ki Kelime: Slpk ve Prsk

Tam metin

(1)Abik, Iki Kelime: Siilpiik ve Pdrsiik Tiirkoloji A r ~ n n a l a r r1997. Fuat dzdemir Anls~.Adana 1997,. Yard.Dog.Dr. A. Deniz ABIK. Turkge Sozliik'ten (1988) sofpuk ve porsuk kelimelerinin anlamlama bakildiginda iki kelimenin anlamca birbirine yakin oldugu goriiliir. solpiik -gu s. tip hlk. Gevgeyip kendini koyvermig. porsiik -gii s. Gevgeyip sarkmig,yipranmig. Tiirkge Sozliik'te solpuk maddesinin altinda solpiimek maddesi gelir. solpiimek (nsz) hlk. 1. Siqmanken zayiflarnak 2.Gevgemek, porsumek solpiimek fiilinin varligi solpiik kelimesinin solpiimek fiilinden -k ile sifat yapildigini gostermektedir. solpumek fiilinin taniminda kullanilan porsiimek fiiline bakildiginda yine ayni anlamla kargilagilir. porsiimek (nsz) Gevgeyip sarkrnak. Bu fiilden de porsiik kelimesinin yapisi, porsu-k olarak qoziilebilir: -k fiilden isim yapim ekiyle tiiretilmig bir sifat. Tiirkge Sozliik'te porsiik ve porsiimek kelimelerinden bqka porsiikliik ve porsiime kelimeleri de vardir. Konqma dilinde ve Anadolu agizlannda solpiik yaninda sorpuk kelimesi ile sorpiimek, sorpQmek,sorpmek kelimeleri de kullanilir. sorpiik gekli de sorpii-k yaplsiyla aqiklanabilir. J.Deny,Grarner 'inde -ektli ve -ik'li fiiller bolumiinde solpiik kelimesine de yer verir."$u kelimeler -pi(k) ve -pe(k) ilginlerine dayanir: kaypa(k) solpii(k) 'lache,flasquel , yelpi(k). -pek,-pik unsuru bir tiireme lahikasi gibi goriiniiyor.so1-pir-mek,kay-pa-makve yelpirdet-mek fiillerini gunlarla mukayese ediniz.kaymak,solmek,solgu 'flsaque' gev-.

(2) 12. TlirkolojiAraflrmalarr 199 7. qek,yelmek veya yepermek 'couirir,se hater ' (J.Deny, qev. A.U.Elove, 1941, 525)" J.Deny1nin solpuk kelimesini solmek ve solgu kelimeleri ile kargilagtirma teklifi dogrultusunda sozluklerde sol- fiil kokunu ariyoruz. Tararna Dergisi I1 'de solmek, "cisim,ten teressup etmek" anlam~nda verilmig.Tarama Dergisi I'de ise bu fiilin Radloff IV'te (Kir.Sag.)geqtigi gosterilmektedir. (Radloff IV (583)'te Sag.Kir: 3 col " (sivilarda) qokelmek, teressup etmek" anlarnindadlr. "qiikelmek" ,gevgemek anlamini taglr m1,qokeltinin ustiinde kalan kisim seyrelmig midir,gevqemiq midir?) Bunun yanlnda Rasiinen,Magazanik'in Tiirkqe Rusqa Sozlugundeki solgii " Mnl'KHH H n - l i ~ l W "kelimesini verrnektedir.Rasiinen selki,solgu,selpik,solpiik kelimelerini *sel,sol maddesinde verir.Bu,sayilan kelimeleri *sel veya *sol koku ile ilgili gordiigunu gostermektedir(R&anen,1969,408). sol- kokunden fiil cinsinden turevler aradigimizda "solpmek (efsiirde olmak)" (Tarama Dergisi I1 ) fiili ile kar~ila.yllr. "efsurde olmak" anlamiyla Karnus-I Tiirki'de sorpmek,solpmek,solpumek gekilleri geqmektedir(Tarama Dergisi I). Eski Turkqede ve Karahanli Turk~esindesol-,siil-,sel- koklerine gibi turevlere de rastlayamadlglmiz gibi solpiik,selpuk,solp-,solpu-,sorprastlayamadik.Ayn1 gekilde porsuk ve porsii- kelimeleri de bu donem sozluklerinde yer almamaktadir(Clauson EDTP, Drevnetyurkskiy Slovar, Divanu Lugati't-Turk, Kutadgu Bi1ig,Atabetutl-Hakaik).[(DLT I Atalay, 169'daki ulmak "eprimek,eriyecek ve- dagilacak hale gelmek,eskiyerek ylpranip ylrtllmak" kelimesi anlamca bizim aradlklarimm benzemektedir. Bu fii1,bugiin Anadolu aglzlannda da ayni anlamda ya~amaktadir (Derleme Sozliigii XI,ulmak[ulumak])] On dokuzuncu yiizyilda duzenlenmiq sozluklerden Zenker sozlugiine baklldi@nda sulpuk[( JgtU Adj.fletri,l&che,mou/welk.schlaff, weich 4 )527],siilpiimek [( 9 u. vb.intr. Ctre flCtri,lbche,mou,languissant/welk,scl~laff,weiclsein.vgl. d.,+ ) 5271 ile siilpiiklemek [( &y vb. act. s. u,+ )527] ~ekillerinden und vb.intr.6tre decrkpit/abgelebt sein baqka porsumak[( ;--I,: -)~poorsujub curumek. ex antiquitate computrescere et cariosum esse. Meninski) 2153 kelimesi karymiza pkmaktad1r.B~ kelimeler Anadolu Tiirk~esinitemsil eden t.(turc) kisaltmaslyla verilmiqtir. Do@. er. '.

(3) Abik, iki Kelime: Solpiik ve Porsiik. 13. Tiirkqesi sozluklerinden Senglah'ta solpuk maddesi goriiliir (Clauson, Senglah1246r,20).Ancak Senglah yazar1,kelimenin okunugunu verrnekle yetinmig,anlam vermemigtir.Clauson, Index I 'de (s.62) kelimenin Anadolu Tiirk~esine ait olduguna igaret eder. Index III'te (s.88) de Anadolu kelimeleri arasinda verir. solpuk 19. yiizyilda Anadolu'da yazilinig Lugat-i Cagatay'da (1297) da var.Dictionnaire Turk-Oriental 'de " 2 v J r -'A,J, " maddesinin kargiligi " fane, fletri" (solmug, dokiilmiig) olarak verilir(P.Courteille,1870,360). Bu maddenin Senglah'tan alindigi anlag~lmaktadir;Senglah'ta GY ve 24,.maddeleri arka arkayadir.Ikisinin de telaffuzlari verilir,solpzik iqin aqiklama verilmezken . 4 Y 'un sonunda Anadolu Turkqesinde "efsurde baged" anlaminda oldugu kaydedilir (ClausonYSenglah,246r,20). solpuk ve porsuk ile birlikte, bu kelimelerle ilgisi olabilecek kelimelere de Dogu Tiirkqesinde (Cagatayca) rastlanmamasi , kelimelerin Anadolu Turkqesinin kelimeleri oldugunu diigiindiiriir. Tiirk lehqelerinin soz varligini toplayan Radloff sozliigii kelimelerimizle ilgili olarak tarandiginda agagidaki kelimeler gorulmektedir. Radloff IV,siitun 1893'te ~ Y P ~ (v) Y [ +yjy (Kas.)] fiili vardirKaragas Tiirkqesi iqin verilen "biirsiiymek" fiilinin anlami soguktan kivrilmak" tir( "kivr~lmak" anlami porsiimek fiilindeki kiri~mak, buru~mak, kat kat olmak anlarnlariyla baglanabilir mi tartigilmalidir). Radloff IV,siitun l37l'de rlypCy (v)[ 9 9 1 , : (osm.)] = PoPcy "porsumak" veya "pursumak" fiili vard1r.B~fiilin Osmanlicada "burugmak,burug burug olmak,kirigmak, yuziinu burugturmak" anlamlmnda kullanildigl kaydedilir. Yine Radloff IV ,siitun 1371'de nypcyK [ ~ F J X (Osm.), von nypcy+ K ] = nOpcy~.olarakverilen "porsuk" veya "pursuk" kelimesi vard1r.B~ kelime de Osmanlr Tiirkqesi iqin verilmigtir. porsumakpursumak fiilinden +k ile yapilmig bir isim oldugu a~iklanmigtir. Radloff IV,siitun 583'te 3col (v) [Sag.Kir.] olarak verilen sol- fiili daha once degerlendirildi. Radloff IV,siitun 584'te 'col [ J,-+ (Dsch.~) ] olarak Cagataycada verilen solmek fiilinin anlamlart iqinde bizim aradigimiz. I.

(4) 14. Tlirkoloji Ara~trrmalarr1997. anlama en yakin ozellikte "tiftik tiftik olmak (die Fasern) " anlami vard1r.B~anlarn "eskimek,yipranmak" anlammi qagrqtirir niteliktedir. Radloff IV, sutun 584'te verilen Canny (v)[ J--cr?r (0sm.S.B.) ] = CynnY ,solpiimek fiili siitun 833'teki sulpumek maddesinde tanimlanir. [ GY(Osm. veralt),vergl. CYnKY ] sulpimek kelimesinin Osmanlicada kullanimdan diigtu@ belirtilip sulkii kelimesiyle kargilagtirrnamiz istenir.Tanimdan c n ~ J i a ~ b c MHrKbi~b, n nna6nbr~b BunblMb weich, welk, miirbe, morsch werden" kargiliklan veri1ir.B~ karqiliklarda "yurnugak olmak,zaylf, narin olmak, solgun olmak, porsiimek, sarkik, gevgek olmak,quriik olmak" anlamlarini goriiriiz. Radloff IV,833'te CynKy [ JUr (Osm.) ] kelimesinde ise" c21a6hlu, MRIX~WHHJOH - weich,schwach,murbe)morsch; c v m y 6e3 I-HRJOR xox I h nichtfe feste Leinwand; c y m y aaaM c n a 6 ~ 1 qae 2 1 0 R h K b -ein schwachicher Mensch" karqiligi vardir. "gevgek, yumugak, zayif, aginmq, eskimig, yipranmig,@riik" anlarnlarina gelen kelimenin siilku bez "sa&un olmayan, siki olmayan bez" ve siilkii adam "zayif,kuvvetsiz adam,gevqek adam" tamlamalarinda kullanildigi goriilur. Radloff IV,siitun 834'te C ~ J W K [ &Jy (Osm.) von c v m y + K] kelimesinde" ~ r r r ~ i n , APR~JIJ,IH ;I.YIIOH ( ox~e!lo~b ) weich,welk,miirbe,morsch,indolent; cy,llryK e l ~ H J l o e MRCO -das welke Fleisch; C y n I I y K j a ~ a M~U ~ K ~ ~ , O T B H C U IIRl i e K H -weiche, welke wangen, cynnyrc r e p n a H c~16axwen -ein schwacher Hals; CVJlIIYK O J l M a K , 6wrr n n u u ~ a m b 1 u s . o p s 6 n s l u . -weich,welk,m~rbe,mors+ sein" karqiligi vardir. Radloff IV,siitun 555'te verilen 3pJr c ~ ~ l r y .~ [ jrJr ( Dsch.) von 7.con+qb1r]maddesinin kar.yl@i BHJlblU,UpaX.lhlH welk, miirbe'dir.Siitun 549'da "7col " (v) [ +Iy (Dsch.OT.)] olarak verilir ve 6con 'a gonderilir. " 6 con " (v) [Av (0sm.Krm.KIr. Kkir.) (Uuig.) Schor.] olar* verilir ve 5. con .'(v)'e gonderilir.Burada verilen anlamlar gunlardir: " kununak,suyu ~ekilmek,korlenmek,k~rlegmek; tabahhur etmek, buharlagmak; kaldirmak, ortadan kaybolmak, zail olmak, kaqmak, izi silinmek ( BbICbiXaTb,HCnapHTbCR,YMeHb~aTbCH1UCqH3aTt, austrocknen, verdunsten, abnehmen, verschwinden)" s o l p k jdr maddesi Do@ Tiirk~esikelimesi olarak Zenkerlde de vardir.Seng1ah'tan aldigi anlaylan bu veriyi Zenker,Anadolu kelimesi olan "efsiirde" anlamindaki solpuk ile kargilar (Zenker,l866,527).Dogu.

(5) Abik, Zki Kelime: Solpiik ve Porsiik. 15. Tiirkqesi kelimesi olarak Zenker'de ;pkJy SOLUHMEK maddesini de goriiriiz. Bu kelimenin anlami da "solmak,sararmak, olmek, kurumak, porsiimek, geqmekUtir(Zenker,1866,527 ). Eski metinleri iqeren kaynaklarda solpuk ve porsiik kelimelerini ve bunlarla ilgili olan ,porsii-, solpu-,solp-, gibi kokleri de Anadolu diginda goremiy0ruz.B~ gunkii Tiirk lehqeleri iqin ilk agizda baktigimiz Kargilagtirrnali Tiirk Lehqeleri Sozlugu I (1991) 'de bu maddelerin alinmadigini goriiyoruz. Kelimelerimizi ulagabildigimiz lehqe sozluklerinde anyoruz. Kazak Tiirkqesi Sozlugu (1984) ; sol- veya siil- yok.Aradigimiz anlamlara yakin anlamlar gu kelimelerde var. solbzr(s) Gevgek,yumugak bagli solqrldak(s) Lastikli,belirsiz,sallanmaliygevgek solpzytuv (f) 1.Bir tarafinin yakigiksiz olarak sarlunasi,qikik olmasi. biirsendev ( f ) Buzulerek halsiz halsiz yiiriirnek buruv (f) Biizmek,kivinnak burisziv ( f ) Burugmak yuz tutmasi borsuv (f) Bir geyin k~krnasi~qiiriirneye bor (i) tebegir; bordoy tozuv: tebegir gibi dagilmak,yok 01mak;borpas : solgun, saglam olmayan bedenli borprldaq (s) bog,yurnugak,topragi sert olmayan yer borprldav (f) uzerinde yiiriindugu zarnan yumugak topragin. L -. i. yerinden oynamasi Kirgiz Sozlugu'nde (Yudahin, 1988) Kelimelerimizle ilgili olabilecek maddeler gunlardir. soldoy- 1.gevgemek,solp~ek;soldayupcatip ka1di:uzandi yatti (bacaklanni ve kollmni ne topladi ne uzatti); soldoyup oozdu aqip karap ciirot :gevgek ve agzi aqik geziniyor; soldoygan : hareketsiz ve qolpa; 2. uzun yahut yiiksek ve biqimsiz 01mak;soldoygan neme an1 kantip kotorom? hantal bir geydir onu nasil kaldirayim? s o l @ z 1.gevgek; igke solgun karadi : ige lakayit bakti; 2.siikut, tedenni solk solk et- esnemek,sallanmak,elastiki olmak; ciirogii solk etti : kalbi oynadi,ciirogiim uziilordoy solk solk kakti : kalbim yerinden.

(6) 16. '. Tiirkoloji Araqtirmalari 1997. koparcas~nagayet giddetlice qarpti; asker solk etti : ordu gagirdi; solk etpey catip : kimildamadan yatarak solku 2. olku kelimesiyle bir arada kullanilir 3.solku at : mukavemetsiz at ( olk : solk ; olku olku -solku bol- kah saga, kah sola sallanmak; mec.devarnsiz, kararsiz olmak, tereddud etmek , turmugtun olku-solkusu hayatin takalliibati, degigiklikleri ) solkulda- 1.esnemek( uzayip kisalmak),sallanrnak ;solkuldagan qibik, biikulgen gubuk ;solkuldap iyla- : hiqkirarak ve vucuduyla sarsilarak aglamak 2. tam tazelik qag~ndabulunrnak ; solkuldagan cigit ; ter ii taze delikanli ;solkuldap t u r w cag osiimdiik : taze ve usareli bitki solkuldak esnek, sallanan ; solkuldak araba : yayli araba solkuldat- solkulda- Idan solkuluk sallanma sula- 1.uzamak, uzanmak,uzanip yatmak,yan gelmek,yayilmak; 2.mec.takatten diigmek, kuvvetten dugmek ; 3.mec.hareketten kalmak, olmek sulat l.devirmek,yere sermek,yaymak 2.mec.bitap dugiirmek 3. mec.iildiirmek porsuk (Rad. ) kiif borpong' solpiik ve gevgek ,borpong topurak :yumugak toprak,toz. bor 1 tebegir borsu- pis kokrnak,sasimak borsut- borsu- 'dm Ozbek Tilining Izahli Lugati ( 1981)'nda ise aradiglmiz kelimelerle ilgili olabilecek maddeler gunlardir.. selgimek ( C e m i M o K ) SUVI ,nemi kaqib bir kadar kurimak selgifmek ( CeJlI'UTMOK,CeJlrUMOK ) surlamak ( c y p m M o K ) asip koyip kur~tmak,kak kilmak, kaklamak 'gugt surlarnak, balik surlamak' solzmak ( C P J ~ H M O K ) C$!IMOK solzkmak ( C ~ J I H K M O K ) solmak solmak ( C ~ ~ J I M O K) 1.usib turgan yeki yangi iizilgan vaktidagi tirik haletini yokatmak; galpaymak (osimlik hakida ) .... suvi kapb kuruga baglarnak 2.koqme . gam tabigdan yeki derd-elem qekib ozni aldirmak,.

(7) Abik, lki Kelime: Solpiik ve Porsiik. 17. rangi ketib kuti oqib, sinikib yegiga nisbeten karimsik, solgun tus olmak; sinikmak,hazan bolmak solak ( cv IOK ) 3. koqme. abjagi qikkan, yeksan, tarma bolgan solkzldak ( C + ! I K H I I I I O K ) 1 .lombillagan,semiz,diimbak,loppi, solkillagan 2.yendiginna yetilgan,surh 'solkildak er ' yetilib bortiib, kopqib turgan er. 'solkildak nan' kopqib singib piggan yangi nan solkzllamak ( ~ P J I K HWMOK !~ ) asta tebranmak,selkillamak solgzn ( C+!II H H ) 1 .soligan,solik 2.koqme.ozini aldirgan, sinikkan,rengi ketgan,kuti uqgan,solikkan. porslldak 111 ( 11Y PCHJIIIOK ) kopqib,bortib turgan, bilkillama, yumgak. porszllamak ( I I ~ U I I ~ M O K) bortib kavmnkirarnak,kopqib, bilkillab turmak burupk ( 6 v p y l r l u ~ ) 1.sifat. ajin basgan buruggan. 2.ad. buruggan,tiriggan jay. buru~zk-tzrzyzk( ~ Y P V I I I U KI.HPUIIIUK ) juda hem buruggan,burugib tirigib ketgan. buru~mak ( ~ Y P Y I I I M O K ) l.ajin bilen kaplanmak 2.kurugib yaki tartigib kat kat bolib kalmak. buru~tzrmak( ~ V P Y I I I T U P M O K ) buru~kak ( ~ Y ~ Y I I I K O K ) 1.buruggan,burugik 2.bekarga salga burugib kalaveraradigan. borslldak ( ~ P ~ C U J I I I O K ) 1 . borsib,kopcib bilkillab turgan. 2.bikaday semiz,loppi. borszllamak ( ~ P ~ c u J ~ ! ~ ~)Myetilib o K kopqimak,semirmak. borslmok ( G ~ ~ C H M O K) dimikib hidlanlb kalmak, sasinkiramak. borsztmak ( ~ ~ ~ c u T M ~ ~K~ )P C U M O K Tiirkrnence - Tiirkqe Sozliik (1995) 'te aradigimiz anlamlar ile ilgili olabilecek kelimeler gunlardir. bur- (eyl.) 1 .burugturmak,kirigtirmak,qatmak2. buzmek; biirceg(eyl.) burugmak,kirigmak ;biiriigdir- bk.biir- 1.burugturmak,kingtirmak porsa- (eyl.)bozulmak,porsumek,qiirumek porsr 1 .a.pis koku 2.s.pis kokulu selki s. tembe1,ige yaramaz selkilde- (eyl.) 1.sallanrnak,titremek 2.mec.igssiz giiqsuz dolagmak.

(8) 18. Tiirkoloji Araflrmalarr 199 7. sol- (eyl.) l.solmak, rengi uqmak 2.tazeligi kaqmak (bitki iqin) 3.mec.iizgiin kaygili olmak solpi s. igssiz giiqsiiz dolagan solpiilde- (eyl.) bagibog igssiz giiqsiiz dolagmak sompi bksolpi sompiilde- bk.solpiildesuluh- bk.yada- (yada- ey1.yorulmak;bitkin diigmek,giicii tiikenmek) surnuk- (eyl.) bitkinlegmek, halsizlegmek suple- (eyl.) 1.toplayup bir kenara yigmak;2.silip siipiirmek,yiyip bitirmek supleme bk.siipliik siipliik a.toplanip yigilan qer $op, kalint1,artik siipiidik s.iistii b q i perigan,yirtik pirtik dolagan siipiik bk.siipiidik Tatarisch-Deutsches Worterbuch (1989) Ida iki kelime dikkatimizi qekmektedir. siilpin cynn3~ trage(1.tembel,iigengeg,gevgek 2.uyuguk ,uyuntu, miskin,kiilkedisi,nanemolla,agirkanli 3.mimiz,miyminti,himbil 4.atil 5.~ansiz,ruhsuz),flau;langsam sorsii copcy schlecht,stinkig werden (Fleisch) (kokak,kokan;pis kokulu;miiteaffin,ufunetli) Kelimelerimiz ve ilgili kelimeler iqin Anadolu Tiirkqesini inceledigimizde Tararna Sozlii8ii'nde porsiik, porsiimek, porsuk, porsumak; solpiimek, sorpmek,sorpiimek7sorpiik kelimeleri yok. solpiik kelimesi "derisi buruguk,sarkik" anlamiyla iki tanikla verilmig [(Akse'l-ireb XVIIXVIII yy,Kamus Terciimesi XVIII-XIX yy.) Kamus Terciimesi'nde elniisu maddesinde kelime gu vkilde geqmektedir." digin etleri gevgeyip soliil~iimekleyukari siyrilmak manasinadir...ve diglerin etleri siynlmagla digler smmsak daneleri gibi belirip aqilmak manasinadir"(Kamus Terciimesi cildii's- sani mine'l-kamus,s.679)] Redhouse(1890;1987) sozliigiinde solpiik,solpiimek,siilpimek ve porsuk, gorsumak, porszmak kelimeleri yer almaktadir siilpiik crd, a.Lax,relaxed,flabby;devoidof energy siilpiimek,siilpimek + &dr v.i. Tohang laxly,flabbily. porsuk jc,.,+~* a. Shriveled up.

(9) Abik, iki Kelime: Solpiik ve Porsiik. 19. porsumak ,porslmak e x , k ~ , v.i. : TO shrivel up,to become wrinkled from age or decay Bianchi'nin Tiirkqe-Fransizca sozlugiinde (1837) porsumak, porsuk, bortuk; solpuk kelimeleri yer almaktadir. ' porsoumaq J ,v.t.Etre decrepit bourtouq sjy ,s.t. Rides. Voy 3;.Jporsouq >r,%,s.t. Taisson Voy .+:r borsouk 3.p JY ,s.t. 1.Taisson 2.Blaireau. j r ~ u porsoumaq +:% voyez j--1% sulpuk 4~ ,adj. t.Lache,pendant. sulpuk qoulaqlu 9 3 er Qui a les oreilles pendantes solpiik ve porsuk kelimeleri ve ayni koklerden diger kelimeler iqin sozliiklerde gordiigiirniiz Fransizca kargiliklar olan R~DE,RATATINE, RATAT~JER, RAMOLLIR,RELACHER,FLETRIR,FLESTRISSURE, FLASQUE, CHIFFONNER, PENDRE, PEWDANT,MOLLASE, MOUIMOLLE gibi kelimeler iqin Bianchi'nin Fransizca- Tiirkqe sozlu@ne(1843) bakildiginda kelimelehizin dogrudan tanimda kargillk olarak verildigi madde MOLLASSE maddesidir. MOLLASSE adj. com. ....guevchek, ....sulpuk,t. ... rakhou, a. Chair mollasse ,..... Barbier De Meynard'in sozliigiinde (1886,197 1;1881,1971) solpuk,solki,porsuk ve porsumak maddeleri gijruliir. sulpuk (var ,J+ ) avec olmaq , dCperir, se flCtrir;etre mou,indolent.Ce mot peu usite doit etre rapproche du verbe t. or . - 4 u sulpimek,qui a le meme sens. -synon. de seumlmek sulki $ , ,mou; faible; paresseux-fletri,fane (Tome 11,1886; 1971) pourqouk S ~ J I$.(cornme )fletri,ridC,ratatinC,flasque. 2.arbre de la famille du genevrier,dont on fait des arcs. -3.porqouq, blaireau ou taisson ;voir Z F ) ~ pourqoumaq , se rider,se flCtrir (Tome I ,188 1;1971) J Semseddin Sarni'nin Fransizca - Tiirkqe sozlu~unde (1 898) kelimelerimize kargilik olabilecek Fransizca kelimeler incelendiginde solpiik ,porsiik ve ayni koklerden kelimelerin kullanilmadigi goriiliir..

(10) 20. Tllrkoloji Aru~trrmularr1997. 1928'de basilan Diran Kelekian'm Karnus-1 Fransevi adini ta~iyan sozliigiinde porsumakporsuk, selpuk,sdpiimek,solkii kelimeleri madde b a ~olarak i yer a h . pozrrsurnuq vn. Se ramollire rider ;se fletrir.se chiffoner poursouq 2 .: adj .fletri.e;ridege;ratatine,e;flasque selpuk , adj. Mou,olle;relache ,e; pendant,e. seulpimek ,vn.Mollir ;pendre ;devenir flasque seulqui &Y ,s. Flasque ;mou,molle Tiirk~ekelimeleri de madde bay alan Osmanlica sozliiklerde kelimelerimiz qoyle yer almaktadir. Lehqe-i Osmani(1306) 'de kelimelerimizle ilgili maddeler ve kar~iliklari~unlardir. .so/ulpiik 1.1. Y s. Tiirkide so/iilpimek so/iilkimek siiziiliip porsuyup sark~nmakmanasina istirha. ruunet, indiyal so/iilki gev~ek,miisterhi,siist,bez ve mensucat rehavetlii, salpa adam,miitcleyyin,pejmurde,zebul,fatir,soluk porsuk LY ash borsik burgik. Sig gey ziyade inip miisterha miindehil olmagla sarkip burugma,sert gey rehavetten siist olma.Porsuk ardiq ismiyle kas yay yapdiklari tavulga.porsuk... ?iaggar burmakdan porsumak Y,& , deriler burugup mive kiifeklik getirmek. buru~ yarq burtigtk borsuk borsuk, kat karim, teni qin-i mutavva,miikasir giken borsuk 2 4 kazmiyyeden bir agaqdir,borsuk porsuktan borsumuk 3.e +. zebanzedi porsumakdan Kamus-I Tilrki'de (1 3 17) gordiigiimiiz kelimeler ise goyledir. solpiik J- c - ,~- solpimekden ,gev~ek,sarkik,miisterhi,solpiik et, yanak solpin~ck .c&,w gevgemek,sarkmak,kesb-i istirha etmek siilgi & ,gevgek,sarkik,soluk,pejmurde,buruguk,s61gibez,solgi adam borsuk yegil agaq envaindan bir agaq,tarak servi borsuk -. borsumak ba.porsuk,porsumak porsuk iYQ C. bumguk ~arkik,~olpiik,ge~gek.porsuk yemig, porsuk ardiqWyayyapdiklari bir agaq" porsumak 3. V . ): gevgeyip sarkmak ve burugmak. -. --. -. ,da. -. -. Y.

(11) Abik, iki Kelime: Solpuk ve Porsiik. Yeni Resimdi Turkqe Kamus'ta (1927) aqagidaki ke bulunmaktadir. so/iilpiik d, 4 (t.s.) gevqek ,sarkik so/iilpiimek L,-Y (t.f.) gevqemek.sarkmak sdulgi ( t.s.) soluk,pejmurde,buruquk,gevqek porsuk 3 Y (t.s.) buruquk,sarkik porsumuk 2.- ,-cl (t.f.) gevgeyip sarkmak Resimli Yeni Turkqe Lugat'te (1 929) ise qu maddeler yer a h . solptik (t.f.) Gevqek,sarkik.hlrnbil [Mou molle.relache,e; pendant, el solpume,solpiimek (t.m.) Gevqeme,gevgemek.sarkma.sarkmak por.suma,porsumak (t.m.) Gevqeyip buruqmak ve sarkmak [seramolir; serider;se fletrir] porsutmn porsutmak (t.m.1 Gevqetmek,buru~turmak.sarkilmak [Ramollir,Fletrir] Resimli Kamus-1 Osmani'de (1330) gordu@muz kelimelerle anlamlari ise qunlardlr. so/iilplik J 4 . gevqek,sarkik,tenbel,h~nbil,sunepe,musterhi .sii/iilpuniek .L -- -- gevqemek porsuk -* --burug~k,sark~k,solpiik,gev~miq ~cy porsumuk 3 U. -.I meyvenin, derinin taraveti gidip buruqmak Ilgi alanim~zdaki kclimelerin anlamlarini saklayabilmek iqin olan mu.sterhi,rehm)et,sz/s/,pejmurcle, istirhu, ruunel, cfiurde karqillk ,.fusurde kelimelerini ayni sozliiklerde ariyoruz. rnusm-hi solpiik.salk~,sarkik,gevqek (Kamus-1 Tiirki, 1317) ;istirha eden,gevgek,so/ulpiik olan,gev~eyen (Lugat-i Naci); so/iilpuk,salki,sarkik,hedil(Lehqe-i Osmani ,1306) rehavet I .gevqeklik,solpiikluk 2.tembellik,tekasul,adem-inakid, ihtimamsizl~k.ihmal.tesamuh(Kamus-1 Turki 1317) ; gevgeklik, so/ul~ukliik... (Lugat-i Naci) szisist gevgek,soIpiik (Kamus-1 Turki ,13 1 7) ;gevqek (Lugat-i Naci) istirhu gevqeme,gev$eklik.solpiikliik peyda etme.Muhtelif aka-i beden isimlerine izafetle t ~ b d a birqok emrazin istilahatini tegkil ediyor ...(Kamus-1 Turki,l3 17): rehavet,gevqemek, istirha,kalb-i istirha,. --. -. &+--. .. -.

(12) 22. Turkotoji Ara~f~rmalarr 1997. azalat, so/ulpiikliik...(Lehqe-i Osmani, 1306); gevgeklik,so/ul~iikolmak, gevgemek...(Lugat-i Naci ) pejmurde 1.burugmug,buruguk 2.solmugYabu tab u revnaki gitmig 3.eski pusku, pis ve yirtik kiyafeti pek pejmurde (Kamus -1 Tiirki ,13 17); solmug,fersude,zedelenmig,o1uk?uliik so/iilpiik ,diger-gun burigik, yirtik, pejmurde-ha1 (Lehqe-i Osmani) ;solmug,soluk,revnaksiz,peripn,' muhakkar (Lugat-i Naci ) ru'unet qolpalik,salkilik,ranalik,mahrnurluk(Lehqe-i Osmani,1306); bonliik,qolpalik,siinepelik...(Lugat-i Naci); sunepelik,hamakat,insanaagir gelecek tavirlarda bulunrna (Yeni Resimli Turkqe Kamus ,1927) efsiirde / fiisiirde do~ug,donuk;gayretsiz,hissizykansiz (Lugat-i Naci) Kelimelerimize verilen Turkqe kargiliklar igin buldugumuz anlamlar ise gunlardir. salkz 1. gevgek,solpuk,porsuk 2.sakt,oziirlu, kusurlu (Kamus-I Turki, 1317) sarkzk 2.gevgek,solpiik ;sarkik etler (Kamus-1 Turki , 1317) gevgek 2.pek sert olmayan,yumugak kumag,solpuk ; gevgek et, gevgek kumag (Karnus-1 Turki ,13 17) 2.pek sert olmayan geyin hali,yumugaklik,sol~ukliik, gevjeklik etlerin, kurnagin gevgekligi (Kamus-1 Turki ,13 17) gevgemek 2. siklik ve pekligini gaib etmek,yumugamak, solpimek, etler gevgedi (Kamus-1 Turki ,13 17) Bunlardan bagka, ~o/iilpukkelimesini Lehqe-i Osmani'de (1306) sallapati maddesinde kargilik olarak goriiriiz. sallapati mulahazasiz,salpa,so/ul~uk,rehv Bu maddede geqen salpa kelimesini ise Kamus-1 Turki'de (13 17) "gevgek,solpuk,sarkik " anlamiyla goriiriiz. solpiimek fiili Arapqa niisu' kelimesinin taniminda da goriilur. Kamus Terciirnesinde gordugumuz nusu' kelimesi ve tanimi Kamus-1 Turki,Lehqe-i Osmani,Lugat-i Naci 'de yer almazken Mukemmel Osmanli Lugatlinde(l 3 19) ayni tanimla yer alir. nusu' "diglerin etleri gevgeyip solul~umekleyukari siyrilmak,digler sarimsak daneleri gibi belinnek ve aqilmak" Kelimelerimizin Derleme Sozlugulne dayanarak Anadolu agizlarindaki goriinuglerine gelince ; sozlukte porsiimek fiili madde bag1.

(13) Abik, iki Kelime: Solpiik ve Porsiik. 23. olarak yer a1mamaktadir.Ses ve anlam yakinlig~olabilecegi ihtimali ile dikkat ettigimiz kelimeler agagida siralanmigt~r. piirsermek Geniglemek,gevgemek: Tutun ipleri ahir iginde tamamen pursermig (*(hrgamba-Sm.) pusermek Tahta v.b. geyler islaklik nedeniyle gigmek (*unyeOr.) posermek 1.[-poriigmek ] 2.Nemlenen geyin hacmi geniglemek (Saylan-Or.) poriijmek [posermek - 1] Porsumek,burugmak (meyve iqin) (*Bor-Ng.) [posermek -1 ]:(Ng.) porwiik Buruguk (*Bor-Ng.) portiik (I) Asik (yiiz iqin) (Keskin-Es.;*Cargamba-Sm.) portiik (11) Sogugun etkisiyle burugmug,sararmig (yaprak v.b. geyler igin )(Buyiikkabaca * Uluborlu-Isp.) Bu verinin Radloff IV,1893'te gordugumiiz bursuymek fiili ile baglantili oldugu dugunulebilir. porsuk (I) Dolagik (*Gelendost-Isp.;Tokat-Es.;Karkincik. *Artova-To.;Bayadi-Or.;*Tirebolu.*~ebinkarahisar-Gr.;Agrakos *Sugehri,Maksutlu *~arkigla,Haciilyas*Koyulhisar-Sv.) porsuk (11) Yorgun,gugsiiz,sinmig.(*Tagkoprii-Ks) porsuk (111) K~rlarda biten i dolu,kotii mantar.(Pegman*Daday-Ks.) porsumah Ofkelenip kizarmak.(Irigli,Bayburt*Sankamig,*SelimKr.) porsumak (I) Umutsuzluga dugmek. (Yavuz * Savgat-Ar.) porsumak (11) 1.Kirigmak: Elbiselerini porsutma. (Qgri*DinarAf.) 2.Eskimeye yuz tutmak.(Cigri*Dinar-Af.) porsumak (III)Ekgimek,kokmak:Diinku a9in hepsi porsumug (Keskin-Es.;*Afgin-Mr.) solpiik kelimesiyle ilgili olarak gu kelimeler goriilmektedir. solpiik (I) [solbiik-1,2;soldiir-2,solpegik,solyegik,sorpiih,sorpiik1,2; sulpuk (II),siinpegik] 1Kotu giyimli kil~ksiz.(*Gelendost-1sp.;-Ks;. *Kurgunlu*~kr.;~ihk*Mecitozu,*Osmanc~k,*Iskilip-~r.;*MerzifonAma. ;Yerkuzlu*Erbaa-To.;Yz.) [solbiik-1] : (-~z.;-~nk.;*fjr~ii~-~g.).

(14) 24. .. TlirkolojiAra~lirmalarr1997. [soldur -21 : (Sar~oba*Polatli-Ank.) [solpegik] : (Bozan-Es.;*Yildizeli-Sv.;Krg.) [solyegik] : (Zeyve* Sogut-Bil.) [sunpe~ik]: (Nazilli*Burhaniye-Ba.) 2.Uyuguk,dalgin kimse (Tokat-Es.; *Iskilip-Cr.; *Menifon- Ama.; *Bogazhyan -Yz.) [sorpuk] : (*Gal-Dz.) [sorpuk -11 :(*kavak-Sm.) [siilpuk(II)]: (-Isp.;Ky .) 3.Gev$ek,porsiik,sarkik.(*Bozdogan-Ay.;Kenger *Kula-Mn.;-Brs.; Duzce-Bo.;-~r.;-Sm.;*Koyulhisar-Sv.;*Bor-Ng.;Keber *Silifke, Tomuk *Mersin- I$.) [sslbiik-21 : (-Yz.;-Ank.) [sorpiik-21 : (Coplu*Civril-Dz.;*Bozdogan-Aydin;*Tagkoprii. *Ks.;-sn.;*Yildizeli,-Sv.;Polatl~-Ank.;*Liileburgaz-Krk.;-Ed.) solpiik (11) [- soldiir-1 ] siilpuk (I) Sarklk,gevgek(*Lapseki-Ckl.) siilpuk (II) [ --solpiik (1)-2 ] sorpiih [--solpuk(I)-31 sorpuk 1 .[--sGlpiik(I)-21 2.1--solpiik(I)-31 siirpiik Eski (Bulgaristan Tuna boyu go~menleri-Ed.) sddiir [solpiik(II),soltuk] 1.Uzun boylu : Koyiimiizde Mehmet efendi gibi soldiir yoktur. (Pazar*Kizilcahamam-Ank.) [solpiik(II)] : (-Or.;Civanyaylagi) [soltuk] :(-Or.) 2.[--solpiik (1)- 1] solpumek [sorpiimek(I) -2,sorpiimek,sulpiimek[ I .Sigmanken zaylflamak (insanya da hayvan iqin).(*Bozdogan-Ay.;-Sv.;Bahqeli*BorNg.;-Kn.) 2. Gevgemek,porsiimek (meyve,sebze v.b.iqin). (*Alaqehir-. Mn.;*Diizce-Bo.;Bayadl-Or.;-Gaz.;*Yildizeli-Sv.;*~or-N~.;*Silifke-Iq.) [sorpumek[ :(-Ku.) [sulpiimek[ : (-Isp.) siilpiimek [--sGlpiimek -21 sorpiimek(7) 1 .Bitki susuzluktan,havasizl~ktansolmak (* Uzunkoprii-Ed.) 2. [--solpiimek -21 sorpumek (I4 Cok kullanilmaktan eskimeye bqlamak (-Ed.).

(15) Abik, iki Kelime: Solpiik ve Porsiik. 25. sorpiirmek [--solpumek -21 sorpii~mek [--sorpe$mek] sorpe~mek [sorpermek,sorpiigmek] Buziilmek, buru~mak(*Goynuk-Bo.) [sorpermek] : (*Goynuk-Bo.) [sorpugmek] : (-U$.;*Cal-Dz.;Igneciler*Mudurnu-Bo.) siinpe~ik [--solpuk ( I ) -11 . sulep Aynmi~,silinmi~,yalama o l m u ~(-Ada.) solepe (I) Elinden i$ gelmeyen,beceriksiz (Dallica*Nazilli-Ay.) solepe (II) Saygisiz (Dalllca*Nazilli-Ay.) sulepene [--sulepe (I) ] sulepe (I) [sulek,siilepene,siilliim(II),sulpeli,siilpe~ik] Siinepe. (*Mudanya-Brs.;*Sivrihisar-Es.;Ks.;Iskilip-~r.;-Vn.;A~rakos *Su~ehri-Sv.;*Seydi$ehir-Kn.;-Gaz.) [sulek] : (Pe$man*Daday-Ks.) [sulepene] : (Karakoca*Karacabey-Brs.) [siillum(II)] : (Sogut-Dz.;-Q.;-Sv.) [sulpeli] : (-Dz.;-Ank.) ' [sulpe$ik] : (*Brd.) siilepe ( I 0 [suleke (11)] Kaydirak oyununda kullanilan yassl ta$. (-Ur .) [suleke (11)] : (-Mrs.) sunmek (I) Cekilerek uzamak,esnemek (Gelegermi *Yalvaq, Koprii...). 1 .Hasta,bitkin,gupuz kalmak.(qigri*Dinar-Af.;*CalDz.;Eymir*Bozdogan-Ay.;Milas-Mg.) 2.Bayilmak :Mustafa hemen sundu.(Kaya*Fethiye-Mg.) siinmek (111) 1.Ko$mak (.....) 2.Yildtz kaymak siinmek ( I y ) Kijpek havlamak siinmek ( V ) Peki~mek siinek (I) [sunek,sunduruk] Esnek nesne ...... [siinek] [sunduriik] siinek (II) 1.Cimri (Incekum*Silifke-I$.) 2.(--[sunempe[). siinmek (11).

(16) 26. Tilrkoloji Ara~trrrnalan1997. sunek (I. Kunklerde ince agzin kalin yana girdigi yer,birlegme yeri (Sabanozii*Polatli-Ank.) sunempe [sunek (11) -2,sunenpel Uyuguk,siimsuk,sunepe (*DuzceBo.) sunenpe [--siinempe] sunejik [--sunguluq (11) -21 sunguliic; (I) [--sunguq] siingiiliic; (I0 Uzun boylu,zayif (*Mut ve koyleri-19.) siingiiliiq (Ill) [sunegik] Beceriksiz (*Dinar-Af. ;Uluborlu-Isp.) [siinegik] (*Sandikli-Af.;*Egridir koyleri-Isp.) posiine [posiiriiklu] sunepe,pasakli (*Bor-Ng.j Aragt~rmamabaglarken "solpuk" ve "porsuk" kelimelerinin yer degigtirmeli (goqiigme,mCtathkse)gekiller oldugunu dugiinmii~ve b u m ispatlayacak taniklar aramaya koyu1mugtum.Diigunceme gore, r > 1 veya l>r ses degigikliginin yani sira ,bir yer degigtinne olayi kargimiza anlamca birbirinden biraz farkh iki kelime qikarmig olma1iydi.B~duruma gore olabilecekler gunlardi: "so1piik"iin Anadolu agizlarinda "sorpiik" bigimi de gorii1ur.B~biqim, "porsiik" ile kargilagtirildiginda ps sp uzak yer degigtirmesi dugunulebilir(ps-sp yakin yer degigtirmesi i ~ i nbkz. H.Eren, 1953, 167; A.Caferoglu, 19553 ) Boyle kabul edilirse ,-r->-Idegigmesi ile kargimiza "solpiik" pkabilir(-r->-l- omekleri iqin bkz. Ergin, 1977; Gulensoy, 1988,59; Caferoglu, 1994,8; Korkmaz, 1956, 42, 70; Duman; 1995, 140). Caligmamizda taradigimiz sozluklerde "porsuk" ve "porsumek" kelimelerini sadece Tiirkqe Sozluk'te (1944, 1955, 1959, 1966, 1981, 1983, 1988 ) gormemiz,bu gekillerin yeni gekiller oldugunu g0sterdi.B~ durumda "siilpuk" esas alinirsa sp-ps uzak yer degigtirmesiyle "porsiik" olugabilir.Tabii,-r-> -1- yerine de-l->--r- dugiinulmesi gerekir ( -I- > -romekleri igin bkz. Durnan, 1995,14 1; Caferoglu, 1963, 30; Rashen, 1969.90). Ancak, gimdi, ayni anlarn dairesine giren sesqe birbirine yakin kelimeleri bir araya getirince butiiniiyle. tek bir yer degigtirmeden soz etmenin mumkiin olmadi&ni giSrtiyorum. $imdi,qegitli ince siraya geqigler, bulagmalar (contamination)ve yer degigtirmeden soz edilebilir diyorum. Diiguncelerimi gu gekilde siralayarak degerlendirilmeye sunuyom.. -.

(17) Abik, iki Kelime: Solpiik ve Porsiik. 27. I. 1. solmak fiili ince siraya geqerek solmek 01du.B~arada anlamca da solmak fiilinden ayrildi.Fiilin temel anlamindan yararlanarak yeni bir anlam olugtu( "...her yeni anlam ilk anlamin niiansidir" Sqerbak, 1994, 125). ~ n l usirasinin degigmesinde bir kisim unsiizlerin etkili oldugu bilinmektedir. y,q,s seslerinin inceltici ozellikleri sebebiyle iinlu sirasi degigen kelimelerimiz vardir (Divanu Lugati't-Turk (DLT) iglar, igler "kadinU;DLTbiqmak"kesmek,biqmek ", Tiirkiye Tiirkqesi (TT) biqmek; DLT yagi1,TT yegil v.d.). Anadolu agizlanna bakildiginda unlu sirasinin degigmesine ornek olabilecek kelimelerle kargilagi1ir.B~degigme~ iinsuzlerin etkisi oldugu belirtilir (Caferoglu,1964,22 lerde c,q,j,l , s , gibi vd.).~nliisirasinin degigmesinde t,d,n,s,z,g,q,c,y iinsiizlerinin yani sira uzun iinlulerin de etkili oldugu belirtilir.Uzun art darnak iinlulerinin kendi kendilerini bu unsiizler yaninda on damaksil hale getirmesinin de soz konusu olduguna il~aretedilir(T.Tekin,1995,153). solmak fiili bu yonden incelendiginde; Divanu Lugati't-Tiirk'te (199 1,323) "solugur" ve "solugmak" 9ekliyle geqen fiilin her iki yauliginda da unliiniin gosterilmedigi goriiliir.T.Tekin(l995,178), Ana Turkqe Uzun ~ n l u l uKok ve Govdeler iqinde sol-"solmak,kurumak" fiilini saymakta, Halaqqada suOlu-,Yakutqada uol- biqimini vennektedir. solmak fiili de tagidigi unsiizlerin etkisi ve yeni anlamda yeni kelime ihtiyaci ile on siraya geqmig ve solmek gekli kargimiza qikrnig olabilir. Turkiye Tiirkqesinde kok- olarak solmek kullanilmaz. solpiimek,solpiikgibi tiiremig 9ekiller kullanilir. fiilleriyle birlikte selgimek ve ~zbekqedesol~krnak,solmak,sol~mak selgitmek fiilleri goriiliir.Anlarnlar birbirine yak~ndlr(bkzilgili sayfalar) "suyu gidip kururnaya baglamak" Hem on iinliilu hem de art iinlulu kelime bir arada varligini siirdunnektedir.0n unlulu gekilde bir duzlegme de goriiliir.Yuvarlak iinlulerin duzlegmesi de bilinen bir dururndur (Caferoglu,1964,15;Baskakov, l963,32). Tiirkmencede selki ve selkildemek yaninda solpi, solpiildeme sompi, sompuldemek gekilleri vardir.1nce siraya geqen fiil hem yuvarlak unlulu hem de duz unl'ulu kullanilir.Tiirkmencede solmak fiili de kullanilir, fakat ince s~radakikelimlerde anlam farklila9migtir;daha qok mecazi anlam goriilur..

(18) 28. Tiirkoloji Aru~t~rrn~Iart 1997. Tatarcadaki sulpin de ince sirayi gosterir. Kirgizca ve Kazakgada fiilimiz kalm s~radadir.Kaz.solbir, solqddaq, solpzytuv;Kir. soldoy-,solgun,sol-,solkulda-,solkuldak. El-Idrak Hagiyesi'nde solmak ile selki ve selpuk gekillerini bir arada goriiriiz. 2. Tiirkiye Turkqesinde porsumak ince siraya gegerek porsumek o1du.B~degigiklik yan dili igin gok yenidir. 1927 ve l928'de basilan sozliiklerdeporsiimek fiili yoktur;porsumak fiili vardir(Kamus-1 Fransevi, 1928;Yeni Resimli Kamus, 1927 ;Resimli Yeni Turkge Lugat, 1929). Bugiin de Turkqe Sozluk'te (1 988)porsumak fiili madde bag1 olarak yer alir,ancak anlam porsumek olarak verilirqorsumek fiilinin anlami "gevgeyip sarkmak" olarak verilir. Giinumuz Tiirkiye Turkqesi diginda diger lehqelerde porsumuk fiilinin ince slraya geqigini gosterir herhangi bir ornek yok.Turkiye Turkqesindeki bu degigiklikte kelimedeki unsiizlerin etkisi-bzellikle -s- yaninda solpmek, solpiik gibi kelimelerin etkisi olmalldir. porsumak fiilinin inceledigimiz lehqelerdeki anlamlari iki grupa ayrilabilir."giiriimek"(Kaz.Turkm.Kirg.Ozb.); "yumugak olmak,gevgek olmak,gigerek yurnugak olmak"(Kaz.~~rg.~zb.). Anadolu agizlarinda da porsumak'in "ek$mek,kokmak "anlami vardir.Bunun yaninda "kirigmak, eskimeye yuz tutrntik" , "ofkelenip kizarmak ve umutsuzluga dugmek" anlamlari goriilur. porsuk kelimemizdeki anlam "gevgemig,diriligini yitirmig, burugmu$' degerini butiin anlamlarin kanpmindan almaktadir. porsumak fiilinin anlam bakimindan buru~mak,burmak, bursumek, b~zmek~fiilleriyle iligkisi; bor,por, bort,port isimleriyle iliqkisi ayri bir incelemenin konusu olabilecek degerdedir. 3. Ince siraya geqen iki fiil solmek(so1mak) ve porsiimek(porsumak) anlamca ve ~ekilcekarqmaya bag1adi.B~kanpklik, ozellikle solpiik ve porsuk tiirevlerinde daha girigik hale geldi. -k ile yapilmig slfat ,iki geklin benzerligine igaret ederken kelimelerdeki seslerin benzerligi de bu iki qekli birbirine iyice yaklagtirdi.Kelimeler birbirinin yer degigtirmeli ~ekillerigibi goriiliince kelimelerin anlamlarindaki farklilik ortakliga doniigtu. solmak ve solmeKte gev~emek anlarni varken porsumak'ta burugmak, kirigmak anlarni vardir.Fakat bugun sozlu~umuzdegordugii-.

(19) Abik, Iki Kelime: Solpiik ve Porsiik. 29. miiz gibi bu iki anlam birbirine kangmlgt1r.B~kmgmada her iki fiilin de temel anlaminda var olan "kendi niteligini kaybetme" etkili olmugtur. 4. Kamus-1 Tiirki, Lehqe-i Osmani, Turkqe Sozliik I(1944)gibi sozliiklerimizde gordugumiiz solgi,solki,soigii kelimeleri tek bagina kullanllmayan solmek kokunu gosteriyor. solpullteki -k fiilden sifat yapan ektir. solpiimek fiilinin kullanilmasi sifat ekinin baglayici iinlu almadigini gosteriyor. Bu durumda solpumek yaplslni aqiklamak iqin birkaq yo1 dugunulebilir. -p- fiilden fiil yapan ektir. kzr-p-,ser-p-,kaypak< kay-I-p-ak kelimelerinde de bu ek vardir( Cagatay,1966,47-48).Ancak Tiirkiye Tiirkqesinde solp- govdesi kullan~lmaz,solpu- kullani1ir.B~ dururnda S.Cagatay gibi ekin -p- , yaninda -pi- biqimini de kabul etmek gerekir. S.Cagatayfin orneklerinde -pi- iki ornekte gorii1iir.B~ orneklerdeki -i-'ler de bagka tiirlu aqiklanabilir.Cagataylin verdigi Anadolu ornekleri ,ekin -p- yaninda baglanti unlusu ile de kullanlldigini g0stermektedir.B~durumda baglantl iinlusu ile ek iinsiizii arasinda bir yer degigtirme dugunulebilir.*solup -> solpu- -p- 'yi baglantl unlusu al: madan kullanilan ve -pi- geklinde olmayan bir ek kabul edersek, kaz-I-, sir+, siir-u- fiillerindeki kuvvetlendirici gorevi olan fiilden fiil eki olan -1- olup olmayacagi tartlgilabi1ir.Tartlgilacak nokta -p- ve -I-, ikisi de kuvvetlendirici gorevde fiilden fiil yapim ekleridir.Ayn1 cinsten iki ekin ust uste kullanilmasi yaygin degilse de busbutiin imkansiz da degildir.solpu-'deki -p- 'den sonraki unliiniin bir tureme iinlu oldugu da dugunulebilir.Tiireme iinlu denirse, bu iinliiniin daha qok -p-'den once tiiremesi beklenir. Boyle olursa yine yer degigtirmeli bir gekildir solpumek: solpii-< *solup-. 5. Anadolu agizlarinda "so1piik"un yanl sira "sorpiik" ,"solpu-" yani sira "sorpu-" gekilleri var.Bu gekillerdeki -r-, -1->-r- ses degigmesi ile aqlklanabilir (Caferoglu,1963 ,30;Duman, 1995,141;Ribtinen l969,9O). 6. "sorp-","sorpu-","sorpiikl'gekillerindeki s- ve -p- seslerinin yer degigtirmesi ile "porsu-" ve "porsiik" kelimeleri ortaya pkabi1ir.B~yer degigtirmeli gekiller, 5'porsu-" ve "porsuk" kelimelerinin ince siraya geqmesinde ve anlamca "solp-" ve "sorp-" fiillerindeki anlamin baskln hale gelmesinde etkili olabilir demek miirnkun goriinrnektedir. "porsuk" ve solpiilliin yer degigtirmeli gekli "porsiik" anlamca ve gekilce kmgmlgtir (bulqma, contamination , yakigtirma)..

(20) 11. "solpu-" fiilinin "sol-" kokii ile ilgili olabilecegini degerlendirmemin birinci maddesinde belirttim.$imdi "sol-" koku ile ilgili dikkatimizi qeken, yine kangmalari igaret eden birka~noktayi dikkate sunmak istiyorum. DLT(B.Atalay)'de geqen ulmak(DLT,Dankoff-Kelly 01-"be sahbby or worn(garment)) fiilinin "eprimek,eriyecek ve dagilacak hale gelmek,eskiyerek yipranip yirtilmak " anlaminin Derleme Sozliigu'nde " 2. Incelip ayni gekilde goriildugiinu soylemigtim. ulmak kirilmak,eskiyip iiziilmek, parqalanmak" Derleme Sozliigu'nde ulamak (11) "uzamak" ve ulanmak (11) " uzamak,yayilmak" fiilleri de bulunmaktadir. Kirgizcadaki "sula-" , "uzanmak,uzamak,uzanip yatmak, yan gelmek" fiili ile Derleme Sozliigu'ndeki ulamak,ulanmak fiillerinin anlamca ayniligi gekilce de benzerligine dikkati qekiyor.Kirgizcadaki olku solku bol- "kah saga kah sola sal1anmak;mec. devamslz, kararsiz olmak " kullaniligindan bagka solk et- "esnemek, sallanmak,eleastiki olmak" kullanimi vard1r.B~kullaniliglara bakarak DLT'de dikkatimi qeken ikili kullanimlari siralar isem ve bunlarla Kirgizcadaki olku-solku bol-, sula- fiilleri ile DLT'deki ul-,uluk,ultur-, Anadolu Tiirkqesindeki ul-, ula-, ulan- fiillerini kargilagtirmayi teklif edersem dugiincem anlagilacaktir. DLT em " ilaq" ; sem "ilaq" ;samla- "ilaq etmek, sagaltmak" 01 '' islak,yag,nem" ; sul "ette ve agaqta yaglik ve tazelik"; sullug "qiii;,pigmemi$' in " qukur" ;sln " mezar " lglamak "aglamak" ;s ~ g l"aglama, t aglayig"; slhlt "aglama"; slgtamak "aglamak" ;s~gtagmak"aglagmak " ;s~gtatmak"aglatmak " Ir ylr "kogma,tiirku,hava,ir,musikide irlama,gazel" ; slr "agustos boceginin, kalem ve kaleme benzer geylerin qikardigi sesi anlatan bir kelime" ang " bir kug ad1 " ; sang " kug pisligi " ;sanglamak "kug pislemek" ;sanglatmak " kug pisletmek " DLT'de goriilen bu benzerliklerin bir kismi Anadolu agizlarinda da goriilur. Derleme Sozlugu 01 " topragin nemi " ;sB1" etin kanli suyu (1st.)" ; sonen "Islaklik,nem (*Haymana,-Ank.) ". -.

(21) Abik, Zki Kelime: Solpiik ve Porsiik. 31. anga (II)[ang (II)] " Bulbiil buyiiklugiinde, sari renkli bir ilkbahar kugu (*Alagehir-Mn.;Kayi& -Ada.) [ang (11)] - (Yukankale * Koyulhisar -Sv.) sang1 (11) "Kug gubresi (-Brd.) aglek " Hayvanlarin toplandigi yer,agil(*Afgin -Mr.) oglak evsini "Toprak altinda ustii ortulu alti gubreli,yeni dogmug oglak bannag1 (Sogiit,Honaz, -Dz.)" solak(V) "Agil (*Ayag -A&.)" Kelime baginda gordugiirniiz s- sesi bir pekigtirme sesi olma11.B~ giine kadar tekrarlarda ikinci kelimenin baginda m-, p-, k- unsiizlerinin bulundugu belirtilmigtir(O.N.Tuna1949,433;H.Eren 1949, 283 v.d.; V. Hatiboglu, 1971, 2 1; S.Cagatay, 1978, 32, 0.~emircan,1989, 148). Verdigimiz orneklerde tekrarlarda ikinci kelimenin baginda s- sesinin de bulunabildigi goriilmektedir.lgla-,iglap, sigta-,sigW- , sigrt,yzgit kelimelerine bakildiginda s- sesinin bir on tiireme(ptoth6se) oldugunun goriildugiinii soyleyen V.Hatiboglu(l972,268) da s-'ye dikkat gekmektedir. Hatiboglu tiiremeyi tek kelimede gormektedir.Verdigim ornekleri, ben, ikilemeli(tekrarl1) gekillerde tureme olarak dugiiniiyorum. 0.N.Tuna (1982- 1983,175), kapi map1 tiiriindeki tekrarlarin otomatik tekrarlar oldugunu soylemektedir. Bu pekigtirme sesi ile geniglemig tekrarli gekillerin(ot0matik tekrarlann) bir kismi zamanla yeni bir anlam ifade ederken bir kismi da anlam degigikligi gostermeden kullanilmaktadir.Kirgizca sula- , Anadolu agizlan ula- ;Divanu Lugati't-Tiirk(DLT) em,sem ;DLT zgla-,szgit kelimelerinde anlam degigikligi yok, ancak DLT 01,sol , Anadolu agizlari ol,sol,sonen ; DLT ang , sang Anadolu agizlari ang,anga , sangz ; DLT ma- , szna- kelimelerinde anlam farkl var. DLT em sem, Tiirkiye Turkqesi eme seme yara-, Kirgizca olkusolku tekrarlan diger orneklerin de tekrarlardan olugtugu fikrini vermektedir.Ancak diger ornekler zamanla tekrarli kullanimlardan qikmig,tekrari olugturan kelimeler temel anlami taglyan ayri anlamlarla bagimsiz olarak kullanilmaya baglamigtir.Nitekim,benim s- ile yapilan tekrarlarda farkettigim ikinci kelimenin ayn bir kelime olarak kullanilmasi durumunu, H.Eren(l949,283), m-'li tekrarlarda ortaya koymugtur. H.Eren,~ocukmocuk,enik menik,encik mencik,azman mazman.

(22) 32. Tlirkoloji Ara~tirmalari1997. ikiz kelimelerindeki(hendiady0in) kelimelerin mustakil bir kelime olarak da kullanildigini gostennektedir. Bu gekilde bakildiginda Anadolu agizlarindaki ul- fiili ile sulgu kelimesi arasinda baglanti kurrnak kolaylavmaktadir (sulgu [sulga, sulka, sulu(II)] Gevgek biikulmug ipek,pamuk,yiin,v.b. geyler ; [sulga]: (-Bo.) ; [sulka]: (*Sivrihisar-Es.;*Nallihan,-Ank.);[sulu (11)]: Bor-Ng.). DLT (Atalay) uluk ton "eskimig, yipranmig (elbise)", ulturmak "epritmek, yipratmak"(DLT Dankoff-Kelly 01-"be shabby or worn (garment), oluq"shabby,worn",oltur-)Anadolu agizlannda uluk(1) l .miskin, tembel, pasakli, uluk(II)[ulgun,ulgun,ulkun] "qiiriimug,quriimeye yuz tutmug" kelimelerini birbirine yakin gonnek mumkiindur. Kirgizcadaki sula- ve Anadolu agizlanndaki ula- da bu gozle degerlendirildiginde solpuk kelimesindeki kiikiin ince siraya geqen solmak mi sulmak mi oldugu sorusu kargimiza q1kar.B~iki geklin de birbirinden farkli olup olmadigi tartigilabilir.Farkl1 oldugu diigiinuliirse solpiik'iin iki geklin anlamca ve gekilce karigmasiyla ortaya qikti& soylenebilir. J.Deny(l995,164),Tiirkiye Turkqesinde p- ile bqlayan fiil bulunmamasi, p-'nin anlatimli kelimelerin baginda sik sik goriilmesine , ikili deyim sus pus 'un varligina dayanarak porsu- fiili iqin "muhtemelen anlatimlidir" ifadesini kullanmaktadir(Cev.Oytun $ahin). Bu durumda porsumak fiilinin de bir ikilemenin parqasi olabilecegi diigiinulebilir mi? 111. sblpiik kelimesindeki kok ,solmak veya sulmak fiilinin ince siraya geqmesi ile ilgili degildir denirse,Radloff IV'te verilen seligmek "tebeddiil etrnek,AH.Tel." fiiliyle iligkili olup olmadigi tautigilabilir. DLT'de segmek "qomek", segilmek "qozulmek,aynlmak"; Tarama Sozlugii'nde gegilmek "~oziilmek",gegmek"qomek"olarak gordiigumuz yer degigtirrnesi ile ortaya qkabilir. fiilin, Radlofltaki verisi #I-lq se$ilmek fiilinin qozulmek,aynlmak anlami seligmek fiilindeki bagka gekle ginne anlaminin da temelinde vardir. Boyle bir fikir yuriitme ile Anadolu agizlanndaki selgi,selmek,selki,selpiik,seplemek gekilleri aqiklanabilir mi? Derleme Sozlugu selpuk(1) Gevgek selpiik(I1) Kendine sahip olamayan,iradesiz selpiiklenmek $igmanliktan etler sarlunak selki(1) Sorumsuz,dikkatsiz selkimek(1) Hamlagmak.

(23) Abik, iki Kelime: Solpuk ve Porsiik. selmek(1) Bagibog kalmak selgi Yikilmaya yuz tutmug selgi Kulagi duguk seplemek(1) Birakmak,salivermek Bu aqlklama kabul edilirse selpiik'iin gerileyici benzegme ile solpiik olmasi veya qegitli sebeplerle selgi,selmek kelimelerinde "e"nin yuvarlaklagarak "0" olmasi mumkundur. Ban Osmanlica sozluklerde ruunet, miisterhi kelimelerinin kargiliklarinda salgz/salkz kelimesi goriilur(Lehqe-i Osmani 1306,Ilaveli Muntehabat-1 Lugat-i Osmaniye 1297).Kamus-1 Tiirki'de salkz madde bag1 olarak da yer a1ir.B~ kelimedeki anlama ve seslere gore selpuklenmek,selki,selkimek,selgi,seplemek kelimelerinin salmak fiilinin on siraya geqmesiyle olugabilecegi fikri de diigiinulmeye degerdir. IV. H.Zulfikar(l995),seIpiik, selpuklen-, solbiik, solpegik, solpu-, solpiilde-, solpiildey- "Dengesiz giilmeyi,gevgeyip dagilmayi saga sola qarpmayi anlatir" kelimelerini "selp,solp,solb' yansimalarindan tiirevler olarak degerlendirmigtir. selp koku birincil ad koklerinden ve birincil fiil koklerinden yapilmig adlar icin verilen ornekler iqinde yer almamaktadir (Zulfikar,l995,143,149).Ancak, koku birincil biqim olan ad tabanlmndan fiil yapma ekleriyle tiiretilmig yansimali fiiller iqiqde selpiiklen- "Sigmanliktan etleri sarkmak" fiili verilmektedir (1995, 120).Buradan selp veya solp kokiiniin ad koku mu fiil koku mii kabul edildigi anlagilarnamaktadir. Ziilfikar,qaligmasinda "Birincil biqimlerde s, on ses olarak tabii sesleri yansitmakta pek elverigli degildir" der(s.56). 1944'te basilan ~ i r k q SSzliik'te(TDK) e sdlgii "perigan" kelimesi yer almaktadir.Tiirkge Sozluk'un daha sonraki baskilarinda bu kelime goriilmez.Eski harflerle basilan tarihsiz Yeni Turkce Lugat'te ve Yeni Turk Lugati'nde solkii ve solgii kelimeleri "gevgek, sarkik, soluk, buruguk, pejmurde" anlarnlari ile yer almaktadir.Yine B.De Meynard'in sozliigiinde,$.Sami'nin Kamus-1 Tiirki'sinde, D.Kelekianlin Kamus-I Fransevi'sinde,Lehqe-i Osmani'de kelime ayni anlamlarla goriilmektedir. Bu kelime, sol- geklinde bir fiil kokiinun olmasi gerektigini diigiindiirmektedir. selp veya solp ses yansimali kok kabul edilirse sol@ kelimesini aqiklamak gu9legir.B~gekilde, unsiiz+ iinlu+unsuz+iinsiiz yapisindaki.

(24) 34. Turkoloji Ara$Nrmalan 1997. yansimali kelimelerin son iinsiiziinun duguriilerek yeni kelimelerin tiiretildigi omeklere rastlamiyoruz. Butiin bunlara dayanarak solpuk kelimesinin kokunde ses yansimali bir kelimenin olmadigini dugiinuyorurn. V. Yeni Tiirk Lugati'nde olu iqin verilen kargiliklarda "....; solpuk, soluk,porsuk,pejmiirde" kargiliklari vardir.Lehqe-i Osmani'de(1306,147 ) pejmurde kelimesinin kargili~inda"..zedelenmig,oluk,c~/ulpiik,di~ergun.." anlamlari verilmigtir.01~maddesinin altindaki oluk maddesinde ise "solmug, sii/oginmig,baygin,zamr? "kargiliklan vardir. so/iiginmek iqin ise"miinkati,miinkariz olmak,diiiilmek gibi miintefi sakin olmak,kaba geyler siiiimek,basilmak" anlami verilmigtir.Kamus-1 Tiirki'de oluk kelimesi olii'ye gonderilir.olulde as11 oluk aqiklamasi ile dordiincii anlamda "so/ulpiik,soluk,pejmurde" anlamlan verilir. Turkqe Sozliik (1988)'de de oluk "canliligi azalmig,halsiz"anlamiyla yer almaktadir. olmek fiilinin mecazen "solmak" anlami, solmak fiilinde de "tazeligini diriligini yitirmek" anlami , bu anlam iqinde de "gevgemek, kendini koyuvermek" anlami oldugu goz oniine alindiginda solpuk, solpumek gibi g e k i l l e r i n a k & k gibi bir otomatik tekrardan ayrdma yeni anlamli ikinci bir kelime olabilecegi gozden uzak tutulamaz. Bununla ilgili olarak degerlendirmemin ikinci maddesinde degindiklerim dikkate alinrnalidir. solp- gekli ol- kokunden geligen bir kelime olarak diigunuldiigunde Derleme Sozlugu'ndeki oliimsek[olmesek], olbesek,olesek, olwkemek [oluskiimek], oselek kelimelerinin solpuk ve sorpmek'teki anlamlara ve seslere uzak olmadigi gorii1iir.B~kelimelerde iq seste yer alan (s) yer degigtirerek ilk sese gelirse (s-), soliimek [solmek], solbek, solek, solukumek gekilleri olugur. oliimsek[olmesek] 2.Ince dayaniksiz kumag(*~nye,Or.) olbesek(1) Tembel(Bayramiq-~kl.;Haciilyas*Koyulhisar-Sv.) (11) 0lumcu1,qok zayif olesek Olmeye yuz tutmug,oliimcul(-Af.) olu~kemek [oluskiimek] Bitkiler,qiqekler gune~ten tazeligini yitirerek porsiimek,solmak(Kerkiik goqmenleri-Antp.) [oluskiimek] (Ahlat-Bt.) oselek(1) Siinepe, beceriksiz(*Pergembe-Or.).

(25) Ahik, Iki Kelime: Solpiik ve Porsiik. '35. VI. Derleme Sozlugu'ndeki siinepe ve posiine kelimeleri degerlendirmemizin birinci maddesinde igaret ettigimiz sp-ps uzak yer degigtirmesine degi~ikbir ornek daha vermektedir.Iki sesin birbirlerinin yerine geqmesi degil yerlerini degigtirmesi goriilur.Yukanda V.maddede iglenen s sesinin yer degigtirmesi ihtimali de bu gekilde degerlendirilirse yer degigtirme olayinin degigik goriiniimlerinden soz etmek gerekecektir. solpiik kelimesini incelerken anlam yakinligi sebebiyle siinmek fiili uzerine de du~iinmekgerekti.Bu sirada siinmek ve esnemek arasindaki ilgiyi gormek, bunlar uzerinde de qalqmami sagladi.Ayni gekilde solpuk ile anlam bafjlantisi dolayisiyla ilgilendigim berimek ve eprimek fiilleri arasindaki ilgi de dikkat qekiciydi. Bunlarla ilgili qaligmalanmi bagka yazilarda sunacagim.. Ali Seydi,Resimli Yeni Turkqe Lugat, Istanbul, 1929 Ali Seydi,Resimli Kamus-1 Osmani, 1330 Ali Nazima -Re$ad ; Miikemmel Osmanli Lugati ,Dersaadet, 1319 Ahmed Vefik P a ~ aLehqe-i , Osmani, 1306 Atalay,Besim; Divanu Lugat-it-Tiirk Dizini "Endeks" IV ,Turk Dil Kurumu Yayinlari:524,Ankara, 1986 Negre Arat,Re$id Rahmeti; Kutadgu Bilig I11 Indeks (Indeksi Hazirlayanlar: K.Eraslan,O.F.Sertkaya,N.Yuce),Turk Kiiltiiriinii Aragtirma Enstitiisii Yayinlari:47,Seri:IV-Sayi:A12, Istanbul, 1979 .................... ;Atabetufl-Hakayik,AtatiirkKultur,Dil ve Tarih Yiiksek Kurumu Turk Dil Kurumu Yay inlari Sayi:32,Ankara, 1992 Baskakov N.A.; Turk Dillerinde On Vokallerin Duzlegmesi veKaraimcenin Halicz-Luck Lehqesinde o>e ve u>i Degigmeleri,Tiirk Dili Aragtirmalari Yilligi Belleten 1963,Ikinci Baski ,Ankara, 1988 Barbier De Meynard; Dictionnaire Turc-Franqais Tome I, Paris, 1881,Amsterdam 1972, Tome 11 Paris, 1886,Amsterdam 1971 Bianchi,J.D.Kieffer; Elsine-i Tiirkiyye ve Fransaviyyenin Lugati Dictionnaire Turc-Franqais Tome Premier ,Paris, 1835,Tome Second,Paris, 1837.

(26) 36. TUrkoloji Ara~tirmalarr199 7. -------------------;Dictionnaire. Fraqais-Turc Tome Premier A-F ,Paris, 1843,Tome Second G-Z Paris, 185 1 Clauson,Sir Gerard;An Etymological Dictionary of Pre-ThirteenthCentury Turkish,Oxford,1972 ----------------- ;Sanglah A PersianGuide to the Turkish Language by Murnammed Mahdi Xan Facsimile Text with an Introduction and Indices by Sir Gerard Clauson,London,1960 CaferoB;lu, Ahmed ; Anadolu Aglzlarindaki Metathese (;eligmesi,Turk Dili Aragtirmalari Yilligi Belletenl955,Ikinci Baski,Ankara, 1988 ------------------..; Kuzeydogu Illerimiz Agizlarindan Toplamalar.Ikinci Bask1,Atatiirk Kultur,Dil ve Tarih Ytiksek Kurumu ,Ankara, 1994 ----------------..--; Anadolu ve Rumeli Agizlarinda ~ n l Degigmeleri,Tiirk u Dili Aragtirmalari Yilligi Belleten 1964,Ikinci Baski, Ankara, 1989 ------------------ ; Anadolu Agizlarinda Konson De@gmeleri,Turk Dili Aragtirmalari Yllligi Belleten 1963,Ikinci Baski,Ankara,l988 Gagday, Saadet ;Pekigtirilen Fiiller.Tiirk Dili Aragt~rmalan Yilli& Belleten 1966 ,Ankara, 1967 ,Uygurcada Hendiadyoinler,Tiirk Lehqeleri ~ z e r i n e Denemeler,Ankara,1978,29-66 Dankoff,Robert-Kelly, James ;Mahmud al-Kaggari Compendium of the Turkic Dialects(Diwan Lugat at-Turk) Part I ,Haward, 1982,Part 11, Harvard, 1984,Part III,Harvard,1985 ~ & m i r c a n , h e rTiirkcede ; Peki~tirmeIglemi,Dilbilim VII! l989,f stanbul ~niversitesiEdebiyat Fakiiltesi Yabanci Diller Egitim Bolumti ~ e r g i s i , h n b u l1989,147, 164 Derleme SIIzlU@l IZ B ,Tiirk Dil Kurumu Yayinlari-Sayi:2 11/2,Ankara, 1965, IX L-R, Turk Dil Kurumu Yaylnlari-Say1 : 2 1119, Ankara, 1977, X S-T Tiirk Dil Kurumu Yayinlan-Sayi: 21 1110, Ankara, 1978, XI U-2,Tiirk Dil Kwumu Yay1nlm-Sayi:211111, Ankara, 1979 Deny,J.;Ttirk Dili Grameri (Oman11 Lehqesi)(~ev.Ali Ulvi ElUve), f stanbul,194 1 -----------;Turk Dili Gramerinin Temel Kurallari(Turkiye Turkqesi) (Cev. Oytun !$ahin), Atatiirk KiSltUr,Dil ve Tarih Yiiksek Kurumu Tiirk Dil Kununu Yayinlari:616,Ankara. 1995.

(27) Abik, Iki Kelime: Solpiik ve Porsiik. 37. Divanu Lugat-it-Turk Dizini ,Turk Dil Kurumu Yayinlari:368,Ankara, 1972 Divanii Lugati't-Turk,Ka$garli Mahrnud,Tipk~basirn/Facsimile ,Kultur Bakaiili@ Yaymlan/1205 Klasik Eserler Dizisill 1,Ankara,l991 Drevnetyurkskiy S1ovar;Akademiya Nauk SSSR Institut Yaz~koznaniya, Leningrad, 1969 Duman, Musa ;Evliya Celebi Seyahatnamesine Gore 17. Yuzyilda Ses Degi$meleri,Atatiirk Kiiltiir,Dil ve Tarih Yiiksek Kurumu Tiirk Dil Kurumu Yayinlar1:616,Ankara,1995 ~ l - f d r a kHa~iyesi,YazanVelet Izbudak,T.D.K. Istanbul Devlet Basimevi, 1936 Eren, Hasan ;Ikiz Kelimelerin Tarihi Hakkmda,Ankara ~niversitesiDil ve Tarih-Co@a@a Fakiiltesi Dergisi C.VII,S.2,Ankara 1949,283286 ----------------;Tiirk Dillerinde Metath&se,Tiirk Dili Aragt~rmalariYilligi Belleten1953,2.Baski,Ankara,1988,161-180 Ergin,Muharrem ;Tiirk Dil Bilgisi,Istanbul,1977 Giilensoy, Tuncer ; Kutahya ve Yoresi Agizlan, Ataturk Kiiltiir,Dil ve Tarih Yuksek Kurumu Turk Dil Kurumu Yayinlarr 536, Ankara, 1988 Hatibo#u,Vecihe; "Agag" ve "Su" ,Tiirk Dili Aragtirmalari Yi11i@ Belleten 1972,Ankara,1973,267-273 ----------------;Ikileme,TDK Tan~tmaYayinlari Dil Konular~Dizisi: 18, Tiirk Dil Kururnu Yayinlan: 328,Ankara,197 1 ~laveli Muntehabat-L Lugat-r Osmaniye; Miintehabat-1 Lugat-i Osmaniyenin cild-i evveli, 1297 Karpla@rmalr Tiirk Lehgeleri Sozlii@ I ,Kultiir Bakanligi Yay1nlanl1371 Kaynak Eserler Dizisi/54 ,Ankara, 1991 Kazak Tiirkqesi S&lu~ii(Tercilme:H.Oraltay , Dog.Dr.N.Yiice, S.Pmar), Tiirk Dunyas~Ara!jtinnalarl Yayini: 8,Istanbul,1984 Kelekian,Drran ; Kamus-i Fransevi Musavver Tlirkqeden Fransizcaya Lugat, Dictionnaire Turc-Franqais ,Kanaat Kiitubhanesi, 1928 Korkmaz, Zeynep ;Guney-Bat1 Anadolu A&tlari,Ankara, 1956 Muallim Naci ; Lugat-i Naci.

(28) 38. TiirkofojiAra~trrmalarr1997. Osmanlicadan Turkqeye Soz Karplcklan Tarama Dergisi Z-II , Istanbul, 1934 &bek Tilining ~ z a h lLugatc;Z.M.Marufov,I i A-R,II S-H,Moskva,1981 Pavet de Courtei1le;Dictionnaire Turc-Orienta1,Destine principalement a faciliter la lecture des ouvrages de Baber,d'Abul-gazi et de Mir-AliChir-Nevai,Paris,1870 Radloff, WWilhe1m;Versuch Eines Worterbuches Der Turk-Dialecte,Vierter Band,Gravenhage,1960 Steuerwald, Karl ; Deutsch-Turkisches Worterbuch , Wiesbaden,l974 &erbak, A.M. ; Tarihi Bak~mdanTurkqe Kelimelerin Sekil Yapis1,Tiirk Dili Ara$tirrnalari Yilligi Belleten 1994, Ankara ,1996,123-130 $einseddin Sami ; Kamus-1 Tiirki ,Dersaadet,13 17 ------------------;Dictionnaire Franqais-Turc ,Seconde Edition , Constantinople, 1898 (Karnus-1 Fransevi Fransizcadan Tiirkgeye Lugat Kitab1,Ikinci Tab'i ,Istanbul,1315) Seyh Siileyman Efendi; Lugat-i Cagatay,Istanbul,1298 Tarama Sozlu~u,(XIII.Yiizy~ldan Beri Tiirkiye Turkqesiyle Yazilmq Kitaplardan Toplanan Tamklariyle) I A-B Tiirk Dil Kurumu Yayinlan-Sayi:2 12,Ankara 1963 ,V O-T Tiirk Dil Kurumu Yaymlarl-Sayi:2 12/5,Ankara,1971, VI U-Z Turk Dil Kurumu Yayinlari -Sayi:2 12/6,Ankara,1972 Tatarisch-Deufsches Worterbuch (T.Dawletschin, I.Dewletschin, S.Tezcan), Wiesbaden, 1989 Tekin,Talat;Tiirk Dillerinde Birincil Uzun ~ n l u l e r , ~ u r kDilleri Aragtirmalari Dizisi: 13,Ankara,1995 Terceme-i Kamus, Mutercim Asim ,Matbaatutl-Osmaniye, Cildii's-sani mine'l-kamus,1305 Tuna,Osman Nedim; Tiirkqede ~ e k r a r l a r , ~ . ~ . ~Dili u r kve Edebiyati Dergisi C.III.N0:3-4 (Kowalski Ozel Sayisi),Istanbul,1949,429-477 ............................... Turkqede Tekrarlar,I.U. Turk Dili ve Edebiyati Dergisi C.IV S. 1-2,Istanbul,1950,3582 ------------------;Tiirkqenin Sayica E$ Heceli Ikilemelerinde Siralarna Kurallari ve Tabii Bir ~ n s i i zDizisi,Tiirk Dili Ara$innalm Yilligi Belleten 1982-1983,Ankara,1986,163-228 T u r k ~ e Sozluk I,(Turk Dil Kurumu Lugat Kolu Caligmalariyle 1944 hazirlanmi~tir.)TDK.C 111.1,Cumhuriyet ~asimevi,~stanbul,.

(29) Abik, iki Kelime: Solpiik we Porsiik. 39. Tiirkqe Sozliik, Ikinci Baski Hazirlayan Mehmet Ali Agakay,Denetleyip tamamlayanlar Nurettin Artam,Hasan Eren,Samim Sinanoglu, Yardim eden Ferit Devellioglu,Ankara, 1955 Tiirkqe Sozliik,~qunciiBask1,Hazirlayan Mehmet Ali Agakay, Denetleyip tamamlayanlar Nurettin Artarn,Hasan Eren,Samim Sinanoglu, Yardim eden Ferit Devellioglu,Ankara,l959 Turkqe Sozluk,Dorduncu Bask1,Hazirlayan Mehmet Ali Agakay, Denetleyip tarnamlayanlar Nurettin Artam,Hasan Eren,Samim Sinanoglu, Yardim eden Ferit Devellioglu,Ankara,l966 Tiirkge Sozliik,Gozden Geqirilmig Beginci Baski,Ankara, 1969 Turkqe Sozliik, Turk Dil Kurumu Yayinlan- Say1 :403,Gozden Geqirilmi? Altincl Baski, 1974 baskisindan tipkibasim,Ankara, 1981 Tiirkqe SSiluk 1 A-K Genigletilmig 7.Baski Turk Dil Kurumu Yayinlan50511,Ankara71983; 2 L-Z Turk Dil Kurumu Yayinlan-50512, Ankara, 1983 Tiirkqe Sozliik 1 A-J, 2 K-Z , Yeni Bask1,Ataturk Kiiltur,Dil ve Tarih Yiiksek Kurumu Turk Dil Kurumu Yayinlari :549, Ankara, 1988 Tiirkmence-Tiirkqe Sozliik ( Hazirlayanlar: T.Tekin, ~ . ~ l m eE.z Cey, Ian, ~.Olmez,~.Eker),~nkara, 1995 Rasanen,Martti ;Versuch Eines Etymologischen Worterbuchs Der Turksprachen, Helsinki, 1969 Redhouse,James W. ;A Turkish and English Lexicon Shewing in English The Significations of the Turkish Terms,Constantinople 1890, New Impression ,Beyrut, 1987 Topalo&Ahmet;Dil Bilgisi Terimleri Sozlu~ii,BirinciBasim , Istanbul, 1989 Yeni Redhouse Lugati ~ n ~ i l i z c eTiirkqe ,Tashihli Ilaveli Ikinci Basilig , Istanbul, 1958 Yeni Resimli Tiirkqe Kamus (Raif Necdet, Hasan Bedreddin Beylerin taht-1 riyasetlerinde miitehassis bir hey'et) , 1927 Yeni Turk Lugati; Onsoz Edebiyat ve Lisan Muallimi Ali Sedat, Tabii Kanaat Kutuphanesi Sahibi Elyas Yeni Tiirkqe Lugat; M.Baha1uddin, Ikinci tab' , Istanbul, Evkaf-1 Islamiyye Matbaasi.

(30) 40. Tiirkoloji Ara$lrrmalarr 1997. Y~idnbin,K.K. ;Klrglz Sozlugu (Cev.A.Taymas) .Ataturk Kultur, Dil ve Tarih Yuksek Kurumu Turk Dil Kummu .Ankara ,1988 Zenker,Dr.JuIiris Tlreodor; Turkisch-Arabisch-Persisches Handworterbuch Erster Band Leipzig , I 866.Tome Second 1876 Ziilfikar,Hamza ; Turkqede Ses Yanslmal~Kelimeler,Ataturk Kultur Dil ve Tarih Yuksek Kummu Turk Dil Kummu Yaylnlar1:628. Ankara. 1995.

(31)