Türk Mikrobiyol Cem Derg (2005) 35:119-122
119
Hemodiyaliz Hastalar›nda Hepatit C Virus ‹nfeksiyonu
Pre-velans› ve Risk Faktörleri (*)
Tamer fiANLIDA⁄ (**), Sinem AKÇALI (**), Dilek ERG‹N (***), Adalet KOCA KUTLU (***)
(*) Second International Conference 'Bacterial, Viral and Parasitic Infections in Human and Veterinary Medicine' Sempozyumun-da sunulmufltur. June 13-15, 2003, Sofia, Bulgaria
(**)Celal Bayar Üniversitesi T›p Fakültesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal› (***)Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sa¤l›k Yüksekokulu, Manisa
‹letiflim : Tamer fianl›da¤
e-posta trsanlidag@yahoo.com
ÖZET
Bu çal›flma hemodiyalize giren hastalarda Hepatit C virus seroprevalans› ve risk faktörlerini saptamak amac›yla planlanm›fl-t›r. Manisa'daki üç merkezde hemodiyalize giren 142 hemodiyaliz hastas› örneklem olarak al›nm›flplanlanm›fl-t›r. Veriler, araflt›rmac›lar taraf›ndan hemodiyaliz hastalar›na yönelik haz›rlanm›fl anket formu ile elde edilmifltir. Hastalardan al›nan kan örneklerinde HCV antikorlar› ve HCV genotiplendirilmesi, Celal Bayar Üniversitesi T›p Fakültesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal› seroloji laboratuar›nda araflt›r›lm›flt›r. Verilerin de¤erlendirilmesinde, SPSS 10.0 Windows için haz›rlanm›fl paket program› kullan›lm›flt›r. Hastalarn %52.8'ini erkek, %47.2'si kad›n ve yafl ortalamas› 51.94±13.9 idi. Yüzde 35.2'in kan transfüzyonu, %23.9'unun cerrahi giriflim öyküsü vard›. Diyalize girifl süreleri ise ortalama 55.83±6.94 ayd› . Hastalarda HCV seroprevalans› %21.8 oran›nda belirlenirken, en yayg›n genotip olarak Genotip Ib saptanm›flt›r. Risk faktörleri aç›s›n-dan de¤erlendirildi¤inde, kan transfüzyonu ve cerrahi giriflim ile HCV infeksiyonu aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulunmazken, diyalize girifl süresi ile HCV infeksiyonu aras›ndaki iliflki anlaml› bulunmufltur.
Sonuç olarak, hemodiyaliz hastalar›nda HCV bulafl›m›nda kan transfüzyonu veya cerrahi giriflimin iliflkisi olmad›¤› bununla birlikte diyaliz ünitelerindeki bulaflta anahtar rolü nozokomiyal bulafl›n oynad›¤› düflünülmüfltür.
Anahtar kelimeler: Hemodiyaliz, HCV, prevalans, risk faktörleri SUMMARY
Hepatititis C Virus Seroprevalence and Risk Factors in Haemodialysis Patients
The aim of this study was to determine the seroprevalence and risk factors of hepatitis C virus infection in different three he-modialysis units in Manisa . The study was carried out on 142 patients. Data collected through a interview administered qu-estionnaire.The questions probes an age, gender, marital status, profession, training, blood transfusion, surgical procedure as independent variable. Blood samples taken from the patients were examined in Celal Bayar University, Medical Faculty, Mic-robiyology and Clinical MicMic-robiyology Department. The sera were tested for antibodies against HCV by third-generation enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA) (UBI HCV EIA, United Biologicals, Inc.) and genotyping of HCV . The data were analysed by SPSS 10.0 for Windows program software packet, χ2 and t-tests were used. The mean age of the subjects which composed of 52.8% male is 51.94±13.9. HCV seroprevelance was found as 21.7%. It was determined that %35.2 of the patients have blood transfusion story and 23.9 % of them have surgical procedures. The time period of hemodialysis was 55.83± 6.94 . The results of this study showed that, the transfusion story and surgical procedure have no significant statis-tical relationship which are both the risk factors of HCV infection while the relationship between the time period of hemodi-alysis and HCV infection are significant statistically.
In conclusion; HCV transmission in patients on haemodialysis is currently not related to blood transfusion or surgical proce-dures and suggest that nosocomial transmission within the haemodialysis unit plays a key role in HCV infection.
Türk Mikrobiyol Cem Derg (2005) 35:119-122
120 G‹R‹fi
Hepatit C virüsü (HCV) infeksiyonu %80'e varan oranlarda kronikleflmesi, siroz ve hepatoselüler kar-sinoma etyolojisindeki rolü, karaci¤er transplantas-yonu gereksinimi (%30), sa¤l›k personeli için risk oluflturmas›, virüse karfl› etkin hiperimmunglobulin ve afl›n›n henüz üretilememifl olmas› gibi nedenlerle önemli sa¤l›k sorunlar›ndand›r (1,2).
Hemodiyaliz hastalar› aras›ndaki HCV seropozitifli-¤i genel populasyona göre oldukça yüksektir . HCV prevalans›, merkezden merkeze ya da ülkeden ülke-ye de¤ifliklik gösterse de Kuzey Avrupa ve Amerika Birleflik Devletleri'nde %1,5-5, Akdeniz ülkelerinde ise %20'den daha yüksektir. (1, 3-11).
Kronik böbrek yetmezli¤i sebebiyle hemodiyaliz program›na al›nan hastalarda oldukça s›k görülen anemi nedeniyle, s›k kan transfüzyonuna gereksinme olmaktad›r. Bu nedenle, HCV pozitifli¤inin transfüz-yon say›s› ve diyaliz süresi ile iliflkisi bir çok çal›fl-mada ele al›nm›flt›r (8, 10, 12, 13).
Geçmifl y›llarda kan transfüzyonu ve hemodiyalize girifl süresi HCV'nin bulaflmas›nda en önemli faktör-ler içerisinde yer almaktayd›. (14). Ancak kan ürün-lerinin anti-HCV yönünden taranmas›, kan transfüz-yonu yerine eritropoetinin yayg›n olarak kullan›lma-ya bafllanmas›, HCV tafl›y›c›s› hastalar›n hemodikullan›lma-ya- hemodiya-liz makinalar›n›n ayr›lmas›, HCV bulafl oran›n› azaltm›flt›r. Ancak bulafl hala söz konusudur (15). Özellikle ülkemizde uzun süreli hemodiyalize giren hastalarda hepatit C virus prevalans›, kan transfüz-yonu ve diyalize girme süreleri ile iliflkili oranlar yüksektir ve önemini korumaktad›r. Bu nedenlerden dolay› çal›flmam›zda hemodiyalize giren hastalarda Hepatit C virus infeksiyonu prevalans› ve risk fak-törlerinin saptanmas› amaçlanm›flt›r.
GEREÇ ve YÖNTEM
Hastalar. Çal›flman›n evren ve örneklemini, 2002 y›l›nda Manisa'daki üç merkezde hemodiyalize giren 142 hasta oluflturmufltur. Veriler, araflt›rmac›lar tara-f›ndan hemodiyaliz hastalar›na yönelik haz›rlanm›fl anket formu ile elde edilmifltir.. Anket formunda, hastan›n yafl›, cinsiyeti, medeni durum, mesle¤i, ö¤-renim durumu, kan transfüzyonu ve cerrahi giriflim öyküsü ba¤›ms›z de¤iflken olarak yer almaktad›r. Çal›flman›n yap›labilmesi için ilgili kurumlardan ve hastalardan izin al›nm›flt›r.
Seroloji. Hastalardan al›nan kan örneklerinin anali-zi, Celal Bayar Üniversitesi T›p Fakültesi Mikrobi-yoloji ve Klinik MikrobiMikrobi-yoloji Anabilim Dal› Sero-loji Laboratuvar›' nda yap›lm›flt›r.. HBsAg, anti-HBs, anti-HBc total, HBeAg, anti-HBe (Organon Technica), anti-HCV (UBI HCV EIA, United Biolo-gicals, USA) mikro EIA yöntemi ile araflt›r›lm›flt›r. ‹statistiksel analiz. Veri analizleri, SPSS 10.0 Win-dows için haz›rlanm›fl paket program›nda yap›lm›fl-t›r. Yüzdelik, chi-square (χ2) ve t-testi kullan›lm›fl-t›r.
BULGULAR
Çal›flma grubunun %52,8' si erkek, %76,1' i evli, %79,6' s› ilkokul mezunu, %39,4' ü ev kad›n›yd›. %41,5' inde geliri-giderine eflit olup, %64,8' inde transfüzyon, %76,1' inde cerrahi giriflim hikayesi vard› (Tablo 1).
Tablo 2'de hemodiyaliz hastalar›n›n Hepatit C ve B markerlar› belirtilmifltir. Buna göre %21,8' inde anti-HCV, %7' sinde HBsAg, %47,9' unda anti-HBc po-zitif olarak saptanm›flt›r.
TANIMLAYICI ÖZELL‹KLER C‹NS‹YET Kad›n Erkek MEDEN‹ DURUM Evli Bekar Dul E⁄‹T‹M DURUMU ‹lkokul Ortaokul Lise MESLEK Ev kad›n› Serbest Emekli ‹flçi Di¤er GEL‹R DÜZEY‹ Gelir az Eflit Gelir fazla TRANSFÜZYON H‹KAYES‹ Var Yok CERRAH‹ G‹R‹fi‹M Var Yok TOPLAM Say› (n) 67 75 108 12 22 113 17 12 56 25 50 8 3 58 59 25 92 50 34 108 142 Yüzde (%) 47.2 52.8 76.1 8.5 15.5 79.6 12.0 8.5 39.4 17.6 35.2 5.6 2.1 40.8 41.5 17.6 64.8 35.2 23.9 76.1 100 Tablo 1. Hemodiyalize giren hastalar›n tan›mlay›c› özellikleri (n=142)
T. fianl›da¤ ve ark., Hemodiyaliz Hastalar›nda Hepatit C Virus ‹nfeksiyonu Prevelans› ve Risk Faktörleri
121 Anti-HCV pozitif ve negatif olan hastalar›n kan
transfüzyonu ve cerrahi giriflim öyküsü ile HCV in-feksiyonu aras›nda anlaml› bir iliflki saptanmazken, diyalize girifl süreleri aras›nda istatistiksel olarak
an-aç›dan bak›ld›¤›nda ülkemizdeki sonuçlarla çal›flma-m›z bulgular› aras›nda bir uyumlulu¤un oldu¤u göz-lenmektedir.
Özgür ve ark. (12) anti HCV (+) hastalarda diyaliz süresini 49.8 (35.5) ay, anti HCV negatif olanlarda ise 11.1 (6.7) ay olarak saptam›fllar ve bunun anlam-l› oldu¤unu vurgulam›fllard›r.
Okan ve ark.’n›n (18) çal›flmalar›nda, anti-HCV po-zitifli¤i %49. 3 bulunmufl ve bu oran kan transfüz-yonu yap›lanlarda %55.9 , yap›lmayanlarda ise %31.8 oldu¤u bildirilmifltir .
Buna benzer baflka bir çal›flmada ise, hemodiyaliz süresi iki y›ldan uzun olanlar ve üç üniteden fazla kan transfüzyonu yap›lanlarda HCV antikor düzeyi-nin anlaml› flekilde yüksek bulundu¤u bildirilmifltir (19).
Çal›flmam›zda kan transfüzyonu ve cerrahi giriflim hikayesi ile HCV infeksiyonu aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki saptanamamas›na ra¤men, HCV infeksiyonu ile hemodiyalize girme süreleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki belir-lenmifltir (Tablo 3).
Son y›llarda uzun süre hemodiyalize giren hastalarda HCV pozitifli¤i kan transfüzyonu ile iliflkilen-diril-mese de ülkemizde birçok hemodiyaliz merkezinde yap›lan çal›flmalarda kan transfüzyonu en önemli ne-denlerden biri olarak görünmektedir. Bu sonucun ça-l›flmam›zla uyumlu olmamas› Manisa ilindeki çal›fl-may› yapt›¤›m›z hemodiyaliz merkezlerinde, kan transfüzyonlar›n›n geçerli ilkeler do¤rultusunda ya-p›ld›¤›, kan tetkiklerinin 3. jenerasyon ELISA testle-ri ile yap›ld›¤›, kan de¤erletestle-rinin yükseltilmesinde eritropoetinin kulla-n›ld›¤› ve bu merkezlerde çal›-flan ekiplerin bu konuda duyarl› olduklar› sonucuna götürmektedir. Risk faktörleri ile HCV infeksiyonu aras›nda anlaml› bir iliflkinin bulunmamas›, bizlere bulaflman›n nozokomiyal oldu¤unu düflündürmekte-dir ve bu anlamda önlemlerin al›nmas› gereklili¤ini ortaya koymaktad›r.
Sonuç olarak bulafl›c› hastal›klar konusunda bilinen evrensel önlemlerin sa¤l›k çal›flanlar› ve toplum tara-f›ndan titizlikle uygulanmas›, kontaminasyon konu-sunda daha az riskli t›bbi aletlerin ve cerrahi teknik-lerin kullan›lmas›, steril çal›flma koflullar›n›n sürdü-Tablo 2. Hemodiyaliz hastalar›nda hepatit C ve B virüs
belirleyicileri. HBsAg Pozitif Negatif Anti-HBc Pozitif Negatif Anti-HCV Pozitif Negatif TOPLAM 10 132 68 74 31 111 142 7.0 93.0 47.9 52.1 21.8 78.2 100
laml› bir fark bulunmufltur (Tablo 3). TARTIfiMA
Hemodiyalize giren hastalarda HCV'nin geçifli son zamanlarda nozokomiyal nedenlerle iliflkilendi-ril-mektedir. Kan transfüzyonu ile HCV bulafl›, anti-Tablo 3. Hemodiyaliz hastalar›nda HCV infeksiyonu ve risk faktörleri iliflkisi p 0.000 0.971 0.498 Anti-HVC negatif (n=111) 27.78±2.2 78.0 78.3 82.4 76.9 Anti-HCV pozitif (n=31) 83.6±10.5 22.0 21.7 17.6 23.1 Diyaliz Süresi (ay)
Transfüzyon öyküsü Var (n=50) Yok (n=92)
Cerrahi giriflim öyküsü Var (n=34)
Yok (n=108)
HVC taramalar›n›n zorunlu hale getirilmesi ve 3. je-nerasyon kit kullan›m› sonucunda önemini kaybet-meye bafllam›flt›r (1,10,15,16).
Ancak ülkemizin çeflitli hemodiyaliz merkezlerinde yap›lan HCV prevalans çal›flmalar›nda, uzun süre hemodiyalize giren ve fazla kan transfüzyonu yap›l-m›fl olgularda HCV prevalans›n›n yüksek bulundu¤u ve bu yüksekli¤in istatistiksel olarak anlaml› oldu¤u belirtilmektedir (17)
Çal›flmam›zda hemodiyaliz hastalar›nda hepatit C prevalans› %21.8 olarak bulunmufltur. Ülkemizde bu konuda yap›lan çal›flmalar incelendi¤inde bu oran›n %14.4 -56 aras›nda de¤iflti¤i bildirilmektedir. Bu
Türk Mikrobiyol Cem Derg (2005) 35:119-122
122
rülmesi, hizmet içi e¤itim ve topluma yönelik e¤itim ile kiflilerin bilinçlendirilmesi, HCV ile enfekte kan-lar›n uygun tekniklerle saptanarak transfüzyonlar›-n›n önlenmesi, anemik hastalarda kan transfüzyonu yerine insan eritropoetini kullan›larak HCV infeksi-yonunun azalt›lmas›n›n mümkün olaca¤› düflünül-mektedir .
KAYNAKLAR
1.Bruguera M, Sanchez Tapias J.M.: Epidemiology of hepatitis C virus infection. Nephrol Dial Transplant 15 (suppl 8): 12-14 (2000).
2.Doldur Ç, Çöl C, Da¤l› Z.: Genel Cerrahi hastalar›nda anti-HCV prevalans›. Sa¤ Topl 9:38 (1999).
3.Alt›ndifl M. Afyon bölgesinde baz› gruplarda hepatit B ve Hepatit C virüs enfeksiyonu s›kl›¤›. ‹nfeks Derg 15:277 (2001).
4.Baykan M, Koflar A, Yeksan M. ve ark: Hemodiyaliz ünitemizdeki son 5 y›ldaki HCV ve CMV prevalans›. Tur-gut Özal T›p Merk Derg 2:152 (1995).
5.Bouchardeau F, Chauveau P, Courouce A.M., ve ark: Genotype distribution and transmission of hepatitis C virus (HCV) in French haemodialysed patients. Nephrol Dial Transplant 10: 2250 (1995).
6.Köhler A: The prevalence of hepatitis C in different co-untries of the ERA/EDTA area. Nephrol Dial Transplant 10: 468 (1995).
7.Seyrek, A, Aflç› Z, Dönder E. ve ark: Diyaliz hastalar› ve aile bireylerinde anti-HCV s›kl›¤›n›n araflt›r›lmas›. Mikrobiyol Bült 30:261 (1996).
8.Tekereko¤lu MS, Ay S, Özerol ‹H ve ark:’lar› Malat-ya'da Hepatit flüpheli kifliler ve hemodiyaliz hastalar›nda hepatit C virüsü antikorlar›n›n seroprevalans›. ‹nönü Üni-versitesi T›p Fak Derg 8:205 (2001).
9.Ulusoy fi, Erem C, Kardefl BA, ve ark: Kronik hemo-diyaliz hastalar›nda HBsAg, anti-Hbs, anti-V ve anti HIV prevalans›. Mikrobiyol Bült 29:397 (1995).
10.Yücel Y, Türksöz N, Yeflil N, ve ark: SSK Bursa Has-tanesi hemodiyaliz hastalar›nda hepatit C virüs (HCV) en-feksiyonu görülme s›kl›¤›. Bursa Devlet Hast Bült 13:109 (1997).
11.Candan F,Topçu S, Poyraz Ö.: Hemodiyaliz hastala-r›nda hepatit B ve C virüs enfeksiyon s›kl›¤› Mikrobiyol Bült 29:1649 (1995).
12.Özgür G, Çolako¤lu SÖ, Seyrek N. ve ark: Hemodi-yaliz hastalar›nda anti -HCV s›kl›¤›. Turkish J Gastroente-rol 7 :17 (1996).
13.Y›lmaz ME, Kara ‹H, Sar› Y.:Diyaliz hastalar›nda he-patit C seroprevalans› ve risk faktörleri. Dicle Üniv T›p Fak Derg 27:115 (2000).
14.Chauveau P, Courrouce AM, Lemarrec N. ve ark: Antibodies to hepatitis C virus by second generation test in haemodialysed patients . Kidney Int 41 (suppl):149 (1992).
15.Xavier F, Patricia FK, Merce P. ve ark: Incidence and risk factors of hepatitis C virus infection in a haemo-dialysis unit. Nephrol Dial Transplant 12:736 (1997). 16.Jadoul M: Epidemiology and mechanisms of transmis-sion of the hepatitis C virus in haemodialysis. Nephrol Di-al Transplant. 15 (suppl 8): 39 (2000).
17.Ayli D, Ayli M, Abras› S. ve ark: Hemodiyaliz hasta-lar›nda HCV prevalans›n›n kan tranfüzyon say›s› ve hemo-diyaliz süreleri aras›ndaki iliflki. Ankara Numune E¤it Araflt Hast T›p Derg 34-35 : 33 (1994-95).
18.Okan G, Çakmak C, Cüce M ve ark: Hemodiyaliz hastalar›nda hepatitis B virüs (HBV), hepatitis C (HCV) ve human immunodeficiency virus (HIV) prevelans›. ‹nfeks Derg 9:179 (1995).
19.Sar›tafl Ü, Boran M, Da¤l› Ü ve ark: Hemodiyaliz ünitesinde hepatitis C virüs antikorlar› prevalans›. Turkish J Gastroenterol 4:594 (1993).
