ATMOSFERİN KATMANLARI, HAVA DURUMU ve İKLİM

(1)

ATMOSFERİN KATMANLARI, HAVA DURUMU ve İKLİM

cografyahocasi.com

(2)

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ

Kazanım: 9.1.9. Atmosferin katmanları ve özellikleri ile hava olaylarını ilişkilendirir.

Kazanım: 9.1.10. Örneklerden yararlanarak hava durumu ile iklim özelliklerini etkileri açısından karşılaştırır.

Bu bölümde atmosferin katmanlarını

ve özelliklerini, hava durumu ile iklim

arasındaki farkları ve iklimin etkilerini

öğreneceksiniz.

(3)

Yerküreyi çepeçevre saran, yaşamın varlığını ve sürekliliğini

sağlayan gaz örtüsüne atmosfer ya da hava küre adı verilir.

(4)

Atmosferi Oluşturan Gazlar ve Oranları

Dünya yüzeyini çevreleyen atmosfer katmanı farklı özelliklere sahip çeşitli gazlardan oluşur.

Bu gazlar ve oranları şunlardır;

 Azot (%78)

 Oksijen (%21)

 Asal gazlar (%1)

Karbondioksit ve su buharı; atmosferde sürekli bulunan, miktarı yere ve zamana göre değişen

gazlardır. Örneğin Ekvator’a yakın nemli yerlerde su buharının oranı fazla (%2-3), kutuplara yakın

soğuk yerlerde ise su buharının oranı azdır.(%0,25).

(5)

 Atmosferi oluşturan gazların yoğunluğu yerden yükseldikçe azalır. Atmosferde bulunan gazların %98’lik bölümü yerden ilk 28 km’lik kısımda bulunur.

 Atmosferin kalınlığı Ekvator’dan kutup noktalarına gidildikçe (sıcaklık, yer çekimi vb. nedenlerle) azalır.

 Atmosfer saydam ve renksizdir. Ancak

Güneş’ten gelen kısa dalgalı ışınların fazlaca

kırılmasıyla gökyüzü mavi bir renk alır.

(6)

Atmosferin Faydaları (Etkileri)

Canlı yaşamı için gerekli olan gaz bileşenlerini sağlar.

Güneş’in zararlı ışınlarının (ultraviyole) süzülmesini sağlar.

Güneş ışınlarının dağılması sonucu gölgelerin aydınlık olmasını sağlar.

Dünyanın aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller.

(7)

Atmosferin Faydaları (Etkileri)

Uzaydan gelen meteorların parçalanmasını sağlar.

İçerisindeki su buharı sayesinde iklim olaylarının meydana gelmesini sağlar.

Işığı, sıcaklığı ve sesi iletir.

Yeryüzünde sıcaklığın dengeli dağılmasını sağlar.

(8)

ATMOSFERİN KATMANLARI

Atmosferi oluşturan gazlar yer çekiminin etkisiyle fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre katmanlar meydana getirir. Bu katmanlar:

 Troposfer

 Stratosfer

 Mezosfer

 Termosfer

 Ekzosfer

(9)

Troposfer

TROPOSFER

Atmosferin en alt tabakasıdır.

Kalınlığı ortalama 13 km’dir.

Ekvator’da kalınlığı daha fazla, kutuplarda ise daha azdır.

Atmosferdeki gazların %75’i bu katmanda bulunur.

Bu katmanda yerden yükseldikçe sıcaklık her 100 metrede yaklaşık 0,5 °C azalmaktadır.

Su buharının büyük kısmı bu katmanda bulunduğu için iklim olayları bu katmanda yaşanır.

(10)

Troposferde yerden yükseldikçe sıcaklık her

100 metrede yaklaşık 0,5 °C azalmaktadır.

(11)

Su buharının büyük kısmı Troposfer katmanında bulunduğu için iklim olayları bu katmanda yaşanır.

(12)

BİLGİ NOTU

Troposferin kalınlığı Ekvator’da fazla, kutuplarda azdır. Bunun nedenleri şunlardır:

 Ekvator’daki havanın sürekli ısınarak yükselmesi ve kutuplardaki havanın sürekli soğuyarak alçalması,

 Kutuplardaki yer çekiminin Ekvator’dan fazla olması,

 Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönüşünden kaynaklanan çizgisel hızın Ekvator’da fazla olmasıdır.

(13)

Stratosfer

STRATOSFER

Troposferin üstünde, 50 km’ye kadar olan katmandır.

Sıcaklıklar ortalama -50 °C civarındadır.

Jet rüzgârları adı verilen yatay hava akımları görülür.

Ozon tabakasının büyük bir kısmı bu katmanda yer alır.

Ozon tabakası Güneş’ten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engeller.

(14)

(15)

(16)

(17)

Mezosfer

MEZOSFER

Stratosferin üstünde yer alan ve 80 km’ye kadar olan katmandır.

Atmosfere giren gök taşları bu katmanda yandığı (yıldız kayması olayı) için yeryüzüne fazla gök taşı ulaşamaz.

Atmosfere giren gök taşları bu katmanda

yandığı (yıldız kayması olayı) için yeryüzüne

fazla gök taşı ulaşamaz.

(18)

Gök taşlarının (meteor) yanması ve parçalanması mezosfer katmanında gerçekleşir.

(19)

Bingöl'e düşen göktaşı köylüleri zengin et

Bingöl’ün Sarıçiçek Köyü’ne 2 Eylül 2015 tarihinde düşen meteor parçalarının, NASA’nın araştırmak için 500 milyon dolar bütçe ayırdığı Vesta asteroidinden kopup geldiği ortaya çıktı. Bingöl Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İskender Demirkol, "Bulunan taşları satın almak üzere Rusya'dan, Almanya'dan çeşitli ülkelerden gelip gramını 35 dolardan 50 dolara kadar aldıklarını biliyoruz. Bu şekilde köy halkına da büyük bir katkı sağladığını duyuyoruz. Bizim için bilimsel köylülerimiz için de ekonomik açıdan gerçekten faydası olduğunu düşünüyoruz" dedi.

BİLGİ NOTU

(20)

Termosfer

TERMOSFER

Mezosferden sonra bulunan katmandır.

En sıcak katmandır. Sıcaklığı yaklaşık olarak 1.000-1.650 °C arasında değişir.

Haberleşme sinyalleri ve radyo dalgaları çok iyi iletildiği için haberleşme uyduları bu katmanda yer alır.

Kutup ışıkları (aurora) bu katmanda görülür.

Gazların iyonlarına ayrıldığı iyonosfer tabakası burdadır.

(21)

Kutup ışıkları (aurora) termosfer katmanında oluşur.

(22)

Ekzosfer

EKZOSFER

Atmosferin en dış katmanıdır.

Yer çekiminin en az olduğu katmandır.

Haberleşme uyduları bu katmana yerleştirilir.

(23)

Troposfer’de İklim olaylarının meydana gelmesini sağlar.

Mezosfer’de Göktaşlarının dünyaya ulaşmasını engeller.

Bu yüzden sıcaklık termosfer katında çok yüksektir.

Troposfer’de Canlı yaşamına imkan sağlar ve iklim olaylarının meydana gelmesini etkiler.

Uzay boşluğuna geçiş katıdır.

Ekzosfer

Termosfer’de Bu yüzden radyo dalgaları çok iyi iletilir.

Troposfer’de Yerden yükseldikçe sıcaklık azalır. Sıcaklığın dünyaya yayılmasını sağlar.

Stratosfer’de Zararlı ışınların dünyaya ulaşması engellenir.

Ekzosfer’e

İletişimin gerçekleşmesini sağlar.

Termosfer’de

(24)

Aşağıda harflerle isimlendirilen kutucuklardaki cümlelerle atmosfer katmanlarını eşleştiriniz.

a

b c

ç

d

e

(25)

HAVA DURUMU ve İKLİM

(26)

(27)

HAVA DURUMU İKLİM

 Belirli bir yerde kısa süreli meydana gelen hava olaylarına hava durumu denir.

 Geniş alanlarda uzun yıllar boyunca etkili olan hava durumlarının ortalamasına iklim denir.

 Hava durumunu Meteoroloji bilimi inceler.

 İklimleri Klimatoloji bilimi inceler.

• Bugün hava çok sıcak.

• Hafta sonu havalar soğuyacakmış.

• Bugün hava çok açık.

• Birkaç gündür hava çok rüzgarlıydı.

• Balkanlar üzerinden soğuk hava geliyormuş.

• Dün bizim buraya bir saat yağmur yağdı.

• Adana’da kış ayları yağışlı geçer.

• Erzurum’da yaz ayları kısa ve serin geçer.

• Ekvatoral bölgede her mevsim sıcak ve yağışlı geçer.

• İç Anadolu bölgesinde ilkbahar ayları yağışlı geçer.

(28)

Meteoroloji istasyonlarında sıcaklık, basınç, rüzgâr, bulutluluk, nem ve yağış gibi değerler günün belirli saatlerinde (yerel saatle 07.00, 14.00, 21.00) ölçülerek kayda geçirilir. Bu olaya rasat veya gözlem denir. Gözlem çalışmaları için kurulan yerlere ise rasathane veya gözlemevi denir. Ülkemizde hava olayları ile ilgili gözlem çalışmaları, Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından yürütülür. Elde edilen veriler, uydulardan alınan hava fotoğrafları ile birlikte değerlendirilerek günlük hava tahmin raporları hazırlanır. Bu raporların sonuçları kamuoyuna sunulur.

(29)

Türkiye Geneli Hava Durumu Tahmini

(30)

İKLİMİN ETKİLERİ

• Yer şekillerinin oluşumunu

• Bitki örtüsünü

• Kayaçların çözünmesini

• Toprakların oluşumunu

• Akarsuları

• Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğunu

• Hayvan türlerini ve dağılışını etkiler.

• Nüfusun dağılışını

• Konut tipi ve kullanılan malzemeyi

• Giyecekleri

• Kültürlerini

• Fizyolojilerini

• Beslenmelerini

• Karakterlerini etkiler.

• Ulaşım faaliyetlerini

• Tarımsal faaliyetlerini

• Hayvancılık faaliyetlerini

• Ticari faaliyetlerini

• Turizm faaliyetlerini

• Ormancılık faaliyetlerini

• Sanayi faaliyetlerini etkiler.

Doğal Çevreye Etkisi İnsanlara Etkisi Ekonomiye Etkisi

(31)

Aşağıdaki haritalardan yararlanarak soruları cevaplayınız.

a. Hangi haritadaki hava olayları daha az değişkendir? Neden? Açıklayınız.

b. Kıyafet seçimi, yürüyüş yapmak, pikniğe gitmek gibi gündelik faaliyetler için hangi haritadan yararlanmak daha doğru olur? Niçin? Açıklayınız.

c. Her mevsim yağış isteyen bir ürünün yetişme alanını belirlemek için hangi haritayı kullanırsınız?

Açıklayınız.

ç. Birinci haritada Türkiye’de gözlemlenen hava olaylarının yıl boyunca bu şekilde süreceği söylenebilir mi, neden? Açıklayınız.

d. Dünya üzerinde, hava durumu özellikleriyle iklim özelliklerinin birbirine benzediği yerler var mıdır? Varsa buralar Dünya’nın nerelerinde yer alır? Örneklendiriniz.

(32)

Aşağıdaki haritalardan yararlanarak soruları cevaplayınız.

e.

Haritalardan yararlanarak aşağıdaki tabloda boş bırakılan alanları uygun ifadelerle doldurunuz.

Dar Geniş

Kısa Uzun yıllar

Değişken

Fazla Değişmeyen

Meteoroloji Klimatoloji

(33)

1 2

3 4 5 6

7 8

9

10

(34)



(35)

Yeryüzünde Güneş’i doğrudan görmeyen yerlerin aydınlık olmasını sağlayan başlıca etken aşağıdakilerden hangisidir?

A) Atmosferin katmanlardan oluşması

B) Atmosferde değişen oranlarda su buharı bulunması

C) Atmosferde basınç farkından doğan hava akımlarının olması D) Güneş ışınlarının yansıyarak atmosfer içinde dağılması

E) Atmosferin, bazı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engellemesi

2006 – ÖSS

(36)

I. Atmosferdeki su buharının tamamına yakını bu katmanda bulunur.

II. Canlıları Güneş'in zararlı ışınlarından koruyan ozon tabakası bu katmanda yer alır.

III. Bu katmanda sıcaklıklar genel olarak aşağıdan yukarıya doğru düşer.

IV. Gazların bir kısmının bu katmanda iyonlara ayrılmasıyla radyo dalgaları yansıtılır.

Yukarıdakilerden hangileri troposferin özellikleri arasında yer alır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV

2020 – TYT

(37)

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

(38)

Yerküreyi çepeçevre saran, yaşamın varlığını ve sürekliliğini sağlayan gaz örtüsüne ……… adı verilir

Hava durumunu ……… bilimi inceler.

Jet rüzgârları adı verilen yatay hava akımları atmosferin ……… katında görülür.

Hava olayları sadece troposferde meydana gelir. Çünkü ………...…. büyük bir kısmı troposferde bulunur.

Hava olayları atmosferin ………..….. katmanında meydana gelir. Troposfer

su buharının

Stratosfer

Meteoroloji

atmosfer

BOŞLUK DOLDURMA

(39)

Kutup ışıkları (aurora) atmosferin termosfer katmanında oluşur.

Güneş’ten gelen zararlı ışınlar atmosferin Troposfer tabakasında tutulur.

İklim, atmosferde oluşan kısa süreli hava olaylarını tanımlar.

Termosfer en sıcak katmandır. Sıcaklığı yaklaşık olarak 1.000-1.650 °C arasında değişir.

Yerçekiminin en az olduğu atmosfer katı Troposfer’dir.

DOĞRU-YANLIŞ

(40)

• Atmosferin 16. - 50. km‘leri arasında bulunur.

• Bu katmanda yalnızca yatay hava hareketleri görülür.

• Bu katman içerisinde bulunan ozon tabakası, güneşten gelen ultraviyole ışınları için filtre görevi görür.

1) Yukarıda özellikleri verilen atmosfer katmanının ismi nedir?

A) Troposfer

B) İyonosfer

C) Eksosfer

D) Stratosfer

E) Ozonosfer

(41)

Bir yerde kısa bir süre içinde etkili olan hava olayları hava durumunu oluşturur.

2) Aşağıdaki ifadelerden hangisi hava durumuna örnek olarak gösterilemez?

A) Ankara’da 17 Kasım günü havanın parçalı bulutlu olması

B) Uşak’ta Temmuz ayının ikinci haftasında sıcaklığın mevsim normallerinin altında yaşanmış olması

C) İzmir Valiliği tarafından 28 Mart gecesi zirai don uyarısının yapılması D) Antalya’da yaz mevsimlerinin kurak ve sıcak geçmesi

E) Mardin’de 27 Ağustos günü sağanak yağış beklenilmesi

(42)

3) Atmosfer içerisinde oranı en fazla olan gaz aşağıdakilerden hangisidir?

A) Oksijen B) Azot

C) Helyum D) Ozon

E) Su buharı

(43)

4) Atmosferin insan yaşamına sağladığı yararlar arasında;

I. Canlı yaşamı için gerekli gazları barındırır.

II. Güneş’ten gelen zararlı ışınları filtreler.

III. Uzaydan gelen meteorların parçalanmasını sağlar.

verilenlerden hangileri gösterilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

(44)

5) Aşağıda verilenlerin hangisi bir yerin iklim özelliklerinin sonucu olarak gösterilemez?

A) Anadolu’nun iç kesimlerinde tahıl tarımının yaygın olması B) Ekvator çevresinin ince giysiler için uygun bir pazar olması C) Karadeniz’in doğu kıyılarında tarım alanlarının dar olması D) Erzurum ve çevresinde muz tarımının yapılamaması