TÜRK HUKUKUNDA
EVLÂDEDİNME VE EVLÂDLIGIN MİRASI
Doçent Dr. Şalrîr Berki
Tetkikimizin birinci kısmını Tüjrk hukukunda evlâd edinme mü essesesinin umumî şartlarına tahsis etmiş olmamızın sebebi bu şartların evlâdlığm mirascılığı ile yalandan ilgili bulunuşundandır.
İkinci kısımda evlâdlığm miras hukukundaki durumunu akla ge lebilen bütün ihtimallerle halletmeye çalışacağız. Evlâdlığm mirascılığı meselesi tatbikata da nâdir hadiselerden olmadığı cihetle mevzuun her ihtimal nazara alınarak tetki edilmesinin tatbikî ehemmiyeti de haiz bu lunacağında şüphe yoktur.
BİRİNCİ KISIM.
EVLÂD EDİNME MÜESSESESİ VE ŞARTLARL I — Evlâdlık dinme müessesesinin ihdas sebebi.
Grek ferdî, gerek içtimaî bakımdan normal olan her insan evlenip çocuklar yetiştirmek meyline ve hatta arzusuna şevki tabiî icabından olarak sahip'.ir. Bu ihtiyaç dahi meşru, yani evlilik içinde, kanunî bir ailedetai doğan çocuklar için hissedilir- Filhakika evlilik haricinde doğan çocuklar, analarına karşı nesepleri müstesna, babalarına karşı hukuken çocuk olarak dahi bağlı değildirler. Hattâ bu çocuklar Fransız hukukunu takip eden sistemlerde anaların karşı dahi fiili nesep rabıtasiyle bağlı dırlar tâbir diğerle, amiyane evlâd durumundadnlar.
Hiç bir gayrı meşru çocuk ana babaya ıneşru çocuğun vereceği mak sada mufafık ruhî ihtiyacı bahsedemez (1).
Evlâdlık müessesesinin ihdas sebebi izah edilen bu tabiî meyilden ibaret bulunduğuna göre mantık henüz evlenmemiş kimselerin
evlâd-1) Fakat ileride görüleceği üzere gayrımesru çocukların üçüncü şahıslar ta rafından evlâd edinilmesi için de hiç bir mazhur yoktur. Bu gibi çocuklar evlâde-dinilmekle meşru çocuk statüsünü ihraz ederler.
2 SAKİR BERKİ
lık edinmelerini tecviz etmez. Esasen Kanunun evlâdhk edinmenin esas lı şartı olan, meş.u çocuğa sahip olmamak üçüncü şahıs tarafmran şar tından evlâdlık dinmek isteyen bir kimsenin her şöyden evvel evlenmek suretime meşru çocuk sahibi olup olmamak şansını denemiş olması ma nası da çıkmak adır (2). Mamafih bazı maniler vardır ki insanları evlilik hayatı teshinden mahrum edebilir. Bu itibarla hukuk sistemleri henüz hiç evlenmemiş olan kimselerin de evlâdlık edinebileceklerini bu halle re çare clmak üzere kabul eylem'ştir.
Binaenaleyh evli olsun olmasın her şahıs evlâdlık edinebilir. II — Madenî kanuna göre evlâdlık.
Bu paragrafta medeni kanunumuza göre evlâdlık edinmenin şartla rını, evlâdlık ed nmenin şeklini, hüküm ve neticeleri ile evlâdhk rabı'a-s'mn zeva'ini tetki edöceğiz.
1. Evlâdlık edinmenin aslî şartları.
Medenî Kanunun 253 neü maddesiyle 254 ncü maddesi Evlâdlık edinmenin evlâd edinen ve evlâdlığa alınacak olan ıçm lüzumlu şartla rını saymaktadır.
A — Evlâdlık edinmenin evlâdlığa alacak olan şahıs bakımından şartlan.
Bir şahsın babalık veya analık olabilmesi, yani, tâbiri caiz ise, bir şahsın izafî usulü olabilmesi için 253 ncü madde şu şartların mevcudiye tini aramak adır:
1) Evîâd edinecek olan kimse en az 40 yaşında olmalıdır. 2) Evlâd edinecek olanın nesebi sahih füruru bulunmamalıdır 3) Evlâd ed necek ola nşahsm evlâdlıktan en az 18 yaş büyük ol ması lâzımdır.
Bu şartlar üzerinde ayrı ayrı durmak lâzımdır.
1: Evlâd edinecek olan kimse behsmehal 40 yaşını doldurmuş ola caktır. Bu ynş ikmâl edlmiş olmadıkça evlâdlık edinecek olan şahsın
2) Mamp.fih hiç bir hukuk sistemi evlâdlık almak isteyen, evli bir şahsın ço cuk yc.pma kabiliyetini tahkike, bu kabiliyet mevcut ise çocuk yapması icap edeceğine ve evlâdhk edinemeyeceğine hükmettirici bir ruh ve lâfza sahip değildir. Türk hukukunda da hal böyledir. Bu, evlilik hayatı tesisinin yalnız çocuk yetiştirmek olmad-ğı, çünki bu kabiliyetten mahrum iki ihtiyarın dahi evlenmesine mesağ bu lunduğunun bir neticesidir.
Türk Hukukunda Evlâdedinde ve Evlâdlığm Mirası 3
evlâdlığa alınacak olandan 18 yaş büyük olması nazara alınmaz. Binaen aleyh bilfarz 30 yaşındaki bir şahıs 12 yaşındaki bir çocuğu evlâdlığa alamaz.
2: Evlâd edinecek olan şahsın nesebi sahih füruru bulunmamalıdır. Giriş kısmında da beyan edildiği gibi evlâdlık edinme müessesesi nesebi sahih çocuk ihtiyacını tatmin için muhdes bir müessesedir. Bu itibarla nesebi sahih çocuğa sahip olanlar evlâdlık edinemezler. Nesebi sahih çocuk demek evlilik içinde doğmuş; veya meşru nesep karinele-riyle dünyaya gelmiş olup da evlilik haricinde vücut bulmuş veya ne sebin tashihi ile meşru çocuk s atüsü iktisap eylemiş çocuk demektir (3).
Evlâdlık alan şahsın sonradan meşru çocuğa sahip olması halinin bu şartla karıştırılmaması lâzımdır. Bir şahıs evlâd edinirken meşru ço cuğa sahip olmayabilir, fakat sonradan evldnip meşru bir veya müte addit çocuklar edinebilir. Bu halde evlâdlık rabıtası devam eder. Yine meselâ bir şahsın meşru çrcuğu hakkında gaiplik kararı alınsa, yapacağı evlâdedinme mukavelesi meşru çocuğun sonradan çıkagelmesi halinde dahi berdevamdır. Şu haller gösteriyor ki evlâdhk ile meşru çocuklar içtima edebilir. Bu ihtimallerin miras hukukunda ehemmiyeti vardır.
Dikkat edilecek cihet, evlâd edinecek olan şahsın evlâdlık edindiği anda meşru çocuğunun bulunmamasıdır. Meşru çocuğun mevcut olmama sı ya hukuken veya fiilen olabilir. Bir şahsın henüz nüfusa kaydedilme miş meşru çocuğu varken evlâd edinm meuamelelsi muteber olmaz. Zira çocuğa meşruiyet veren nüfus siciline o sure ile kayıt edilmiş olması de ğildir. Binaenaleyh böyle meşru bir çocuk bilâhara evlâdlık mukavelesi nin hükümsüzlüğüne karar alabilir. Bu hal miras hukukunda ehemmiyeti haizdir.
Evlâd edinen şahsın gayrı meşru çocuğa sahip olması veya başka ,bir evlâdlığı bulunması evlâdlık edinmesine mâni değildir. Evlâd edine
cek şahsın esasen evlâdlığı bulunması halinin îekrar evlâdlık almasına mâni teşkil edemeyeceği iki bakımdan teyid olunabilir. Evlâd, evlâd lık meşru çocuk hükmünde değildir (4)- Her ne kadar evlâdlığm miras hissesi meşru çocuğun hissesi nisbetinde ise de sırf miras his selerinin tâyinine taallûk eden bu hüküm evlâdlıkla meşru çocuğun her bakımdan aynı durumda olduklarına hükmetiirmeye kâfi bir sebep teşkil
3) Nesep sonradan evlenme ile olsun veya hâkim hükmüyle tashih edilmiş bulunsun fark etmez.
4 SAKİR BERKİ
etmez. Kaldıki, ikinci kısımda görüleceği gibi, meşru çoculk ve&Iâdlık miras hukukunda dahi aynı haklara sahip
değildirler-Saniyen kanunun hiç bir maddesi zımni olarak dahi bir şahsın ay nı zamanda birden fazla evlâdlık edinmesini men etmemektedir (5). Bil farz kız evlâdlığı olan bir şahıs bir de erkek evlâdlık edinebilir. Veya bütün evlâdlıkîarını hep kız veya erkek olarak seçebilin
Kanun, füruu çocuk hükmünde tutmuştur. Binaenaleyh, meşru to runu bulunan bir kimse dahi evlâdlık edinemez. Filhakika, torun dahi çocuk vö ha ta ondan daha fazla sevgi ve alâkayı câlibdir. Bu itibarladır ki, dedenin dahi boşanmış gelininin çocuğunu (yani kendi torununu) görmeye hakkı vardır. Nitekim Temyiz Mahkemesi 2. nci Hukuk Daire sinin bir kararı bu ciheti teyid ermektedir (6).
Meşru çocuk veya torun erkek olsun kız olsun hüküm aynıdır. İki nok aya teması pek zarurî buluyoruz:
1) Nesebi sahih çocuğun bilfiil ana veya babasına veya hdr ikisine birden ev?âd sevgi ve arzusunu tattıracak durumda olması icap eder-Meselâ gayrı kabili şifa derecede şifahanods bulunan fürular hükmen mevcut olup fi len mevcut ve binnetice evlâd zevkini tatmin edecek du rumda değillerdir. Bu gibi hallerde evlâdlık almaya mevzuat müsait ol malıdır. Tâdili mukarrer Medenî kanunumuza bu ihtimal için bir mad de ilâvesini mantık ve vakıalara pek uygun buluyoruz.
2) Bir şahsın yalınız erkek veya yalınız kız füruları olabilir. Ve bütün arzuya rağmen Allah bazı eşhasa yalınız kız çocuğu veya etkek çocuğu nasip eder. Halbuki, erkek çocuğu kız çocuğun, kız çocuğu er-ksk çocuğun haz ve alâka bakımından yerini dolduramaz. Bu halde da hi hangi çocuktan mahrum olunuyorsa ondan hiç değilse bir tane olmak üzere evlâdlık edinilmeye cevaz vermek münasiptir. Hele erkek çocu ğundan mahrum olanlara bu lütuf pek zarurî görünmek edir. Zira, ev lâdlık edinmekten murad neslin ve namm beka ve teselsülüdür. Nam ve şâmn teselsüülü isimle mümkündür. Kız evlâd evlenir aile adını de ğiştirir- Ve bu suretle kız evlâda sahip kimsenin namı temadi etmez. Erkek çocuklarda ise hal böyle değildir (7).
5) Yargıtay 2 nci Hukuk Dairesinin 13/1/1945 gün ve 5959/266 sayılı ka rarı da bunu teyid eder.
6) Temyiz Mahkemesi 2 nci Hukuk Dairesinin gün ve sayılı kararma bakınız.
7) Her ne kadar erkek çocuklar da rüşde vusulde aile adlarını değiştirme yetkisine sahip iseler de tatbikat ve Örfü âdet ekseriya soy adlar.'nm değiştirilmesi merkezinde câridir. Hal böyle olunca yokardaki teklife cevap verici teşrii bir faa liyet de memleketin örfü âdetiyle ahenkdar, ve bu örfü âdeti teyid olur.
Türk Hukukunda Evlâdedinde ve Evlâdhğm Mirası 5
3 : Evlâd edinecek şahısla evlâdlık arasında 18 yaş fark bulunma lıdır.
Bu husuda fazla bir şey kaydına lüzum yoktur. Ancak ta bikî ehem miyeti olan şu noktaya işaret edilmek lâzımdır. Evlâd edinildikten son ra evlâdlık veya evlâd ed'nenin yaşı tashih dolayısiyîe küçülmüş oluı ve bu sebepten de 18 yaş farkı zail olursa, yaş tashihleri makabline şâmil olduğundan, evlâd edinme muamelesi de hükümsüz hale gelir.
B — Evlâd edinmenin evlâdlık bakımından şartları.
Kanunun 254 ncü maddssi bir şahsın evlâdlığa alınabilmesi için lüzumlu ş a r l a n saymaktadır. Maddenin metni aynen kayd edi'd kten sonra bu şartlar üzerinde ayrı ayrı durulacaktır: (Mümeyyiz olan kimse rızası olmadıkça evlâdlığa alınamaz. Ana babanın ve hâkimin muvafakati alınmadıkça mahcur ile küçük, mümeyyiz bile' olsalar, evlâdlığa alına mazlar).
Maddeden anlaşılıyor ki evlâdlık bakımından evlâd edinmenin şart ları iki bakımdan tetkik edilmek icap eder: mümeyyizin evlâdlığa alın ması, mahcur ve küçüklerin evlâdlığa alınması.
Madde evlâdlığa almaca!c olan ilıhsm vasıfları üzarinde durma makta ve meselâ gayrı meşru çocukların, kardeşin, evlâdlığa alınıp alı namayacağı meselelerini umumî hükümlere terk eden kat'î bir sükût ih iyar etmektedir. Binaenaleyh bu meselelerle de iştigal zarureti var dır.
Mümeyyiz olanlar evlâdlığa alınabilmek için rızalarınm istihsali şarttır- Çünki evlâdlık münassbeti bir mukavele ile teessüs eder.
Küçüklerle hacraltmdakiler velayet veya vesayat altında iseler, ve-lâye'. altındakilerin ana ve babalarının veya hâkimin izni ile evlâdlığa alınmaları mümkündür. Bunların evlâdlığa alınabilmesi için ana baba larının ve hâhimin müsadelerinin içtimama lüzum yoktur. Filhakika 254 ncü «madde ana babanın veya hâkim'n» ibaresini kullanmaktadır.
Evlâdlığa alınacak olan vesayet altında ise yalınız vasinin muvaf-fakati kâfi değildir. Sulh mahkemesinin kararma da ihtiyaç vardır. Bu 406 ncı maddenin ikinci böndi hükmü icabmdandır.
İsviçre, b'nnetice Türk Medenî kanunlarında küçüklerin ana baba larının muvafakati ile evlâdîığa verilebilmeleri caizdir. Evlâdlık mün hasıran evlâdlığa alınan şahsm ahvali şahsiyesini değiştiren, münha sıran şahsa bağlı haklardan olduğundan bu ;emsili caiz görmek mümkün
6 SAKİR BERKİ
değildir. Bir kimse mücerret antipati (babalık veya analığa karşı) sebe biyle dahi bir şahsın evlâdlığı olmaya razı olmayabilir. Her ne kadar evlâdlık bir mukavele olup tek taraflı olarak da feshi mümkün ise de bu tek taraflı feishin kanunî muayyen sebepleri vardır. Ancak Analık veya babalığa karşı antipati meselesi bu sebepler arasında değildir.
Yukardaki mütalâadan dolayı küçüklerin ana babalan iarajfmdan evlâdlığa verilmeleri değil, evlâdlığa verilme vaadinde bulunmaları biz ce şahsa bağlı haklar nazariyesini daha tatmin eden bir kanaattir. Me denî kanununun tadili arifesinde bu mesele üzerinde de durmakda fay da olacağını zannediyoruz.
Kanunun evlâd edinmenin evlâdlık bakımından şartları bahsinde mutlak bir sûküt ih'iyar etmiş olduğu şu dört nazik mesele üzerinde durmak pek zarurîdir:
a) Gayrı sahih nesepli ve nesepsiz çocukların evlâdlık edinilmesi: Kanununda bu hususu men edici bir kayıt bulunmadığı gibi, tec viz eyleyici bir hüküm de yoktur. Buna mukabil bu çocukların aile ve nesep hukukunu tesbit eden sarih hükümler mevcuttur.
Kanunda gayrı meşru nesepli ve nesepsiz çocukların ana veya ba baları tarafından evlâdlığa almabilmelerine veya alınmamalarına dair bir hüküm olmayışından mülheim olunarak bu gibi çocukların ana veya babaları tarafından evlâdlık edinilebileceklerine hükmetmek meivzuu bahis çocukların nesep ve aile hukukunu sarahatle tanzim et miş olan kanun hükümlerini bertaraf etmek ve kanuna karşı hile yolla rım açmak olur.
Her ne kadar kanun bu çocukların ana veya babaları tarafından evlâdlığa alınamayacaklarına dair hüküm ihtiva etmemekte ise de, ak sini de tecviz eden kayıdı muhtevi değildir. Bu mutlak sükût karşısında Medenî kanunun (1) nci maddesi mucibince hükmetmek, yani kanun vâzıı imiş gibi düşünerek bir hal çaresine müncer olmak icap eder. Kanun adı geçen çocukların nesetp ve aile alâkalı statüsünü tesbit e m i ş olduğu na nazaran artık bunların bu kanunî durumlarını bir mukavele ile de ğiştirmek bizce mümkün olmaz.
Gayrı sahih nesepli veya nesebe sahip olamayacak derecedeki ço cukların evlâdlığa almabilmeleri ancak ana babalarından gayrı
kimse-8) Yargıtay 2. nci Hukuk Dairesinin 20/11/940 gün ve 2197/4197 sayılı ka rarına bakınız.
, Türk Hukukunda Evlâdedinde ve Evlâdlığin Mirası 7 ler için mümkündür. Meselâ, bir şahıs kendi fücur mahsulünü evlâdlığa
alamaz, fakat kardeşinin veya başka bir şahsın gayrı meşru çocuğunu evlâdhk edinebilir. Bu ikinci hal için kanunî hiç b;r mahzur yoktur.
b) Kardeşin evlâdhk edinilmesi.
Bir şahsın kardeşini evlâdlığa alıp alamayacağı meseTesi T ü k
Mu-hakim mukarreratmda ye dok münde mevzuu bahis olmuş b'r mesele dir. (9) İçtiha kardeşin evlâd edinilmesin'n muteber olacağı merkezinde ise de kardeşin kardeş tarafından evlâdhk edinilmesi daima su: niyetin ifadesinden ibaret olacağından, bizce muteber olmamak lâzımdır. Filha kika, kardeşin evlâdhk edinilmesi ya kadının miras hissesin, ref, veya diğer kardeşleri mirasdan tard içrn yapılan kanuna karşı bir hileden başka bir şey değild'r. Kardeşin ö/Iâdlığa ahnması başka hangi meşru gayeyi .emine matuftur? Hal böyle olunca kanunda kardeşin evlâdhk ediniîemeyeceğine dair sarahat olmadığı mucip sebebiyle ancak suiniye tin ve kanuna karşı hilenin bariz nişanesi olan bu meseleyi tecviz e':-mek zannımızca efrada kanuna karşı hile kapısını açmak vs diğer alâka lıların hukukunu haksız ve sebebsiz yere refetmek olur ki, her iki hali de tecvize hiç bir sebep yoktur.
Değiştirilmesi mukarrer Medenî Kanunumuzda evlâdhk faslında bu meselenin de hallini sağlayan bir madde veya fıkra dercine bizce» pek lüzum vardır. Böyle bir tâdil (isviçre Kanununa aykırı olur) endişesiy le ihmal edilmemek lâzımdır. Zira isviçre Kanununda esasen kardeşin evlâdlığa alınabileceğine dair zımnî bir hüküm dahi yaktur- Bu hal Karşısında Türk Kanunun vâzıınm İstiklâl içinde çalışması icap eder. Kaldı k:, İsviçre kanununda sarih hüküme bağlanmış olupda mantık ve
hukuka aykırı gözüken bazı cihetlerin düzetilmesi cihetine gidiliverme-si dahi Devletlerin Teşriî istiklâlleri icabından olur. Hiç bir kanun, har fine' el sürülemez derecede mukaddes bir kitap mertebes'nde ve mükem-meliye inde değildir.
Bir şahıs ancak usulünü ve karı veya kocasını ve kendinden büyük sair hısımlarını evlâdlığa alamaz. Usul evlâdlığa almamaz, zira, bızza-rur yaş şartı mütehakkık olamaz. Karı veya koca birbirin'n evîâdlığı olamaz. Çünki, Medenî kanunun malûm maddesi gereğince evlâdiıkla
9) Dr. Halid Kemal Elbir, Kardeşin evlâd edinilmesi ve Adoptio imitatur naturam fikri, 1950 İstanbul.
Yargıtay 2. nci Hukuk Dairesi aksi, yani kardeşin evlâd edinilebileceği içti-hadmdadın 14/11/940 gün ve 4538/1940 gün 4538/5603 sayılı karar.
8 SAKİR BERKİ
evlâd edinen şahıs arasında evlenme memnuiyeti mevcuttur. Diğer ci hetten, evlenmekle evlâdlık rabıtasının ortadan kalkacağı kanunun 121 nci maddesi hükmündedir. Binaenaleyh evlilik rabıtasının evlâdlık mü nasebetiyle içtimai imkânsızdır.
c) Vaz'ı hamilden evvel evlâdlık etfinilebilinirmi?
Mesele şöyle vaz edilecektir: Evli bir erkek karısı hamile iken bir şahsı evlâdlığa alabilirini? veya, bekâr veya dul olup da meşruiyet ka-rineleriyle hamile bulunan bir kadının vaz'ı hamilden evvel evlâd e-dinme talebine mahkeme müsade edebilirini?
Herf iki hal için verilecek cevab aynı olup aşağıdaki sebeplerden dolayı fikrimizce menfidir:
Cenin şahsiyete sahip değil ise de fürü hükmündedir. Zira ana rah mindeki çocuk onun fdr'i haline gelmiş bir mevcudiyettir. Doğum bu fer'i şahsiyete inkılâp ettirmek için şart'ır. Kanunda meşru füruru bu lunan kimsenin evlâdlık edinemeyeceği yazılı bulnuduğuna, ve cenin de füru hükmünde olduğuna göre mahkemenin vaz'ı hamilden evvel vâki evlâdlık edinme! talebini vaz,ı hamle talik etmesi icap eder.
d) Cenîn evlâdlığa alınabilirini?
Üzerinde durulması icap eden meselelerden biri de şüphesiz budur. Mesele, henüz doğmamış bir füruun evlâdlığa alınıp almılamayacağıdır. Evlâdlık münasebeti iki şahıs arasında münakit bir mukavele ile müesseis olabileceğine ve cenin de mukavele inşasma kaadir bir şahsiyet (11) arz eden bir mevcudiyet bulunmadığma nazaran cevap, menfi olmak icap eder.
Ancak böyle hallerde ceninin evlâdlığa alınması onun müstakbel menfaatleri icabından olacaksa, kanunî mümessili evlâdlık edinme akdi vadiyle bu menfaati garanti edebilir. Cenin sağ doğarsa vaad mukaveleye inkılap eder. Sağ doğmazsa hükümden düşer. Bu vaadde mahkemenin rolü yoktur. Mahkemeden izin evlâdlık muamelesinin tekemmülü için olup, evlâd edinme akdinin inşası için değildir. Akit izinden
müstakildir-c) Kan kocadan birinin evlâdlık edinmesi:
Kanunun 255 nci maddesinin birinci bendi bu hususda şu hükmü
11) Ceninin şahsiyeti miras .menfaatlerini himaye için mefruz ve bu meseleye yalınız «cenin evlâdlığa manî değildir» ibaresi ile iktifa edilmiştir.
Türk Hukukunda Evlâdedinde ve Evlâdlığm Mirası 9 vaz etmek'edir: (karı kocadan birinin evlâd edinilmesi veya evlâdlık al ması diğerinin rızasına mü evakkıftır. Bir kimsenin iki kişi tarafından betraberce evlâdlığa alınabilmesi ancak karı koca için mümükndür).
Maddeden anlaşılıyor ki, evlilerden biri bir şahsı evlâdlığa almak istese mücerret kendi rızası kâfi değildir. Eşinin de mufakatini istihsal etmekle mükelleftir. Kezalik karı kocadan biri bir şahıs tarafından ev lâdlığa alınmak istense hüküm yine böyledir.
Tatbikata ehemmiyeti haiz cihet şudur: muvafakat veren eş ev lâdlığa alman şahsın analık veya babalığı olamaz. Zira muvafakat evlâd lık mukavelesine münderiç rıza mahiyetinde değildir. Bu kaidenin tat biki neücesine ilerde işaret edilecektir.
Madde bir şahsın iki kişi tarafından evlâdhğı almabilmesinin ancak karı koca için mümkün olabileceğini haklı olarak kayde'mektedir. Fil hakika, evlâdlık evlilik içinde doğan veya bu çocuğun statüsüne müşa bih çocuk ihtiyacını bertaraf etmek maksadiyle ihdas edilmiştir. Binaen aleyh evli olmayan, hattâ nişanlı bulunan wr erkekle bir kadın bir ço
cuğu müştereken eivlâd edinemezler. Hele İKİ erkek müştereken bi rşah-sı evlâdlığa alamazlar. Zira bir şahrşah-sın evlilerden gayrı iki şahıs larafın-dan evlâdlığa alınması evlâdla erkek ve kadınlarafın-dan müteşekkil olması icap eden ebeveyin arasındaki münasebetin hususiyetine dei aykırı dü şer.
Ayrılıkla evlilik zeval bulumadığmdan bu halde yaşayan karı veya kocanın evlâdlık edinmeleri takdirinde de diğer tarafın muvafakatini is tihsal şarttır.
İcazet muvafakat yerine geçemez. Zira mhakeme evlâdlık edine-ce'k şahsa izin verebilmek için evvelâ eşinin muvaf aka i olup olmadığını soracaktır. Esasen icazet rıza beyanında mevzubahistir. Muvafakat bir muamelenin yapılmasına tekaddüm eden ve hukukî muamele veya akit-le taraf olmayan şahısların o muameakit-leye mevzu teşkil edecek olan ha reketi peşinen tasvip 6 mesidir.
Buraya kadar evlâd edinmenin esasa ait şartlarını gerek evlâd edi necek olan kimse, gerek evlâdlığa alınacak şahıs bakımından tetkik et tik. Şimdi evlâd edinmenin şekle ait şarlarım tetkik edeceğiz.
2. Evlâd edinmenin şekle ait şartları:
Medenî kanunun 256 ncı maddesi evlâd edinme muamelesinin mu teber olabilmesi için gerekli şartları kaydetmektedir: Bu şartlar şun lardan ibaretiir:
10 SAKİR BERKİ
1*) Evlâd edinecek olan şahsın ikametf/lhı hâkiminin müsadesi alınmalıdır.
2°) Evlâdlık mukavelesi resmî bir senede rapdedilmelidir. 3°) Evlâdlık dcğum sicilen kaydedilmelidir.
Bu şartlar üzerinde ayrı ayrı durulacaktır.
1 : Hâkimin müsaadesi: Evlâd edinme için her şeyden evvel evlâd edinecek şahsm ikametgâhı hâkimin izni alınmak lâzımdır. Bu hâ kim evlâd edinecek şahsın ikametgâhmdaki asliye hâkimidir (12).
Evlâd edinmenin esasa ait şartlan ile şekle ait esaslı şar larmdan hepsi mevcut olsa bile hâkim evlâdlık edinme talebine mutlaka müsaa de etmekle mükellef değildir. Mahkeme kanunun gösterdiği şartlar dai resinde lakdir hakkım kullanılır.
Hakikaten, 256 ncı maddede şu ibare mevcuttur: «... Kanunî şart lar bulunmakla beraber evlâd edinmeflc isteysn kimsenin çocuğu görüp gözettiği malûm veya evlâdlığa alınmak için diğer her hangi muhik bir sebep mevcut olsa bile hâkim çocuğun menfaa ine1 mugayir gördükçe ta
lep olunan müsadeyi veremez».
Görülüyor ki, hâkim: n evlâdedinmeye müsade etmesi yalınız ka nunun evlâdlık edinmek için derpiş ettiği şartların müçtemian mevcudi yetine değil, aynı zamanda bütün şar 1ar mevcut olsa bile .evlâdlığa verilecek şahsm menfaatine mugayir düşmemesine de vabestedir.
Madde tefsire ve üzerinde durulmaya muhtaçtır:
1) B/.r kimse bilfarz bir yetimi ö edenberi okutmuş veya nafa kasına yardım ve ihtimam etmişse ve bu yetim'n menfaati de evlâdlığa verilmekle ihlâl edilmeyecekse, hâkimin müsade etmesi icap eder.
2) Evlâdlık edinebilmek için evlâdlık alanın evlâdlığa alınacak olanı mutlaka evvelce görüp gözetmiş olmasına lüzum yok ur. Zira mad de (görüp gözettiği malûm veya ) ibaresini kullanmaktadır.
Binaenaleyh, yetim ve muhtaç bir şahsı bir kimse evlâdlığa almak istese çocuğun menfaa lerinin ihlâli ihtimal dahilinde bulunmadıkça, is terse evlâdlık edinmek isteyen evlâdlığa alınmak istenen bu şahsı vak tiyle görüp gözetmemiş olsun, müsade yine lâzım gelir.
Evlâd edinme muamelesinde çocuğun menfaatlerinin muhtel ola cağı, evlâdlık almak isteyen şahsın haysiyetsiz ve şerefsiz bir insan
ol-12) Yargıtay 2 nci Hukuk Dairesinin 4-5-939 gün ve 1515/2553 sayılı karar
Türk Hukukunda Evlâdedinde ve Evlâdlığm Mirası 11 ması, edeb düşmanı bulunması ilh... gibi amme in'izam ve ahlâkı nın red ettiği vasıflarla mevsuf bulunması ve hele bunun hükmen sübut etmiş olması; kasden veya taammüden evlâd katili olması (13), vaktiyle mevcu': meşru çocuğıtn veya halen mevcut gayrı meşru çocuğu üzerinden velayet hakkından tedip hakkının ağır şekilde suiistimal se bebiyle mahrum edilmesi, kumarbaz olup da evlâdlığa alınmak istenen şahsın (bilhassa küçüğün) ehemmiyetli serveti bulunması ve mümasil hal lerde hâkimin her şart mevcut olsa bile evlâdlık edinmeye müsade et memesi icap eder.
İznin mulaka evlâd edinecek olan veya evlâdlığa alınacak şahıs ta rafından istihsaline lüzum olmayıp bunların mümessilleri de alabilir lerde, hâkimin her şart mevcui olsa bile evlâd edinmeye müsade etme ler, (14)
2: Evlâdlık edinmenin tekemmülü için ikinci mühim şekil şartı, bu
izin alındıktan sonra mukavelenin resmî senedö bağlanmasıdır (15)-Evlâd edinme mukavelesinin tâbi olduğu resmî setıed Noter senedi dir (16).
Senedin tanzim edilmesi için izni nâtık ilâmın katiyet kesbe'mesini beklemeye lüzum yoktur (17). Zira, evlâdlık rabıtasının zevali senedin iptali ile mümkün olup izni mübeyyin ilâma itirazla elde edilemez.
Mahkemenin ilâmı resmî sened yerine ibraz edilemez. Bu, daha ev vel kaydedilmiş olan kaidenin başka bir ifadesidir ki tatbikatda vâki ha talardan birini teşkil eder (18).
Resmî senedin behemehal alakadarlarca tanzim ettirilmesi de mec burî değildir. Selâhiyetli vekil tarafından tanzim e'.tirilmiş olan sened de mu eberdir (19). Bu kaidei bilhassa evlâdlığa alınacak olan küçükler için pek zarurîdir.
13) Kanaatimizce, suçluluk isterse umumî af ile ortadan kalkmış olsun hüküm aynıdır. İhmal ve teseyyüp ve kaza gibi sebeplerle meşru çocuğundan onun ölüm dolayısiyle mahrum olan bir şahsın evlâdlık edinmek talebine müsade verilmek icap eder.
. 14) Yargıtay 2 nci Hukuk Dairesinin 19-3-940 gün ve 1060/3085 sayılı karan 15) Yargıtay, 2 nci Dairesinin 2-11-939 gün ve 1434/3529. Keza: Yargıtay Hu kuk Genel K, 934/52.
Her ne kadar senedin daha evvel yapılması caiz ise de bu, ihtiyatsızlıktır; zira izin verilmezse beyhude masraf ve emek sarf edilmiş olur.
16) Yargıtay, 2 nci Hukuk Dairesinin 19-3-940 gün ve 3085/1060 sayılı karar 17) Yargıtay, 2 nci Hukuk Dairesinin 11-7-944 gün ve 3278/3219.
18) Yargıtay Hukuk. G. K. 936/2.
12
ŞAKIR BERKİ 3 — Evlâd edinmenin hüküm ve neticeleri:Medenî kanunun 257 nci maddesi evlâd edinmenin hüküm ve ne ticelerini şu suretle tâyin etmektedir: (Evlâdlık, kendisini evlâdlığa a-lanm aile ismini taşır ve onun mirasçısı olur. Ailesindeki nf.racılığma da halel galmez. Ana babaya ait hak ve vazifeler, evlâd edinen kim seye geçer. Evlâd edinme akdinden evvel yapılmış resmî bir sened ile, nesebi sahih çocukların mirascılık hakkına ve ana babanm çocukların malları üzerindeki haklarına dair olan mevaddı kanuniyeye muhalif hü kümler kabul edilebilir).
-•Madde evlâd edinmenin hüküm ve neticelerini hem evlâd edinen hem evlâdlık bakımından tespit etmiş bulunmaktadır. Binaenalyh, ev lâd edinmenin hüküm ve neticelerini bu iki şıkda tetkik e m e k münasip tir.
A — Evlâd edinmenin evlâdlık bakımından hüküm ve neticeleri. Madddnin kaydedilen metni sarahatine nazaran,
1°) Evlâdhk, analık veya baablığınm aile ismini taşır. Binaen aleyh evlâdlığm soyadının ona göre değiştirilmesi lâzımdır. Evlâdlık karı koca tarafından müştereken edinilmiş ise umumî hükümler mucibince kocanın soyadını abr. Kadın tarafından edilinmiş olsa bile, karı koca sının soy adını taşıyacağından hüküm yine böyledir. Fakat evlilik zeval bulursa kızlık adını taşımayı ihtiyar eden kadın evlâdlığına da bu adı vermekte haklıdır.
2°) Evlâdlık evlâd edinen şahsın mirasçısı olur.
3°) Evlâdlığm asıl, tabiî ailesindeki mirasçılarına halel gelmez. 4°) Evlâdalık tabiî ana babasına ait vazifeleri analık veya bab-lığma karşı dermeyana haklıdır. Bu, evlâd edinme ile ana babaya- ait vazifelerin de evlâd edinen şahsa intikal edeceğini belirten hükümün ne ticesidir.
Evlâd edinmenin evlâdlık bakımından doğurduğu bu neticeler üze ride durulmak icap eder:
1: Evlâdlık, kendisini evlâd edinen şahsın aile adını taşır.
Evlâdlık edinme ile evlâd edinilen kimse üzerinde asıl ana babanm velayet hakkı zail olduğuna göre evlâdlığm izafi ana veya babasının adını taşıması da yerindedir. Esasen evlâd edinen kimselerin evlâdlık
-Türk Hukukunda Evlâdedinde ve Evlâdhğin Mirası 13
edinmekteki maksadı namını temadi ettirmek düşüncesidir (20). Şu halde evlâdlık evlâdlığa alanın nevama meşru çocuğu, meşru füruru olmakta dır. Bunun içindir ki, Medenî kanunun 92 nci maddesinin 3 ncü bendin de evlâdlıkla analık veya babalık arasıda evlenme memnuiyoti ihdas olunmuştur. Aynı maddenin aynı bendi, aynı sebspten dolayı evlâdlık gibi izafi füruruluk yaratan rabıtayı evlenme, memnuiyeti bakımından teşmil etmiş bulunmaktadır: evlâdlığm analık veya babalığın kan veya kocası ile evlenmesi dahi caiz değildir.
Fakat evlâdlıkla ieessüs eden hısımlık hakiki kan hısımlığı olmadı ğından kanun 121 nci maddesinde evlâdlıkla evîâd edinen şahıs ara sındaki evlenmeyi muteber addetmiş ve evlâdlık rabıtasının böyle bir halde sakıt olacağım derpiş eylemiştir. Halbuki aralarında hakiki nesep bağı mevcut şahısların evliliği mutlak butlanla bâtıl kılınmıştır.
92 nci madde» ile 121 nci madde arasında bir tezat mevcut değildir. 92'nci madde memnuiyeti vaz etmiştir. 121 nci madde ise bu mem nuiyete rağmen vâki evlenmeleri kabul e mkele beraber evlâdlık rabı tasının da kalkacağım hükme bağlamıştır. Yoksa evlâdlık rabıtası mev cut iken övlâdlıkla evlâd edinen şahsın evlenmesini tecv5z eylememiştir.
121 nci madde memnuiyete rağmen vâki emrivakileri tanzim etmek maskdaiyle, bu emrivakilere cevap vermek üzere kaleme alınmış ir. Şu halde 121 nci madde hükmü ile 92 nci maddedeki memnuiyete dair hükmün bertaraf edilmiş olduğuna hükmetmek kanunun yanlış tatbik e-dilmesine müncer olur.
Şu mütalâatm neticelerinden biri şu olacaktır: evlendirme msmuru aralarında evlâdlık rabıtası olan iki şahsın evlenme akdini yapmak an çekinecektir. Memur 92 nci maddö hükmüne istinad ederek tarafların evvelâ evlâdlık münasebetine son vermelerini istemeye haklıdır. Gerek memur gerek taraflar 121 nci madde hükmünü düşünmek ve dermeyan etmek suretiyle evlâdlık münasebetinin mevcudiye ine rağmen evlenme akdinin inikadı cihetine gidilmseiini isteyemeyeceklerdir.
20) Ancak evlâdlık asıl ana babasının tâiiyetini muhafaza eder. Zira Devletlerr hususî hukukunda ekser mevzuat ve doktrin bu yoldadır: Osman Fazıl Berki, Dev letler hususi hukuku, 1949, sa: (67); Şakir Berki, Tatbikî Devletler hususî hukuku, 1950, Ankara, s: 4-5; Keza Şakir Berki: La nationalite de l'adopte (Revue turque de droit international prive, No: 1, s: (13).
Evlâdkğ'.n babalık veya analığının tâbiiyetini alamayacağı, kanunen füru hük münde olmaması ile kat'ı delilini bulur. Kan esasına göre tâbiiyet izafesi ancak füru
14
SAKİR BERKİFakat aralarında evlâdlık rabıtası mevcut iken evlendirme memuru nun hatası veya her hangi bir sebeple buna mut ali olmaması yüzün den evlenme akdedilmiş ise bu takdirde 121 nci madde hükmü kabüi tatbiktir.
2: Evlâdlık evlâd edinenin mirasçısı olur:
Evlâdlığın mirascılığı ikinci fasılda tetkik edilecektir. Burada kay dı zarurî cihet şu iki kaideden ibare.tir:
1°) Evlâd edinen evlâdlığa mirasçı olamaz.
2°) Evlâdlık hem analık veya babalığından, hem de tabii usu lünden mirasa müstahaktır.
Evlâd edinmenin evlâdlık bakkımmdan izah edilen bu neticelerini hülasa etmek lazım gelirse iki kaideyi beyanla iktifa etmek yerinde olur: Bunlardan biri evlâdhğm evlâd edinen şahsın izafî sulbü, çocuğu (farazi füruu) olacağı, diğeri de evlâdhğm analık veya babalığına mi rasçı olacağıdır.
B — Evlâdlık edinmenin evlâd edinen şahıs bakımından neticeleri. Bu neticeleri de iki bakımdan tetkik etmek icap eder.
1) Analık veya babalık evlâdlık üzerinde velayet hakkına sahiptir; Fakat bu hak gayrı reşit evlâdlıklar, küçük evîâdlıklar için mevzuu ba histir. Reşid evlâdlıklar hakkında velayet hakkı umumi kaide mucibin ce câri olmaz. «Bir gayrı meşru çocuğun gayrı meşru babası tarafından evlâdlığa alınmış olması, çocuğun, babası tarafından tanınmış, da ha umumî tâbirle, babaya karşı nesebi tahakkuk etmiş bir çocuk.olması, evlâd edinmenin velayet hakkı telsisi bakımından mevzubahis olmaz. Zi ra böyle bir halde babanın esasen çocuk üzerinde velayet hakkı mevcut tur ilh... gibi» mütalâa bizce fuzulîdir. Filhakika nesebi gayrı sahih ço cuklar da babalarının velayeti altında bulunabilirler.. Fakat bu gibi ço cuklar babaları tarafından evlâdlığa alınamazlar. Böyle çocuklrm evlâd lığa alınrnalarmm üçüncü şahıslr bkımmdn bümkün olduğu izh edil mişti.
Evlâd edinen şahıs velayet hakkının bahşettiği bütün yetkileri ka nunun tâyin ettiği tahdilere riayet etmek şartiyle kullanmaya selâhiyet-lidir.
2) Evlâd edinen şahısın evlâdhğm şahsî mallan üzerindeki hak kı.
Evlâd edinmenin hüküm ve neticelerinden umumî şekilde bahseden 257 nci madde meseleyi açık bir ifade ile halletmemektedir. Bu meseleyi
Türk Hukukunda Evlâdedinde ve Evlâdlığin Mirası 15
bu maddeki (... Ana babaya ait hak ve vazifeler evlâd edinen kimseye ge çer) hüküm ile müsbet şekilde halletmek yerindedir. Filhakika madde hak tâbirini umumî olarak kullanmış, bunu yalınız velayet hakkına inhisar ettiren bir lisanı ihtiyar eylememiştir. Binaenaleyh evlâd edinen evlâd lık üzerinde bunun hakiki ana ve babasına ait bü.ün haklardan ve bu meyanda evlâdlığm şahsî malları üzerinde ebeveynin sahip olduğu se-lâhiyetten de faydalanmaya yetkilidirler.
Mamafih, aynı maddenin son bendi bu meselede nazara alınması icap eden bir hüküm ihtiva etmektedir: (evlâdlık edinme akdinden evvel yapılmış resmî bir sened ile, nelsebi sahih çocukların mirascılık hakkı na ve ana babanın, çocukların malları üzerindeki haklarına dair plan mevaddı kanuniyeye muhalif hükümler kabul edilebilir).
Binaenaleyh böyle bir mukavelö ile evlâd edinen şahıslan evlâdlı ğm şahsî malları üzerinde tasarruf hakkı kaldırılmış ise hükmün o veçhile verilmesi icap edecektir, yani evlâdlığa alan şahıs çocuğun şah sî mallarından müstefid olamayacaktır- Evlâdlık mukavelesine takad düm eden bu mukaveCe bu hakları tamamiyle kaldırmayıp kısıntıya da oğra abilir. Meselâ analık veya babalığa evlâdlığm şahsî mallarını yalınız idare etmek selâhiyeti verip intifaı ref eylemiş olabilir.
Böyle bir mukavele yapılmamış ise evlâd edinen şahsın evlâdlığm malları üzerindeki hakkının tabiî ana babaya kanune'n tanınmış olan haklardan ibaret olduğuna hükmetmek 257 nci maddenin birinci bendi sarahati icabmdandır. Analık veya babalığın evlâdlığm mallarını idare ve bu mallar üzerindeki tasarruf yetkisinden doğan kanunî mes'uliyet de aynen hakiki ana babanın bu hususta tâbi bulundukları kaidelerle idare edilir.
Tatbikî ehemmiyetine binaen kaydedilmesi iktiza eden son bir ci-he': şudur: evlâd edinen vefat ederse, velayet asıl ana babaya intikal eder. Evlâd edinenin eşi velayetin kendisine devrini istemeye haklı de ğildir (21). Her ne kadar karı kocadan biri evlâd edinirken diğerinin muvafakatini almaya mecbur iseler de bu muvafakat karı kocayı birlik te evlâd edinen şahıs vaziyetine getirmez- Zira, beyan edilmiş olduğu gi bi, muvafakat eden, küçüğü evaâd edinmiş sayılmaz. Karı kocanın birlikte tek bir şahsı evlâd edinilebilmesi her ikisinin de evlâdlık mukavelesinde rıza beyan emiş olmaları ile mümkündür. Muvafakat, evlâdlık mukave lesinde lüzumlu rıza yerine kaim olmaz.
21) Yargıtay 2 nci Hukuk Dairesinin 1-10-942 gün ve 2189 sayılı kararı da bu yoldadır.
16 SAKİR BERKİ 4 — Evlâdlığm zavali:
Evlâdlık münasebetinin zevalini iki şıkda tetkik etmek lâzımdır. 1) Evlâdlığm iki tarafın rızası ile zevali
2) Evlâdlığm tek tarafın isteği ile ve hâkim hükmü ile feshi. 1: Evlâdlığm iki taraflı olarak feshi.
Medenî kanunun 258 nci maddesinin birinci bendi evlâdlık rabıta sının iki tarafın iradesi ve rızası ile nasıl zail olacağını şu suretle be yan ediyor: (evlâdlık mukavelesi hakkındaki kaidelere riayet şartiyle ev lâdlık rabıtası iki tarafın rızasısiyle he'r zaman kaldırılabilir).
İki laraf mutabık kaldıkları zaman evlâdlık mukavelesinin yapıl ması için icap eden şeraite uyarak evlâdlık münasebetinin feshini her zaman talep edebilirler. Binnetice tarafların birbirine gönderdikle ri feshe dair mektupların veya aralarında yaptıkları yazılı bir mukave lenin fesih kabiliye i yoktur.
Tarafların fesih için resmî sened yapmaları icap eder ve kâfidir. Fesih için hâkime dö beyanda bulunmalarına ve müsade istihsal ey lemelerine lüzum yoktur. Zira mukavelelerin karşılıklı irade ile feshi kaidesi bu mecburiyete mânidir. İki taraf mutabık kalınca bu mutaba katı hâkim kabule mecburdur. Bu, irade muhtariye i kaidesinin neticesidir. Binaenaleyh, hâkim mutlaka müsade eyleyecektir. Böyle o-lunca mahkemeye de müracaat fuzuli masraf ve mesnetsiz bir şekil cilik.en ibaret kalır ki, modern hukukda bu nevi şekilciliğin ehemmiyeti yoktur.
Şu mütalâa kanunun metni ile de teyid edilebilir. Zira 258 nci meddede Evlâtlık mukavelesi hakkındaki kaidelere riayet şar'tiylej», denilmiş, evlâdlık edinme muamelesi hakkındaki kaidelere riayet etmek şar iyle».. ibaresi kullanılmamıştır. Bu ibare kullanılmış olsa idi mahkemeden de müsade almaya lüzum olurdu (22).
22) Kayde değer nazik bir cihet şudur: hâkime müracaat ancak nüfusdaki kay dın silinmesi için elzemdir. Evlâd edinmenin nüfusa kaydedilmiş olması evlâdlık muamelesinin tekemmülü için nasıl şart değilse, fesinden sonra bu kaydın silinmesi için hâkime hemen müracaate de lüzum yoktur. Taraflar mukaveleyi resmî şekilde feshettikten sonra kaydın terkini ihtiyat meselesi halinde kalır: istikbalde aralarında münasebet kalmayan sabık analık veya babalıkla evlâd edinilen şahsın aralarında çıkabilecek olan bir ihtilâfa peşinen sed çekmek içindir. Meselâ, feshe rağmen ev lâdlık miras hakkı iddiasına kalkarsa, analık veya babalık fesih senedine istinad ederek hâkimden kaydın terkinini istemeye haklıdır.
Türk Hukukunda Evlâdedinme ve Evlâdhğm Mirası 1 7
Evlâdlık mukavelesi müsadeden sonra da yapılabileceğine (fakat; kaydedildiği gibi bu, fuzuli masrafa yol açabileceğinden ihtiyatsızlık olur) göre evlâd edinme muamelesi ile evlâdlık mukavelesinin bir birin den müstakil olduğunu da yukardaki hükmö mesnet olan mütalanm teyidi sadedinde dermeyana mahal vardır.
2 : Evlâdlık mukavelesinin tek taraflı olarak feshi.
258 nci maddenin birinci fıkrasının son bendi evlâdlık • rabıtasının gerek evlâdlığm talebi, gerek evlâd edinen şahsın müracaatı üzerine hâkim tarafından refedilebileceğini nâtıktır.
Şu halde evlâdlık münasebetinin tek taraflı olarak ref'i meselesinin de iki bakımdan tetkiki icap eder: A) evlâdlık rabıtasının yalınız analık veya babalık tarafından ref'i 2) Yalınız evlâdlık tarafından bozulması.
ıA) Evlâdlık münasebetinin e^lâd edinen tarajFmdan. feshi» Medenî kanunun 258 nci maddesi evlâdlığm evlâd edinetn tarafın dan ref sebebini kaydetmiş bulunmaktadır: (... mirasından mahrum bıra kacak bir hal hudusunda evlâdlık edinen kimsenin talebi üzerine hâkim
tarafından dahi ref edilir...
Görülüyorki evlâdlık rabıtası evlâd edinen şahıs tarafından tek ta raflı olarak ancak maddenin kaydettiği sebep altında mürtefi olabilir.
258 nci maddedeki (mirasından mahrum bırakacak) tâbiri yerine mirasından iskatı mucip olacak tâbiri kullanılmak icap ederdi. Bunun sebebi aşikârdır. Binaenaleyh evlâd edinen evlâdhğı mirasından iskat edecek bir sebebe mebni evlâdlık rabıtasının ref'i için mahkemeye mü racaat edebilir
(23)-Kanun, iskati mucip sebebin mevcudiyeti halinde hâkimin evlâd edinmenin feshine karar vereceği mecburiyetiyle tefsir edilmesi daha münasip olan bir lisan kullanmaktadır- Hakikaten, bu hususdaki ibare aynen şöyledir: «... mirasdan mahrumiyeti mucip bir hal hudusunda ev lâdlık edinen kimsenin talebi üzerme hâkim tarafından dahi refedilir».
Görülüyor ki kanun «refedililebilir» demeyip «refedilir» demekle sebebin hudusunda mahkemeyi ref kararı almaya mecbur kılmaktadır. Mahkeme ancak iskat sebebinin mevcut bulunup bulunmadığı hususun da takdir hakkına sahiptir, yoksa bu sebep mevcut iken ref'in müna sip olup olmayacağı cihetinde tevakkuf eylemez.
Yargıtay 2 nci Hukuk Dairesinin bu hususdaki bir kararını böyle anlamak icab eder (24).
23) Yargıtay 2 nci Hukuk Dairesi de 936-3541 sayılı bir kararı ile bu fikri teyid etmektedir.
18 SAKİR BERKİ
Evlâd. edinen şahsın evlâdlık rabıtasının feshini talep etmek hakkı yalınız 258 nci maddedeki iskat sebeplerinden birinin mevcudiyeti şar tına inhisar etmete. Akitlerin umumî fesih sebepleri de evlâd edinen şah sa akdin feshi talebinde bulnuma selâhiyetini bahşeder. Evlâdlık da bir mukavele ile teessüs ettiğine göre, bu mukavele de fesih sebebiyle ma lûl olabiür.
Akdin' butlan ve fesadı halinde evlâdlık rabıtasının fesih ve butlanı nı talep etme hakkı yalınız evlâdlık edinem şahsa ait olmayıp mirasçı larına da dava ikamesi yetkisini verir. Halbuki birinci halde, yani mi-rasdan iskat sebeblerinden birinin mevcudiyeti halinde, feshi talep ede cek olan yalınız evlâd edinen kimsedir.. (25)
Hata, hile, ikrah gibi sebeplerle! açılacak fesih davasmda mürur zaman, evlâdlık faslmda ayrıca mukayyet olmadığından, umumî kaide lere göre, yani borçlar kanununun bu sebeplerle yapılmış akitlerin feshi için kabul et iği mürur zamandan ibarettir.
Kaydedelim ki mukavelenin fesih ve butlanına hâkimin evlâd edin meye izin vermiş olması dermeyan edilerek mâni olunamaz (26).
B — Evlâdlık mukavelesinin evlâdlık tarafından feshi.
Medenî kanunun 258 nci maddesi evlâdlığm evlâd edinen şahsın ta lebi ile ve hâkimin hükmü ile feshedileceği halleiri şu umumî kaide ile belirtmektedir: (Evlâdlık rabıtası, muhik sebeplere istinad halinde evlâd lığm... talebi üzerine hâkim tarafından dahi ref edilir).
Kanuna göre muhik sebebi takdir edecek olan hâkimdir. Mahkeme hal ve vaziyete ve hususiyle evlâd edinen şahısın evlâdlığa karşı yap makla mükellef bulunduğu ve kanun icabından olan vazifeleri yapıp yap madığı hususunu nazara alarak bu hakkı kullanır. Meselâ evlâd edinen şahıs üzerinde velayet hakkının suiistimali, çocuğun dövülmesi ve haksız yere çok şiddetli muamele görmesi gibi hallerde hâkim evlâdlık rabıtası nın ref'i cihetine gidebilir. Kaydedilecek cihet şudur ki analık veya baba lık velayet velayeti verecebileceği gibi bir vasi tâyinine dahi lüzum gös terebilir. Fakat velayet hakkı analık veya babalık tarafından suiistimal edilince, bu, evlâdlık rabıtasının zevali neticesine de müncer olabilir. Halbuki velayet hakkının suiistimali velayet hakkının kaldırılmasına ve sile olur ise de, hakiki ana baba ile çocuk arasındaki analık ve babalık münasebetinin zevalini intaç edemez.
25) Dava evlâd edinen tarafından ikame edilmiş olsa bile mirasçıları tarafın dan devanı ettirilemez. Zira evlâdlığm feshi davası şahsa merbut haklardandır: Yargıtay 2 nci Hukuk Dairesinin 5-1-945 gün ve 551/84 sayılı kararı.
26) Yargıtay 2 nci Hukuk Dairesinin 932/2056 sayılı kararı.
Türk Hukukunda Evlâdedinme ve Evlâdhğm Mirası 1 9
Bu halde/ mahkemenin evlâdlığm menfaatini gözeterek velayet analık veya babalıktan başkasına tevdi etmeyi veya bir vasi tâyinini düşünmesi ne mahal yoktur. Zira evlâdlık, velyâet hakkının suiistimali dolayısiyle evlâdlık rabıtasının ref'ini talep ve dava
eylemektedir-Velayet hakkının suiistimal edilip edilmemiş olduğunu da hâkim takdir eder.
Evlâdlığa alınan çocuk analık veya babalık tarafından hizmetçi muamelesi gördüğü takdirde evlâdlığm ref'i münakaşasız icap etmelidir. Zira hiç bir ana ve baba evlâdına bu muameleyi, reva görmez. Analık veya babalık da kanunen meşru ana makamında olduklarına ve kanunen evlâdlığa karşı meşru ebeveynin şefkat hisleriyle meşbu bulunmaları mu tasavver olduğuna nazaran evlâdlıklarına besleme ve hizmetçi muamelesi reva gördükleri sabit olan analık ve babalığın çocuk üzerindeki ebeveyin-lik iddiası yersiz bulunacağından evlâdlık rabıtasının ref'i icap eder. Hat tâ fikrimizce evlâdlıklannı besleme şeklinde, kullanmakta olanların çocuk lehine hükmedilecek olan bir para cezasına da çarptırılmaları zait bir tedbir olmaz.
Evlâdlığm ayrı sofrada ve kendilerinden sonra yemek vermek veya artan yemekleri yedirmek gibi rikka: hissinden uzak bulunan kalpleri bile tahrik edici hareketler dahi evlâdlığm talebi halinde ref'ei sebebiyet vermelidir. (27).
Evlâdlığm analık veya babalık tarafından hizmetçi gibi, besleme kı lık ve muamelesi ile bakılması evlâdlığı değil, analık babalığı terzil edici bir haldir. Zira bu gibi analık veya babalıklar evlâd edinme namı altmda fiili köleliği tatbik etmiş olmakla hukukun gayesi pek asil bir müessese sini insanlığın izzeti nefis ve şahsiyesini payımal eden bir gaye uğrunda kullanmakla suçların büyüğünü teşkil eden kanuna karşı hile nazariyesini bir cürüm haline ifrağ etmiş
addedilebilirler-Küçük bir kızı evlâdlık alıp da saçlarını 1-2 numara ile kesdirip dört beş metre arkasında pazara sürükleyen sözde asillere acaba bu ço cuk kendi öz çocukları olsa idi böylemi muamele ederlerdi diye sormak sevimli bir çocuk kılığından çıkarılmış, bir evlâda lâzım gelen ihtimam dan fersah fersah uzakta tutulmuş bulunan bu evlâdlığm en tabiî ve
ey-(27) Ferdî, içtimaî, medenî ve hukukî bilcümle terbiye ve edebin müteecessim yekta misali olduğu dünyaca musaddak, beşeriyetin son halaskarı ve son şansı Hazreti Muhammed «Hizmetçilerinizle birlikte yemek yeyiniz, unutmayınız ki o sofrayı ve yemeği size hazırlayan onlardır», mealindeki hadisi şerifleriyle hizmetçilerin bile aile efradından biri imiş gibi farksız muamele görmesi lüzumunu belirtmekle şu medhü senaya elbetteki lâyıktır. '
20
SAKİR BERKİlâdlık müessesesi muvacehesinde hukuken bir hakkı değirmidir?. Böyle bir evlâdlığın dahi talebi üzerine ref'e hükmetmek hâkimin hak ve na-safet kaidelerine ehemmiyet vermesi lüzumuna, ve evlâdhğm mümkün olduğu kadar tabii nesebe yaklaştırılması zarureti üzerine bina edilmiş bulunan Medeni hukukun evlâdlık müessesesi mahiyet ve ruhuna pek mutabık ve muvafık düşer.
Nihayet evlâd edinen şahsın evlâdlıkla evletome kasdi ispat edil mek şartıyle evlâdlığın, akdi fesheitirmeye hakkı aşikârdır. Bu, evlâdlık ile evlâd edinen şahıs arasında, mevcut evlenmeı memnuiyetinin de tabii bir neticesidir. İsterse evlâdlık evlenmeye razı olmasın hüküm değişmez. Esasen kanunda eivlâdlıkla evlenmek memnudur, zira bu hal analık veya bablıkla evlâdlık münasebetine muhaliftir.
Evlâdlık rabıtası evlâdlığa anahk veya babalığın ahlâka aykırı fiil lere teşebbüsünün subütu halinde dahi evlâdlığın talebi ile derhal ref e-dilmek icap eder.
Mali ve iktisâdi durumu müsait iken evlâdlığmın tahsil arzusunu tat min etmeyen, hele zarurî tahsilini temin etmeyön analık veya babalıkla evlâdlık arasındaki rabıtanın idamesi de caiz olmamak lâzımdır. Zira hiç bir ana baba evlâdının okumamasını tahrik etmez, bilâkis okumasını ve istikabilinin teminini teşvik eyler. İstisnalar pek nâdirdir. Hukuk her şeyden evveli cemiyetin ekseriyeti arzu ve meyline itibar ede rek tanzim edilen kaideier mecmuudur.
Evlâdlık rabıtasının ref'i için gayrı reşitlerin bizzat dava ikamesi mümkün olmadığından velisi de dava ikame edebilir. Her ne kadar ev lâdlığın velisi evlâd edinen kimseden ibaret ise de (257) inci maddenin son bendindeki hükme evlâd edinen evvelce yapılmış olan resmî bir mu kavele ile velayet asıl ana babada bırakılabilir. Böyle bîr mukavele ya pılmamış olsa bile evlâdlığın asıl ana babası tarafından refi davası ikame edilmesi mümkündür. (28).
Evlâdlık rabıtası ref'i iradenin fesadı, butlan gibi hallerde evlâd edi nilen şahıs tarafından da talep edilir.
Evlâdlık rabıtasının refi bu rabıtanın istikbale ait bütün neticele rini izale eder. Refi kat'îidir.
258 nci maddenin bu hükmünden ref'in iki vasfı haiz olduğu anla şılmaktadır:
1°) Refi makabline şâmil değildir. 2°) Refi kat'îdir.
28) Yargıtav, 2 nci Hukuk Dairesinin 1-2-1930 günlü kararma bakınız.
Türk Hukukunda Evlâdedinme Ve Evlâdhğın Mirası 21 Ref'in makabline şâmil olmaması demek evlâdhk rabıtasının zeva linden evvel evlâdlıkla evlâd edinen şahsın müessese icabı edindikleri bilcümle menfaatlerin hakkı müktesep kaideleri gereğince her türlü mü-daheleden ari bulunması demektir. Refe kadar müktesep hale gelmiş o-lan hukuka dokunulmaz. Meselâ evlâd edinen şahıs evlâdlıktan nafaka almış ise bunların iadesi talep olunamayacağı gibi, refe kadar evlâdlığm analık veya babalığından edinmiş olduğu menfaatler de bakidir. Meseiâ evlâd edinen şahıs evlâdlığı okutmuş, yabancı memleketlerde tahsilini temin etmiş olsa buna tekabül eden mebîğ refidetn sonra talep edilemez.
Ref'in kat'iyeti meselesine gelince bundan ref'in bilâ -kaydı şart vukuunu anlamak lâzımdır. Evlâd edinen kimse evlâdlığm mirascılık hakkı zail olmak şartiyle evldâlık münasebetinin bekasını talep ede meyeceği gibi, evlâdhk da buna mümasil şartlar koşarak rabı tanın bekasını isteyemez. Ref'in kat'iyetinden bundan rücu imkânsızlığı da anlaşılmalıdır-Ref d en sonra bunu talep eden mahkemeye rücu ettiğini beyan etse ve notere de bu yolda beyanda bulunsa evlâdhk rabıtası avdet edemez. Zira ref kararı ile, karşı tarafın da evlâdhk mukavelesini feshe hakkı vardır.
BİRİNCİ KISIM.
EVLÂDLIĞIN MİRASCILIĞI.
Tetkikimizin birinci kısmında evlâdhk müessesesini idare eden kai deleri ve bunların neticelerini kaydettik. Bu ikinci kısımda evlâdlığm münhasıran evlâd edinme bakımından miras hukukundaki durumunu ve buna mütaallik kaide ve bu kaidelerin neticelerini araştırmaya çalışa cağız.
Evlâdlığm miras hukukundaki durumunu tanzim eden umumî esas ları havi kanun maddelerini kaydettikten sonra bu esasları nazarda tu tarak çeşitli ih'imaller karşısında evlâdlığm mirasını tetkik edeceğiz.
I — Evlâdhğın mirascılığmı idare eden ösaslar.
Evlâdlığm mirascıhğma ait kaideler Medenî kanunun 257 nci maddesinin birinci ve son fıkrasiyle 447 nci maddesinde zikredilmekte dir.
257 nci maddenin 1 nci fıkrası evlâdlığm evlâd edinene mirasçı ola cağı kaidesini vaz etmekle iktifa eylemektedir.
Aynı maddenin son hükmü ise şöyledir: (Evlâd edinme akdinden evvel yapılmış resmî bir sened. ile nesebi sahih çocukların mirascılık
22 ŞAKIR BERKİ
hakkına ... dair olan mevaddı kanuniyeye muhalif hükümler kabul edile bilir).
Evlâdlığuı miras hukukundaki dtıî'umunu bu maddelere nisjbetle şümulle kaydeden maddei 447 nci maddedir- Bu madde aynen şöyledir: (Evlâdlık ve füruu kendisini evlâd edinen kimseye nesebi sarih füru gibi mirasçı olurlar. Evlâd edinen bir kimse ve kısımları evlâdlığa mirasçı olmazlar).
Bu hükümlerden evlâdlığuı miras hukukundaki vaziyetine hâkim kai delerin şunlardan ibaret olduğu anlaşılmaktadır:
1) Evlâd edincin şahı,s evlâdlığın mirasçısı olamaz. 2) Evlâdlık analık veya babalığının mirascısıdır.
3) Evlâdlığuı füruları izafi usulünden halefiyet tarikiyle miras alır lar.
4) Evlâdlığuı evlâdlığı füru addedilmeyeceğinden (29) halefiyet yo lu ile mirasçı olamaz.
Bu kaideler üzerinde ayrı ayrı durmak icap eder: 1 : Evlâd edinen şahıs evlâdlığın mirasçısı olamaz.
Bu kaide evlâdlığın hakiki hısımlarının miras hakkını azaltma mak veya ref etmemek haklı mülâhazası ile vaz edilmiştir. Filhakika ev-dâdlık edinmeden evlâdlığın hısımları doğrudan doğruya faydalanmaz lar. Bu itibarla evlâd edinen şahsı evlâdlığın mirasçıları arasına dahil et mek evlâdlık münasebetinden menfaati olmayan bu şahısların hakkına tecavüz etmek olur.
Evlâd edinenin evlâdlığın mirasçısı olmaması kaidesinin neticeleri şu olacaktır: Evlâdlık ölse 1000 liradan ibarel- bir tereke bıraksa, bütün miras evlâdlığın kanunî mirasçılarına mirasda derece tertibi ile intikal eder. Hiç bir mirasçı olmadığı halde dahi evlâd edinen, yani müteveffa nın analık veya babalığı, mirasa iştirak edemez; tereke devlete intikal eder.
Evlâdlık edinenin evlâdlığın mirasçısı olamayacağı kaidesi kanunî miras için muteberdir. Yoksa analık veya babalık evlâdlığın mansup mi rasçısı olabilir. Bir evlâdlık kanuni hiç bir mirasçısı yoksa bütün mev cudunu analık veya babalığına vesiyetle bırakabilir. Bu takdirde' devlet müteffanm hiç bir kanunî mirasçısı bulunmadığını dermeyan suretiyle terekede hak iddia edemez. Zira, bilindiği gibi, devletin mirascılığı ka nunî ve mansup hiç bir mirasçı bulunmadığı halde mevzubahistir.
29) Yargıtay 2. H. D. 9-2-940 $uı ve 3870/518 s. karan.
Türk Hukukunda Evlâdedinme ve Evlâdlığm Mirası 2 3
Evlâd edinen şahıs evlâdlığm kanunî mirasçısı olamadığından bun ların mirasçıları dahi evlâdlığm kanunî mirasçısı olamazlar. Bu sebeple dir 'ki kanun, malûm maddesinde, evlâd edinen şahsın hısımlarının da ev-iâdlığa mirasçı olamayacağını kaydetmiştir. Zannımızca, kanunun bu kay dı kanunî miras kaideleri sarahati muvacehesinde zaittir. Filhakika, ana lık veya babalık mirasçı olmayınca onların fürıı ve usulü de halefiyet surei-tiyle evlâdhğa mirasçı olamazlar. Evlâdlık mukavelesi, izafi nine büyük baba ile müıı'akit bulunmadığından bunların da evlâdhğa mirasçı olama yacağı bedihidir.
2 — Evlâdlık evlâd edinenin mirascısıdır.
258 nci maddenin zikredilen hükme göre evlâdlık analık veya baba lığın mirascısıdır.
Evlâd edinmeden nrurad nöslin bekası ve meşru çocuğu bulunma yan kimsenin meşru çocuk ihtiyacını bertaraf etmek olduğuna nazaran, evlâdlığm analık veya babalığından mirascıhğmı idare edecek olan kai delerin meşru çocuğun mirascılığma ait kaidelerden ibaret olması icap eder. Bu itibarladır ki kanun evlâdlığm mirascılığını kaideten (30) meş ru çocuğun mirascılığma hâs prensiplerle idare edileceğini zikreder. Malûm maddeye göre evlâdlık ve evlâd edinen şahsın füruu evlâd edinen şahsa mirasçıdırlar.
Kaideten diyoruz çünki Medenî kanunun (257) madesinin son bendi gereğince evlâdlığm miras hissesi meşru çocuğun miras hissesinden az olabileceği gibi evlâdlık evlâd edinenden hiç bir miras hissesi almaya da hakh olmayabilir. Bu maddenin tarzı tahriri Medeni Kanunumuzun tâdili sırasında bu madde üzerindö de durulmanın, sarih olmayan ifade si ile gütmek istediği gayeyi belirtmenin yerinde olacağı kanaatma, sev-kediyor. Evlâd edinmeden evvel yapılacak resmi bi rsenetle bu yolda hükümler kabul edildiği mütalâasına sevketmektedir.
İtiraf edelim ki bu maddenin zikredilen hükmünden yalınız evlâd lığm miras hissesinin azaltılabileceği manası çıkmaktadır. Fakat Sarihler hissenin azaltılabileceği cihetiyle tamamen kaldırabileceği hususunu- da kabul etmekledirler. (31). İsviçre medeni kanununun (Türk medetaî
ka-30) Kaideten dedik, zira evlâdlığm mirascılığı ile m?şru çocuğun mirascılığı ta mamen aynı değildir. Bunu ilerde göreceğiz.
31) Evlâdlıkla meşşru çocuğun içtima edebileceği haller mevcuttur: bekâr bir şahıs meşru çocuğa evlâd edindik sonra sahip veya esasen evli ve evlâdlk edinirken meşru çocuğu bulunmayan bir şahs evlâd edindikten sonra meşru bir çocuğa sahip olabilir.
24
ŞAKIR BERKİnununun 257 nci maddesi) hükmü ayneta şudur: (Une convention authen-tique, anterieure â l'adoption, peut derogeir aux regles que la loi con-sacre pour les enfants legitimes en matieere de succession: kanunim mi ras mevaddında meşru çocuklara tahsisettiği kaidelere evlâd edinmem den evvel yapılmış olan resmî bir anlaşma muhalif düşebilir). Görü lüyor ki isviçre medenî kanunu metni dahi eylâdlığm mirascılığının tamamiyle kaldırılacağı yolunda bir tefsire mütehammil mahiyetde ola rak tanzim edilmiş değildir. Bilâkis evlâd edinmeden evvel yapılacak resmî bir mukavele ile evlâdlığm mahfuz hissesinin meşru çocukların mahfuz hissetleri nisbetinde olmayabileceği tefsirine sevk edecek mahi yettedir. Her ne hal ise, isviçre kanununu tatbik edenler bu hükmü evlâdlığm mirasdan tamamen mahrum edilebileceğini mutazammın bir mukavelenin evlâd edinmeden evvel tanzim edilebileceği yolunda tefsir etmektedirler. Kaydedelim ki bu tefsir mantıksız addedilmez, zira ev lâdlık esasen hakiki ebeveyninden mirasçıdır- Binaenaleyh evlâdlık aley hinde bir tefsir olarak kabul edilemez. Kaldı ki evlâdlık müessesesinin gayesi evlâdlığm evlâdlık edinen şahıstan mirasa konmak mülâhazası ile *'* mütalâa edilemez. Meşru çocuklar dahi ana babalarının ölümü ile böyle maddî bir menfaata nail olmayı tasavvur etmezler. Evlâd edinme müesse sesi evlâdlığm evlâd edinenden şahıstan mirasçı olmaması halinde dahi gerek övlâdlık ve gerekse evlâd edinen şahıs lehine büyük avantajlar sağ lamaya kadir bir müessesedir.
Evlâdlıktan evvel yapılmış olan resmi bir akitle evlâdlığm cılık hakkı s akit olmadıkça, evlâdlık evlâd edinen şahsın kanunî miras-cısıdır ve mirascılığı birinci derecededir. Bu kanunî kaidenin neticele rinden bazılarını kaydedelim:
1) Bir şahıs öldü, yalınız bir meşru çocukla bir de evlâdlık bırak tı, tereke 1000 liradır- Miras 50 şer liradan meşru çocuk ile evlâdlığa tak sim edilecektir.
2) Bir şahıs vefat etti iki evlâdlık bıraktı, tereke 1000 liradır. İki evlâdlık müsavat üzre mirasa iştirak edeceklerdir. Yani bir evlâdhk 500 diğeri de 500 lira alacaktır.
3) Bir şahıs vefat edip 200 lira tereke ve bir evlâdlıkla bir gayrı meşru çocuk bıraksa, miras ikili birli taksim ediletek, yani evlâdlık meşru çocukla gayrı meşru çocuk içtima etse idi meşru çocuk ne his
se alacak idi ise ona nail olacaktır.
Evlâdlığm evlâd edinenden evvel ölmesi halinde mirasçı halefiyet tarikiyle evlâdlığm füruudur.
Türk Hukukunda Evlâdedinme ve Evlâdlığın Mirası 25 Evlâdlığın füruu tâbirine evlâdlığın evlâdlığı dahil değildir
i) Bu misalde müteveffadan evvel ölen evlâdlık kadının evlilik haricinde doğan
Evlâdlığın füruu m<;şru olabileceği ıgibî gayrımeşru da olatrilil1
-Her ikisi de halefiyet tarikiyle mirasa iştirak ederler.
Şimdi evlâdlığın fürüunun mirascılığına dair olan bu kaidelerin tatbikî neticeleri üzerinde duralım:
1°) Bir şahıs vefat edip kendinden evvel ölen bir evlâdlığının iki meşru çocuğu ile kendi meşru çocuğunu bırakıyor, tereke 1000 liradır. Miras 500 lira mütevaffanm meşru çocuğuna ve 250 lira da müteveffa dan evvel ölmüş olan evlâdlığın iki çocuğuna verilecektir.
2°) Bir şahıs ölüp kendinden evvel ölen bir evlâdlığının biri meş ru, diğeri gayrımeşru birer çocuğu ile bir evlâdlığı kalıyor. Te reke' 600 lira olsa, 400 lira müteveffa evlâdlığın meşru çocuğuna, 200
lira gayrı meşru çocuğuna isabet ermek suretiyle miras intikal edeeefc-tir. Müteveffa evlâdlığın evlâdlığı mirasdan hisse alamaz. Bu, evlâd lığın evlâdlığının halefiyet tarikiyle izafî usulünden mirasçı olamayaca ğı kaidesinin bir tatbikinden ibarettir.
3) Bir şahıs ölüp, nesebi gayrı sahih bir çocuk ile kendisinden evvel vefat eden iki evlâdlığının birer evlâdlığı ve 1000 liradan ibaret bir tereke! kalıyor. 1000 lira mütevaffanm gayrı meşru çocuğuna verile cek, müteveffadan evvel vefat eden evlâdjbklajrıjı evlâdlıklarma hisjs© ayrılmayacaktır. Bu da yukarda izah edilen kaidenin bir neticesidir.
Evlâdlığın gayrı meşru çocuğunun halefiyet tarikiyle mirasçı- ola cağına işaret edilmişti. Ancak evlâdlığın gayrı meteru çocuğunun miras-cıhğmı hukukumuzda bir tefrik yaparak tetkik etmek zarurîdir:
A — Evlâdlık kadın ise;, B — Evlâdlık erkek ise. A — Evlâdlık kadın ise:
Evlâdlık kadın ise, bunun gayrımeşru çocuğu hukukumuzda meşru çocuk makamında addedileceğinden M. K- Md: (443) halefiyet tarikiyle izafi anneannesinden veya dedesinden (dedelik) mirasçı ola caktır. Zira hukukumuzda her çocuk doğduğu andan itibaren anasına karşı nesebe sahiptir. Fransız ve onu takip eden hukuk sistemlerinde ise anaya karşı nesebin tanıma veya hükümle teessüs etmesi icap eder. Aksi halde çocuğun mirasçı olmasına imkân yoktur- Fransız sisteminde fücur ve zina mahsulü çocukların dahi analarına karşı nesdbleri
tahak-26
SAKİR BERKİkuık edemez. Türk hukukunda ise gayrımeşru çocukların tanınabilen ve tanınamayan çocuklar olmak üzere ikiye tefriki ancak baba bakı mından mana ifade edip ana bakımından haizi ehemmiyet değildir. İs viçre ve Türk hukukunda vasfı ne olursa olsun evlilik dışı doğan çocuk ana bakımından meşru çocuk gibidir.
Şu izahatın evlâdlığm mirasçı bakımından neticeleri şöylece hülâ sa edilebilecektir:
1°) Bir şahıs vefat edip 1000 liradan ibaret bir tereke ile kendin den evvel ölen bir kız evlâdlığmın bir meşru ve bir gayrı meşru çocu ğu kalsa, bunların her biri 500 er lira almak suretiyle miras taksim edi lecektir. Zira bu misalde halefiyet suretiyle mirası intikal eden şahıs ka dındır. Binnetice 443 üncü madde mucibincetaksim icap edecektir.
2°) Müteveffanın bir meşru çocukla kendinden evvel ölen bir kız ev ladlığmm evlilik haricinde doğan bir çocuğu ve 1000 liradan ibaret bir terekesi kalsa, miras müteveffanın meşru çocuğuna 500, mütevaffa ev lâdlığm evlilik haricinde doğan çocuğuna da 500 lira isabet etmek üze re taksim edilecektir (32).
3°) Bir şahıs bir gayrı meşru çocuk ile kendisinden evvel ölen kız evlâdlığmın bir gayrımeşru çocuğu ve 1000 liradan ibaret bir te reke bırakarak vefat etse, müteveffanın kendi füruu olan gayrımeşru çocuğuna 333 lire küsur kuruş, ve müteveffadan evvel vefat eden evlâd-lık kadının gayrımeşru çocuğuna da 666 lira küsur kuruş isabet edecek tir. Filhakika, evlâdlık ölmese idi, taksim ikili birli olmak üzere böyle vâki olacaktı.
4°) Bir şahıs kendisinden evvel ölen bir evlâdlık kadının bir evlâd-lığı ile henüz hayatta bulunan bir evlâdlık kadın daha bırakarak, ölse. tereke 100000 lira olsa bunun hepsi hayatda kalan evlâdlığa intikal edeı-cektir. Bu, evlâdlığm evlâdlığmın izafî usulden mirasçı, olamayacağı ve binnetice, halefiyet suretiyle de mirasa iştirak edemeyeceği kaidesinin bir neticesidir.
5°) Bir kimse 1000 lira tereke bıraksa ve bir evlâdlık ile kendisinden evvel vefat eden meşru bir çocuğunun bir evlâdlığı kalsa, bütün tereke
32) Bu misalde müteveffadan evvel ölen evlâdlık kadının evlilik haricinde doğan çocuğu meşru çocuk muamelesi görmeseydi bile miras vine bu suretle müsavat üzere taksim edilirdi. Zira gavrı meşru çocuk mirasa doğrudan doğruva değil, hissesi meşru çocuk hissesi gibi hesap edilecek olan ve müteveffanın evlâdlığı bulunan anasının hissesini halifiyet yoluyle iktisap için iştirak etmektedir.
Türk Hukukunda Evlâdedinme ve Evlâdlığm Mirası 27
müteveffanın evlâdlığma intikal edip müteveffadan evvel ölen meşru çocuğun evlâdlığı hisse alamaz. Zira Medenî kanunun (439/3) maddesi ancak fürııun füruunu mirasçı addeder. Diğer cihetten evlâd edinme mi-rasda dahi şahsîlik vasfını zayi etmez: Evlâdlık ancak kelndisini evlâd edi nen şahsî mirasçısı olur, halefiyet tarikiyle murisi evvelin mirasına iştirak etmemesi lâzımdır (33).
Düşünülünce tatbikatda daha bir çok ihtimaller zuhur edebilir. B — Evlâdlık erkek
ise-Erkek evlâdlığm evlilik haricinde doğan çocuğu, gayrimeşru füruu halefiyet tarikiyle mirasçı olabilmek için babaya karşı nesebin tanıma veya hâkim hükmü ile teessüs etmiş olması icap eder. Yine Me denî kanunun malûm maddesi sarahatine göre hukukumuzda her evlilik dışı doğan çocuk babasına karşı nesebe sahip olamaz. Fücur mahsulü çocuklarla, zina mahsulü çocuklar bu imkândan mahrumdurlar. Bunla rın babaya karşı nesebi belki sonradan evlenme fırsatı ile tashih edile bilir (34).
Şu halde, ikinci kategoriye dahil olan ve babaya karşı nesepten mahrum bulnuan çocuklar babalarının kanunî mirasçısı olmaktan mah rumdurlar (35).
Bu esasların miras hukukundaki neticelerini de şu ihtimaller nazara alınarak tetkik etmek icap eder:
33) Filhakika, fürurun evlâdlığı da, evlâdlığm evlâdlığı gibi ne müteveffanın, ne de bunu usulünün füruu hükmünde değildir; Böyle olmasaydı, kanun evlâdlıkla analık ve babalığın evlenmesini tecviz eylemezdi. Malûm maddeye göre evlâdlıkla ana lık veya babalık evlenirse evlâdlık münasebeti zeval bulur). Aralannda usul füru müna sebeti bulunanların evlenmeleri ise kanunen mutlak butlanla men edilmiştir. Evlâdlığm. analık veya babalığının füruu hükmünde olmaması dolayısiyledir ki kanun (257) mad desinde evlâdlığm analık veya babalığına mirasçı olacağını sarahaten kaydetmek lüzu munu duymuştur. Bu kayıt bulunmasa idi evlâdlığm analk veya babaılğmın mirasçısı olmasına da imkân olamazdı, çünki evlâdlık füru addedilmez. Nihayet işaret edelim ki, evlâdlık füru makamına almabilse idi, analık veya babalığının usulünden de miras çı olması hukuk icabından olurdu. Halbuki kanun imkânı delâleten kaldırmış bu lunmaktadır.
34) Fakat bu şans ancak zina mahsulü çocuklar için mevcut olabilir. Birbirle riyle evlenemez derecede hısım olanlardan doğan çocukların bu imkândan istifadesi düşünülemez: Şakir Berki, La nationalite des enfants naturels dans le droit internati-onal prive, 1946, Suisse, Kayde değer ki birbirleriyle evlenemez derecede hısım o-lanların tabiî çocuklarının nesebi ancak mevzuatın bu derecedeki hısımlar arasında evlenme memmıiyetini kaldırmış olması gibi çok nâdir ve hattâ bazan muhâl hallerde sonradan evlenme ile tashih edilebilir.
35) Fakat bunların ölümü bağlı tasarrufla kanunî mirasçısı bulunmayan baba larının bütün emvaline tesahup etmelerine hiç bir mâni yoktur:
28
ŞAKIR BERKİ1°) Bir şahıs vefat edip kendinden evvel ölen erkek evlâdlığımn evlilik haricinde doğan bir çocuğu ve 100 lira tereke kalsa, bakılır: e-ğer çocuk babası tarafından tanınmışsa veVa babaya karşı nesep her hangi bir yol ile tessüs etmiş ise halefiyet câridir: 100 lira bu çocuğa intikal eder. Eğer çocuk tanınmamış veya babaya karşı nesebinin tahak-hu'kukuna imkân olmayan çocuklar zümresinden ise, tereke, ikinci dere cedeki mirasçılara intikal
eder-2°) Bir şahıs vefat edip bir evlâdlığı ile kehdinden evvel vefat e-den erkek evlâdlığımn henüz tanınmamış bir gayrı meşru çocuğu bu lunsa tereke müteveffanın hayatta kalan evlâdlığma intikal eder.
3°) Bir kimse 1000 liradan ibaret bir tereke ile kendinden evvel ölen kız evlâdlığımn fücur mahsulü bir füruu ile yine kendinden evvel vefat eden erkek bir evlâdlığımn fücur mahsulü bir çocuğu kalsa, bütün miras müteveffadan evvel vefat eden kız evlâdlığm fücur mahsulü çocuğu na intikal eder. Zira, kaydedildiği gibi, kadına karşı her çocuk nesebe sahiptir, erkeğe karşı ise değildir.
4°) Bir şahıs ölüp, 1000 lira ve kendinden evvel vefat eden kız evlâdlığımn zina mahsulü bir çocuğu ile yine kandinden evvel ölen er kek bir evlâdlığımn tanınmış bir çocuğu kalsa, 500 lira buna, 500 lira kadın evlâdlığm zina mahsulü çocuğuna verilecektir. Yoksa her çocu ğun anasına karşı meşru çocuk gibi mirascılığı kaidesine! itibar oluna rak ve diğer evlâdlığm çocuğunun gayrı sahih nesepli olduğu göz önün de tutularak miras iki birli taksim edilemez. Çünki mirasın meşru ço cukla gayrı sahih nesepli çocuklar arasında ikili birli taksimi ancak doğ rudan doğruya mirasda tatbik edilen bir kaide olup halefiyetde kabili tatbik değildir, Misalde ise muriri evellerin her ikisi de mirası meşru çocuk mirası gibi hösap edlecek olan evlâdlıklardır.
Tatbikat mümasil ve daha mütenevvi ihtimallere meydan verebilir-II — Evlâdlığm fumunun mirascılığı:
Yukarıdaki misalle!r dolayısiyle temats olunan bu meseleyi bu numara altında şümulü ile tetkik edeceğiz.
447 nci middenin 1 nci bendi evlâdlığm füruunun da evlâd edinen şahsa mirasçı olacağını tasrih eder.
Evlâdlığm füruu meşru olsun gayrı meşru olsun hüküm değişmez. Ancak evlâdlığm evlâdlığı füru hükmünde olmadığından mirasdaki durumu başkadır (36).
36) Evlâdlığımn mirascılığından bahis paragrafa bakınız.
Türk Hukukunda Evlâdedinme vç Evlâdlığm Mirası 29
Evlâdlığm gayrı meşru füruunun miras hakkı tetkik edilebilmek için evveılce yaptığımız tefrik nazara alınarak hükmedilmek lâzımdır Kaide şudur ki, meşru olsun gayrı meşru olsun evlâdlığm füruu m-i rasa halefiyet tarikiyle iştirak edeceğinden müteveffanın meşru çooukla-riyle içtima eden evlâdlığm gayrı meşru füruu da müsavat üzre taksime1
iştirak edecektir. Meselâ: bir şahıs edip iki meşru çocuğu ile kendinden evvel vefat eden evlâdlığmm bir gayrı meşru çocuğu vei 15000 liradan ibaret bir tereke miras müteveffanın hayatdaki iki çocuğu ile kendinden evvel ölen evladlığınm bir gayrımeşru çocuğu arasında müsavat üzerei taksim edilmek icap eder. Binnetice şu misalde her üç çocuk 5000 er lira alacaktır.
Her ne kadar müteveffadan evvel ölen evlâdlığm füruu gayrı meş ru ise de bu, meşru çocuk hükmünde olan kendi usulünün (ki müteveffa nın meşru çocuğu hükmünde olan evlâdlığıdır) hissesinei halefiyet tarikiyle sahip olmaktadır. Gayrı meşru çocukla meşru çocuğun ikili birli taksime iştiraki kaidesi halefiyetde tatbik edilmeyip doğrudan doğruya mirascılıkta kabili tatbiktir. Meselâ, yukardaki misalde müte veffadan evvel vefat eden evlâdlığm bir gayrı mdşru bir de meşru ço cuğu bulunsa idi 5000 liranın bu iki çocuk arasında ikili birli taksim kaidesinee intikali icap ederdi. Gayrı meşru çocuğun mirasda ikili birli kaidesince hisse alması müstakil bulunduğu hal için tatbik edilmez.
Müteveffadan evvel vefat eden evlâdlık kadın ise gayrı meşru fü ruu evvelce nazara alınmamış olan tefrik ve ihtimallere göre mirasa dahil olur.
»
Müteveffadan evvel vefat eden erkek evlâdlığm gayrı meşru füruu mirasçı olabilmek için babaya karşı gayrı sahih nesöbin tahakkuk etmiş olması şrattır. Evlâdlık ananın bütün gayrı meşru füruu mirasa iştirak edeceği halde erkek evlâdlığm her gayrı meşru füruu mirasa halefiyöt yoluyla dahil olamaz
Müteveffadan evvel ölen evlâdlığm füruunun halefiyet tarikiyle mirascılığı iki halde mevzubahis olmaz:
1°) Evlâdlık, evlâd edinme akdine tekaddüm eden resmî bir se netle evlâd edinen şahsın mirasçısı olmıyacağını taahhüt etmiş ise
2°) Miras hakkına sahip olan evlâdlık bu haktan ivazlı olarak fe ragat etmiş ise.
