c u m h u r iy e t
Yahya Kemalde
içkinin şiiri
N azm ım ıza ik i t ü r lü ses g e tire re k k o n u şm a d ilin in canlı tü rk çesile y azd ık la rın d a, değil y ab an cı kaide, y ad ırg an acak yabancı kelim e bileYazan
İsm a il Habite
b u lu n d u rm ıy an Y ahya K em al (Eski şiirin rüzgârile» d i ye isim lendirdiği divan tarzın d ak i şiirle rinde, eski olm adan esk in in tad ın ı çık a rırk e n içki şiirlerin i de h ep o tarza b ı ra k tığ ı için konuşm a dilile y azd ık ların d a b u n u ak lın a bile getirm ediği gibi, öteki lerde, eski h av ay a u y m ak z a ru re tile , iç k in in adını saddce «şarab» v eya «mey» d iy e k u llan ıp d u rd u ğ u hald e, yalnız S u riy e seyahatine aid «Yol D üşünceleri» isim li yeni ta rz m anzum esinin b ir b e y tinde, eski ıstıla h la r yakışm adığı için olacak, bizim d em o k rat ra k ı ilk defa T ü rk şiirin e g irm enin y o lu n u b ulm uş ve m u rassalarm ış b ir asaletle güzel bir k a fiyeye k ey ifli keyifli k u ru lu v erm işti: N e Şam sem asını yâlelle d o lduran şarkı N e Z ahlenin ü züm ünden çekilm iş eski
rak ı D ivan E d eb iy atın d a D ârâ satv etin , İs k e n d e r cihangirliğin, İbni S ina akim tim sali olduğu gibi Cem şid v eyş onun k ü ç ü ltü lm ü ş şekli olan Cem de içkinin ve keyfin rem zidir. K ad eh m ânasına ge len «câm» la şa ra b ı icad etm iş say ılan «Cem» b ü tü n d ivanlarım ızda âdeta ikiz olfcrak k u lla n ılır. İçki m eclislerine do «bezm -i cem» veya «divaiı-ı cem» d e n diği gibi ayrıca «âyin-i cem» gibi ıs tı la h la r b azı m ezheblere b ile girdi, iste b u k a d a r ehem m iyeti olan Cem, ed eb i y atım ızın altı asrın d a sadece m efhum o la ra k k u llan ıld ığ ı hald e, Y ahya K e m al, e le aldığı m evzuu tâ b aştan k a v ra m ak lü zu m u n u duym uşçasına, ilk defa Cem ’i n u tk a g e tire re k onun ağzından: Cem bezm -i camı k u rd u ğ u gü n şâd olun dedi Ey d ilh a râ b la r için ûlnid olun dedi
D iye bnşlıyan y ek p are b ir gazelle ona özlü b ir h ita b e y a p tırır. Ş iir ki ezelden ebede, sadece m âna olm aktan u zak ; ifa d eye b ir şekil, ed ay a b ir ahenk, d uy- I gûya b ir çeşni, ne diyeyim , söze b ir b ü
yü v erm ek sa n 'a tıd ır; hiç «m eyhaneye postu serm ek» ten d aha basbayağı lâf o lu r m u ? Ö yleyken Cem, o gazeldeki h i tabesinde b u m efhum u bile şiire y ü k seltm en in s ırrın ı buldu. Ş arab k i ü z ü m ü n kızı, « p ir-i m ugan» k i sak ilerin b a şı, y an i m eyhaneci. O raya içm eğe g it m ek d e kıza e rm e k ; ona erm ek sak iler başına daıııad olm ak; iş b u ra d d ey e ge lince, içki b ir dilbpre, m eyhaneci bir başbuğa, ve m eyhane bir sa ra y a döndü ve b ü tü n b u m alzem eler b ir ara y a gelip ribm ve ahengin iç ve dış seslerde k a - nadlanm ca:
O lsun seı-ay-i d ııiıte r-i rez hâbgâhınız P ir - i m ugane h e r gece dam ad olun
dedi H ele ayni gazelin b ir bel büküşile eser gibi ak an şu e n güzel beyti. Cem, hem şa ra b ı icad etm ek tek i m aksadını, hem ona e re n le re nasib olacak m ü k âfatı açığa v u ru r: B ahar v a r, g ü lü n k o k u su n a bayıldınız, b ü lb ü lü n sesi sizi m est e tti; fa k a t b ah ar yok, g ü listan lar solm uş, b ü lb ü lle r susm uş, ey b u icad ettiğim ik siri içenler, işte o zam an bile:
G ü lzâr p ü r-m elâ l ise bülbül de lâl ise Siz m ü jd e -i b eh arı v eren bâd olun dedi
Y ahya K em al b u son duyguya başka b ir gazelinin b ir bevtile daha b aşka b ir e d a verdi; Y alnız y ılla r d ö rt m evsim lik değil, öm ür de öyle; onu da, diğ er üç m evsim i a ta ra k , sadece b a h a r yapm ak: H er fasl-ı öm rü silsele-i ııevbehâr k ıl Z annetm e ıy ş -ü -iş re t için başka çâğ olur B u işi b ir p erd e daha yükseltış: Ş arab kendi başına b ir g ü listan ve h e r kadeh o ndan açılan b ire r gül:
M üm kün m ü d ü r hayatım ız ey m ey sen olm asan İçdikçe g ü l-b e-g ü l açılan gülsen o l m asan Ş a ra b yalnız gülşen de değil, o aşkı da, cânânı da alevlendiriyor;
B ezm inde şeb -b e -şe b le b - ı cânân 11-s a n - ı fişli A teş-m isâl olur m u sen âteşten o l m asan Cem’in câm ı böyle, ya Cem m eclisleri? K â in a tın k ubbesi b ü tü n b ir ihtişam la d ö nüyorsa ve onun a y la rı ve yıldızları varsa, «bezm -i cem» le rd e de k ad eh le r
döner, h em ru h la r, gönül m eş’alesile t u tu şm u ş haz ay n a la rın ın şeh rây in i içinde, h ü sü n lerle a şk lar b irb irin e dolanıp... B ezm -i Cenışidde dev ran ki k ad eh le rle
, söner Şevk şeb tâ b e -se lıe r ra k s -ı m ü k e rre rle döner T u tu ş u r m oş’alei dille m erây ây i h u -zûz H ü sn ü âşk o rtad a bin m âh bin a h te rle döner P eki, Cem m eclislerinde, C em ’in câ - m ın a bu kıym eti k im ler v e re b ilir? H a k ik î rin d le rin k ad e h le rin d e k i içki b ir m ayi değil, b ir ziyadır, a rk a a rk a y a ge le n k ad eh le rle o ziya hem y a y ıla ra k ferşi, hem y ü k se le re k arşı sa ra n b ir n u r âlem i y arattı:
H e r r';nd-i h ak dolup boşalan , b ir pe-yaleden içdikçe arş ü ferşi saran b ir ziya içer
H ele içkiyi yalnız rin d e değil, gönle d e içiriş; N ef’î, gönlü «hem kad eh , hem içki, hem sâki» yapm ıştı, Y ahya K em al ilk defa gönlü içen y a p tı; gönül ki za te n içim izin m estlik k aynağıdır, onun içm esi, m estlikten m estlik çıkm ası gibi b ir şey oluyor:
B ir serm edi belıâr idi gördüm cilıan-ı âşk D ildâdegân içer dil içer d ilıü b â içer
F reıık lerin şa ra b d a n yapılm a kendi içkilerine «hayat suyu» dem eleri gibi Y ahya K em al de içkiyi p u n d u n a g e tir dikçe hep «abı hayat» diye v asıflan d ır m ak tad ır:
D elirin devam ı âb-ı h a y a t içdiğincedir  dem b u d â r-ı köhnede b ir k e rre sağ
o lu r
* * *
M ekanı-ı p ir-i m ugandan a k ark en âb-ı h ay at C ihanda tâlia beyhûde â b - ı rû d ö k ü lü r B u ray a k a d a r içkiye aid başlıca gazel le rin in basılıp yayınlanm ış o lan ların d an , h erkesçe b ilin ir diye, b ire r ik işer b ey it alındığı gibi, h enüz n eşretm e d ik lerin d en de, b u n la rın tam am ını ilân a h ak k ım ol m adığı için, gene öyle h a re k e t edildi. Son olarak, neşredilm em iş b ir gazelin den daha bazı m ısralar... H em şair b u n u n la 'iç k in in şiirin i «sübjektif» sahadan alıp «objektif» b ir tab lo haline ç ık a rı yor. İkinci Selim e dair, h e r b ey tin d e b ir k ita b lık h a k ik a te işa re t eden, y ekpare b ir gazel.
Slav dilberi H u rre m su lta n ın oğlu «Sarı» Selim ; ta rih le rin «sarhoş» diye dam galadığı; devlet v e h ü k ü m e t işleri ni S adrazam S okulluya b ıra k ıp k e n dini sadece zevk ve safaya v e re n b ü y ü k tenbel, h epsinden fecii ta h tın ın kendisine n asib olm ası fik rile k a rd e ş le ri B eyazıd ve M ustafa gibi ik i b a h a d ırın k a n la rın a vesile o lduğu için hepim izin kızıp d u rd u ğ u m u z h ü k ü m
dar... F a k a t
siz sa
n a tın k e ra m e tin e ba km , Y ah y a K em alin gazeli ta r ih in bü tü n k a tı ve beylik y a fta la rın ı bir ta r a f a atıp, gazelin beş beyti içinde, onu beş esaslı çizgısile y a k a lıy a ra k öyle cana y ak ın b ir sim a ile gönlüm üze sin d iri y o r k i :
K ıb rıs şerabı a k tı zam anında sıı-be-sû D iye b aşlıyan gazelle o n u n sa lta n a tı zam anında içkinin de nasıl b ir sa lta n a t kazandığını g ö rü y o ru z;
E y y âm -ı dev letin d e el ü stü n d e gezdi
câm
B ir k e rr e dizden inm edi serm est eden sebu Selim in k en d i şairliğini gösteren m eş h u r beyti: «Biz öyle y an ık nefesli b ü l b ü lü z ki sabâ rü z g â rı gülşenim izden geçse ateş kesilir» m efh u m u n u en şa k ra k b ir ah en k le te re n n ü m eden alevden beyit. K endi bu k a d a r şiird en anlıya- m n e tra fı da tabiî, T aşlıcalı Y ah y aiar ve B ak iler b aşta olm ak üzere, devrin b ü tü n sa n a t v e şiir erb ab ile çevrili: Y ahya gazcl-serâ idi Baki kaside-gû
Ya K ıb rıs feth in in b ü tü n g an im etle rd e E dirn ed e kendi a d ın ı taşıy an cam ii y a p tırışı? Y alnız Koca S in an ın bile kendi k ita b ın d a u stalığ ın ın son eseri diye övdüğü değil, b ü tü n y ery ü z ü n ü n dahi m im arlık tak i ah en g in ■ son h a rik a sı d iy e övü n d ü ğ ü ve gazelde «m am ur» kaydile vasıflanan o m ab ed ler m abedi cami.
B ü tü n işleri S o k u llu y a b ıra k ıp k e n dini tenbelliğe verm iş öyle m i? S a lta n a t denilen son ikbali hiçe say arak «hazlar sa ra y ın ın «saltanatı» m ta h tta n ü stü n görm ek en ü stü n k em ale erm ek değil de n ed ir? Hem o, S o k u llu gibi b ir vezire, yalnız dev let ve h ü k ü m e t işini değil, b ü tü n âlem in k a d e rin i b ırak tı. İşte o dev rin haşm etini koskoca b ir destan belâg atile söyliyen tek m ıs ra
:,
Ism arlay ıp vezirine tanzim -i âlem iP ek i şehzade M ustafa ile şehzade B eyazıdın k a n lı h a y a lle ri, a rtık onları da u n u ta c a k m ıyız? D oğru doğru, fa k a t o n ları biz değil, Selim in k en d i de u n u tam ad ı. Â lem in tanzim ini v ezirin e b ıra k ıp k en d in e; şiirden, şarab d an , soh b e tte n yapılm a, iç içe, d u v a r d u v ara, k a le k aleye b ir zevk saray ı k u ra ra k o iki k an lı h ay ale ti y an m a u ğ ratm am ay a çalışan h ü k ü m d a r; y atağ a girip d e o k a t k a t dış âlem o rtad an k alk ın ca: K u rb â n -ı tac ü tah tı b irad erleriy le ah M cs’ud olu rd u gelm ese r ü ’yada rû - b e - r ü E vet, sa n a tın k eram eti, e n kızdığım ız b ir ta c id a rı, ta rih in b ü tü n k a tı v e b e y lik y a fta la rın d a n sıy ırıp onu bize se vim li gösterm ekle k alm ıy an şair, İkinci Selim i ik i şehid k ard eşin in h a y a lle ri k arşısın d a sızısı dinm ez içli b ir b a h t sız y a p a ra k kalblerim izi d e rik k a te g etiriy o r. B ir d ah a in an d ık , sa n a tın n u ru ta rih in se rtliğ in i de yeniyorm uş.
İsmail Habib Sevük
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
