Osmanh Fakih ve Mutasavv1f1
Ebu Said Muhammed Hadimi Sempozyumu
9-10 Nisan, Konya 2010 Sempozyum Bildirileri
Osma.nll Fakih ve Mutasavvlfi
Ebu Said Muhammed Hadimi Sempozyumu
9-10 Nisan, Konya 2010 Sempozyum Bildirileri
Koordinator Konya Biiyi.ik~ehir Belediyesi Miicahit Sami KUyUKTIGLI Kiiltiir Yaymla.n: 264
Editor
Muhammet Ali ORAK ISBN: 978-605-389-185-7 Bildiri Sahipleri
Prof. Dr. Abdullah KAHRAMAN P~of. Dr. Halil ibrahim ~iM~EK
Prof. Dr. Saffet KOSE Prof. Dr. Yakup <;i<;EK
Do~. Dr. Ka~if Hamdi OKUR Dot;. Dr. Ramazan MUSLU Dr. Yakup KO<;YiGiT All GULDEN Muzaffer ERDiN<;
Redaksiyon
SERTiFiKA N0:21473
Baslu-Cilt Erman Ofset +90 332 342 01
ss
Yeni MatbaacLlar Sit. VI Blok No:12-14 KONYA
Sertiika No: 1S409
Serdar CEUAN Basun Tarihi: Ma}'ls 2015 Tashili-Kontrol
Hila.l SEYHAN MetinKOSE Kudret TINAS
Yaptm:
+90 332 3S2 81 11 On Haztrl.tk
Yasin CANDAN
· A)
KONYA
B0Y0K$E~iR
BELEDIYESI
Mayts 2015 KONYA
® - .
0
M~V[J\~A E6M SAiD
MUH~MM~lD HADh\lmi(rha~o) H~ZRETlER~
9Ni~ ~lLMi WID1~0
D D
\ftE UlJM A~lAY~~~
Muzaffer ERDiNG
Emekli imam
'·
£b0 Said 8-Hadiml 183
Miifti Mevlana Ebu Said Muhammed el-Hadimi el-Hanefi
en-N~ibendi(rh.a.) hazretleri'nin ilmi yonii ve ilim aolayt~l ile alka.kah olan bu sempozyu.m bildirisi, giri~ klsm1 ile dort boliim- de miitalaa olunacaktrr.
GiR:i~: Allame ve Kutbii'r-Rabbani Ebu Said Muhammed el-Hadimi EL-Hanefi en-Na~ibendi (rh.a.) Hazretleri'nin ilim
0
anlayt~t, her ~eyden once <;ok iyi bilinmelidir ki, Hz.RasUlul- lab(s.a.v.)'in ilim anlayt~ma ve Siinnet-i sen.j.yyesine uygun olan
bir iiim anlayt~tdrr. ·
Bilindigi iizere, mensiibu bulunmakla ~eref duydugumuz Yiice islam Dini'miz'in temeli, itikad, ibadet, bilgi ve adalete dayanmaktadrr. Bu sebeble bizler Miisliimanlar olarak, islam Di- ni'ne ait olan ilimleri okuyan talebeye, okutan hocalanna yani aliinlere ve miiderrislere ve bu ilimlerin okutuldugu medreselere hep sahib <;tkttk ve destekledik, okuduk ve okuttuk. Bu hususa da biiznillah, klyamete kadar devam edecegiz. ~iinkii bu husus, Yiice Dinimizin bir emri ve ayru zamanda Miisliimanlar ola- rak da asli vazifeleriizdendir. Allah-ii Teala(c.c.)'nm, Kur'an-1 Kerim'in "Alak" Sfuesindeki mii'minlere ilk emri, Yiice Rab- biiz(c.c.)'in ism-i ~erifiyle olcumak olmu~tur. Nitekim Kur'an-1
.. _ $. J •
keriminde ~oyle buyurmu~tur: :~ ti.:UI ~.J ~~ ~~- "Habibim!
Selli yaratan, seni yoktan var eden Rabbi'nin adzyla oku!"
(Alak siiresi 1) Miifessirler, Kur'an-1 Kerim'deki "Aiak" sfuesi- nin ilk ayeti olan ve: "Habibim! Rabbinin adzyla oku!" mealin- deki bu ayet-i kerime iizerinde bazi hususlara dikkat <;ekmi~ler
ve ~oyle demi~lerdir: "Bu liyet-i kerimedeki illihi emirden mak- sad; bi/ginbz tahakkiim iistiinliigiine degil, lzidliyetin iistiinlii- gii eslisma i$1iret vardzr. " Sevgili Peygamberimiz Muha.mmed Mustafli(s.a.v.):" ilim <;ilz 'de. de o/sa gidip, oradan tahsil edi- niz. hm-ii halini(Yani farzlan, vacibleri, siinnetleri, mendublan, miistehablan, mekruhlan, helalleri ve haramlan), ogrenmek, her Miisliiman erkek ve kadtn iizerine farzdrr. ~iiphesiz melekler, ta- leb olunan ilmin hiirmetine, ilim taleb eden talebenin ayaklan altlila kanatlanm sererler" (Riyazii 's-Salihln c.l sh.44) buyur-
·mu~lardrr.
184 EbU Said 8-Hadimi
Yiice Rabbimiz(c.c.) Kur'an-1 Kerim'inde, Habibi Hz.Mu- hammed Musta!a(s.a.v.)'ya ve O'nun miib§rek ~ahsmda bizlere
·~oyle buY]li111u~tur:
.J ~.J ~~ ~ ul ~ cJ-A uij-ll4-~ ~.J ~II!LWI .&1 er~
~~Jj~JJ.A
"Habibim! Artzk §iiphe yo_k ki, ger~ek lziikiimdar olan Al- lah Telila pek yucedir. Ve sana valzyedilmesi tamam olmadmz
!!VVel Kur'an 't okumakta ar:ele etme ve diili et de ki: "Yarabbi!.
Benim ifilz ilmimi artzr. "(K.K.Ta Ha 114) Burada Hz.Allab(- c.c.), Habibinin(s.a.v~) kendisinden ilmini artrrmasiDI istemesine diia etmesini istemi~ ve : "Habibim! ilmimi arhr diye diia et."
diyerek, emretmi~tir. Miifessirler, ~u ayet-i kerimenin tefsirinde de ~oyle soylemi~lerdir: "Hz.Allab(c.c.)'m yiice katmda, i~den
daha .la.ymetli bir ~ey yoktur. Eger O'nun yiice katmda ilimden daha klymetli bir ~ey olsayd1, Hz.Allah(c.c.) Habibine, onu iste- mesini emrederdi. <;iin.kii, ger9ek bir ilim, kulun Rabbi(c.c.)'ni tammasiDI temin eder de, bOylece bu ger9ek ilim, kulun hidaye- tine vesile olilr."
Hz.Allah( c.c.), kimi kullarma kesbi olarak ilim verirken, kimi.
kullarma da Vehbi olarak ilim vermektedir. Bu hususta Kur'an-1 keriminde ~oyle buyurmu~tur:
~ u~ ~ o\.l.Js:. .J u~ 6A ~J o~T uJ~ 6A I~ 1~.,9
"Derken kullarumzdan bir kul buldular Id, ona kendi katz- mzzdan bir ralzmet vermi§tik. Ve o11a katzmzzdan "lediimzi" bir ilim de ogretmi~tik. (K.K.Kehf 65)
Hz.Peygamberimiz Muhammed Musta!a(s.a.v.)'in Asr-1 Sea.:
detinde kurulan ilk medrese, Mekke-i Miikerreme'de a9llm1~hr.
ilk miiderris de, bizzat Hz.Peygamberimiz Muhammed Mus- tafii(s.a.v.)'dir, Mekke-i Miikerreme'de Hicret-i Nebevi'ye kadar Darii'l-Erkam'da ve diger baz1 evlerde, tedris faaliyetini ba~lat
ml9, bu durum Hicret-i Nebevi'ye kadar devam etmi9tir. Daha sonra, Medine-i Miinevvere'de Hz.Peygamberimiz(s.a.v.)'in vazifelendirdigi muallimleri vas1tas1yle once, baz1 Miisliiman- larm evlerinde tedris faaliyetleri yerine getirilmi~tir .. Hicret-i
. EbO Said EI-Hadimi 185
Nebevi'den itibaren de bizzat Hz.Peygamberimiz(s.a.v.) ve Es- hab1(r.anhiim) tarafindan ii-;: bOliim halinde in~a olunan Mescid.:.i Nebevide, bu tedris faaliyetleri devam etmi~tir. U<; boliim halin- de in~a olunmu~ bulunan Mescid-i Nebevi'nin; Birinci boliimii:
Mescid-i ~erif(nainaz k.llman yer) idi. Burada hem namaz k.lhru.- yor, hem de islam Devleti'nin merkezi olarak, islami hizmetler ve harbler isti~are ediliyor, fetvalar ve hiikiimler(Kaza) burada veriliyor, harplere· ordu sevki, seriyyeler gonderilmesi buradan tanzim ve sevk olunuyordu. Hz.RasUlullah(s.a.v.)'m civaFa gon- derdigi el<;iler de Mescid-i Nebevi'den gonderiliyor, yabanc1 iil-' kelerden gel en el<;iler de burada kabul ediliyordu. ikinci boliimii:
Birkai;: tane miibarek hiicreden yani odadan miite~ekkil oHm ve Hz.Rasulullah(s.a.v.)'in miibarek annelerimizle birlikte ikamet ettikleri hiicre-i seadetleri idi. Uciincii boliimii de: Mescid-i Ne- bevinin hemen yamba~mda bulunan ve "Suffe-Sofa" ismi ve- rilen ve bu giin Mescid-i Nebevi'nin i<;inde olan miibarek ma- hal(islam'm ilk iiniversitesi) idi.
"Eslzah-1 Suffe"'nin ders gordiigu Hz.Ras~lullah(s.a.v) 'in bu medresesinde, islami ilimlerin diizenli ~ekildeki tedris faaliyetle- ri, Sevgili PeygamberimiZ Muhammed Mustara( s.a. v.) 'in irtibali- ne kadar bizzat Hz.Rasuh.dlah(s.a.v.) tarafmdan kesintisiz olarak devam ettirilmi~tir. Asr-1 Seadet'te, Hz.Peygamberimiz(s.a.v.)'in Medine-i Miinevvere'de inl}a ettirdigi diger dokuz aded camide de aym zamanda medrese olarak da hizmet vermeleri itibariyle, tedris faaliyetleri yiiriitiiliiyordu. Buralarm tamammda Ulfun-i Diniye ?kutuldu ve ogretildi. Hz.Peygamberimiz(s.a.v.), Es- hab-1 Kiram(r.anhiim)'dan Hz.Ubade bin es-Samit(r.a,)'i, Es- hab-I Kiram'a .Kur'an-1 Kerim'i okutmak ve yazmakla vazife- lendirmi~, Hz.Said ibni As(r.a.)'1 hattat(yazl ilmini) ogretmekle
vazifelendirmi~ ve aynca Hz.Abdullah bin Mes'ud, Hz.Salim, Hz.Muaz bin Cebel, Hz.Ubey bin Ka'b(r.anhiim) hazeratml da .Kur'an-1 Kerimi ogretmekle vazifelendirmi~tir. Hz.Abdullah bin Said(r.a.)'t da Medine-i Milnevvere'de yaz1 ogretmekle vazife-
lendirmi~tir.
Bu miibarek miiderrisler, aym zamanda Eshab-1 Suffe'nin de
186 Ebii Said 8-Hodimi
Sahab~-i K.iram'dan olan hocalandrr. Bu devirde Hz.Peygam- berimiz(s.a.v.), Eshab-1 K.iram'ma, iyi yeti~meleri i~in, Miislii- . man olmayanlardan da hoca vazifelendirmi~tir. Bu cllinleden ol- mak iizere; Bedir harbi esirlerinin bir klsmi, 4000 altm almarak serbest brrakllrru~, yazt 6gretmesini bilen bir klsmt d~, 10 tane miisliiman C(ocuguna yaz1 6gretmek ~amy la serbest brrakllnu~trr.
Hz.Zeyd bin Sabit(r.a.) da, b~ ~ekilde yaz1 6grenen Miisliiman
~ocuklanndandrr. Suffe'de; Kur'an-1 Kerim'in krraet, htfl;, tec- vid ilimleri ve ma'na ilimleriyle Siinnet-i RasUlullah(s.a.v.)'a ait ilimler, fi1a.h ve diger islfuni ilimler de 6gretiliyordu. Bir taraftan Miisliimanlara Ulfun-i Diniye ve Ulfuni ~er'iyye ogretilirken di- ger taraftan da islam'm yaytlmast, yiicelmesi ve insanlarm hida- yete ermeleri, ins~larm islam Dini ile ~ereflenineleri i~in C(Ok biiyiik gayretler sarfediliyordu.
Mescid-i Nebevi i~indeki bu Suffeveya sofa, ayru zamanda Medine-i Miinevvere'deki evsiz fakirlere, yolculara ve Medine-i Miinevvere'ye islam't 6grenmek iC(in gelenlere, miisafuhanelik de yaptyordu. Hz.Peygamberimiz(s.a.v.), Eshab-1 Suffe i~in C(Ok biiyiik fedakarhklarda bulunuyor ve'Eshabrm da bu hususta de- varnlt surette te~vik ediyordu. Bizzat kendisi, Harie-i Seadette hazrrlamin yemeklerinden getirip, Suffe Eshabma yedirdigi gibi, zaman zaman Eshab-t Suffe'nin bir klsmrm da Hane-i seadetle- ri'ne g6tiiriip, ikramlarda bulundugu oluyordu. Qiinkii Hz.Pey- garnberimiz Muhammed Mustata(s.a.v.), Eshab-t Suffe hakkln- da: "Ey Ummetim ve Ey Eshlibzm! Eshlib-z Suffe(Bu giink:ii manada; islami ilimleri okuyan talebe) isllim'm miislifirleridil~
Onlara ikrlim ediniz'~ buyurdular. Hz.RasUlullah(s.a.v.) baz1 ak-
~amlar da, EsMb-t Kiram(r.anhiim)'dan imkan sahibi olanlarm evlerine, Eshab-1 Suffe'den onarh yirmi~erli guruplan, ak~am
yemegi i~in, bazt irnkan sahibi olan Sahabelerle(r.anhfun) Mes- cid-i Nebevi'den gonderiyorlardt. Hz.Sa'd bin Ubade(r.a.)'nin baz1 ·giinlerde, Eshab-t Suffe'den 80 talebeyi evine yemege g6- tiirdiigu oluyordu.
Eshab-t K.iram(r.anhm)'dan ve biiyiik fakili olan Hz.Abdullah bin Mes 'ud, biiyiik alim Hz.Abdullah bin Omer, Hz.Peygamberi- miz(s.a.v)'in miiezzini Hz.Bilal-Habe~Y, Ebu.Amir isimli bir pa-
. EbO Said Ef-Hodimi 187
pazm oglu iken, hidayetle ~erefienen Hz.Hanzala, Hz.Ebu Zerr- i'l-Chfari, Hz.Suheyb-i Rfu:nl, Hz.Selman-1 Paris!, Muhaddis Hz.
Ebu Hureyre, Irak Fatihi olan Hz. Sa'd bin Eb1 Vakkas(r.anhiim) gibi nice me~hfu Sababelerin mezun -oldugu bu Suffe Medrese- si'nde disiplinli bir hayat vard1. i9lerinden bmsinin ba~kan oldu- gu Esbab-1 Suffe, islam Dini'ni meccanen her tarafa yaymakla
me~glll olduklan gibi, heinen hemeft biitiin dlni hizmetlere ve harblere de i~tirak ederlerdi. Hz.Peygamberimiz(s.a.v.), islam Dlni'ni ve Kur'an-1 Kerim'i ogretmekle vazifelendirdigi bu mii- barek Sababe'lere talebeden hi9bir ~ey almamalanru da tenbih ederdi. Bir giin minnet ve ;;iikran hisleri ile bir tale be, Hz. Ubade
I
bin es-Samit(r.a.)'e bir yay hediye etmi~ti: Bunu ogrenen Sevgi- li Peygamberimiz(s.a.v.): c'Bu, ate§tell bir yaydtr." buyurduHrr.
Hz.Peygamberimiz(s.a.v.), Kur'an-1 Kerim tilaveti ile alakah ilimlerin yanmda, Farsca, Grek9e, Klbnce, Habe~ce ve ihranice dillerinin ogrenilmesini de te~vik etmi~tir. Aynca ancllik, yiizme, aritmetik; hekimlik, koruyucu hekimlik, astronomi, ·flm-i neseb vb. ilimlerini de te~vik etmi~tir. Biitiin bu ilimlerin ogrenilme- sini sadece erkeklere degil, hammlara da teFik etmi~tir. Biitiin bu ilimlerin ogrenilmesi, tslam'm yiicelmesi ve yayllmaslic;in
olmu~tur.
Onceleri ders h<Hkalan ~eklinde; evlerde ba~layan islam1 ilimlerin tedris faaliyetleri, daha sonralan camilerde, hankahlar- da-tekkelerde ve roedreselerde devam ederek bu gi.il+lere kadar
gelmi~tir. Bu husus ii9 boliimde miitalaa edilir:
a) ~lmlerin okutulmas1, ilk zamanlarda camilerde devam et- rnistir. Camilerde Ulllm-i Dlniyye'nin tedris faaliyetleri, bizz~t
Hz.Rasfilullab(s.a.v.) tarafindan ba~latllmi~trr. Ummet-i Mu- hemmed'e camilerde de Ulum-i Diniyye'nin tedrisini ve ta'l1- mini emretmi~tir.'Nitekim, Allah yolunda cibad etmekten daha fazla sevab kazandrracak olan amelin hangisi oldugunu soran miisliimanlara, ibn-i Abbas(r.anhiima) ~oyle · cevap vermi~tir:
"Ey Miisliimanlar! Sizlere, Allah yolunda cihad etmekten daha fazla ecir ve sevab kazandrracak bir ameli haber vereyim mi?"
Miisliimanlar da: "Evet Ya Abdallah!" dediler. 0 · da: "Oyle
188 Ebii Said EI-Hadimi
mescidler in~a edeceksiniz ki, bu mescidlerde Hz.Allah(c.c.)'m Kelamt Kur'an-t Kerim ogrenilip, ogretilecek ve yine bli mes- .cidlerde, Hz.Rasulullah(s.a.v.)'in siinnetleri ogrenilcek ve islam
Dini'ne ait fila.h ilimleri ve diger dini ilimler de ogrenilecek- tir."(RUh'ul-Beyan Tefsiri c.3 Sh.400) Ne actdrr ki, bu giin biz- lerde bu camiler, . sadece sanat tarihi bakun.mdan incelenmekte oldugundan, bu cam.il.erden baztlarmdaki ilm.l faaliyetlerden ne- redeyse eser kalmamt~trr.
bJ islami ilimlerin okutulmast, Hankahlarda-tekkelerde 'Ve imarethanelerde devam etmi~tir. islam Medeniyetinde; Cami, Tekke ve Medrese iic;lii sac ayagmm birisi de ~iiphesiz ki hankah- lar ve tekkelerdir~ Buna misal olmak iizere; Bunlardan $eyh Ede- bah Hazretleri, biiyiik bir ~Him ve ayru zamanda bir $eyh. idi.
Fatih Sultan Mehmed Han'm hocast ve istanbul'un manevi :ffiti- hi olan Ak~emseddin Hazretleri(v. H.863 ve M.1459), Zeyrek Medresesinin miiderrisi ve ayru zamanda Bayramiyye tarikatinin
~emsiye kolunun da miiessisi bir ~eyh idi. XVI. Asrm ba~larm
da ya~amt~ olan ve Halvetiyye Tarik~tinin Cemaliyye-Siinbii- liyye kolunun miiessisi olan Siimbiil Sinan Hazretleri(v. H.936 ve M.l529), medrese tahsilinden sonra, istanbul'da Efdalzade Hamidiiddin efendinin medresesinde miiderrislik yapmt~ ve ayru zamanda ~eyhlik de yapnll.~trr. Celvetiyye Tarikatinin kurucusu olan Aziz Mahmud Hiidai Hazretleri; medrese tahsilinden sonra, miiderrislik, vaizlik, kadtltk ve tekkede ~eyhlik yapmt~trr. Bunlar gibi nice zevat-i kiram hem miiderris ve hem de ~eyh idiler. Yani Osmanlt me~ayihi ile ulemast arasmdaki keyfi.yet benzerligini goz oniinde tutarak, tekkelerde de, medieseler gibi ilim tahsil edildigini bilmemiz gerekir. Selc;uklu ve Osmanh Medeniyetle- rinde camiler, tekkeler ve medreseler ic; ic;e miiesseselerdir. Bu ciimleden olmak fu;ere; Osmanlt Sultanlarmdan II.Selim Han Hazretleri(v.982/1574)'min bir vakfiyesinde, izmir'deki b_ir za- viyeye tayin olunacak ~eyh ic;in, ~oyle bir ~art koi:mlmu~tur; "Bu zaviyeye tayin olunacak olan ~eyh hazretleri, iyi bir alim olmah ve ilmiyle de amil olmahdrr."denilmi~tir. (Bu vakfiyeyi, daha sonra, oglu ill.Murad Han M.1586/87 Tarihinde tescil ettirmi~-
· EbiJ Said EI-Hadimi 189
tir.)
c) islami ilimlerin okutulmas1, aym zamanda med.reselerde devam etti. Emevllerin ve Abbasllerin devirlerinde medreseler, zamanm ~artlanna gore devam etmi~tir, Miislfunan Tiirklere ge- lince;
ilk
zamanlardaki med.reselerde adeta bir islam Universi- tesi olarak, Kur'an-1 Kerim'e ait ilimler a~rhkh olmak iizere, Siinnet-i Rasiilullah'a ait ilimler ile Ftlah ve Kelam dersleri gibi dini derslerin yarusrra diger ilimlere de yer veriliyordu. T1p, ast- ronomi, matematik, felsefe ve tarih gibi ilimler de bu medrese- lerde tahsil ediliyordu. Bu egitim sisteminde ayru zamanda Ehl-i Siinnet Ve'l-Cemaat inancl.lllll yayllmasma da gayi'et ediliyordu.' .
Bu med.reseler, Biiyiik Sels;uklu Devleti'n.i.ll adil, abid ve za- hid hiikfundarlan Tugrul Bey, Sultan Alparslan Gazi, oglu Sultan
Melik~ah ve Sultan Sancar(rh.aleyhim) ile bu sultanlara vezirlik
yapm1~ bulunan ve me~hG.r "Siyasetname" isimli eserin de sa- hibi olan Nizamiilmiilk(o. H.485/ M.l092) Hazretleri tarafmdan ''Nizamiye Med.reseleri" ad1yla Ni~abur'dan ba~layarak, Bagdat' ta da kurulmu~tur. Nizamiye medreselerinin en me~hfuu; egitim ve ogretim kad.rosu ile birlikte, vakrllan vas1tasiyle meccarn tah- sil ve ges;im saglayan ilk te§kilath medrese de, yine merhum Sul- tan Alparslan Gazi hazret~eri zamanmda Bagdat'ta kurulmu~tur.
H.457 (M.l064) y1lmda Dicle kenannda temeli atlllp in~asma ba~lanan ve 100 bin dinar harcanarak, iki sene sonra (1066) YI- lmda tamamlanan bu medresede tedrisata ba~land1. islam diin- yasmda· Nizamiye medreseleri kurma faaliyetleri, koylere vann- caya kadar uzand1. Bu omek miiesseseler, kii<;iik farklarla, islam diinyiisl.lllll her tarafma hirer ilim ve feyz kayna~ olarak yaylld1.
Esasen Biiyiik Sels;uklu Devleti'nin bu s;ok klymetli sultanlarm'- dan Sultan Alp Aslan Gazi(rh.a) hazretleri, kendisine ait gelirin onda birini alimlere, talebeye ve medreselere harc1yor, Sultan
Mel~ah merhfun, y1llik 300.000 altm harc1yor, Sultan Sancar merhfun ise yllhk 700.000 altm harc1yordu.
Nizamiilmiilk Hazretlen, akllll, tedbirli, dindar ve mazbut bir
ya~ay1~a sahib oldugundan, dii~manlannm meveddetini ve dost- lannm da sadakatini temin etmek i<;in cok biiyiik gayretler gos-
190 Ebil Soid B·Hodimi
teimi~tir. Alimlere, fakihlere ve talebeye <;:ok biiyiik ikramlarda ve ihsanlarda bulunmu~tur. Bu ciimleden olmak iizere; fukahaya Dariil-ilimler, alimlere ve talebeye medreseler, abidlere, zahidle- re, erbab-1 salah ve fukaraya da hankahlan, tekkeleri, zaviyeleri ve imarethaneleri yaptmp, bunlann hepsinin yeterince masrafla- nru da kar~11Jyordu. Sadece talebe i<;:in devletin kasasmdan her ytl 600 000 dinar(altm) parayt tahsis edip, odiiyordu. Nizamiil- miilk'iin bu hizmetlerini hazmedemeyenler, zamanm Sel<;:uklu hiikiimdan Sultan Mel~ah'a, ~oyle bir teklifte dahi bulundular:
"Sultamm! Veziriniz Nizlimiilmiilk'iin, uliim-i §er 'iyyeyi tah- sil eden talebe-i uUima, libidlere, zlihidlere, ve diger sulelzli ve fukalzliya sarfettigi bwzca paralar, bir ordumm techizine sarfedilse, bu ordu livli-:-i muzafferiyetini istanbul sur/an iize- riue rekzedebilil: " ilk bala~ta <;:ok giizel goriinen ve esasmda bir hasedin ve su-i niyetin mahsulii olan bu sozleri i~iten Sultan
Mel~ah Hazretleri, i~in ciddiyetini kavrayamadigmdan veziri Nizamiilmiilk'ii hu.zfuuna davet etti ve bu hizmetlerinden siir'at-
le vazge<;:mesini bildirdi.
Bunun iizerine huzurda bulunan ya~h vezir Ni2amiilmiilk Hazretleri, Sel<;:uklu Sultaru Melik~ah 'a ~u tarihl cevabm1 verdi:
"Oglum Sultan Melik§lih! Ben acemi ve ya§lt bir vezirim."Pa- zarda satlzga ftkarllsam, be§ dbzardan Jazlayo, mii§teri fZkmaz.
Sen de genf bir Tiirk hiikiimdansm, pazarda ohiZ dilzardan Jaz/a etmezsin.Sen ki zevk-u sajfi ile me§gulsiin.Hz.Alllilz(c.
.c.) 'a kar§z yaphgzn §ey, itliatten ziyade malisiden iblirettir. Za- mamn lzlidiselerine kar§l lzazzrladzgzmz ordularm kullaudzgz ktlzflarm meslifesi iki ar§zm gepnez. Ordularzym kul/audzgz oklarm meslifesi iifyiiz ar§zm gefmez .Bummla berliber bu as- kerlerden uiceleri de vardzr ki, bzmlar eglence, diidiik, tanbur ve lzer tiirlii zevk-u safliya dallm§ vaziyettedirler. Halbuki, ben Sellill ifill oyle bir gece ordusu te§ki/ e~lll ki, Sellill ordu/arm gece uyudugu zaman,bu gece ordusu ayakta Hz.Al/lih(c.c.) 'm lmziiruuda saf saf durup, Alllilzii Telilli'ya ubiidiyet ve kulluk etmek ve ordulartymmuzajferiyeti ifilz de diililar etmektedifler.
i§te seu ve ordularm ancak_ bu gece ordularmm hayzr diilila-:
EbO Sold EI-Hodimi 191
rzyla ayakta durabilir ve ya~ayabilirsiniz. Bu gece ordularmm attzfft gece oklarmm meslifesini siz/er bilemezsiniz. Hz.AI/Iih(- c.c.) 'm inliyetiyle atzlan bu gece ok~arz, sebebiyle Dfn-i .Celfl'in dii$manlarz kahr-u peri§lin olurlar. i$te btt gece oklan sliyesin- de seu ve ordulamz nmza.ffer olttrswmz. Belki bu gece oklarz sebebiyle isllim ordularmm zafer saucaklan istanbul sur/an iizerine dikilebilir." Sultan Me~ah tlazretleri, bu cevap kar-
~Ismda susmay1 tercih etmi~ ve bu hayrrh hizmetleri tasdik ve
te~vik' etmi~tir.
Bu medreselerden s:ok klymetli ilim adamlan yeti~ti. Bu s:ok kiymetli alimler, asrrlarca etraflanna ilim, feyz ve nur sa9ttlar.
Medreselerde Dini ilimlerin yaru srra; Sarf ilmi, Nahiv ilmi, Mantlk ilmi, Hadis ilmi, Tefsir ilmi, Adab- bahis {Konu~ma adabt), Vaaz Belagat (Giizel konu~ma), Kelam, Hikmet, Fllah, Feraiz (Miras hukO.ku), Ak:aid (inan9 esaslan), Usul-ii fiklh, ilm-i heyet (Astronomi ve astroloji), Hisab ilmi(ilm-i Feraiz is:in lii- zumlu) verilirdi. Daha soma, belli alanlarda ihtisas medreseleri
~eklinde uzmanla~arak devam etmi~, daru'l-hadis, daru'l-kurra ve darn 't-tip medreseleri olarak aynlrm~tir. Medreselerdeki top- lam ogrenim si.iresi on iki yll idi. Bu siire, talebenin zekastyla ve
ba~anstyla orantlh idi. Dersler, s:ogu. zaman sabah namazmdan hem en soma ba~lardt. Derse bir ki~inin Kur 'an- Kerim okumasm- dan ve Hz. Peygamberimiz Muhammed Musta!a(s.a.v.)'e salat-ii selamdan sonra ba~lamrd1. Sels:uklu veziri Nizamii'l-Miilk'iin medreseleri yaygtnla§tlrmasmm temel sebeblerinden birisi ve belki de en onemlisi, Fatm:Iilerin, $iilerin ve Biiveyhilerin, $ii- ligi ve diger Ehli siinnet Mrici cereyanlan yayma faaliyetleri- ne kar~1, halkm zihnine temiz bir Ehl-i·Siinnet inancmt yerle§- tirmektir. Bu orfiin ·uzantis1 olarak, Anadolu Sels:uklulan Ehl-i Siinnet ve'l-Cemaat inancma mensub olmakla birlikte amelde de Hanefi mezhebinden olduklan i9in, gerek Sels:uklular zamanmda ve gerekse Osmanlilar zamarunda Konya medreseleri, Ehl-i siin- net inancmm esaslan 9er9evesinde ve ekseriyetle Hanefi fikhmm ogretildigi yerler olmu~tur.
192 Ebli Said £1-Hodimi
Birinci Boliim : Ebu Said Muhammed ei-Hadiml ei-Ha- neff en-Nak§ibendi(rh.a.) hazretleri kimdir?
Hadim ilc;esi ve c;evresi, yiizyillardrr miitedeyyin ve mazbut Miisliimanlann ya§adtil ilim, man menbat olan. bir ilc;ernizdir.
Hadim isrnini, Hanefi ve Na~i bir alim ve biiyiik bir veli olan Ebu Said Muhammed Hadinli Hazretleri 'ne ve Hadinll Hazretle- ri'nin babast Fahrii'r-Rfun lakaph Kara Haet Mustafa efendi'ye izaJeten alan c;ok ktymetli bir Anadolu §ehrimizdir. 19.Yiizyihn ortalanna dogru Hadim ilc;esinin merkezinde bir carni, dort mes- cid, dort i:nektep, ic;erisinde c;ok ktymetli yiizlerce eserin bulun- dugu bir kiitiiphane ve biinyesinde yiizlerce talebenin ok:tidugu, . ilim tahsil ettigi onlarca odah ve neredeyse tedrisatt ile Osmanlt miilkiiniin tamamma hitabeden, yiizlerce talebenin icazet aldtgt c;ok ktymetli bir Osmanl1 Medresesi olarak, "Hiidimf Medresesi"
adtyla da me§hur bir medrese idi.
Bu medresede yeti§en alimlerin biiyiik bir ktsiDI, Osmanlt alimlerinin sec;kinlerinden olup, ilmiye te§kilatmda nice yiiksek makam ve mevkileri ihraz etmi§ler ve islam Dini'ne ve Miislii- manlara yillarca hizmet etmi§lerdir. Bu "Hiidimf Medresesi"si, Anadolu'nun birc;ok biiyiik ve tarihi medresesini de geride bt- rakiDI§tt. $iiphesiz bu biiyiik geli§me ve yiikseli§te, Osmahh'run yaktn tarihteki hu§fi sahibi ve lim ve irfanda riisfih derecesine ula§IDI§ ulemasmdan olan Ebu Said Muhammed Hadimi Haz- retleri(k.s.)'nin ve ailesinin biiyiik rolii vardrr .. Esasen bu ba§an, tamarniyle Hadimi ailesine mensub olan alimlerin ve sufiletindir.
Bu ailenin en me§hfuu ve en biiyiik temsilcisi, §iiphesiz 18. Yiiz- ytl Osmanh· alim ve sufilerinden olan Ebu Said Muhammed b.
Musta!a el-Hadillii el-Hanefi en-Na~ibendi(k.s.) Hazretleridir.
Mevlana Ebu Said Muhammed Hadinll Hazretleri, Anado- Iu'nun Hadim kasabasmda ya§ayan ve 18.Yiizyll Osmanll devri- nin iistiin alim ve sufilerinden olup, fazilet ve kemaliyle tanman biiyiik bir alim ve biiyiik bir velldir. Hz.Ca'feri Sadtk(k.s.) Haz- retlerinin neslinden gelen akaid, ftlah, ahlak ve tasavvuf alim- lerinin biiyiiklerinde_ndir. isrni, "Mevliina EbU Said Muharrimed b. Mustafa El-Hiidimf el-Nak$zbendi El-Hanejf" olup, kendisi
Ebli Said EJ..Hadimi 193
"Hanefi" mezhebinde ve "Na~i" me~rebinde idi. Mevlana Ebu Said Muhammed Hadimi Hazretleri, Konya'nm Hadim ilc;e- sinde H.lll3 (M.l701) senesinde dogdu. 1176H.(l762 M.) se- nesinde Hadim'de ve:tat etti. 'Klsaca "Muliammed Hiidimf Haz- retleri "nin kiinyesi, "Mevliina Ebil Said" dlr. Baz1 rivayetlere gore; Mevlana Ebii Said Muhammed Hadimi Hazretleri 'nin soyu Hz.Rasiilullah(s.a.v.)'m kerime-i mdhteremeleri olan Hz.Fah- ma(r.anha)'nm oglu Hz.Hiiseyin(r.anh.Yin soyundan gelen sey- yid siilalesinden olup, dedeleri Hiisameddin Efendi Buharah' drr.
Hiisameddin Efendi, Buhara'nm tamnnu~ asil ailelerinden olup, alim ve veli bir zat idi. Anadolu 'ya, Anadolu 'niin . . , Tiirkle~mesi ve
Islamla~mast ic;in hicret edip gelerek, Hadim kasabasmda yerle~-
ti. Ebii Said Muhammed Hadimi Hazretleri'nin Babas1 Buhara'h
"Fahrii'r-Rilm" lakapll Hac1 Kara Mustafa efendi olup, Nak~i
bendiyye tarikatinin miiceddidiye kolundan "Silsile-i Sadat(k.
esrariihiim)" Hazerahnm yirmi dordiincii halkasm1 te~kil eden ve o zamanm salahiyet sahibi olan "imiim-z Muhammed M a sum el-Ftirzikf(k.s.)" Hazretlerine bu miibarek zann o devirde istan- bul'daki Halifesi olan "imiim Muhammed Buhiiri(k.s.)" Haz- retleri vasttastyla ma'nen irtibatb ve miintesip olup, iyi bir ahm ve veli bir zat idi. Ebii Said Muhammed Hadimi Hazretleri'nin annesi de yine Buhara'h c;ok temiz bir aileye mensup ve saliha bir hannn olan ve ilmiyeden Pirluganda miiftiisiiniin klzkarde~i
olan Hediye hannndrr.
"Hiidimf" lakabt ile ilk zikredilen kimse, iyi bir alim olan babas1 "Fahrii'r-,Rum /akaplz Kara Hacz Mustafii efendi"dir.
Ebu Said Muhammed Hadimi Hazretleri'nin babas1 Kara Hac!
Musta:ta efendi, Silsile-i Sadat efendilerimizden(K.Esrarahiim)
Nak~ibendi yolunun miiceddidiye kolundan ·olan ve Alti.m Sil- silenin yirmi dordiincii halkasm1 te~kil eden imam· Muhammed Ma'silm Farilkl (k.s.) hazretleri'nin istanbul'daki halifesi Mu- hammed Murad Buhari Hazretleri vasttast'ile N~ibendiyye yo- luna intisab etmi~ olan biiyiik bir alim ve veli bir zathr. Boylece tasavvuf sabasmda Hadimi Hazretleri'nin, Biiyiik alim ve veli ve Altun Silsilenin yirmiiic;iincii hal.kasm1 te~kil eden "lmiim Rab-
194 EbU Said E/-Hadimi ·
btlnf Miiceddid-i elf-i sani Ahmed el-Fart"tld es-Serlzendf (k.s.) Hazretleri"ne ula~an ma'rievi balamdan tarn bir silsilesi vardiT . . Hadiml Hazretleri, ilmi dira.yeti sebebiyle de miintesibi bulundu-
gu
bu tasavvuf ve tarikat hususlannda baz1 eserler yazmi~trr. Bu eserlerinden birisi ,;Risaletiinfi
Kzraeti Hatm-i Hacegan-in-Nak-$ibendiyye ve UsiUiha" olup, bu risalesi <;ok me~hfudur. Ayru zamanda bu eseri, -bir nisbet ve bu tasavvuf ve tarikat yolunda hatm-i bacegan laraetinin icazet belgesidir. Bu tasavvufyolunun halifeligi, Hadim'de; Hadimi Hazretleri'nin babas1 Fabrii'r-Rfun Hac1 Kara Mustafa Efendi 'den ba~lami~trr. Hadiml Hazretleri ile de devam etmek iizere Muhammed Hadinli Hazretlerinin kendisi de dabil olmak iizere daha sonraki evlad1 ve torunlan da hem
· ferdi olarak insanlara tarikat ve tasavvuftaki rabtta usfrliinii tarif etmek ve hem de ehl-i rab1ta olanlarla birlikte cemaat balinde
z~ yaptrrmak ve Hacegan hatm-i ~erifierini yaptrrmak ve okut- mak, mfuid ve muhib yeti~tirmek iizere izinli ve salahiyetliydiler.
Ebu Said Muhammed Hadiml Hazretlerinin ailesinin Ha- dim'e yeni hicret ettikleri giinlerde, saliha bir hamm olan Ha- diml Hazretleri'nin annesi Hediye Hamm bir gece sadtk bir riiya gordii. Hediye Hamrn riiyasi.nda; "Hediye hammzn kendi gobeginden bir ulu agat; /z$laru; biiyiir ve geli$i1: Koca bir agat;
oluveril: Agaczn altzn olan yapraklarz halk tarafindan kapz$ ka- pz$. kapz$zlzlzr ve halk tarafindan toplanu: " Ebu Said Muhammed
Hadiml Hazretleri'nin annesi Hediye Hamm gordiigu bu riiya-
Sllli, e~i ve Hadiml Hazretleri'nin babasma, veli ve·alm bi.i- zat olan Hac1 Kara Mustafa Hoca Efendiye anlatti. Fahrurrfun Kara Hac1 Mustafa Efendi Hazretleri de, goriilen bu riiyay1 ~oyle ta 'bir etti: "Hatun! Bu ruya, Allah- A '!em s4dzk bir ruyadll: En iyisini Hz.Atlah(c.c.) bilir ama, herhalde senden meydana gelecek olan nesillerinden biiyiik alimler ve velfler t;zkacak, miisiilmanlar da . onlarzn ilimlerinden ve feyzlerinden t;okca istifade edecekle1: "
demi~tir. Nitekim; 18.Yiizylldan Cumhuriyet donemine kadar isHim Dinine ve miisiimanlara her hususta hizmet eden ve "Ha- dimi" nisbetiyle devam eden bu aile, CumhUriyet doriemindeki Soyad1 Kanfrnu ile de "Hadimfoglu" soyadi ile devam etmek-
EbO Said EJ-Hodimi 195
tedir. Bu aileden 90k saytda alim ve sufi yeti~mi$ ve islam'a ve Miisliimanlara hizmet etmi~lerdir.
ikinci Boliim : EbO Said Muhammed e/-Hadim1 ei-Ha- nefi en-Nak§ibendi(rh.a.) hazretleri'nin ilim tahsili ne/er- den ibarettir?
Ebu Said Muhammed Hadimi Hazretleri, her $eyden on~e; iyi bir alim ve ayru zamanda bir Nak$1 ~eyhi olan babas1 Fahrii 'r-Rfim Kara 'Hac1 Mustafa Efendi' den, babasmm kurdugu medresede ilim tahsil etti. On ya~mda Kur'an-1 Kerim'i ezberledi Arap-. 9a ve Fars9a'y1 ogrendi. Kur'an-1 Kerim'e,ait laraet ve tashih-i huruf dersleri ve diger din bilgileri ile Arapya, dan alet ilimlerini ve Farsca'y1 da ogendi. Babas1 ve ayru zamanda hocas1 ve Nak~i
~eyhi olan Kara Hact Mustafa Efendi'nin huzfuunda, babasmm tarifiyle Nak$ibendiyye yoluna da intisab etti. Babasmm emriyle Konya'da Karatay Medresesi ve Karatay semtindeki Nakiboglu Medresesine talebe oldu. Burada be~ sene ibrahim Efendi(muh- temelen daha sonralan Konya Miiftiiliigu yapan Hac1 ibrahim Efendi} isimli hocadan alet ilimleri(Sarf, Nahiv, Mearu, Manti.k, Bedi', ~eyan, Belagat, Aldid ve Ftkth) ilimlerinin iizerinde ilmi 9all~malar yapt1 ve diger b~z1 islam.i ilimleri tahsil etti. ibrahim Hakkl Konyah merhUm, adt ge9en ibrahim Efendi ile ilgili ola- rak, baz1 bilgiler vermektedir. Karatay Medresesinde dersler ve- ren ibrahim Efendi'nin asll ad1; Mevlana Seyyid El-Hac ibrahim Efendi b.Seyyid Hasan'drr.(0.1177/1763) bu zatm hakklnda bir vak:fiyede: saygm alimlerin rehberi manasmda "ibnilzim Efendi, KLdvetii 'l-Wema 'il-A 'lam·~ iiadesi kullarulmt$tlr. Nak$i,bendi- ye. tarikatmm insiyati:finde hizmet veren bu me~hfu Nakiboglu mec4'esesinin biitiin hocalan ki bunlarm i9inde ibrahim Efel;ldi de dahil olmak iizere Nak$ibendiye tarikattna miintesip hocalardan se9ilmekte idi. Kendisi de bir Nak$1 $eyhinin oglu olan Hadim.i Hazretleri'nin de boylesine ktymetli bir medresede okumas1 ve ilim tahsil etmesi, elbette ki 90k isabetli olmu~tur.
Ebu Said Muhammed Hadimi Hazretleri 'nin Karatay medre- sesinden ve Nakiboglu medresesinden de icazet almasmdan son-
196 Ebli Said fl-Hadimi
ra, hocas1 tbrahim Efendi'nin tavsiyesiyle daha yiiksek ilimleri tahsil etmek i<;in istanbul'a gitti_ Hocas1 tbrahim Efendi, bir giin Hadimi Hazretleri'ni huzfuuna <;agmr ve ~u tavsiyede bulunur:
"Oglum EbU Safd Mehmed! Be§ senedenberi medresemde tale- bemsin. Benden alacagzm aldm. Bundan sonra benim sana vere- bilecejjjm bir ders kalmadz. Konya 'da sana ders verecek kimse de yak, Artzk bundan som·a istanbul 'a git ve Ahmed Kazabadf Hazretlerini bul ve imtihiimm vererek, ders halkas_zna i§tiriik et. "
Hadimi Hazretleri Hocast tbrahim Efendi'nin soylediklerini ba- . basma anlatm.l~, babas1 da uygun bularak Hadimi Hazretlerini is- tanbul'a gondermi~tir. istanbul'da zamanm me~hur alimlerinden Kazabadi(Kazanovah) Ahnied Efendi'den (uh1m-i aliye) yiiksek
·Din ilimleri($er'i ilmlerden; ilm-i Kelam, Fiklh, Usfil-i Fiklh, Tefsir, Usfil-i Tefsir, Hadis(Kiiti.ib-i Sitteden), Usfil-i Hadi~,
Belagat ilmi ve diger yiiksek ilimler) tahsil ederek nihai icazetini aldt.
Ebfr Said Muhammed Hadirni Hazretleri 'nin istanbul'daki ba~
hocas1 olanAhmed Kazabad!(Kazanova)'nin asll adt: Ebfr'n-Na- fi' Ahmed b. Muhammed el-Kazabadi olup, Tokat'a bagh Kaza- bad(Kazanova)da dogdu. Ahmed Kazabadi(Kazanova) HaZ!etle- ri, ibtidai derslerini kendi memleketinde aldl.ktan sonra, devrinin onemli ilim merkezlerinden olan Tokat ilinde aralarmda Yfrsufb.
Ahmed b. Muhammed Amid!'nin de bulundugu bir <;ok me~hfrr alimden ders ald1. Daha sonra, Sivas' a giderek, oradaki me~hfrr
Muhammed Tefsiri isimli alim'den(O.llU/1699) kitaplan is- tinsah etmek i<;in "istinsiih-z Suruh ve Mutun" ve ulfrm-i ~eri
fe-i islami'yi yaymak i<;in de "Ne§r-i Menii§ir-i Ulum-i Serife-i isliimf" icazetlerini ald1 ve istanbul'a gitti ve ilmiye te~kilatma
girdi. Kemhaccizade medresesine miiderris oldu. Aym sene Ahl
~elebi medresesine ge<;ti. 1724 senesinde giizel istanbul'uzun ffitihi olan Fatih Sultan Mehmed Han(rh.a) Hazretlerinin kurdu- gu Sahn-1 Seman medreselerine miiderris oldu. Daha sonra dev- rinin_ en say gm medresesi olan $eyhiilislam Zekeriya Efendinin medresesine yiikseldi, yillarca Kelam, Hadis ve Fiklh derslerini okuttu .. Selanik, Mtsrr, istanbul' ve Haremeyn-i $erifeyn(Mek-
EbO Said 8-Hadimi 197
ke-i Miikerreme ve Medine-i Miinevere) kad1hklannda bulundu.
Bu arada bir hayli eserler de yazdL
EbU Said Muhammed Hadim!(ks.) Hazretleri, akli ye nakli ilimlerle ve zabir ve batm ile mticehhez bale. gelmi~ olan EbU Said Muhammed Hiidiml Hazretleri 'nin bir talebesi, Hiidimi Hazretleri i9in, ~oyle s6ylemi$tir: " Seyyid EbU Safd Muhammed el-Miijtf el-Hadimf'nin H12.asrzn(Ml8. Yiizyzl}miiceddidi ol- dugu gibi soylenmese de, o biitiin dersleri, usiU ve foriiu, aklf ve naklf ilimleri, zahir ve batznz kendinde toplaml$ bir bahr-z Ummandll: " Ahmed Kazabiidi(Kazanova) Efendi'den yiiksek medrese tahsilirii tamamlay1p, nihii! iciizeJ;niimesini alan Ebu Said Muhammed Hadimi(k.s.) Hazretleri, istanbul' da kalmaYip, memleketinde babasmm kurdugu medreseyi geli~tirmek, Hadim ve 9evresinde ilmin ve N alq;i ir~iidm yayllmasiDI temin etmek ve bu sebeblerle Hz.Allah(c.c.'m nzasma ermek iyin, yirmi yedi
ya~mda, dort katrr yiikti kitap ile istanbul' dan Hadim' e dondti.
Babasmm ve ailesinin kurmu~ oldugu Hadim Medresesinde mti- derrislige ba~lad1. Hayat1 boyunea Hiidim' de medresede tale be okuttu, ytizlerce talebe yeti~tirdi. Bir 90k alanda faal bir iilim ve sufi olarak ya~ad1-Ciimide vaazlar verdi. Mufti olarak nice fetva- lar verdi. N~ibendiye tax:ikiitmm zamanmdaki btiyiiklerinden olmas1 hasebiyle de tekkesinde Mtisltimanlan ir~ad etti. isliimi ilim dallarmm hemen hemen tamamm4a kitaplar ve risaleler te- lif etti. Baz1 islam alimlerinin kitaplarma ~erhler ve ba~iyeler de yazd1. Viikrllar kurdu, nice hayrr eserlerini yaptrrd1.
0 devirde EbU Said Muhammed Hiidiml(ks.) Hazretleri 'ne fetva vermesi i~tin bir hayli sorular sorulurdu, sorulan sorulara 90k gtizel cevaplar verirdi. Cevaplarmm bir klsnnm ~itahl olarak verdigi gibi, bir klsliD sorulara da yazlh ol~rak cevaplar verirdi.
FetvalariDI, kendisihin Hanefi mezhebine mensub olmas1 ve Ha- dim ve Konya civanndaki Miisltimanlarm 90k biiyiik bii kmsiDin da Hanefi mezhebine mensup olmalan itibiiriyle Hanefi mezhe- bine uygun olarak verirdi. Eger fetva isteyenler, diger hak mez- heplerden birisine mensfip ise ona gore fetvasiDI verirdi. Cevap verilmesi istenen fetvii sorularmdan kayda deger bir ·tanesinin
198 · Ebu Said EI-Hadimi
cevabi fetvas1 istanbul 'daki me~hfu Siileymaniye Kiitiiphanesin- dedir. Cevab1 istenen sorunun mahiyeti ise ~udur; Tasavvufu ve . Na~ibendiyye tarikatini inkar eden ve hatta bu taifeyi :fiisJ..kJJ.k-
la ve saplkl.lkl.a su~layarak, taife-i nak§ibendiyyeye eziyet eden zamanrn bir kiSlm ulemas1 ile alakah idi. Hadiml hazretleri'nin verdiili ve 6nemli bulduifumuz cevabi fetvas1 ~6yledir:
"Mezkur Nak~ibendiyye tarikatznzn gittigi yol, Allah Rasulii- niin yolwzun aymszdu: Bu (aifenin yolunu inkiir edenler eger, (Ta- rikatzn) yazzlmz~ ~artlarz ve takrir edilmi.r mahiyetini bilmeniez- likten dolayz inkiirlan viiki ise, onlara hakikati ogretmek(ta 'lfm) ve onlarz bu hususta bilgilndinnek(ifhiim) liizzmdu: Eger o miin- kirleJ; Nak~ibendiyye Tarikatinin bu lzakikatlerini bildikleri hal- de(boyle konu~uyorlarsa), on/aria miiciideleyi terk edip, onlar- dan(i 'riiz) yiiz t;evirmek liizzmdl1: Onlar, bu kabil t;irkin sozlerini, Miisliimanlarz saptznnak(tadlfl) ve fiiszklzklarznz camilerde ve kiirsiilerde iliin ederek yaymalarz Miisliimanlar arasmda -on- fan uyarmayz ilzmiil etmekten otiirii- fitneye sebebiyet veriJ·se, ne ile miiteeddip olmalarz istenirse onwzla nush ve miiteeddip olunurlm: Ba~·ka yolla miiteeddip olmalarz merdiv degilse(arzu edilemezse), bu miinkirlerin reisleri o beldeden siiriilmek(tehcfr) suretiyle te 'dfb olzmurlm: (:iinkii, bu Nak~ibendiyye yolzmit kas- den inkiir edenle1; Hz.Peygamber(s.a. v.) 'in yolunu inkiir ettikle- rinin farkznda olmamz#ardu: " (Siileymaniye ktbb/Denizli ksm.
389. vr. 81b.) Bu fetva, bir taraftan N~ibendiyye yolunun 18.yy Osmanh miilkiindeki yiiksek itibanm teyid ederken, Hadim ve Konya'daki ve Anadolu'nun koy ve kasabalanndaki itibanm da
yiikseltmi~tir .
. Uqilncil Bolilm : Ebu Said Muhammed ei-Hadiml e/-Hanefi en-Nak§ibendi(rh.a.) hazretleri'nin ilim anlayt§l ve ilmi yonil nedir?
Ebu Said Muhammed el-Hadiml EL-Hanefi en-Na~ibendi (rh.a.) Hazretleri'nin ilim anlayt~l, her ~eyden one~ iyi bilin- melidir ki, Hz.Rasfilullah(s.a.v.)'in ilim anlay1~ma ve Siinnet-i seniyyesine · uygun olan bir ilim anlayt~Idrr. <;iinkii, Ebu Said
EbU Said EJ-Hadimi 199
Mubammed Hadimi Hazretleri, Hz.Peygamberimiz Mubammed Musta!a(s.a.v.) efendimiz hazretleri'nin yolunda olan ve O'nun siinnetleri ile amel eden bir miibarek Osmanh Miiderrisi ve ~ey
hidir.
Ebu Said Muharnmed Hadimi Hazretleri'nin memleketine
donii~iinii miiteakip, ilim, irlan ve ir~ad
..
faaliyetlerine hemenba~lamast ile alakah olarak, H.l137/Ml725 tarihli iki onemli beige vardtr ki, bu belgelerin birincisi, Vakrfiar Gen. Md. 1137 numarall berat sfueti olup, 245.sh.dedir. Bu husustaki ikinci bei- ge ise. Konya ~er'iyye sicillerindeki 74 numarall belgenin 223.
ncii sh.dir. Bu belgelerden de anla~llacag., iizere, Hadimi Haz- retleri 'nin tedris faaliyeti esnasmda o gi.inlerde Hadim civarmda bulunan bir s;ok mezradan dordiinden elde edilecek olan 6~iirle
rin ve kiralann gelirlerinin medrese hocalanna tahsis edildigini goriiyoruz. Bu belgeler, Osmanh Devleti'nin; medreseleri, tale- belerini ve o medreselerin miiderrislerini nas1l destekledigini de bizlere gostermektedir. Hadimi Hazretleri 1725 senesinde aldtg.
miiderrislik vazifesini bazt istisnalar baricinde vefatma kadar siirdiirmii~ olup, medresesinde takriben istanbul'un biiyiik bir medresesinden farkslZ talebe icazet almi~trr. Hadimi Hazretle-
ri'nin vermi~ oldugu icazetnamelerden ogrendigimize gore; Ha- dim! Hazretleri, "Hadimi" medresesinde: Sarf, Nahiv,Akaid, Ft- klh, Flklh Us11lii, Maotlk, Edeb, Hadis Usulii, Hisab, ~a ve imla ilimleri ile bunlann mahiyetlerini, faydalanni 6gretirdi. Biitiin bu ilimlerin yanmda talebelerine mutlaka tasavvuf terbiyesi de verirdL ~iinkii Hadimi Hazretleri aym zamanda bir N~ibendi
~eyhi idi.. Bu ilimler aym zamanda o devirde Osmanlt Medre-·
selerinde okutulan ilimlerin dallan olup, ag.rllk din1 ilimlerdir.
Hadimi Hazretleri 'nin medresesinde oldugu gibi diger Osmanh medreselerinde de Hisab ilmi mutlaka ogretilirdi. Qiio.kii, Hisab ilmi Feraiz ilminin yans1 olup, Feraiz ilmi de ilimlerin yanstdtr.
Sevgili Peygamberimiz Muhammed Musta.!a(s.a.v.), bir Hadis'i
~erif'lerinde: "Feriiiz ilrr~ini mutlaka ogreniniz ve insanlara da ogretiniz. <;iinkii, Feriiiz ilmi, ilmin yanszdzr. "(el-Cami_u's-Sagir
332~) buyurdular. Hadimi Hazretleri, medresede okutulan ilim-
200 Ebil Said E/-Hodimi
lerle alakah olarak; "Beyan-ii Mevzuati 'l-Ulum" isimli · risale- sinde geni~ bilgiler zikrehni~tir. Konya Medn!selerinde de ayni . ilimler okutuluyordu. Esasen bu sistem, Sel9uklu ecdadmnz ile
ba~laytp, Osmanh ecdadlilllzda geli~en bir medrese sistemidir.
Muhammed Hadiml Hazretleri'nin ilim sahasmdaki gayreti, muvaffakiyeti ve emsali arasmdaki temayiiz etmesi hususlanil- daki nan:ll, lasa zamanda istanbul'a kadar ula~t1. Muhammed Hadimi Hz.leri'ni, once padi~ah lll.ncii Abmed Han(rh.a.) Haz- retleri ve dalia sonra da Sultan Birinci Mahmud Han istimbul'a davet ettiler. Her~ padi~ahm da ilti:ffitlarma mazhar oldu. istan- bul' a ikinci gidi~inde, pad~~ahm bulundugu Ayasofya camiinde bir ders vermesi istendi. Bunun iizerine, hocasmm bulundugu bir mecliste ders vermesinin edeben miimkiin olmadlguu ifade etse de, irade-i seniyye oldugu i9in de laramadi. Hocas1 Kazaba- di Abmed Efendi aym zamanda zamanm ~eyhu'I-islam'I, devlet ricali ve me~hur alimlerin de bulundugu o mecliste Muhammed Hadimi Hz.leri, 90k kalabalahk cemaate hitaben va'z ve nasi- hat yapti. Daha sonra risale haline getirilen Fatiha-i ~erife'yi 90k giizel tefsir edip, ba~ta padi~ah olmcik iizere, herkesin takdirine mazhar oldu. Btinun iizerine; Hadiml Hazretleri'ne, istanbul'da kalarak, Osmanh Devleti hududlan dahilinde yaztlan dini eserle- rin, kendisinin tetkikinden ge9tikten sonra, yaymlanmas1 vazifesi teklif edildi. Fakat Hadimi Hz.leri, medrese terbiyesi ile yeti~tigi i9in, kendini talebe yeti~tirmeye, halla ir~ad etmeye ve tasavvufi · sahada hizmetler yapll).aya, eserler telif etmeye adami~ti. Butiin bu sebebler muvacehesinde Hadim'de ki medresesinde talebe okutmay1, Musliimanlarla h~ir.ve ne~ir olmay1, bu vazife tekli- fme tercih ederek, memleketine dondu.
Ehl-i · Siinnet yolunun miimtaz simalarmdan olan Ebu Said Muhammed Hadirnl(k.s.) Hazretleri, amelde Hanefi mezhebine mensup ve tasavvuf yolunda da Na~ibendiyye me~rebinde idi.
isHimiyeti ya~ayarak anlatan Ebu Said Muhammed Hadiml(k.s.) Hazretleri bir nasihatinde ~oyle buyurdular: "islam'I ya~amanm
esast; Hz.RasUlullah(s.a.v)'m ~enatini ya~amaga baghdrr.
<;iin-
kU, imam- Birgivi Hazretleri'nn "El-Makamat" isimli risalesin-
fbiJ Said EJ-Hodiml 201
deki bir Hadis-i $erifmde Sevgili Peygamberimiz Mubammed Mustaia(s.a.v.) efendimiz hazretleri ~oyle buyurdular: "Seriat-i A!Jmediyye, jslQm Dilzi'nill eslistdlY, kokii ve govdesit/ir. Tari- kat dallandzr. Ma'rifet yapraklandtr. Hakfka.t ise meyveleridir.
Bir agacm kokii ve govdesi olmazsa, ne dalt olur, ne yapraklarz olur ve ne de meyveleri olur. Seriati ya§amayan bir miisliima- mu ue tarikati, ne ma'rifeti ve nede hakikati olur." o Bilvesile
$eriati ya~ayamayanlar tarikat ehli olamazlar". diye soylerdi.
Hadifui hazretleri: "Salahiyetli bir miir§id-i kamile miintesib olan bir Miisliiman, aslmda ~eriatlerin en sahihiyle miite~erri(§e
riati ya§ay(m)' ve siinnetlerin en dogrusu ile miitesennin(siimzet ile amel edeu) olan kirnsedir." diye soylerdi.
Dordiincii Boliim : Ebu Said Muhammed ei-Hadiml ei-Haneff en-Nak§ibendi(rh.a.) hazretleri'nin ilmi miras1 nelerdir?
Ebii Said Mubammed Hadimi hazretleri talebelere ders ver- . menin yam srra, insanlarm hidayete gelmesine, Cennetin yo- lunu bul.masma, islam ahlak.tru ve huk:Ukunu ogrenmesine ve
ogre~dik.leri ile amel edilmesine vesile olmak ic;:in c;:ok c;:ah~tJ..
Pek c;ok kita~Iar ve risaleler yazdt. Bu eserlerinden, imam-1 Bir- givi hazretlerinin Tarikat-1 Muhammediye isimli kitabma yaptlgt
~erhi c;ok klymetli9ir ve me~hurdur. Bu ~erhe "Berfka" ismini
vermi~ olup, yiizydlardanberi "Berika" isimli bu muhalled eseri, Miisliimanlara hizmet etmektedir. "Berika" isimli bu muhalled eseri, muhtelif tarihlerde sik sik bastlm.l~trr. Muham.med Haclimi hazretleri,. eserlerine aldt~ hadis-i ~erifierin, sahih olup ol.mad1- gllli iyice ara~trrrr eger ~iiphelenirse, bizzat Hz.Peygambe~ efen- dimiz(s.a.v.)'den sorup ogrenirdi. Medresesinde pek c;ok degerli alimin yeti~mesine. vesile oldu. Bunlarm ic;inde; ba§ta ogullan Said, Abdullah, Emin ve Numan gelme~edir. Aynca "Ayaklt kiitiiphane" lakabtyla arulan Mufti- Za~e Mubammed Antaki, ismail Gelenbevi, Mehmed K.rrkagaci, Haftz Osman Uskiibi,
AI?.-
med Urgiibi, Konya 'h ismail Hakkl, Hact ismail Kayseri gibi alimler me~hur oldular.
202 EbU Said 8-Hadimi
Hadimi hazretleri'nin Tefsir, Flklb, Hadis, Tasavvuf, Edeb, Maani, Mantlk ve Aldid'e dair eserleri olup, bunlardan baztla- . n ~unlardir: "El-Berikat-iil-Mahmudiyye fi ~erhi Tarikat-il-Mu- hammediyye ve' ~-$eriati 'n-Nebeviyye fi 's-sireti' 1-Ahmediyye
" , " El-Hu~u-u fissalati " , " Araisiinnerais fi 1lmil manttk. " ,
" Risaletii'l-Besmele " , " Ha~iyetiin ala Diireri'l-Hukkam " ,
" Risaletiin Fi Siiliiki'n-N~ibendiyye " , " Hazainu'l-Ceva- hir ve Mebazinii'z-Zevahir " , " Risaletiin fi tertili'l-Kur'an ve adabi krraeti'l-Kuran ve faziletiba " , " Mukaddimatii M.ev- zl1atii'l-Ull1m " , " Risaletiin fi Mukaddimati ilm-i's-Sarf" , ·
" Metn-i Mecami'ul-Hakaik fi ilm-il-Usilli'l-Ftkh " , " $erhu Kasidet'il-Mudariye"," $erhu Dibaceti'n-Netaici.i'l-Efldr fi'n- Nahv", "Risaleti.i'l-Hazfiyye", "Risaleti.in fi'l-Firak"," $erhu Avarilili'-1-Birgivi" , "Risaletii'z-Zarfiyye" , "Ha~iyeti.in Ala Tefsir-i Suret'in Nebei l'il-Beyzavi", "Risaletun fi hakki't-Tes- bihi ve't Tahmid " , " Tefsiru Kavlihi Teala: "Gul'illahiimme Malik'el-Miilki " , " Risaleti.in fi Tefsir-i Kavlihi Teala: " inne . Ba'zaz zanni ismi.in"," Risaletu'n-Nasayih ve'l-Vasaya el-mi.i- bareke", " $erhu risaleti Eyy\ih'el-Veled" , "Arais'ul Enza- ri ve Nerais'ul Ebkari " , " Risalet'i.in fi mahiyet'il-Uliim " , "
Ke~f'ul-Hudri an haU'il Htdrr", "Risaleti.in fi Hadis'iz-Z~if","
Risalet'ul-Misvak", "Risalet'ul-Kahve", "Risaletu'd-Duhan"
, "Risaletii'L$iibbebati'l-Ariza fi Tarikt'l-Hacc", "Risalet'i.in fi hakk'tl-istihlaf", " $erhu'l-Evradi'l-Bebaiyye" , "Hidaye- tii't-Talibin " , " Fazileti.i'l-Ezkar" , " Def'u i~gali'l-isti~na "
? " Def'u i~gali'l-Vakl " , "Resaletiin fi izaleti'l-Lafziyye " , "
Risaleti.in fi'l-Kazai ve'l-Kader " , " Risaleti.in fi'l-Kaziyeti ve Eczaiba" , "Risaleti.in fi kavlihi Tea la: "$ehidatlabi.i ... " , "Risa- leti.in fi Hakkt'l-Vi.icudiyye " , " Risaleti.in fi kavlihi Teala: "Ve hi.ive'l-Gafilru'l-Vedud", "Risaleti.in fi Tefsir-i Sfueti'n-Naziat
" , "Risaletii'l-Erbainiyye" , "Risaletii '1-Ubudiyye ", "Risale- ti.i'n-Nasihiyye ve'l-Mensiiliiyye", "Risaleti.in fi Li.ibsi'l-Ahmer
" "Risaletii Vezaifi'l-Mevta" "<:1erhu Kelimeti't-Tevhld" "
' ' y ·'
Tuhfeti.i'l-MiilUk fi ir~adi Ehli's-SiilUk", "Kitabii Jlmi'l-Bedi'"
, "$erhu Kasideti'l-Bi.irde"," $erhu Kasideti't-Tantaraniyye",
"$erhu Kasideti '1-V ani" , " $erhun ala Risaleti Nuktrru: li '1-ima-
Ebii Said EI-Hodimi 203
mi '1-azam ", " Risa1etiin fi Hakla Ef'a1i '1-Ibad " , " Risaletiin fi Sureti'1-ih1as", "Risaletii'1-iidabi fi Zilai La ilahe illallah","
Fezai1ii'l-Ezkar"," Risaletii'n-Nak$ibendiyye miisbe~ bi'l-E- dilleti'l-Erbaa " , " Risaletiin fi Sureti Tefsiri Sfueti'l-En!al " ,
"Tefslru Sureti'l-Fatiha" , "Risaletiin fi UsUli '1-Hadis", "Tah- kikatii'l-Acibe ve Tedkikatii'l-Garibe miiteallikatiin ale'l-Ha- disi's-Sahih " , "Risaletiin fi Klraeti Hatm-i Hacegani'n-Nak-
$ibendiyyeti ve Usuliha" , " Risaletii'l-Vasiyye ve'n-Nasiha li veledihi'l-Eaz Muhammed Said ve li kiilli ihvanihi ve teHitnizeti- hi ve Li ehtbbaih " gibi <;ok laymetli eserleri vardrr. Bu eserlerin bir kismi, istanbul' da Siileymaniye kiitiibhfinesinde ve bir lasmi da talebesinden Abdiilbasir efendi 'nin toplay1p, dercettigi "Mec- muatii'r-Resail" isimli eserinde toplanmi$tlr. Goriildiigu iizere, Hiidimi Hazretleri is lam Dini 'ne ait her hususta eser vermi$tir.
fv!uhammed Hadimi Hazretleri'nin yazd1g1 kitaplannm ve risalelerinin her birisi hirer klymettir. Nitekim, yazd1g1 bu eserle- rinden bazilanndan denizden katte misali birkac;: husus $6yledir:
Hadimi Hazretleri'nin <;ok laymetli eseri olan "Berika" isll;nli eserinin "Kotii huylar" boliirniiniin bir lasim $6yledir: " Ylisuf (a.s.) 'm, zindandan kurtulan kimseye, Hz.Alliilz(c.c.) 'z zikre- dip, kendisbzi O'na havlile edecegi yerde: "Sultiimn yanmda beuim ismimi hatlrla ve soy/e." deyiveriuesi, kendisinden zel/e sudi"trmza sebeb olmu§ ve bu sebeble, Gayretul/fth 'a dokumllll§
oldugu i{!in, Yusuf aleyhiss.elli.Jmu senelerce ziudanda kalmasl- na sebeb olmu§tm: Yine ibrfthim (a.s.) 'm, oglu ismlifl(a.s.) 'm dii.nyliya gelmesine, ol9iiyii kaflracak derecede {!Ok sevinmesi, gayret-i illihfyeye dokwmw§ ve Hz.Allfth(c.c.) tarafmdan is-.
mftil (a.s.) 'm kurblin edilmesi emrolummt§tm: Ya'kub (a,s,) '.m da oglu Yz"tsuf aleylzissselftm 'z Hz.Al/lih(c.c.) 'a emanet edecegi ve O'mm himayesbze havale edecegiyerde; ogul/arma: "Ogul- larmz! Ga.flet edersiniz de, oglum Yusuf'u kw·da kaptlrtrsamz ve kurt yerse ben fOk iiziiliiriim. " demesi, gayreti ilftlziye do- kulllllll§, kendisbzden sad1r o/an ze/le sebebiyle Yi'isuf (a.s.) ku- yuya atllllll§ ve Ya'ki"tb (a.s.) da, miibiirek gozleri gor~nez oltm-
caya kadar ytllarca iizii./mesine sebeb o/mu§tur. "
204 EbU Said 8-Hadimi
Muhammed Hadimi Hazretleri 'nin "Risiiletii 'u-Nesiiyilz ve'l-Vesiiyii el-Miibiireke" isimli risiilesinin bir b0liimii1ide de:
. "Ey Miisliiman! Sana once salzilz bir Elzl-i Siinnet ve'l-Cemiiat inmtCl ve i 'tikiiddiizmzdzr. Sonra ilmiilziilini ogreumek ve og- reudikleri ile amel etmek liizmzdzr. Amel ederkeu de, ruhsatlar ile degil de, azimetle amel etmelidir. Ancak, zarliret veyii bir ilz- tiya9 ltiilinde ruhsatla amel etmelidir. Sonra, ~art/arma uygmz olarak ciddf bir tevbe iciibeder. Sonra, kaziiya kalan borflarmz odemek, nezir ve keffiiretleri yerine getirmek f?u tevbenill i{:ille girer. Sonra, ltasmtlarm nziiszm kazanmak, ltakszzlzklan kal-
. dtrmak, iizerinde lzi9 kimsenin ltakkz kalmayacak ~ekilde lte-
lalltk almak liizmzdu: 0 lzizlde Iter i~te evlii olam, daft a faziletli olam sef. Haramlardau sakmdzgm gibi ~iipltelilerden de sakm, aynca lto~a gitmeyen kerilz olan ~eylerden .de sakm. Liizum- suz ve fayda vermeyen(Mii lii ya 'nf) ~eylerden de uzak dm: Bo~
sozlerden de kafm ve Hz.Alliilt(c.c.) 'm nziiszm kaianmak ve Hz.Peygamberimiz Mu/zammed Mustafii(s.a. v.) 'm siimzetleri- ne uymakta gayretli oL Tavzr ve ltareketlerilzle mu 'temed olan, alzliikz sevilen, gidi~iitz ogiilen ve kotii. iidetlerden d{! armmi bir kimse ol. " demi§tir.
Muhammed Hadimi Hazretleri, tiitiin is:menin §iddetle aley- hindedir. Tiitiiniin Yiice Dinimize gore zararlan ve dmen sakm- calanru, "Dultiiu Risiilesilzde " · uzunca an).atmt§trr. 0 devrin i.inlii alimlerinden bir zat, Hadimi Hazretleri'nin bu flkrine ve tesbitine kar§tdrr ve ilk frrsatta Hadimi Hazretleri ile bu husilsu gorii§iip, kendine gore bu meseleyi halledecektir. Bu iki alim birbirleriyle sadece gtyaben taru§rrlar. Bir sene; ikisi de Hac va- zifesi is:in giderler. Medlne-i Miinevvere'de Ravza-i Mutahha- re'I).in oniinde birbirlerine nereli olduklanru sorduklannda; Ha- dimi Hz.leri, Konya'll oldugunu soyler. Bunun iizerine o alim soze ba§lar: "Duyduguma gore Konya 'mu Hiidim kaziismda
"Hiidimf" isimli bir iilim varmz~ ve tii.tii.niin ~iddetle aleyltinde
imi~. Tiitiiniin aleyltinde olmasmm yersiz oldugzmdau baltse- der. Tiitiin ltaram olamaz, ifilmesinde malzzi'ir yoktm:" deyip, bir ltayli komt~tu. Hiidimf Hz.leri, o ~limi bir miiddet dinle-
EbiJ 5aid B-Hodimi 205
dikten som·a ~oyle k01m~t11: "Hoca efendi! $imdi ~urada senin elinde tiitiin(sigara) olsa ve benim elimde de bal ~erbeti olsa, ~u kar~umzdaki miibarek tiirbeden Hz.Peygamberimiz Muhammed Mustara(s.a.v.) kalklp buraya kadar gelerek, bizi ~erefiendirseler;
senin tiitiin(sigararu)'ii mu, yoksa benim elimdeki bal ~erbetini
mi takdiin ederiz. Hz.Peygamberirniz(s.a.v.) de, senin slhhatini
peri~an eden ve seni zarara ugratan tii.tiin(sigararu)'ii mii, yoksa benim elimdeki bal ~erbetini mi kabiil buyururlar?" dedi. Bunun iizerine o ihtiyar alim:. "Delikallill Yoksa sen Hfidimimisilz?"
diye sorar. Hadimi Hz.leri de tasdik edince, ikna olan o alim Ha- dimi Hz.lerinin ti,itiin mevziiundaki fetva ve risalesini kabfil et- mek durumunda kahr. 0 gi.inden itibaren tiitiin ic;meyi de b1rakrr.
. I .
Aynca Hadimi Hazretleri, "Efiil-i Ibfid! tsimli risalesinin bir boliimiinde de: "Bumeselede iki iriide vardzr: Bmzlardau birisi Hz.Alliilt(c.c.) 'm Kiilli irfidesidir. Digeri de, Hz.Alliilt(c.c.)'m kullarma iltsiitz ettigi Ciiz'i irfidedir. Kul bir fiili ilttiyfir edet;
yaratmak kudretinden ficiz olan kul, iriide-i ciiz'iyesini de o istikamette kullam1~ Fiili yaratau ve ltalkede11 ise Hz.Alliilz(c.
c.) 'du~" demi~tir.
Ebfi Said Muhammed Hadimi(k.s.) Hazretleri, tasavvuf ve tarikat yolunda, bizzat liz.Rasfilullab(s.a.v.) tarafmdan vazife-
lendirilmi~ ve salahiyetlendirilmi~ olan bir kamil ve miikemmil
~eybe baglanmay1 !slain Dini'nin zarfui amellerinden olarak gor- mekte ve kabiil etmektedir, Bu hususta N~ibendiyye yolunun esaslanru ve usullerini giizelce anlatan "Risfiletii 'n-Nak~iben
diyye " isimli risalesini yaZIDI~trr. Esasen Hadimi Hazretleri bu risalesini yazarken, Nak~ibendiyye tarikatinin yirmi ilc;ilncii. hal- kasmi te~kil eden tmam-1 Rabbaru Miiceddid-i Elf-i Sani Ahrned el-Farfikl es-Serhendi(k.s.) Hazretleri'nin ahir zamanda zuhiiru beklenen Hz.Mehdi aleyhirndvan Hazretlerinin evlatlann,m"bil- hassa ahir zamanda okurnalan ic;in yazd1g1 "Mekttlbfit-i Serife
"isimli
uc;
ciltlik eseri ileimam-r
Rabbaru Hazretleri'nin biiyiik oglu ve Altun Silsile'nin yirmi dordiincii halkasllll te~kil eden v~ kendisininde milntesibi oldugu 1mam M~ammed Ma'sfun Farfiki(k.s.) Hazretleri'nin "Urv.etii'l-Viiskfi" namiyle ma'rfrf206 EbO.Said £1-Hadimi
olan "MektUbat-i $erife" sini ve bu hususta, Ehl-i Siinnet yolu- nun biiyiiklerinden saglam kaynaklara dayanan tasav\fufi eserleri . esas alrru~trr. Hadimi Hazretleri, "Risliletii'n-ji Sii/fiki'n-Nak-
$ibendiyye " isimli eserinde ~oyle buyt.Jrmu~tur: uBu Nak$iben- diyye yoll~mm nilzlif /zed eft, ilzllisz temitz ederek, Hz.Alllilz 'm rzzlisma ermektit~
Ancak bu Tarikat-z Na$ibendiyyeye girmenbz blizz $Ortlal'l vardn~ ilk §0111, Salzilz bir Ehl-i Siitmet ve'l-Cemliat ina11cma sahib o/maktzr. iki11ci §Ortz, ifmiilz/ifi ogrenmek, iifiillcii §0>11., ogrendikleri ile amel etmek, §eriat !le a me/ etmek, §'!riati ya§a- mak, slidzk bir tevbe ve lzak siilzibleri ile lzelalla§mak, bzmlar- dan ba§ka miiriditz §eylzine kar§z her tiirlii edeb ve lziirmeti gos- termesi, siimzet-i Rasfilulllilz ile ame/ ehnesi, bidatlerden uzak durmasz, haramlardan ve §iiphelilerde11 kafllmzasz ve nihliyet dordiincii §at11, salahiyet slihibi ve mezzm of all bir miir§id-i kli- mil-i miikemmile i11tisiib ederek, Hz.Alliilz(c.c.) 'm llfiruizdan ve fiiyfizatmdall istijlide eh11ek ... " N~ibendiyye tarikatinin miiceddidiye kolunun Hadim merkezindeo Kooya, Karamao ve diger ta~ra vilayet, k~saba ve koylere Hadimi Hazretleri ve evlad1 ile talebeleri vasttasiyle dagtld.Igt da bir ger9ektir. Hadimi Haz- retleri 'nin ''Nak~ibendiyye risalesi," N~i yolunun adeta bir el kitabt ozelligini ta~1maktad.Ir. ''N~ibendiyye risalesi," Osmanh miilkiinde bir 90k defa istinsab edilmi~ olup, ~erhler yaztltru~trr.
Bunlarm eo-onemli iki tanesinden birisi, Hadimi Hazretleri'nin talebelerinden ~ehirli 6mer b.Abdullah'rn yaptlgt ~erh olup, bu ~erh klsa notlarla yapJ.lrm~trr. ikinci ~erh ise, Haditpj Hazretle- ri'nin talebelerinden Karaman'lt Zeynelabidin b.Ali Efendi tara- frndan daha detayh ve muhtevast 99k zengin olmak iizere yaptl-
mt~ olup, hirer Nak~i olao bu iki talebesi, hocalanmo/~eyhlerinin
tasavvufi faaliyetlerini ve dii~iincelerini Ak~ehir' e ve Karaman 'a
ta~tm1~lardrr ve geni~ kitlelere tamtmt~lar ve ula~tlfmt~lard.Ir.
Muharnmed Hadimi Hazretleri'nin miiessir oldugu alandan birisi de ~iiphesiz F:tlah ve fi1a.h usfiliidiir. Kendisinin" El-Haoefi
" vasf1010 sahibi olmast hasebiyle Hanefi fik.hi ve Haoefi filah usulii esas olmak iizere diger :fikhi mezbeblerin hiikiimlerini de
Ebii Said 8-Hadimi 207
incelemi~ ve iizerlerinde <;ah~malar yapm1~. Bu hususlarda eser- ler yazrm~ ve talebesine ogretmi~tir. Bu hususta yazd1g1 "Me- camiu'l-Hakatk" isimli eseri, Osmanh medreselerinde devamli surette okutulmu~ olan ve Molla Hiisrev Hazretleri'nin yazllli~
oldugu, flkih iisfiliinde kaynak eser "Mir"atU'l-Usfil" isimli ki- tabl ile birlikte en onemli · ders kitablanndan birisi olmak iize- re, medreselerde ders kitab1 olarak okutulmu~tur. Molla Hiisrev Hazretleri'nin flkihta kaynak eseri olan "Diirerii'l-Hukkam fi
$erhi Gureri '1-Ahkam" isimli muhalled eseri de medreselerde hep okutulmu~tur. Hadimi Hazretleri'de Molla Hiisrev Hazret- leri'nin bu eserine "Ha~iyetiin Ala Diireri'l-Hukkam" isimli ha-
~iyesini yazm1~trr. Aynca, Hadimi Hazretleri 'nin yazrm~ oldugit (Mecamiu'l-Hakatk)'m bir <;ok b61iimii, Osmanh Hukiikunda belli bir yeri ihraz eden ve merhiim Ahmed Cevdet Pa~a'nm ba~
kanhgmdaki bir cerniyet tarafrndan hazrrlamp, kaleme alrnan ve ismine de "Mecelle-i Ahkam-i Adliye" denilen(Kavaid-i Kiilli- ye) 'ye me~hiir "Mecelle" ye esas te~kil etmi~tir.
Muhammed Hadimi Hazretleri'nin yazd1gt bu eserle- rinin bir klsm1, talebesinden Abdiilbasir efendi tarafrndan
"Mecmiiatii'r-Resail" isimli eserinde toplanmt~tir. "Mec- muatii'r-Resail" isirnli es~r, istanbul'da matbaa-i amirede 1886 senesinde bastrrllml~trr. Muhammed Hadimi Hazretleri'nin yazd1g1 kitaplarmrn, Istanbul' da Siileymaniye kiitiibhanesinde oldugiille ve yine Muhammed Hadimi Hazretleri'nin kendi kii- tiibhanesindeki kitaplarrnrn (kayttlarda bildirildigine gore 447 adet kitaptan) biiyiik boliimiiniin ise, Konya'daki Yusufaga Kii- tiibhanesinde ~uhafaza edilmekte oldugiillu kaynaklard~n ogre- niyoruz. Muhammed Hadiml Hazretleri, talebeliginden itibaren ulemadan bazllanndan etkilenmi~tir. Etkilendigi bu alimlerden birisi, fi.kJh ile tasavvufu ve zahir ile bat101 uzla~rran me~hfu
imam-1 Gazali(rh.a.)'drr. Esasen imam-1 Gazali(rh.a.) Hazretle- ri 'nin diger Osmanh ulemas1nm iizerinde de tesiri vard1.
Fiklh mevzuunda: Hadiml Hazretleri'nin tesiri altrnda kal- d!gl alimlerden ba~ta Hanef'i fila.h ulemasrndan miictehid ve awelde mezheb imarnlarumz imam-1 Azam Ebii Hanife(rh.a.),
208 EbO Soid EI-Hodimi
imam-1 Ebu Yusuf(rb.a.) ve imam-1 Mubammed(rb.a.) Hazret- leri, imam-1 Ziifer (rh.aleybim) ile $afii fikih alimi ve miictehid imam, imfun-1 $afii(rh.a.) Hazretleri ve yine $afii fakihlerinden Abdiirrahim el-Miinavi(rh.a) Hazretleridir,
Akaid mev:zllunda: i'tikadda mezheb imamlanffilz imam-1 Maosfu Matfuidi(rh.a.) Hazretleri ve·imam-1 E~'ari(rh.a) Hazret- leri ile Necmeddin en-Nesefi, Beyzav1, Taftazaru, Seyyid Serif el-Ciircani ve Devvani Hazretleridir,
Tasavvuf mevzuunda: Nak~ibendi ~eyhlerinden ve Altun 'Sil- silenin tamam1 ile bilbassaAltun Silsilenin yirmiiic;iincii halkas1- ru te~kil eden imam-1 Rabbani Ahmed el-Farilld es-Serhendi(k.s.) Hazretleri ile yirmi dordiincii halkasllli te~kil eden-imam-1 Mu- hammed Ma'sfim el-FarUki(k.s.) -Hazretleri ve o zaman istan- bul' da balifesi olan imam Mubammed Murad Bubari Hazretleri ve imfun Muhammed Murad Buhari Hazretleri'nin Hadim'deki vekili·ve Hadimi Hazretleri'nin babas1 olan Fabrii'r-Rum Kara Hac1 Mustafa Efendi Hazretleridir. Hadimi Hazretleri'nin tesi- ri altmcta kald1g1 alimlerden baz1Ian cta ~unlardrr: Seyhiilislam- lar Ebussuud Efendi ve ibn-i Kemal Hazretleri ve ~ynca ahlaki sabada imam-1 Birgivi Hazretleri ve aynca Hayali ve Lari gibi mantlk alimleri ve Tarsusi gibi miiftiilerdir.
Mubammed Hadimi Hazretleri 1176 H. (M.l762) senesinde dogdugu yer olan Hadim'de "Ristiletii 'l-Vasiyyeti ve 'n-Nasfhati li veledihi 'l-Eazz Muhammed Said ve li kiillin m in ihvtinihi ve teltimizetihi ve elubbtiih " isimli vasiyetnamesini bildirdikten sonra; "Veftit ettigimde, daha once vasiyet edip, anla$tzgzm kimse gelene kadar beni soyup gaslimi yapmaym. " buyurdu. 0 gece sababa kar~1, talebelerinin Yasin-i ~erifkJiaatlan arasrnda miiba- rek rUhunu teslim eyledi(rh.a. ve k.s-). Ku~luk vakti srralannda, veflit ederken bildirdigi ve daha once anla~t1g1 Trabzonlu Hac1 Mehmed Efendi gelip, gasil, techiz ve tekfin i~lerini yaph. Kab- rini, babas1 Fabrii'r-Rfim Kara Hac1 Mustafa Efendinin yarunda kazdrrdt ve oraya defni yap1ldt.
Netice olarak, bir hadis-i ~erif ile mezumuzu tamamlayahm.
Hz.Peygambeimiz(s.av.) efendimiz bazretleri ~oyle buyurdular:
