alüminyum da kullanılacak, Bordeaux Etch geliştirdi. O çinko için 1 litre suya 250 gram bakır sülfat konsantresini önerdi.
Çelik ve aliminyum için eşit miktarlarda tuz ve bakır sülfat karışımını kullanmayı önerdi. (250 gr bakır sülfat ve 250 gr tuz 1 litre su). Green ayrıca metal yüzeyini kimyasal tepkimelerden korumak için VCA ile birlikte bir sistem geliştirdi. O beziryağı, keten tohumu yağı kaynaklı mürekkebi, vernik olarak kullandı. Temizleyici olarak VCA veya etenol %95 etil alkol tavsiye etti ve ellerimizi bu malzemelerle güvenle temizleyebileceğimizi söyledi. (Adam, Roberts, 2007)
BÖLÜM 2
NON-TOKSİK GRAVÜR TEKNİKLERİ
Gravür(gravure): Elle veya kimyasallarla kalıpların oyulmasına denir. Oyma baskı, çukur baskı diye de adlandırılır.
Geleneksel gravür tekniklerinden kuru kazıma ve mezotint gibi doğrudan oyma teknikleri görüntüyü oluşturmak için herhangi bir kimyasal malzemeye ihtiyaç duymaz, bu sebeple plakaları basmak için sadece su bazlı oyma mürekkebi kullanarak zehirli etkenler ortadan kaldırılabilir. Aynı durum su bazlı kabartma ve oyma mürekkeplerinin kullanılabileceği ağaç baskı, linolyum baskı gibi yüksek baskı teknikleri ve kolaj baskı (kollografi)için de geçerlidir.
Kimyasal işlem gerektiren geleneksel çukur baskı teknikleri, baskı tekniklerinde karşılaşılan en zehirli kimyasal ve malzemeleri kullanır ve bu sebeple zehirli olmayan uygulamalara kaymanın sağlık ve güvenlik açısından en faydalı olacağı alandır. Yeni teknolojilerde olduğu gibi burada da teknik ve kullanılan malzemeler sürekli değişim göstermektedir. Teknikleri denemek, geliştirmek ve bulgularını diğer meslektaşlarıyla paylaşmak baskı resimcinin doğasında vardır. Fakat bu tekniklerin içerisinde tek bir
‘doğru’ uygulama yolu var denilemez.
Gravür tekniklerini ikiye ayırabiliriz.
YÜKSEK BASKI (rölyefbaskı; taille depargne) ÇUKUR BASKI TEKNİKLERİ (taille-douce, intaglio )
YÜKSEK BASKI
Sanat eğitiminde gravür teknikleri içinde en çok kullanılan uygulanması kolay ve öğrencilerin sevdiği ve başarılı sonuçların alındığı yöntemdir. Plaka olarak, ağaç, linol, alçı v. b kullanılır. Siyah-beyaz ve renkli baskılar olarak tasarlanılıp sonuç alınabilir. Bu tekniklerde matbaa mürekkebi yerine Su bazlı yüksek baskı
mürekkepleri kullanılarak çalışma ortamı olarak daha zehirsiz ortamda yaratma imkanı vardır.
Yüksek Baskı bilinen en eski ve basit baskı resim tekniklerinden biridir. İlköğretimde yapılan patates baskılar, parmak baskılar bilinen en basit örneklerdir. Güzel sanatlar eğitiminde, linol ve ağaç plakalar bu teknik için tercih edilir. Sanat eğitiminde
gravürün en basit biçimi olan linol baskı tekniğiyle başlanmalıdır. Öğrencinin gravür oyma tekniğini, ifade olanaklarını öğrenebilmesi için, daha önce bu teknikle eserler üretmiş sanatçıların örneklerinden yararlanarak reprodüksiyon kolaj yaptırılması önerilir. Yine en basit yöntem olan siyah-beyaz kolaj tasarım yapılmalıdır.
TASARIM
Yüksek baskı tekniği ile gravür yapılacaksa tasarım, lekesel, ayrıntılardan arınmış, farklı büyüklükte parçalar ve değişik kalınlıkta beyaz çizgileri içermelidir. Kullanılacak kalıp lifli bir ağaçsa lifler yönünde tasarım yapılmalıdır. En basit yöntem beyaz çizgi yöntemidir. Desen kalıp üzerinde beyaz çizgilerle oluşturulur. Siyah çizgi yöntemi en çok tercih edilen ve yapılan yöntemdir. Bu yöntemle daha profesyonel ve etkili eserler üretilebilir. Bunların dışında çizgi efektleriyle, oyma biçimleriyle değişik etkili alanlar elde etmek mümkündür.
TASARIMIN KALIBA AKTARILMASI
Yapılan desenin veya tasarımın plakaya aktarılmasının birçok yöntemi vardır.
Çağdaş baskı resim sanatçıları direk plakaya deseni çizebildiği ve kontrol için kalıbı renklendirdiği gibi, eğitimde transfer yöntemi daha çok tercih edilir. Transfer için pek çok yöntem vardır. Tasarımın ters görüntüsü kalıba aktarılmalıdır. Yapılan tasarım karbon kâğıdıyla kalıba aktarılabilir. Fakat bunda tasarımın desenin ters imgesini (miror fotokopisini) aktarmak gerekir. Baskısı alınırken düz çıkması için. En kolay yol fotokopiyle transfer yöntemidir. Bunun sakıncalı yönü fotokopinin boyasının
çözülebilmesi için kullanılan kimyasalların zararlı etkilerinin olmasıdır. Fotokopi yöntemiyle transferde çözücülerin yanında ısıdan da yararlanılabilir. Transfer için oyulması yapılacak desenin fotokopisi çekilir. Fotokopinin görüntülü yüzeyi plaka yüzeyiyle üst üste gelecek şekilde çakıştırılır ve arkadan yüksek kuru ısı tercihen ütüyle arkada ütülenir ve ısı fotokopinin tonerini eriterek, mürekkebin kalıbın yüzeyine yapışmasını sağlar. Diğer bir yöntemde boya çözücü olarak aseton veya selülozik tiner kullanılmasıdır. En pratiği fotokopisi çekilen tasarımı, plaka yüzeyiyle üst üste gelecek şekilde yerleştirilir ve arkadan selülozik tiner ile çok az ıslatılmış üstüpüyle silinir ve presten geçirilerek elde edilir. Fakat selülozik tiner çok zehirli ve beyin
hücrelerine direk zarar verdiği için tercih edilmemelidir. Sanat eğitiminde mümkün olduğunca zehirsiz kimyasallar kullanılmalı veya en aza indirgenmelidir.
ÖZET
Tasarım veya desen direk kalıp üzerine çizilebilir.
Tasarım veya desenin tersten fotokopisi karbon kâğıdıyla kalıp üzerine geçirilir.
Kalıp ve tasarım fotokopisi yüz yüze konur ve arkadan yüksek kuru ısıyla ütüyle ütülenir.
Kalıp ve tasarım fotokopisi yüz yüze konur ve arkadan çözücü kimyasalla (aseton, selülozik tiner, xylene ve daha güvenli narenciye bazlı çözücü citrus ) ıslatılmış bezle silinir ve presten geçirilir.
KALIBIN OYULMASI
Yüksek baskı tekniğinde, plakaya aktarılan tasarımlarda beyaz olan yerler oyulur.
Siyah olan yerler yüksekte kalır. Geniş beyaz alanlar için farklı genişlikteki U biçimli oyma uçları kullanılır. Beyaz çizgiler için V uçlu oyma bıçakları kullanılmalıdır. Geniş beyaz alanlar daha derin oyulmalıdır. Derin oyulmazsa, yer yer siyah mürekkebi alır ve tasarımda olmayan lekeler karşımıza çıkabilir.
Lifli bir ağaçsa lifler yönünde oyma yapılmalıdır. Ayrıca lifler düz uçlu oyma bıçağı ile önce tasarıma uygun kesilmeli daha sonra oyma işlemine geçilmelidir. Lifler
kesilmeden oyulursa lif kalıp boyunca kalkabilir ve kalıbımızda tasarımın bozulmasına, istenmeyen beyazlığa sebep olabilir.
Oyma işlemi yaparken ellerimizin konumu ve yönü çok önemlidir. Oyma bıçağını tutan oymayı yapacağımız el önde, diğer el arkada plakayı sabitleyecek şekilde tutulmalıdır. Oymayı yapmayan el yanlışlıkla öne gelirse, oyma işlemi esnasında kesilebilir. Yüksek baskı tekniği uygulanırken en çok kazaların olduğu bölüm burasıdır. O nedenle yorgunken hastayken kalıp oyulmamalıdır. Oyma işlemi yaparken her zaman dikkatli ve tetikte olmamız gerekir.
Freze gibi makineler de oyma için kullanılabilir. Bu makinelerle yapılan oymalar çok daha grafikseldir.
YÜKSEK BASKI TEKNİKLERİ
AĞAÇ GRAVÜR (xylogrofie)
Bilinen en eski baskı tekniğidir. En büyük önemini 15. ve 16. Yüzyılda kazanmıştır.
Daha sonra önemini bakır plaka asitle kazımaya bırakmıştır. Yüzyıl başında
Ekpresyonistler, Vallaton, Munch tarafından yeniden keşfedilmiştir. Ağaç baskı resminde, Alman sanatçıların en bireysel, kendine özgü eserleri olan diğer bir sanatçıda Kathe Kollwitz’tir. Ağaç baskılarının çoğu 1919 tarihlidir. Beyaz çizgi yöntemiyle verilen en iyi örneklerdendir. Kollwitz, emekçi sınıfının çilelerini, yaşamını, yoksulluk ve açlıkla yüz yüze kalmış bireylerin sıkıntılarını eserlerine konu edinmiş.
Ağaç baskılarında, siyah alanları geniş tutmuş ve çok az beyazla konunun dramatikliğini izleyiciye göstermiştir.
RENKLİ AĞAÇ GRAVÜR
Her renk için birer kalıp hazırlanır. Bu kalıplar açık renkten başlayarak sırasıyla en koyuya doğru basılır. Son olarak baskısı alınacak kalıp ise kompozisyonun
konturlarını, desenini taşıyan kalıptır. Aşamalı renkli baskı tekniği ile de renkli ağaç gravür yapılabilir.
LİNOGRAVÜR
Linolyum, trafik bantları ve yer muşambaları üzerine yapılabilir. Linolyum ilk defa 1860 yılında Frederek Walton tarafından çağdaş üretime geçirilmiştir. Çağdaş, işlenmesi kolay ve her türlü oyma, kazıma, çeşitli sert nesneleri yapılandırma açısından uygun bir malzemedir.
Bunun dışında ısıtılıp yumuşatılarak şablon çıkarılabilir ve her parçaya ayrı renk vererek tek plakaya çok renkli baskı alma kolaylığı sağlar. Ayrıca linolyum, asitle de işlem yapmak için olanak sunar.
KALBURLAMA GRAVÜR
1430 ile 1490 arasında ağaç oymanın değişik bir şekli olarak ortaya çıkmıştır. Ağaç, linol ya da metal plakalar üzerine uygulanır. Yüzey çok sayıda noktalarla (deliklerle) doldurulur. Deliklerin sık veya seyrek oluşuyla, koyu ve açık alanlar elde edilir.
METAL PLAKALARA ASİTLE YÜKSEK KAZI (tipografi klişesi)
Temizlenmiş bir plakanın yüzeyine asitten koruyucu bir vernikle desen çizilir ve asit işlemine konur. Vernikli alanlar asitten etkilenmediği için tümsekte kalır, diğer alanlar ise derinleşir. Sonuçta ağaç ve linol gravüre benzer rölyefli bir yapı ortaya çıkar.
RENKLİ YÜKSEK BASKI
Yüksek Baskıda renkli baskılar almak için farklı birkaç yöntem varsa da eğitimde en çok kullanılan aşamalı renkli yüksek baskı ve şablon baskıdır. Renkli hazırlanan
tasarıma göre hangi teknik uygulanacağına karar verilir. Ya da uygulanacak tekniğe göre tasarım yapılır.
AŞAMALI RENKLİ YÜKSEK BASKI
Bu teknikle hem linol hem de ağaç kalıpla renkli baskı yapılabilir. Açıktan koyu renge doğru, oyma ve baskı işlemleri yapılır. İlk önce tasarımdaki beyaz yerler plakadan oyulur. Baskı alınacak kâğıt boyutunda altlık hazırlanır. Not: Altlık iki mukavva ile hazırlanması önerilir. Alttaki mukavvanın aynı kalır üstteki mukavvanın ortası kalıp boyutunda çıkarılır ve sağ ve üst bölümü çıkarılır. Sol ve alt bölümü alttaki
mukavvaya yapıştırılır. Üst üste aynı kâğıda farklı renkler basacağımız için plakanın kayması ancak bu şekilde engellenir. Tasarımdaki en açık renk hazırlanır ve kalıp üzerine el merdanesi ile sürülür. Kalıp mukavvadan hazırlanmış kalıp üzerine yerleştirilir. Ne kadar sayıda baskı alınacaksa açık renk o kadar basılır ve her baskı için kalıba renk yeniden sürülür. Daha sonra tarsımdaki açık renkler oyulur. Orta ton renk hazırlanır. Kalıba el merdanesi ile orta ton renk sürülür. Açık rengi bastığımız kâğıtlara orta ton basılır. Bu işlem son koyu renk basılana kadar devam eder.
ŞABLON BASKI
Tasarımda renkler ayrı kompoze edilmişse şablon baskı tercih edilir. Ama iç içe geçmiş resimsel renkler varsa aşamalı renkli baskı yöntemi yapılmalıdır. Şablon baskı yöntemi, linol kalıplar için daha uygundur. Bu teknikte renk alanları kalıptan kesilerek çıkartılır. (Linol kalıp ısıtılırsa kesilmesi daha kolaydır. ) bu parçalara uygun renk verilir ve ana kalıba yerleştirilerek baskısı alınır.
BÖLÜM 3
ÇUKUR BASKI ( INTAGLIO, TAILLE-DOUCE )
Ağaç üzerine yapılan gravürün tam tersidir. Burada bütün işlemler çukurdan baskı almak için yapılmaktadır. İstenen açıklık ve koyuluklara göre plakada yüzey ve çukurlar oluşturulur. Kimyasal işlem gerektirmeyen teknikler ve kimyasal işlem gerektiren teknikler olmak üzere iki gruba ayrılabilir.
PLAKALARIN HAZIRLANMASI
Çukur baskı için kullanılacak metaller günümüzde hazır olarak satıldığı gibi ticari olarak satılanlarda kullanılabilmektedir. Sanat eğitiminde çukur baskı için genelde
çinko ve bakır plaka kullanılmaktadır. Birçok ülke uzun zamandır süren bir çinko gravür geleneğine sahiptir. Türkiye’de daha çok çinkonun tercih edildiği
görülmektedir. Bu, çinkonun gravür baskı için bakırla karşılaştırıldığında çok daha yumuşak ve düşük değerli olması sebebiyle şaşırtıcı bir durumdur. Bunun sonucu olarak bu gravürler bakırdaki kadar temiz ve net olmaz.
Baskı resim yapan bazı kimseler estetik nedenlerden ötürü çinkoyu tercih etmektedirler. 1-1, 5mm kalınlıktaki metal levhalar çukur baskı için en uygun kalınlıktadır. Kalıbın öncelikle üzerinde işlem yapılmaya hazırlanması gereklidir.
Klişeciler için temizlenmiş ve kullanıma hazır olarak satılanlar çinko levhalar çok pahalı olduğu için ticari olarak satılanlar alınıp atölye ortamında pahlanıp
temizlenmektedir. Metal levhanın kenarları eğ veya el matkabı ile 45 derece eğimli olacak şekilde pahlanmalıdır. Köşeler ise yuvarlatılmalıdır. Daha sonra çok ince 0 numara su zımparası ile metalin yüzeyi iyice zımparalanarak temizlenir ve parlatılır.
Bu işlem akan suyun altında, ya da zımparalama aralarında sudan geçirilerek kontrol ederek yapılmalıdır. Bunun yanında plaka yüzeyine üstübeç sürülerek keçe ile
ovalanırsa levha üzerindeki yağ yok edilebilir. Fakat eğitimde daha pratik olan o numara zımpara tercih edilmektedir.
KİMYASAL İŞLEM GEREKTİRMEYEN ÇUKUR BASKI TEKNİKLERİ
Temizlenmiş plaka yüzeyine doğrudan oyma ve kazıma yöntemleri ile çalışılır. Bu tekniklerin uygulanmasında çeşitli metaller kullanılır. Bakır, çinko, pirinç, alüminyum, çelik vb. gibi çeşitli plastik plakalarda bu amaçla kullanılabilir.
KURU KAZI (DRYPOINT)
Metal levhalar üzerine desenin direkt olarak sivri uç (tığ uç) ile çizilmesidir. Çizginin derinliğine göre çukurlar mürekkep alır. Çizgi ne kadar derin ise siyah, yüzeysel ise de gri tonlu çizgi elde edilir. Kimyasal işlem gerektirmeyen tekniklerin en basitidir ve sanat eğitiminin her aşamasında kolaylıkla uygulanabilir. Sivri uç olarak elmas veya çelik uç tercih edilmelidir. Oyulan çizgilerin kenarlarında metalin yırtılması sonucu meydana gelen çapaklar, çizgiye kadifemsi bir yumuşaklık kazandırır. Gerekirse çapakların bir kısmı sıyırıcıyla alınabilir. Kazıma işleminden sonra kalıba çukurlardaki çizgilerin alacağı şekilde mürekkep verilir, sonra da tüm plakanın yüzeyi hafifçe silinir.
Çizgiler derinliğine göre az ya da çok mürekkep tutar; yüzeyler ise mürekkepten arınır ve resimsel imaj netleşir. Bundan sonra önceden ıslatılmış bir gravür kâğıdına presten geçirilerek baskısı alınır. Asitle oymanın yanında kuru uç pek gözde
olmamıştır. Rembrant, kuru uçtan sık sık asitle oyma tekniği ile yaptığı Kuru kazıma için kullanılacak en ideal araç elmas uçlu kuru kazıma iğnesidir. Öte yandan çelik uçlar da işe yarar ve çizici ya da çivi çakma aracı gibi diğer çelik kalemlerle de doğaçlama uygulamalar yapılabilir.
Özellikle büyük plakalar üzerinde güzel efektler oluşturmak için Dremel ya da diğer motorlu kalemlere benzer elektrikli gravür araçları kullanılabilir.
Metalden başka plastik hatta karton gibi yüzeyler de kullanılabilir. Ne var ki çizginin kalınlık ve tonalitesi daha ziyade çapakları çıkaran kesiğin açısıyla kontrol edildiği için iyi çapak vermezler.
İstisnalar olmasına rağmen kuru kazıma genellikle tek başına kullanılmaktan ziyade diğer oyma teknikleri, özellikle de dağlama tekniğiyle birlikte görülür ve atölye
sınırlarının dışında gözlem çalışması için doğrudan bir işlem olarak kullanılabilme esnekliğine sahiptir. Çalışmalarında rötuş yapmak için yararlanmıştır. Kuru kazıma kalıplarının ömrü kısadır. Basıldıkça (kalıptan baskı aldıkça), çizgilerin kenarlarındaki çapaklar yassılaşır ve kalıp giderek daha az mürekkep alır. Birinci baskı ile sonuncu baskı arasında baskı kalitesi açısında belirgin farklar oluşur.
BURENLE OYMA (ENGRAVİNG- BURİN)
Levhaya bürenle çalışılır. Oyulan çizgiler "V" biçiminde, kenarları çapaksız ve nettir.
Oyma süresinde oluşan çapakları temizlemek gerekir. En kalından en inceye kadar farklı çizgiler elde edilebilir. Kullanılan bürenlere ‘hakkâk kalemi’ ya da ‘oymacı kalemi’ olarak ta adlandırılır. Bunlar kare ya da baklava şeklindedir. Kare kıvrımlı, eğri çizgiler içini elmas ise derin veya daha ince çizgiler için kullanılır. Çinko da kullanılmasına rağmen gravür için en ideal malzeme bakırdır. Bir çizgi kazımaya başlamak için hakkâk kaleminin tutamağını uç ve metali birleştirmek için önce yukarı kaldırın, daha sonra açıyı azaltın ve bir yandan açıyı daha azaltıp bir yandan da kalemi yavaşça ileri itin.
Çoklu tonlama yapabilen bir uzman kalemi kullanarak çizgi serileri, çapraz taramalar ve tonlamalar, özel olarak şekillendirilmiş aşağı doğru eğimli bir bıçağa sahip
noktalama aracını kullanarak ise nokta efektleri eklenebilir.
Martin Schongauer
SiYAH TARZ (MEZZOTINT) (maniere noire, mezzotinto
)Metal plakanın tüm yüzeyi bercan (beşik) denen dişleri sivri bir bıçakla işlenir. Aynı işlem her yönde( yatay, dikey, çapraz) tekrarlanır. Böylece plakanın yüzeyi tümsek ve çukurlarla kaplanır. Böyle pürtüklü yüzeyden mürekkep verilip baskı alınırsa,
pürüzsüz, kadifemsi bir görüntü veren siyah renkli bir yüzey elde edilir. Çeşitli aletlerle kazıma, ezme ve parlatma yoluyla farklı değerlerde siyah, gri ve beyaz alanlar kazanılır.
KARBORUNDUM
Zımpara tozu ya da silisyum karbür çeşitli derecelerde veya kum ebatlarında
aşındırıcı bir tozdur. Kolâj baskıda kullanıldığında zımpara, zengin siyah tonda (ya da renkli), yoğun, sert alanlar yaratır. İki şekilde uygulanabilir: PVA ya da bağlayıcı bir araç sürülmüş bir desen üzerine serpiştirilerek ya da bağlayıcı bir araçla karıştırılıp macun haline getirilip plakanın üzerine sürülerek. Zımparaya çok fazla bağlayıcı karıştırmamaya dikkat etmelisiniz aksi takdirde çok fazla pürüzsüz hale gelecek ve mürekkebi tutmayacaktır.
Zımpara tozu plakaya yapıştırıldığında, baskıdan önce ince bir kat bağlayıcı ile sabitlenmelidir fakat eğer zımpara macunu kullanıldıysa ekstra bir sabitlemeye gerek yoktur. Farklı ebatta tanecikler birbirinden belli belirsiz farklı etkiler verecektir. Fakat iyi ve yoğun baskılar için 120 her yönüyle ideal bir tanecik ebadıdır.
Kum da zımparayla aynı şekilde kullanılabilir. Fakat plakada herhangi bir sivri parçacık bırakmamaya dikkat edilmelidir. Kesilmiş zımpara kâğıdı da tonlu alanlar yaratmaya faydalı olur.
FOTOGRAFİK METOT
Geleneksel foto-gravüre alternatif olarak kullanılabilecek, daha güvenli ve kimyasal olmayan fotoğraf tekniklerine imkân veren çok sayıda baskı metodu mevcuttur. Colin Gale’nin Etching and Photopolymer Techniques (Gravür ve Fotopolimer Teknikleri) gibi bu metotları derinlemesine ele alan uzmanlara yönelik kılavuzlar bulunabilir.
Fotoğrafik çalışma için iki temel seçenek vardır: Fotopolimer film ve fotopolimer plaka. İkisi de mor ötesi (UV) ışığa duyarlı yüzeylere dayalıdır.
Her iki sistemin kökeni de endüstriyel baskıya dayanır ve sanatçılar tarafından güzel sanat baskılarında kullanılmak üzere uyarlanmışlardır. Fotopolimer filmler örneğin bakır plaka gibi bir alt tabakaya lamine edilir; görüntü asetat üzerinde oluşturulur, plakanın üzerine yerleştirilir ve mor ötesi ışığa maruz bırakılır. Filmin görüntü tarafından bloke edilmiş ışık görmeyen alanları, filmin üzerinde kazınmış çizgiler bırakarak silinir. Bu ayrıca görüntüyü bakır bir plaka üzerine kazımak, dolayısıyla da
aynı baskı üzerinde hem fotoğrafik hem de elle yapılan çizgileri kombine etmeyi sağlamak için bir dayanak olarak da kullanılabilir.
Solar plaka baskısı fotopolimer filme çok benzer fakat solar plakada görüntü suyla silinir. Dan Welden çizilmiş ya da bilgisayarda işlenmiş fotoğrafik imajların polimer plakaya transfer edilmesine ve oyma veya kabartma formda basılmasına olanak sağlayan solar plaka tekniğinin öncüsü olmuştur. Çizilmiş desenin diğer gravür
tekniklerinde olduğu gibi tersine çevrilmesine gerek yoktur ve plakalar güneş ışığında pozlanabilir. Welden’in Pauline Muir ile birlikte yazdığı Printmking in the Sun
(Güneşte Baskı Yapmak) adlı kitap tekniği bütünüyle anlatmaktadır.
Juan, Fotopolimer Baskı, 2011 Heiko Helms, Fotopolimer Baskı, 2011
KİMYASAL İŞLEM GEREKTİREN ÇUKUR BASKI TEKNİKLER
AŞINDIRMALI KAZI (EAU FORTE, ETCHİNG)
Çizgilerin çok daha özgür ve kolaylıkla çizilmesine olanak sağlayan aşındırıcılı oyma, bir röprodüksiyon yöntemi olarak ilk kez 1513’te ortaya çıkmıştır. Yüzeyi temizlenmiş bir plaka, aside dayanıklı sert bir vernikle kaplanır. Kuruduktan sonra bu vernik üzerine kazıyarak desen oluşturulur. Çizilen yerlerde astarın tamamen yırtılması, çizginin altında metalin görünmesi gerekir. Plaka, arkası alkol verniğiyle kapatıldıktan sonra, asit küvetine bırakılır. Çizilen desen asitin aşındırması sonucu derinleşmeye başlar. Çizgilerde oluşan derinlik, plakanın asitte kalma süresine bağlıdır. Bu süre içinde plakayı çıkarıp kontrol etmek gerekir.
SIVI SERT ZEMİN (LİKİT HARD GROUND)
Bu Teknik için akrilik yüzey cilası kullanıyoruz. Johnson akrilik yüzey cilası oldukça güçlü, çabuk kuruyan, yıkanabilir ve plaka yüzeyindeyken baskı da alınabilir
özelliktedir. Bu akrilik yüzey koruyucuyla, geleneksel yöntemlerdeki vernikler gibi çalışılabilir. Temizlenmiş metal plaka yüzeyine yer cilası dökülür. Alta küvet olursa arta kalan cila tekrar kullanılabilir ve küvet su ile yıkanmalıdır. Cila kalıp üzerine her tarafa yayılır. Gazete kâğıdı üzerine 45 derece eğimle konarak kenarlarda biriken cila aldırılır. Daha sonra kurutma kabininde 10’ bekletilir. Kalıp üzerindeki cila kuruduktan sonra çalışmaya uygun hale gelir. Likit akrilik yüzey şeffaf olur. Geleneksel
yöntemlerdeki gibi siyah yüzey istersek sulandırılmış guaj boya ile kalıp yüzeyini boyarız. Siyah yüzey öğrencinin ve sanatçının kalıp üzerindeki çizimini daha rahat görmesini ve kontrol etmesini sağlar. Kalıbı çukur baskı için demir klorit banyosuna yatırmadan önce kalıp üzerindeki renkli guaş boyayı ılık su ve sünger yardımıyla çıkarmamız gerekir. Bu işlem hem aşındırıcı kimyasalın kirlenmesine ve istenmeyen reaksiyona engel olur. Akrilik likit yüzey hafif sodalı solüsyon ve su ile yıkanır.
Bu teknikle direk lift yüzey çeşitleri gibi, kalıp yüzeyindeki belli alanlarda açmalarda yapılabilir. Bu alanlar daha sonra aşındırıcı kimyasala bırakılırsa parça aşındırma ya da leke baskı etkisi verebilir.
SIVI ZEMİN (LİKİT GROUND)
1- Metal levhayı foto-küvetin üstünde tutun. Eldiven kullanarak akrilik yüzey cilasını levhanın üzerine dökün.
2- Cilanın metal yüzeyde çabucak dağılmasını sağlayın ve Gazete kağıdı üzerine dikey koyup kenarlarındaki fazla cilanın akmasını sağlayın.
3- Levhayı bir kaç dakika gazete üzerinde bırakın.
4- Gazete üzerinde bir kaç dakika bekletildikten sonra sertleşmişi için kurutma kabininde yaklaşık 10' bekletin.
5- Daha önce kullanılmış levha ise bu işlemleri tekrarlamak gereklidir. Eğer kullanılmamış ise üzerinde çalışmaya uygun hale gelmiştir.
6- Siyah zemin istiyorsak levha yüzeyine sulandırılmış siyah guaş boya sürülür veya sprey tabanca ile püskürtülerek kaplanır. 1 ölçü guaş, 1 ölçü saf su ile karıştırılır.
Sprey için 2-3 ölçü su ile karıştırılır.
7- Boyanan levha bir kaç dakika kurutma kabininde kurumaya bırakılır.
8- Siyah zemin, aşındırıcı solüsyona konmadan önce ılık su ve sünger yardımıyla levha üzerinden kaldırılır. Bunun nedeni demir klotritli aşındırıcı karışımı kirletmemesi ve yapısını bozmaması için.
MATERYALLER
johson klear Polish, Future Floor Polish veya Z- Acryl Hard Ground Siyah Guaş boya
Saf su
Stop-out, Golden Akrilic Stop out Vernish
FIRÇA İLE SÜRÜLEN SERT ZEMİN (HARD GROUND)
1- Metal Levha temizlenir. Yüzeyindeki yağlı kısım 400 numara su zımparası, daha sonra süngerle temizlenir.
2- Az miktarda akrilik koruyucu astarı (Lascaux resist) temiz bir bardağa boşalt ve fırça ile levha üzerine sürün. Kalan astarı geri şişesine koyun.
3- Levhanın boyunca hafif dokunuşlarla fırça izi kalmayacak şekilde sürün. Kenarlara kadar fırça vuruşlarını uzatın. Koruyucu astarın levha üzerinde ve kenarlarda
birikmesine izin vermeyin.
4- Bir kaç dakika oda ısısında levhayı bırakın. Daha sonra kurutma kabinine koyarak yaklaşık 10' bekleyin ve sertleşmesine izin verin.
5- Daha önce kullanılmış plakaysa üstteki işlemleri yeniden yapın. Kullanılmamışsa levha çalışmaya hazırdır.
6- Siyah zemin istiyorsak levha yüzeyine sulandırılmış siyah guaş boya sürülür veya sprey tabanca ile püskürtülerek kaplanır. 1 ölçü guaş, 1 ölçü saf su ile karıştırılır.
Sprey için 2-3 ölçü su ile karıştırılır.
7- Boyanan levha bir kaç dakika kurutma kabininde kurumaya bırakılır.
8- Siyah zemin, aşındırıcı solüsyona konmadan önce ılık su ve sünger yardımıyla levha üzerinden kaldırılır. Bunun nedeni demir kloritli aşındırıcı karışımı kirletmemesi ve yapısını bozmaması için.
MATERYALLER
Hard Ground (Sert zemin)- Lascaux Hard Resist Siyah Guaş
Saf su
Temizleme için- Lascaux remover of Mystrol Stop-out: aşındırmayı durdurmak için
NOT: Kullanmadan önce Lascaux Hard Resist şişesini çalkalayın. Kullanılan fırça sert ve kaba olmamalıdır. 5 cmlik sentetik fırça kullanın. Fırçayı levha üzerine
sürmeden önce temiz olup olmadığını kontrol edin. Sert koruyucu astar çabuk kurur.
Birkaç dakikada levha üzerine desen çizmeye başlayabiliriz. Levha üzerine sürülen koruyucu astar çok inceyse fırça ve sabunlu su ile yıkanabilir.
MERDANE İLE YUMUŞAK ZEMİN (SOFT GROUND)
Metal levha üzerine yumuşak koruyucu astar sürmek, değişik nesnelerin dokularını levha üzerine yapılandırılmasına olanak sağlar. Bu dokular tasarımda farklı plastik etkiler oluşturmada kullanılabilir. Akrilik bazlı hazırlanan astar, hem yumuşak hem de sert koruyucu astar olarak kullanılabilir.
MATERYALLER
Su bazlı yüksek blok baskı mürekkebi (Graphic Chemical ater Based Ink- Crimson Red no. 1661)
Binder: lascaux 2060 transparentlack veya Golden GAC 200 Su bazlı ipek baskı pastası
Stop- out Saf su ÖZET
1- 2 ölçü su bazlı yüksek baskı mürekkebi ve 1ölçü binder cam masa üzerinde karıştırılır. Alternatif olarak 1 ölçü binder + 1 ölçü su bazlı ipek baskı pastası+ 3 ölçü yüksek baskı mürekkebi karıştırılır.
2- cam üzerinde spatulla mürekkep yayılır. El merdanesinin her tarafı bu karışım mürekkepten ne çok fazla nede çok az ve eşit alacak şekilde ileri-geri hereketlerle mürekkeplenir. Kalın boya iyce inceltilir. Bakır levha üzerine çok ince ve her tarafa çok ince bir şekilde yayılır. Yarı saydam görünümlü bir yüzey elde edilir.
3- levha oda ısısında 10-15 dakika bırakılır ve yumuşak koruyucu astar hazırdır.
Levha üzerine değişik materyaller koyarak presten geçirerek dokular elde edebiliriz.
4-Kalıp üzerinde çalışmayı bitirince kurutma kabininde 20' bırakarak kurumasını sağlarız.
5-Eğer sert koruyucu astar istiyorsak 20' kurutma kabininde bırakarak elde edebiliriz.
YUMUŞAK ZEMİNDE (SOFT GROUND) DESEN ve DOKUSAL ETKİLER DESEN:
1- Desen bu astar için, mürekkebi emen yumuşak kağıt tabakası üzerine yapılmalıdır.
Desene başlamadan önce levha oda ısısında 5-10' bekletilmelidir.
2- Saf suya batırılmış kulak çubuğuyla desen direkt astar üzerine de yapılabilir.
Çeşitli ve değişik çizgi uygulamaları levha üzerine yapılabilir.
3- 20' Kurutma Kabininde bekletilen levha sertleşir ve başka çalışmalara olanak sağlar ve hemen aşındırma işlemi yapılabilir.
NOT: yapacağınız sanatsal çalışma uzun zaman alacaksa eğer uygun astar karışımı 1 ölçü binder + 1 ölçü su bazlı ipek baskı pastası+ 3 ölçü yüksek baskı mürekkebidir.
Ya da yavaş kuruyan yumuşak koruyucu astar hazırlanmalıdır.
DOKUSAL ETKİLER:
1- Yumuşak koruyuculu astar sürülmüş levhayı, üzerinde altlık(temiz kağıt) olan pres tablasına yerleştirin. Dokusu çıkabilecek değişik ve çeşitli nesneleri (tel ızgara, dokulu kumaş, yaprak v. b) levhanın üzerine yerleştirin.
2- Plastik şeffaf folyo üzerini salata yağı ile her tarafı eşit olacak şekilde kaplayın.
Folyo yerine yağlı kâğıt veya aydıngerde kullanılabilir. Yağlı yüzey, levha ve
nesnelerin yüzeyine gelecek şekilde yerleştirin. Son olarak tüm bu nesne ve levhayı kapatacak şekilde mukkava ile örtün.
3- Kalıbı presten geçirin.
4- İlk önce mukavvayı kaldırın. Daha sonra dikkatli bir şekilde plastiği kaldırın. Şayet folya mürekkebe yapıştıysa yeterince yağlanmadığını gösterir.
5- Son olarak nesneleri yavaşça kaldırın.
6- Yüzeyin sertleşmesi için 20' kurutma kabininde bekletin. Yumuşak koruyucu astar, sert astara dönüşür. Üzerinde tekrar çalışılabilir veya aşındırıcı solüsyona konulur.
MERDANE İLE SERT ZEMİN (HARD GROUND)
1- 2 ölçü su bazlı yüksek baskı mürekkebi ve 1ölçü binder cam masa üzerinde karıştırılır.
2- Cam üzerinde spatulla mürekkep yayılır. El merdanesinin her tarafı bu karışım mürekkepten ne çok fazla nede çok az ve eşit alacak şekilde ileri-geri hareketlerle mürekkeplenir. Kalın boya iyice inceltilir. Bakır levha üzerine çok ince ve her tarafa çok ince bir şekilde yayılır. Yarı saydam görünümlü bir yüzey elde edilir.
3- Mürekkeplenen levha20' kurutma kabininde bekletilir ve sert koruyucu astar formuna döner.
LEKE BASKI (AQUATINTA)
Lekesel gri, siyah değerler elde etmek için kullanılan bir gravür tekniğidir. Plakanın yüzeyine, elle ya da reçine dolabında, reçine ya da asfalt tozu serpiştirilir. Reçinelerin eriyip yapışabilmesi için plaka ısıtılır. Beyaz kalması düşünülen alanlar önceden vernikle kapatılıp asit işlemine konur. Asit, reçine tanecikleri arasındaki boşlukları kemirerek derinleştirir. Asitte kalma süresine göre binlerce noktalardan oluşan açık, koyu, gri alanlar elde edilir.
BİRDEN FAZLA KALIPLA YAPILAN RENKLİ BASKILAR
Her renk için ayrı plakalar oluşturulur. Önce en açık rengin kalıbı, ardından diğer renk kalıpları basılarak renkli intaglio baskısı elde edilir.
TEK KALIPLA RENKLİ BASKI
Derin oyma ve diğer çukur baskı (intaglio) teknikleri ile oluşturulan bir kalıba birden fazla renk yapılandırmak mümkündür. Kalıbın rölyefli yapısı ve mürekkeplerin farklı yağ oranlarından kaynaklanan birbirleriyle karışmazlığı sonucundan yararlanılarak aynı kalıbın farklı bölümlerine farklı renkler verilebilir.
BÖLÜM 4
ETCHİNG (AŞINDIRMA, OYMA, İNDİRGEME)
Rembrandt'dan bu yana baskı ressamları levhayı oyma, aşındırma için nitrik asit ve dutch mordants kullanıyorlardı. Bu yüzyılın başında demir kloridinde aynı amaçla kullanılabileceği görüldü. 1980'lerde elektronik endüstrisinde katı çevre koruma gelene kadar nitrik asit demir klorid ile tamamen yer değiştirmişti. Demir klorid bir tuzdur. Doğru kullanıldığında nitrik asit benzeri görev yapar ve sağlık çevre için oldukça güvenlidir.
Birçok baskı atölyesinde halen nitrik asit kullanılmaktadır. Nedeni ise demir kloridin çok yavaş aşındırma yapması ve yaparken tortu bırakmasıdır. Bu nedenle levhaları yatay değil dikey aşındırma yaparsak, tortu oluşumu dikey tankın dibinde birikir.
Bu gibi asitlerin alternafleri kullanıldığında sağlık ve çevrenin her ikisi de olumlu yönde etkilenir. Birçok baskı atölyesi asitle aşındırmayı bırakmasına rağmen atölyelerden bazıları demir kloridi kullansa da yanlış kullanmaktadır. Demir kloridin toksik duman üretmediğini ve bu arada gaz maskesi gerektirmediği zannedilir oysa bu doğru değildir. Havalandırmanın iyi olduğu ortamlarda çalışılmalıdır. Demir kloridin üreticilerinden, likit (sıvı) formu satın alınmalıdır. Ne yazık ki baskı ressamları,
oldukça sık demir klorid kristallerini sanatçı tedarik dükkânlarından alır ve suda çözmeye çalışırlar. Demir klorid su ile beraber karıştırıldığında oldukça tehlikeli klorin dumanı çıkarır.
Kristalin suda çözünmesi oldukça basit olmakla birlikte sağlık için çok tehlikelidir.
Şayet bu süreç kesinlikle gerekli ise bunu açık havada ve koruma gözlüğü, gaz maskesi ve uzun plastik eldiven güvenlik önlemi olarak gereklidir. Aşındırmada en iyi sonucu alabilmek için 1 kg demir klorid kristali 2, 5 lt su ile çözünmelidir. Eğer likidi bulanık ve paslı bir görünümde bırakır isek kesinlikle aşındırma sürecinde nitrik asitin güvenilir alternatifi olmayacaktır.
DEMİR KLORİDDE BAKIRI AŞINDIRMA
Bakır levha dikey olarak 45-47 bome demir kloridli su ile karıştırılmış sitrik asit karışımında bekletilir. Likid demir klorür III ucuz, uzun süre kullanılabilecek bir kimyasal olup, üreticilerinden temin edilebilir. Tankta dikey olarak aşındırma yapılacağında demir kloridin likid formunu kullanmamız gerekir. Plakanın arkası paket bandı ile kapatıyor, plakanın ortasından bant tanka ulaşacak büyüklükte
uzatılarak katlanıyor ve elle tutarak tank içerisine koyuyoruz ve bandı tankın kenarına mandallıyoruz.
Tank kullanılmadığı zaman kapağının kapatılması gerekir. Tank, pompa, tüp ve hava taşına uygun hale getirilebilir. Aşındırma yapıldığında pompanın düğmesine basılarak tortular çözülebilir. Aşındırma için hazırlanan ve uzun süre kullanılmayan solüsyonun aşındırma özelliği zamanla azalacaktır. Bu solüsyonu bakırı aşındırma yapmadan önce keskinleştirmek için demir klorid ekleyerek beslemek gerekir. Demir klorid bozulduğunda çevre güvenlik kurallarına uygun olarak atılmalıdır. Tankı boşaltmanın en güvenli ve kolay yöntemi akvaryum pompası kullanımıdır.
AÇIK KÜVETTE OYMA
Açık küvette aşındırma için Edinburg etch. Kullanmak gerekir. Bu teknik Friedhard Kiekeben tarafından Edinburd'da keşfedilmiştir. Demir kloride sitrik asit tozu ve su karışımından oluşur. Edinburg aşındırıcı saf demir kloride göre daha etkindir. Sitrik asit eklemenin diğer bir işlevi oyma sürecinde saf demir kloridin içinde meydana gelen atıklar (bunlar düzenli olarak tüyle süpürülerek atılmak zorundaydı) bu
aşındırıcıda oluşmuyor. Tortu daha oluşmaya fırsat bulamadan sitrik asit tarafından yenilerek yok ediliyor. Levhanın oyulacak yüzeyi üste gelecek şekilde küvete
yerleştirilir ve tüm aşındırma sürecinde likid kehribar rengidir, bulanıklaşmaz.
EDİNBURG AŞINDIRICI
Bakır İçin;
4 lt demir klorid solüsyonu, 150-250 gr sitrik asit 750 ml su.
TUZ SÜLFAT AŞINDIRICI
Çinko İçin
100gr Bakır Sülfat, 100 gr Tuz(Sodyum Klorit), 500ml Sıcak Su, 500ml Ilık Su Aşındırıcı solüsyon miktarı ihtiyaca göre ayarlanabilir. Fakat içerik oranları reçetede verilen oranlara sadık olmalıdır. Bu nedenle eğer bir bileşenin oranı %50 azaltılmışsa diğeri de aynı oranda azaltılmalıdır.
Sitrik asit taneciklerini direkt demir kloridde veya soğuk suda çözülmemelidir. Zaten çözülmesi zordur. Bunun yanında demir kloridi üzerimize sıçratma riski de vardır.
Sitrik asit ılık su içinde karıştırılarak çözülür ve sonra soğuk su ilavesi ile gerekli miktarda demir klorid eklenmelidir.
Demir klorid bakır ile temas ettiğinde hızlı bir tepkime ile bakırı aşındırır. Levha indirgenirken solüsyon içine bir parça bakır parçası veya hurdası eklenecek olursa tepkime hızlanır.
Aşınmanın kontrollü olduğundan emin olunmalıdır. Taze yapılmış Edinburg aşındırıcı her zaman daha etkindir. Ancak bu her zaman taze solüsyona ihtiyacım olduğu anlamına gelmez. Küçük bir parça bakır bir gün önce küvete atıldığında solüsyon taze solusyona yakın sonuç verecektir.
Solüsyon bozulup çalışmadığı zaman kavanoza konularak güvenlik kurallarına uygun imha edilmelidir.
GÜVENLİK
Gaz maskesi gerektirmez. Sadece güzel ve güçlü bir vantilatör yeterlidir. Kauçuk eldiven ve güvenlik için sıçramaya karşı koruma gözlüğü kullanılmalıdır. Cilde temas ettiğinde akan suyun altında bol suyla yıkanmalıdır. Yeme içme ya da sigara
kullanımından önce de eller iyice sabunlu suyla yıkanmalıdır.
LEVHA ARKASI
Aşındırıcıyı koymadan önce levhanın arkası, paket bandı veya filmoluks stop out folyo ile kapatılmalıdır. Paket bant kullanmak levhanın arkasının oyulmasını engeller. Ayrıca banyodan levhayı kolaylıkla yükseltmemizi ve almamızı sağlar.
Baskıdan önce levhadan paket bandını çıkarmalıyız. Zorlanırsak sıcak su ile ıslatılarak ya da kurutma kabininde bant kolaylıkla çıkacaktır. Tüm paket bantları bunun için uygun değildir. Bazı bantları kaldırmak daha zordur.
Gomolak doğal polimerdir ve kimyasal olarak sentetik polimere benzer ve doğal plastik gibi düşünülebilir. Likid formu veya alkolde çözülebilir katı formu vardır. Levha temizlendikten sonra arkası ince bir tabaka şeklinde gomalak astarı sürülür. 2-3 dk kurutulur. Bu demir kloride dirençlidir. Gomalak sodalı su ile çıkarılabilir.
DEOKSİDASYON
Bakır demir klorid ile temas eder etmez okside olmaya başlar. Herhangi bir koruyucu astar uygulamazdan önce veya stop out verniği sürmeden önce okside olmuş
tabakaları kaldırmak gerekir. Şayet bu yapılmaz ise, bakır yüzeyi başka oyuklar ile bozulabilir.
Bu tabakaları kolaylıkla küvet içinde sirke ve tuz karışımı ile giderebiliriz. Levhayı solüsyona yerleştirdiğimizde deoksidasyon başlar, daha sonra akan su altında tutulur ve kurutulur.
Deoksidasyon Karışımı (Paslanmayı- Oksidasyonu Önlemek İçin:
4 Kaşık tuz
1 lt Sirke ile karıştırılır, solüsyon bozulana kadar cam şişe içerisinde saklanır.
STOPPİNG-OUT (AŞINDIRMAYI DURDURMA)
Aşındırmayı durdurmak için Acrilic Stop-out verniği kullanmalı ve bununla kapatılan levha 5 dakika kurutma kabininde bekletilmelidir.
ZEMİNİN SOYULARAK KALDIRILMASI
Akrilik aşındırılmış yüzey lascaux, fotopolimer film yüzeyinden farklı olarak çamaşır sodası ve su ile yıkanarak soyulup atılabilir. Bazı yüzeyler zor soyulabilir o zaman hafif, yumuşak kostik soda ve soğuk su karıştırılarak bir karışım hazırlanır. Yüzey verniği lascaux markaysa yalnız bu karışımla kaldırmak mümkün değildir. Bu sadece Mystol veya aynı markanın vernik kaldırıcı(Remover) ile yapılabilir. Mystol ve
Lascaux remover cildi tarhriş edebilir o nedenle eldiven kullanılmalıdır. Kalıntılar yumuşak fırça ile çıkartılabilir.
ZEMİN SOYUCU KARIŞIM
6-10 yemek kaşığı soda kristali 2 litre sıcak suda karıştırılır.
Soda çözüldüğünde küvete koyun. Kalıbı bu karışımda 5-20 dakika bekletin .
Akan suyun altında yumuşak süngerle yıkayın.
Levhanın arkasındaki paket bandını çıkarın. Levhayı kurumaya bırakın.
Hazırlanan bu karışım etkisi gidene kadar kullanılabilir.
NOT: Yüzeye sürülen akrilik koruyucu kalın sürülmüşse daha güçlü karışım ve daha fazla zaman gerektirir. Eğer aceleniz varsa kostik sodalı karışım kullanabilirsiniz.
Yalnız kostik soda sadece bakır levha için uygundur. Çinko için kullanmamak gereklidir.
BÖLÜM 5
KÂĞITLARIN HAZIRLANMASI
Günümüzde baskıresim sanatçılarının kullanabileceği birçok kâğıt çeşidi vardır.
Gravürde baskı almak için tekniğe göre ve amaca uygun değişik doku ve renkte kâğıtlar kullanılmaktadır. Kâğıt seçiminde, kâğıdın plastik değer olarak baskıya katacağı etkide göz önünde tutulmalıdır.
Sanatçıların uygun kâğıdı seçmede, kâğıdın ağırlığı, uzun ömürlülük, sağlamlık ve tekniğe uygunluğu gibi birçok etken söz konusudur. Çukur baskı gravürler için 200- 300 gramlık suya dayanıklı kâğıtlar uygundur.
Elle basılacak yüksek baskılar için ele gelen, yumuşak, ince, dokusuz ve baskının niteliği kağıdın arkasından görülebilir olmalıdır. Asya kökenli kâğıtlar bu teknik için uygundur.
Presle baskı alınacaksa, düz yumuşak ve çok kalın olmayan kâğıtlar olmalıdır.
Çukur baskılar için yumuşak ve suya dayanıklı, derin oymalar için daha kalın ve gramajı yüksek kâğıtlar kullanılmalıdır. Tutkalsız kâğıtlar ıslatılmasındansa nemlendirme kutusunda bir gün önceden bekletilmelidir.
Kollografi için yumuşak, sağlam, dayanıklı ve kalın kâğıtlar tercih edilmelidir.
BASKILARIN ALINMASI
Oyulmuş levhalardan baskı alınmasına denir. Levhaya mürekkep verdiğimizde mürekkep aşındırılan oyuklara dolar. Levha yüzeyindeki boya, sadece kâğıt üzerini boyar, levha yüzeyindeki çukurluklara göre mürekkep katman oluşturur. Ve
basıldığında kâğıt üzerinde rölyef etkisi yapar.
Tüm baskı ressamları baskıda kendi kişisel yöntemlerini geliştirir. Bunlar sırasıyla, Kâğıdın hazırlanması,
Mürekkebin hazırlanması, Levhanın mürekkeplenmesi,
Levhanın fazla mürekkebinin silinmesi, Baskı işlemi,
Baskı işleminin sonu gibi
Kalıbın oyulması tamamlandıktan sonra baskı alınacak kâğıtlar ve plakanın altına
Konulacağı altlık hazırlanır. Baskı alınacak kâğıt boyutunda başka bir kağıt alınır ve plaka ortalanarak yerleştirilir ve uçlardan kurşun kalemle işaretler konularak kalıbın yeri belirlenir. Bu kâğıt kalıptan baskı alınırken altlık olarak kullanılacak.
YÜKSEK BASKI KALIPLARINA MÜREKKEP VERİLMESİ
Cam veya mermer masa üzerine istenilen renkte mürekkep spatülle çıkarılır, karıştırılarak ezilir ve ince bir tabaka olarak masa üzerine yayılır. Kalıba uygun boyutta el merdanesi alınır. Merdane, yayılan boya üzerinde ileri-geri ve farklı yönlerde hareket ettirilir. Her tarafına eşit boyanın yayılması sağlanır ve oyulan plakaya el merdanesi ile (siyah v. b) mürekkep verilir. Mürekkebin kalıp üzerine homojen bir şekilde ne çok fazla(fazla olunca yapışma sesi verir ve kalıp üzerinde ince beyaz çizgiler mürekkeple dolar ve tasarım bozulabilir) ne de çok az olacak şekilde yayılması sağlanmalıdır. Boya sürülen plaka daha önce hazırlanan altlığa yerleştirilir. Üzerine aynı boyutta başka bir resim kâğıdı da altlıkla uçları sabitlenerek plakanın üzerine yerleştirilir ve presten geçirilerek baskı alınır. Aynı işlemler
tekrarlanarak baskı sayısı çoğaltılır.
ÇUKUR BASKI KALIPLARINA MÜREKKEP VERİLMESİ
Cam veya mermer masa üzerine istenilen renkte mürekkep spatülle çıkarılır,
karıştırılarak ezilir. Yapılandırılmış metal plakalar varsa tandır üzerine konur. Su bazlı çukur baskı mürekkebi plastik spatülle veya linol parçası ile levha üzerine sürülür.
Parmakla mürekkep yüzeydeki çukurlukları dolduracak şekilde iyice yedirilir. Gazete kâğıdıyla levha üzerindeki mürekkebin fazlası alınır. Tarlatan veya gazete kâğıtları ile yüzeydeki mürekkep iyice temizlenir. Çukurluklardaki mürekkep alınmamaya çalışılır.
Levhanın kenar ve köşelerindeki mürekkep temiz bir bez ile silinir. Daha önceden hazırlanmış altlığın ortasına yerleştirilir. Daha önceden nemlendirilmiş kağıt üzerine baskısı alınır.
