Hastalıklara Karşı Bağışıklık ve Aşılama
D r. Ş u le B ilir*G ir iş
Enfeksiyon h a s ta lık la rın d a n k o ru n m a k iç in a lın a c a k ö n le m le r ik i te m e l ilkeye d a y a n ır. B iri p a to je n e tk e n le rin ç e v re d e n u z a k la ş tır ılm a s ı, d iğ e ri h a sta lık la ra k arşı kişisel d ire n c in a r ttırılm a s ıd ır .
B ir çok ü lk elerd e tifo, d iz a n te ri, k o le ra g ib i h a s ta lık la r a k a r ş ı s u la rın k lo rlan m ası, sü tle rin p a stö riz a sy o n u , seb z e v e m e y v a la r ın iy ic e y ık a n m a la rı z o ru n lu ğ u v a r d ır . Ü lk e m iz d e siv risin e k le re k a r ş ı d e v a m lı savaş son u cu m a la ry a n ın e ra d ik a s y o n u o lu m lu h a le g e lm iş tir.
Ç içek h a s ta lığ ın ın ve d ifte rin in b ü tü n d ü n y a d a k o n tr o l a l t ı n a a l ı n a bilm esi titizlikle u y g u la n a n im m ü n iz a s y o n la b a ş a r ıla b ilm iş tir .
İn sa n v ü c u d u b a z ı m ik ro o rg a n iz m a la rın g e liş e b ilm e le ri iç in ço k verim li b ir o rta m d ır. B u n u n la b irlik te d iğ e r c a n lıla r g ib i i n s a n l a r d a d a hastalık e tk en le rin e k arşı b a z ı s a v u n m a m e k a n iz m a la r ı v a r d ır , b u n l a r d a n ü ç ü çok ö n em lid ir.
1. B irinci sınır m e k a n ik ve k im y a s a ld ır. M i k r o o r g a n iz m a la r ın g iriş kapısı o n la rın y a şa m la rı için elverişli o lm a y a b ilir. B azı v a k a l a r d a m ik r o o rg a n iz m a la rı p a rç a la y a n e n z im le r v a r d ır .
2. İk in c i sa v u n m a m e k a n iz m a sı m ik r o o r g a n iz m a n ın p o l i m o r f n ü - veli lokositler ve m a k ro fa jla rla izole e d ile re k fa g o site e d ilm e le r id ir .
3. A n tik o r y a n i bağışıklık cisim le ri o lu ş u m u : A n tik o r m i k r o o r g a n iz m a la r ın v ü c u d u n d a k i y a b a n c ı b ir p ro te in o la n a n t i j e n ’e k a r ş ı c e v a p o la ra k o lu şan , k a n seru m ve d iğ e r v ü c u t s ıv ıla rın d a b u l u n a n s p e sifik b ir p ro te in d ir. A n tik o r k e n d i a n tije n in e k arşı o la n tu tk u s u ile k a r a k t e r i s tik tir. A n tik o rla r ay n ı z a m a n d a çeşitli y a b a n c ı p r o te in le r e k a r ş ı d a o lu ş u rla r ve seru m p ro te in le rin in g a m a g lo b u lin fr a k s iy o n u n d a b u l u n u r la r.
* H acettep e Ü niversitesi P ediatri D oçenti ve Ev E konom isi Y üksek O k u lu Ç o cu k Gelişimi ve E ğitim i Bölüm ü Başkanı.
BESLENME VE DİYET DERGİSİ 39
Ç o c u k la rd a b ağ ışık lık ço c u ğ u n a n tik o r y a p m a y e te n e ğ in in y eterliliğ i n e ve d e ğ işd iğ i özel a n tije n le re b a ğ lı o la ra k gelişir.
A n tik o r y a p ım ı g e n le rle id a re ed ilen b ir o lay d ır. F ark lı g en ler fa rk lı h a s ta lık la r ın b ağ ışık lık m e k a n iz m a la rı ile ilgilid ir. H e r çocuk k a rş ıla ş tığ ı a n tije n le re g ö re a n tik o r y a p a r. B u n u n a n la m ı, b ir b irey in d o la ş a n a n tik o r la r ı y ü k sek o r a n d a kişiseldir.
H e r in s a n ç e v resin d ek i p a to je n etk en le re k arşı y a p tığ ı k o ru y u c u a n ti k o r la r la b ir çok h a s ta lık la ra k arşı d ire n ç k a z a n ır.
B a ğ ı ş ı k l ı k Ç e ş i t l e r i
1. D oğal B a ğ ışık lık : B elirli b ir ca n lı t ü r ü n ü n özel b ir h astalık etk en i n e k a r ş ı g ö ste rd iğ i d ire n ç tir. Ö rn e ğ in ; ta v u k k o lera sın ın in s a n la rd a h a s ta lığ a se b e p o lm a m a s ı gibi.
2. K azanılm ış A k t i f B ağışıklık: K a z a n ılm ış bağışıklık y a o h astalığ ı g e ç irm e k v e y a a ş ıla n m a ile eld e ed ilir. B azı enfeksiyon h astalığ ın ı g eçiren in s a n la r b i r d a h a o h a s ta lığ a y a k a la n m a z la r v ey a h a s ta la n m a olasılığı ço k a z d ır . Ö r n e ğ in ; k ız a m ık gib i. K a z a n ılm ış a k tif bağışıklığın ikinci şekli a ş ıla n m a y o lu ile elde ed ilen bağ ışık lık tır.
3. P a s if B ağışıklık: B ir ca n lı v ü c u d u n d a o lu ş tu ru la n a n tik o rla rın h o s t’a tra n s fe r ed ilm esid ir. Bu a n tik o rla r h o st’u n v ü c u d u n d a dev am lı k a lm a z la r f a k a t y av a ş y av a ş k a y b o lu rla r ve v ü c u tta a n tik o r o lu şu m u n a se b e p o lm a z la r. B u n e d e n le p a s if bağışıklık g eçicid ir. Y eni d o ğ a n bebeğin b ağ ışık lığ ı a n n e d e n p la s e n ta y o lu ile geçen k az an ılm ış p a s if bağışıklıktır.
D o ğ u m d a n s o n ra p a s if bağışıklık d ü zey i b ir başk a h o st’u n v ü c u d u n d a o lu ş a n a n tik o r la r ın en jek siy o n u ile y ü k seltileb ilir. Bu d a a n c ak b elirli b ir h a s ta lığ ı g e ç ire n k işile rin s e ru m la rın ın v ey a k a n la r ın d a n sağ lan ılan g a m a g lo b u lin le rin en jek siy o n u y o lu ile elde ed ileb ilir. P asif bağışıklık b a z ı h a s ta lık la r d a n k o ru n m a k için etkili, özellikle to p lu h a ld e y a şa n ıla n ç o c u k y u v a la r ın d a b ir e p id e m i d u ru m u n d a u y g u la n a n y ö n te m d ir. Ö r n e ğ in aşısız ç o c u k la rd a acil d u r u m la r d a h e m e n u y g u la n a n D ifteri, T e ta n o z s e ru m la rı a tla r d a n eld e ed ilen an tito k sik s e ru m la rd ır.
K ız a m ık , enfeksiyöz h e p a tit, b o ğ m a c a lı h a s ta ile d eğ in en , k ızam ık ve b o ğ m a c a a şıla rı o lm a y a n v ey a enfeksiyöz h e p a tit’i evvelce g eçirm ey en ç o c u k la r d a b u h a sta lığ ı evvelce g e ç ire n le rin k a n ın d a n elde ed ilen g a m a g lo b u lin en jek siy o n u ile h a sta lık ö n len eb ilir.
A ş ı l a m a
B ir c a n lı v ü c u d u n a a n tije n en jek te ed ilerek a n tik o r y a p ım ın ı sağ lam a ile e ld e e d ile n a k tif b ağ ışık lık şeklidir. A k tif bağışıklık y av aş gelişir, u z u n sü re d e v a m e d e r fa k a t o h a sta lığ ı geçirerek d o ğ al o la ra k k az an ılm ış
şek lin e k ıy asla d a h a kısa sü re lid ir. B u n u n la b irlik te a ş ıla r b e lirli a r a l ı k la r la te k ra rla n ırs a b irço k h a s ta lık la rın o r ta y a ç ık m a s ı ö n le n m iş o lu r .
A n tije n le r a k tif bağışıklık iç in çeşitli şek ild e k u ll a n ı lı r :
I . Suda Eriyen Toksinler: D ifteri, te ta n o z g ib i b a z ı m ik r o o r g o n iz m a - la r ç o ğ a la ra k ekzotoksin ç ık a rırla r. Bu to k sin le r z a ra r s ız h a le g e t i r i l d i k te n s o n ra a n tije n gib i k u lla n ılıp c a n lı v ü c u d u n a v e rilirs e a n t i k o r y a p ı m ı n ı u y a rırla r.
I I . Ölü M ikroorganizmalar: B azı h a s ta lık e tk e n le ri k e n d i v ü c u t l a r ı n d ak i p ro te in ile a n tik o r y a p ım ın ı u y a r ır la r . M ik r o o r g a n iz m a n ın t a m a m ı a n tije n d ir. M ik ro o rg a n iz m a la r b a z ı k im y a sa l v e y a fiz ik se l y o lla r la ö l d ü r ü lü r ve a n tije n gibi k u lla n ılırla r. T ifo , b o ğ m a c a , k o le ra , k u d u z , a ş ıla rı b u şekilde h a z ırla n ırla r.
II I. Zayıflatılm ış M ikroorganizmalar: H a s ta lık y a p a m ı y a c a k k a d a r zayıflatılm ış fa k a t c a n lılık la rım h e n ü z k o r u y a n m i k r o o r g a n iz m a la r ın h a sta n ın v ü c u d u n d a ç o ğ a lırk e n ç ık a rd ık la rı m e to b o lik ü r ü n l e r a n t i j e n etkisi y a p a ra k a n tik o r y a p ım ın ı u y a r ır la r . Bu a ş ıla r h o s t’d a o h a s ta lığ ın çok h a f if b e lirtile rin i o lu ş tu ru rla r. Ç içek aşısı, t ü b e r k ü lo z ’a k a r ş ı B C G aşısı, k ızam ık aşısı, p o liy o m iy e lit’e k a rşı s a b in aşısı b u c in s c a n lı a ş ıla r g ru b u n d a n d ır.
T a b lo I d e salık v e rile n aşı şem ası g ö rü lm e k te d ir.
A ş ıl a m a T e k n iğ i v e Ö n e m l i B i lg il e r
1. Y eterli b ir bağ ışık lığ ın o lm ası iç in y e te rli d o z d a a n t i j e n v e r ilm e lid ir.
2. A şılar d ü z e n li a ra lık la rla y a p ılm a lıd ır .
3. B azı aşılar k a r m a o la ra k y a p ıld ık la rı z a m a n a n tik o r d ü z e y i d a h a yüksek o lu r.
4. K a r m a a şıla rın re a k siy o n u tek a ş ıla r d a n ş id d e tli o lm a z .
5. A ş ıla m a la r iç in k u lla n ıla c a k a r a ç la r s te ril o lm a lıd ır . D e r i te m iz liği çiçek a şısın d a e th e r a s e to n ’la , d iğ e r a ş ıla r d a m e rs o l v e y a a lk o l’le y a p ıla b ilir.
6. Sağlık k o n tro lü y a p ılm a d a n aşı u y g u la n m a z . A şı r e a k s iy o n u o la ra k g ö rü le b ile n ateşe k arşı a s p irin v e rilir, a lle rjik r e a k s iy o n la r g ö r ü l ü r se a n tia lle rjik te d a v i u y g u la n ır.
7. A şılam a ta rih i aşı k a r tın a işlen ir.
8. A şılam a ta m sağlıklı ç o c u k la ra u y g u la n ır. A lle rjik ç o c u k la r a b ir y a ş ın d a n ö nce a ş ıla ra b a ş la n ılm a m a lıd ır. D o ğ u ş ta n h ip o g a m a g lo b u lin - e m i’li ç o c u k la rla tim ü s gelişm e b o z u k lu ğ u o la n la r d a aşı y a p ılm a z .
BESLENM E VE D İY ET D ERG İSİ 41 T A B L O I S a lık V e r ile n A şı Ş e m a s ı B aşlangıç Y aşı Y ap ılacak Aşı Verilecek Doz 2 /1 2 D B T I S ab in I
1 cc deri altına prospek tüse göre 2-4 dam la oral
3/12 D B T
4 /1 2 D B T I I I S ab in I I 6 /1 2 S ab in I I I
T ifo I (1 ay a ra ile 3 defa)
T o tal doz: 2 /y 2 cc 9 /1 2 K ızam ık 12/12 15/12 Çiçek D B T R ap el (Deri içine)
S ab in R a p el (3. sab in ’den 6 ay sonra y ap ılab ilir).
4 /Y D B T , 1 cc
6 /Y Çiçek
8 /Y D B T 1 cc
12/Y T .D .
T etan o z, difteri, erişkintipi ve çiçek
1 cc 16/Y aşısı T .D . (T etanoz, difteri) (erişkin tipi) 1 cc
BGG d o ğ u m d a n itib aren herh an g i b ir ayda yapılabilir. D eri içine 0,1 cc. R a p el’i P P D N e g a tif o lu n ca tekrarlanılabilir.
9. C a n lı a şıla r in te rfe re n s olay ı n e d e n i ile ay nı z a m a n d a u y g u la n a m a z , a r a l a r ı n d a en az b ir ay o lm alıd ır.
Ç o c u k lu k Y a ş la r ın d a U y g u la n a n A ş ıla r H a k k ın d a K ıs a B ilg ile r : D ifteri-Boğm aca-Tetanoz Aşısı ( D B T ) : Y a ln ız b aşın a d ifteri aşısının k o r u m a d e ğ e ri % 96, b o ğ m a c a aşısının % 85, te ta n o z ’u n % 100 d ü r. K a r m a o la r a k v e rilirse k o ru m a d eğ e rle rin in d a h a d a a rttığ ı id d ia ed il m e k te d ir. A y rıc a 3 a y rı a ş ıla m a zo rlu ğ u d a o rta d a n k alk ar.
K a r m a a ş ıla r h a y a tın ilk iki ay ın ı ta m a m la m ış süt ço c u k la rın a d eri a ltın a b ir e r a y a r a ile 3 d efa 1 c m 3 d o z u n d a u y g u la n ır, ilk te k ra rı b ir y ıl, s o n ra k ile r 4 yıl a r a iled ir. Aşı re ak siy o n u o la ra k ateş yükselm esi ve a ş ıla n m a y e rin d e h a f if şişlik ve k ızarık lık o lab ilir.
42 HASTALIKLARA K A R ŞI B A Ğ IŞ IK L IK V E A ŞILAM A Polivaları Sabin Poliomiyelit A ş ıs ı: P o lio v iru s ’ü n 3 tip i b i r a r a d a b u l u n a n za y ıflatılm ış ca n lı aşıd ır, b ir seri aşı 4 d e f a d a y a p ılır , i l k ü ç aşı a r a lığ ı 2 şer a y d ır, 4. aşı 3. d e n 2-6 ay s o n ra y a p ılır. K o r u m a d e ğ e ri % 9 0 d ır .
Aşı z a m a n ı ekim -m ayıs a ra sıd ır. Y a z a y l a r ı n d a b a r s a k l a r d a e n te - ro v irü s le rin o lm a olasılığı n e d e n i ile u y g u l a n m a m a l ı d ı r ( in te rf e re n s o la y ı). Aşı v irü sü d iğ er virüslerle b ir a r a d a b a r s a k la r d a ü r e y ip y e r le ş e m e z v e bağışıklık olu şam az.
Aşı T e k r a rı: B ir seri a ş ıla n m a d a n so n ra , aşı 4 y ıld a b i r t e k r a r l a n ı r . P o lio m iy elit salgını v a rsa b ir yıl ö n ce r a p e li y a p ı l a n l a r a b ile y e n i d e n aşı te k ra rı y a p ılır. F a z la aşı v e rilm e s in in b ir sa k ın c a s ı y o k tu r . A şı t a m sağlıklı o la n la ra v erilir. D iy a re , ateş, k u s m a v a r s a v e r ilm e z . A ş ın ın h i ç b i r reak siy o n u y o k tu r. S a b in aşısı d iğ e r c a n lı a ş ıla rla b i r a r a d a y a p ılm a z . C a n lı aşılar a ra s ın d a 1 a y a r a b ıra k ılır. D ü n y a sa ğ lık ö r g ü t ü t a r a f ı n d a n a n tik o r y a p ım ı y ö n ü n d e n d a h a y a r a r lı o ld u ğ u K ab ul e d ilm iş tir. A ş ıla m a d a n so n ra k lo rlu su iç irilm e m e lid ir. B irk aç g ü n s ü re ile k a y n a t ı l a r a k k lo ru u çu ru lm u ş su k u lla n ılm a lıd ır.
Aşı ca n lı aşı o ld u ğ u iç in sa k la n m a sı ve b ir y e r d e n d iğ e r in e i l e t i l mesi d u ru m la rın d a so ğ u k ta tu tu lm a s ı ö n e m lid ir . B o z u la n a ş ıla r ın g ü z e l pem bem si leylâk re n g i b a riz o la ra k d e ğ işir, s a r ım tr a k p e m b e b u l a n ı k b i r re n k alır, k u lla n ılm a m a lıd ır. K itle h a lin d e a ş ıl a n m a l a r d a b ile aşı d e v a m lı m asa ü z e rin d e d eğil b u z d o la b ı v e y a b ir s o ğ u tu c u iç in d e k o r u n m a l ı d ı r . Aşılı ço c u k la rın p o lio m iy e lit’e y a k a la n m a la r ı b u b a s it t e d b i r l e r in i h m â l i sonucu aşı v irü s ü n ü n c a n lılığ ın ı k o ru y a m a m a s ı v e y a p ı l a n a ş ın ın y a r a r sız h âle gelm esi ile o lu r.
Çiçek A şısı: Ç içek aşısı d a n a la r d a n a ş ıla n m a ile e ld e e d ile n a şı v irü sü ile d a n a le n fin d e n ib a r e t o lu p a ş ıla n m a ile P a p ü l- v e z ik ü l- p ü s tü l- k ru t o lu şu m u n a sebep o la n b ir lo k a l re a k s iy o n ile k a r a k t e r i s t i k ti r .
A şının k lin ik b e lirtile ri kişisel b ağ ışık lık d u r u m u n a b a ğ lıd ır . B a ş a r ılı b ir a ş ıla n m a d a n so n ra 3 tip re a k siy o n g ö rü le b ilir.
1. ilk A ş ıla m a d a : A ş ıla n m a d a n 3 g ü n s o n ra a ş ıla m a y e r in d e k a ş ın tı ve k ızarık lık o luşu r. 4. g ü n p a p ü l, 5 ve 6 cı g ü n v e z ik ü l g ö r ü lü r . V e z i k ü lü n e tra fm ı k ırm ızı b ir a re o la çe v irir. 8-11 ci g ü n p ü s tü l o lu r, b u d ö n e m d e k ırm ızı a re o la b ird e n g enişler. 2 ci h a f ta p ü s tü l k u r u m a ğ a , e t r a f ı n d a k i k ız a rık lık a z a lm a ğ a ve le z y o n d a k a b u k la n m a (k ru t) o lu ş m a y a b a ş la r , 3. ü h a f ta son u k a b u k d ü şer, o r a d a ö nce p e m b e re n k li, s o n r a b e y a z la ş a n b ir y a r a n ed b e si k a lır. 1. h a f ta so n u p ü s tü lle ş m e n in b a ş la m a s ı ile a te ş , halsizlik , re jio n a l le n fa d e n it h u su le g elir, 1-2 g ü n iç in d e b u b e l i r t i l e r g e ç e r.
2. M o d ifiy e R eak siy o n : K ısm e n b ağ ışık lık lığ ı o l a n l a r a ç iç e k aşısı y a p ılırs a ateş o lm az, 3. g ü n p a p ü l, 5-7 g ü n v e z ik ü l o lu r. S o n r a k u r u r . Y e rin d e k a la n n e d b e çok k ü ç ü k tü r ve b ir ik i yıl iç in d e k a y b o l u r .
BESLENME VE DİYET DERGİSİ 43
3. E rk e n R e a k siy o n : R a p e l aşı y a p ıla n kim selerin y e te r d e re c e d e b a ğ ışık lığ ı v a r s a 1-2 g ü n d e e rite ra 3. g ü n ç a p iil o lu r, v ezikülleşm ez, k a y b o lu r.
A ş ıla m a İş le m i:
G e n e llik le çizm e k su re tile y a p ı l ı r veya m u ltip le baskı yolu ile olur. Y a ş : E n u y g u n yaş 1-2 yaş a ra sıd ır. A şılam a y eri sol k o lu n d elto id a d a le s i ü z e ri en u y g u n b ö lg e d ir. B acağ a y a p m a k teh likelidir. K o lay lık la e n fe k te o lu r.
A şı y e ri e th e r v e y a a se to n la te m iz le n ir, k u ru deri üzerin e b ir d a m la aşı d a m la tılır , ste ril iğ n e ile e p id e rm isin yüzeysel ta b a k a sı çizilir. 5-10 d a k ik a a ç ık ta tu t u lu r , s o n ra steril g a z la em d irilir, sarm a k lü zu m su zd u r. (T ) ş e k lin d e k i iç fa n ila sı g iy d irm e k y e te rlid ir.
Ç o c u ğ u ilk a ş ıla m a d a ek zam ası v ey a h e r h a n g i b ir tip d e r m a tit’i v a r s a e k z a m a v a k s in a tu m o lu rk i ö ld ü rü c ü b ir h astalık tır. Ö n ce d e rm a tit te d a v i e d ilm e lid ir. Aşı y a p ıla n evde d e rm a titli b ir kişi varsa evden uzak- la ş tın lm a lıd ır . Ç içek h a sta lığ ı E p id em isi v a rsa ek zam alı çocuğa g am a g lo b u lin ve aşı b irlik te y a p ılır. Y a n i aşısız b ırak ılm az.
A ş ıd a n s o n ra b ağ ışık lık 8-12 g ü n so n ra olu şur. A şılan m an ın 10-13. g ü n ü n d e a n tik o r la r g ö rü le b ilir. Ç içek h asta lığ ın ın k u lu çk a d ö nem i 12 g ü n o l d u ğ u n d a n te m a s ta n s o n ra a şıla m a h e r z a m a n k o ru m az .
B ağ ışık lığ ın d e v a m ı çok d eğ işik tir. 2-20 sene gibi çok farklı o labilir, 5 sen e a r a ile ra p e l aşı y e te rlid ir. E n d e m ik b ölgelerd e h e r sene aşının te k r a r ı y a r a r lıd ır .
Aşı K o m p lik a s y o n la rı:
1. S e k o n d e r B akteriye! E n feksiyon: S trep to k o k ve stafilo k o k ların aşı y e r in e b u la ş m a s ı ile o lu şab ilir.
2. S e k o n d e r A ş ıla m a : Ç o c u ğ u n aşı y e rin i kaşıyıp başka b ir y erin e sü rm e si ile o la n a ş ıla m a d ır. Ö rn e ğ in k o rn e a ü ze rin e yerleşm esi ile ülseras- y o n ve k ö rlü ğ e g id e r.
3. T o k sik D ö k ü n tü le r: A şının 7-10. cu g ü n ü n d e v ü c u tta genel veya lo k a l d ö k ü n tü h a lin d e g ö rü le n d u y a rlık re a k siy o n u d u r. B azen k a b u k la n m a la r d a o lu r v e iz b ıra k m a d a n iyileşir.
4. Aşı E k z a m a s ı: E k z a m a lı ç o c u k la rd a o lu şu r, aşının en ö ld ü rü c ü k o m p lik a s y o n u d u r. Y üksek ateş, vezik ü ler, p ü stü le r d ö k ü n tü le rle b e lir le n e n to k sik b ir ta b lo d u r . D e rin in sağ lam k ısım ları d a iştirak eder, ö lü m o ra n ı y ü k se k tir.
44 HASTALIKLARA K A R ŞI B A Ğ IŞ IK L IK V E A ŞILA M A
5. V a k sin ia N e k ro z u m , v e y a V . G a n g r e n o s a : E n d e r f a k a t ö l d ü r ü c ü b ir k o m p lik a sy o n u d u r. A şıla m a y e r i iy ile şm e z, d o k u n e k r o z u n a g id e r , a y la rc a sü re r, c iv a r d a m e ta s ta tik le z y o n la r b e lirir. B u n la r d e r id e , k e m ik le rd e , o r g a n la rd a o lu şa b ilir. B u tip k o m p lik a s y o n h ı p o g a m a g lo b u lm e m ı, tim ü s h ip o p la z ile ri g ib i im m ü n o lo jik h a s ta lık la r d a g ö r ü l ü r . A y ı ı c a lösem i, le n fo m a g ib i m a lig n e h a s ta lık la rd a d a o lu ş u r.
6. P o stv a k sin a l A n se fa lit: N a d ir e n g ö rü le n a ğ ır b i r k o m p lik a s y o n d u r. Bu k o m p lik a sy o n 2 y aş a ltın d a e n d e r d ir . O k u l ç o c u k la r ın d a d a h a sık g ö rü lü r. G enellikle ilk a şıla m a k o m p lik a sy o n u o la r a k g ö r ü lü r . R a p e l l c r d e çok g ö rü lm ez. K ilin ik b e lirtile r d iğ e r p o sten fek siy ö z a n s e f a litle r d e k i g i b i d ir. Ateş, b aşağ rısı, k u sm a , m e n e n jia l b e lirtile r, p a r a liz ile r , k o n v iilz iy o n , k o m a g ö rü lü r. B eyin o m u rilik sıv ısın d a p r o te in v e le n fo s itle r a ı t a r . P ato lo jik o la ra k b e y in d e k ız a m ık ve su çiçeği k o m p lik a s y o n u a n s e fa lit- lerin d e k i gibi d em iy elizasy o n v e p e riv a s k ü le r e n f iltr a s y o n g ö ı i i l ü ı . Aşılı k im selerd e V a ss e rm a n ın , K a h n . V . D . R . L . K o m n e r t e s tle ıi gibi b a z ı serolojik te stle r y a la n c ı p o z itif o la b ilir. A y la r c a p o z i t i f k a l a b i l i ı .
T e d a v i: Ç içek aşısı iç in te d a v i g e re k m e z . Ü z e r in i k a p a t m a k g e ı e k sizdir. A şılam an ın ü z e rin e sek o n d e r enfeksiyon e k le n irse s ıc a k k o m p r e s le r ve a n tim ik ro b ia l te d a v i g erek ir. A ğ ır tok sik v a k a l a ı d a aşılı k im s e le ıin se ru m u n d a n y ap ılm ış im m ü n g lo b ü lü n y a p ılm a lıd ır .
İm m ü n o lo jik h a sta lığ ı o la n la r d a im m ü n g lo b ü lin ile c e v a p a l ı n a m az, tran sfü zy o n v ey a e x c h a n g e tra n s fü z y o n ise y a r a r s a ğ la r . D u y a r l ık kazanm ış lökositler d eğ iştirilir. E n sefalit d u r u m u n d a s e m p to m a tik t e d a \ i u y g u la n ır. G en el ted av isi k ız a m ık p o s ta n s e fa liti g ib id ir .
K o ru n m a : A şının b ir çok k o m p lik a s y o n la rı ö n l e n e b i l i ı . A ş a ğ ıd a k i d u ru m la rd a aşıla m a y a r a rs ız d ır:
1. E k za m a v ey a d iğ e r d e ri h a s ta lık la r ın d a a ş ıla m a v e y a a şılı ile
tem as teh lik elid ir. '
2. İm m ü n o lo jik eksikliği o la n la r d a (h ip o g a m a g lo b u lin e m i v e tim ü s hip o p lazisi) v a rsa y a p ılm a m a lıd ır.
3. L ösem i ve le n fo m a la rd a .
4. K o rtiso n , a n titü m ö r te d a v ile ri u y g u la n a n h a s t a l a r d a a ş ıla m a y a r a r sağ lam az.
T ifo ve Paratifo A ş ıla n : T ifo n u n e n d e m ik o la r a k g ö r ü ld ü ğ ü b ö lg e le rd e y a şa m ın ilk 6 a y ın d a n s o n ra b a ş la m a lıd ır. K o r u m a d e ğ e r i / 0 80 o la n b u a şın ın u y g u la m a şekli D B T g ib id ir, to ta l d o z 2 y a ş ı n d a n k ü ç ü k le re 2 c m 3, b ü y ü k le re 3 c m 3 d ü r. Aşı a r a l a r ı n o r m a l d e 1 a y ,a c il d u r u m la r d a 7-10 g ü n d ü r. Aşı a r a lık la rla 3 d e f a d a u y g u la n ır . R e a k s i y o n u g en el o la ra k ateş, lo k al k ız a rık lık v e a ğ rıd ır.
BESLENM E VE D İY ET DERGİSİ 45
Canlı K ıza m ık A şıs ı: D o k u z a y ın ı d o ld u rm u ş sağlıklı bebeklere u y g u la n ır . K o r u m a d e ğ e ri % 95 d ir. Aşı d o z u 0,5 cc d ir. Bağışıklık 5 yıl v e y a d a h a u z u n sü re r. R e a k s iy o n ; sey rek tir, ateş, nezle, h a f if d ö k ü n tü g ö rü le b ilir. (9-16 cı g ü n le r a ra sı). K o n tre n d ik a s y o n u ; allerji tü b erk ü lo z v e y a m a lig n e h a s ta lığ ı o la n la r d a , k o rtiz o n , a n titiim ö r tedavisi g ö ren lerd e, tim iis lıip o p la z isi o la n la r d a , ateşli h a s ta la rd a y a p ılm a m a lıd ır. H a f if a lle r jik ç o c u k la r d a y a p ılm a sı z o ru n lu d u r u m la r d a aşı ile b irlik te 0,02 /k gr c m 3 g a m a g lo b u lin d iğ e r k o ld a n y a p ılır.
Kolera A ş ıs ı: K o r u m a süresi 3-6 ay gibi k ısad ır. K o ru m a değeri % 30 d u r , 1-2 h a f ta a r a ile 1 c m 3 y a p ılır. 6 ay so n ra te k ra r edilir. 10 yaş a ltın d a k ile r e y a r ım d o z y e te rlid ir.
B C G A ş ıs ı: % 80 o r a n ın d a tü b e rk ü lo z h a s ta lığ ın a karşı k o ru y u c u b i r a şıd ır. B C G b asili c a n lı, h a sta lık y a p a m a y a c a k k a d a r p ato jen itesi ve v irü la n s ı z a y ıfla tılm ış b ir b asil tip id ir. B ovin tip i tü b e rk ü lo z b asilin d en u z u n sü re p asa j y a p ıla r a k h a z ırla n m ıştır. B C G aşısı F ra n sa d a P asteu r E n s titü s ü n d e n g e tirile n su şta n R e fik S a y d a m M erk ez Sağlık E n stitü sü n d e B C G aşı is ta s y o n u n d a h a z ır la n ır ve d a ğ ıtılır. B C G aşısı ısı ve ışığa k a rş ı ço k fa z la d u y a r lı o ld u ğ u n d a n k a ra n lık ta ve so ğu kta saklanır.
B C G aşısı 2 t ip tir :
1. Sıvı A şı: K u lla n m a süresi 3 h a fta d ır. S on k u lla n m a ta rih in d e n s o n ra şişe h iç a ç ılm a sa b ile k u lla n m a m a lıd ır. K a ra n lık ta + 5 ° , + 6 ° C de k o r u n u lu r .
2. K u r u A şı: (L iy o filize a şı): S u la n d ırılm a sz a -f5 ° C de 1 yıl s a k la n a b ilir. S u la n d ırıld ık ta n so n ra 24 s a a t için d e k u llan ılır.
24 s a a t s o n ra g eriye k a la n m ik ta r a tılm a lıd ır. S u la n d ırm a 10 cc s e ru m fiz y o lo jik ile y a p ılır. Sıvı veya k u ru B C G aşısı u y g u la m a do zu 0,1 cc d ir. A ş ıla m a d e ri iç in e 0,1 cc o la ra k y a p ılır. Ağız yo lu aşılam a için te rk e d ilm iş b ir y ö n te m d ir.
R e a k s iy o n la rı: E vvelce tü b e rk ü lo z basili ile karşılaşm am ış b ir b ire y d e a ş ıla n m a d a n 2-4- h a fta so n ra aşı y e rin d e eritem , p a p ü l, vezikül, ü lse rle şm e , k a b u k la ş m a ve n ed b e le şm e o la ra k g ö rü lü r. Aşı y a p ıla n kolu n a k sille r b ö lg e sin d e 1 /2-2 cm ç a p ın d a le n f b ez le rin d e b ü y ü m e le r o lab ilir. B u n la r, d a h a fa z la b ü y ü m e z , k ız a rm a z , delin m ezleıse ko m p lik asyo n sayıl m a z .
B C G A şısın d a n S o n ra A şağıdaki K o m p lik asy o n lar G örülebilir. 1. B C G a ş ıs ın d a n h e m e n 48 s a a t so n ra aşı y e rin d e ülserleşm e ve n e k r o z la ş m a ve o t a r a f k o ltu k a ltı le n f b ez le rin d e şişme ve ülserleşm e g ö rü lü rs e d e r h a l te d a v i ş a rttır. Bu k o m p lik asy o n K o c h F en o m en id ir.
46 HASTALIKLARA KARŞI B A Ğ IŞIK LIK V E AŞILAM A
2. A şıd an 3-7 g ü n s o n ra aşı y e rin d e e rite m , ü lse rle şm e , n e d b c le ş m e y e gidiş g ö rü lü rse b u o la y a , A kselere R e a k s iy o n (H ız la n m ış re a k s iy o n ) d e n ilir, d o k to ra baş v u ru lm a lıd ır. G e rek irse te d a v i y a p ılır.
3. A şıla n m a d a n s o n ra d e r ia ltı ab se le ri o lu ş a b ilir. B u d u r u m s te rili- zasyon eksikliği, a şın ın b o z u k o lm ası, d e r ia ltın a y a p ılm a s ı g ib i te k n ik , k u s u rla r a b ağ lıd ır, iy ile ş tirm e iç in a n tib io tik v e rilir. A ş ıd a n s o n r a g ö r ü le b ile n k o ch fen o m en i ve akselere re a k siy o n b ire y in ö n c e d e n b a s ille b u la ş m ış o ld u ğ u n u aç ık la r. T ü b e r k ü lin allerjisi değişik s e b e b le rle ö r t ü l ü k a lm ış , o rta y a çık arılm am ış o la b ilir. T e k n ik k u s u r la r d a b u işi k o la y la ş tır ır la r . A şıd an 8 h a fta so n ra a şın ın d e ğ e rle n d irilm e si iç in P P D T ü b e r k ü l i n te s ti y a p ılm a lıd ır.
K A Y N A K LA R
1. Bedson, H . S., an d D um bell, K . R .: S m allpox a n d V ac cin ia. B rit. M e d . BulL, 23: 199, 1967.
2. Briggs, G. W ., an d Brovvn, W . M . : N eurological C o m p lic atio n YVith C o rtic o - steroids. J . A. M . A ., 173: 802, 1960.
3. Byers, R . K ., an d M oll, F. E .: E ncephalopaties Follovving P ıo p h y la c tic P ertussis Vaccine. Pediatrics 1: 437, 1948.
4. C ochran, W ., Connolly, J . H ., a n d T hom pson, I. D .: B one în v o lv e m e n t a fte r V accination A gainst Sm allpox. Brit. M . J ., 2: 285, 1963.
5. Enders, J . F., an d O th ers: Studies on an A tta n u a te d M easles V irü s V a c c in c : New E ngland J . M ed., 263: 159, 1960.
6. H ansson, O ., a n d V ahlquist, B .: V accinia G angrenosa. L a n c e t, 2 : 687, 1963. 7. K em pe, C. H ., F ulginiti, V ., M in a m itan i, M ., a n d S h in field , H . : S m a llp o x
V accination of Eczem a P atients vvith a S tra in o f A tte n u a te d , L ivc V a c c in ia . Pediatrics, 42: 980, 1968.
8. Newell, K . W .: Possibilities for Investigation a n d C o n lro l o f S alm oncllosis for this Decade. Am. J . Pub. H ealth , 57: 472, 1967.
9. Pincus, W. B., and Flick, J . A .: T h e R ole of H ypersensitivity in T h e P ath o g e n esis of V accine V irüs Infection in H um ans. J . P ediat. 62: 57, 1963.
10. Ross, G. M itchell, M . D ., F. R . C. P : C hild Life a n d H e a lth ., J . L. A. C h u rc h ill, G loucester Place, London, 1970.
11. Rosenstein, B .J .: Salmonellosis in Infants an d C h ild re n .J . P ed ia trics., 70: 1, 1967. 12. Sabin, A. B .: O ra l Poliovirus V accine. H istory o f its D ev elo p m en t a n d P ıo sp ec ts
for E radication of Poliomyelitis. J . A. M . A ., 194: 872, 1965.
13. Scott, T. F., and B onanno, D. F . : R eactions to L ive M easles-V irus V a c c in e iıı C hildren Previously In oculated vvith K illed-V irus V accine. Nevv E n g la n d . J . M ed., 277, 248, 1967.
14. S teigm an, A. J . : T h e C ontrol of Poliom yelitis. J . P ed ia t., 5 9 : 163, 1961. 15. T ra u g er, D. A .: E ditorial. A note on T ubeıculosis E pidem iology. A m . R e v .
Resp. Dis., 87: 582, 1963.
16. A S teatem ent by the C om m ittee on T uberculosis in c h ild re n : T re a tm e n t o f T u b e r - culosis in C hildren. J . P ediat., 57: 290, 1960.
