A n k a r a E c z . Fak. D e r . 14, 94 (1984) J. Fac. P h a r m . A n k a r a 14, 94 (1984) A n a d o l u S a l v i a ' l a r ı n ı n U ç u c u Y a ğ l a r ı Ü z e r i n d e A r a ş t ı r m a l a r II. S a l v i a r e c o g n i t a F i s c h , e t M e y .
D i e U n t e r s u c h u n g e n ü b e r die Aetherischen Öle v o n i m A n a t o l i e n w a c h s e n d e Salvia-Arten. I I . Salvia recognita Fisch, et M e y .
E n g i n Ş A R E R *
ÖZET
Bu ç a l ı ş m a d a Salvia recognita Fisch, et M e y . u ç u c u yağı kolon ve gaz kromatografisi y ö n t e m l e r i n d e n y a r a r l a n ı l a r a k analiz edildi.
S. recognita özellikle İç A n a d o l u ' d a yayılış gösteren e n d e m i k bir
t ü r d ü r . Bitkinin çiçekli d a l uçları ve y a p r a k l a r ı % 0.57 u ç u c u y a ğ içerir.
G a z kromatografisi yöntemiyle y a ğ d a 11 m o n o t e r p e n i k h i d r o k a r b o n , 12 oksijenli t e r p e n s a p t a n m ı ş t ı r . U ç u c u y a ğ ı n başlıca m a d d e -leri kâfur (% 36.5), ökaliptol (% 8.2) ve kamfen (% 7.6 )dir.
ZUSAMMENFASSUNG
In dieser Arbeit w u r d e das aetherische Öl v o n Salvia recognita Fisch, e t M e y . mittels L S C u n d G L C analysiert.
S. recognita ist eine e n d e m i s c h e Art, die h a u p t s a e c h l i c h im Z e n
-r a l a n a t o l i e n ve-rb-reitet ist. D i e b l ü h e n d e n Spitzen u n d Blaette-r v o m Pflanzen enthielten 0.57 % aetherisches Ö l .
M i t der Hilfe G a s c h r o m a t o g r a p h i e w u r d e n im Öl 11 M o n o t e r -penkohlenwasserstoffe u n d 12 sauerstoffhaltige Stoffe identifiziert. D i e H a u p t k o m p o n e n t e n v o m Ö l sind C a m p h e r (36.5 % ) , E u c a l y p t o l (8.2 % ) u n d C a m p h e n (7.6 % ) .
A n a h t a r K e l i m e l e r : Salvia r e c o g n i t a ; L a b i a t a e ; U ç u c u y a ğ ;
Kâfur
R e d a k s i y o n a verildiği t a r i h : 24 E k i m 1984
S.recognita U ç u c u Yağı. 95
A n a d o l u ' d a doğal o l a r a k yetişen Salma t ü r l e r i n i n u ç u c u yağları ü z e r i n d e önceki yıllarda y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r ı n (1, 2, 3) d e v a m ı o l a n bu ç a l ı ş m a d a e n d e m i k bir t ü r o l a n ve özellikle İç A n a d o l u bölgesin-de yayılış gösteren (4) Salvia recognita u ç u c u y a ğ ı n ı n kimyasal bileşi-m i n i n s a p t a n bileşi-m a s ı a bileşi-m a ç l a n bileşi-m ı ş t ı r .
DENEL KISIM
M a t e r y a l :
Ü z e r i n d e çalışma y a p ı l a n Salvia recognita Fisch. et M e y . A n k a r a Ç u b u k Barajı çevresinden, b i t k i n i n t a m a m e n çiçekli h a l d e o l d u ğ u T e m m u z a y ı n d a t o p l a n d ı .
T o p l a n a n örnek birkaç g ü n gölgede k u r u t u l d u k t a n sonra, o d u n -su kısımlar ayrıldı, çiçekli d a l uçları ve y a p r a k l a r ı n d a n s u b u h a r ı dis-tilasyonu ile u ç u c u y a ğ elde edildi. U ç u c u yağ distilasyon s u y u n d a n ayrıldıktan s o n r a susuz s o d y u m sülfat ü z e r i n d e k u r u t u l d u .
Elde edilen u ç u c u yağ açık sarı renkli ve kâfura b e n z e r keskin k o k u l u d u r .
M e t o d :
Bitkisel m a t e r y a l d e k i u ç u c u y a ğ ı n m i k t a r ı n ı belirlemek için volu-m e t r i k y ö n t e volu-m d e n ( N . F 1975) y a r a r l a n ı l d ı . Aynı z a volu-m a n d a bitkinin içerdiği su m i k t a r ı da s a p t a n d ı ve bitkideki u ç u c u yağ m i k t a r ı k u r u d r o g ü z e r i n d e n h e s a p l a n d ı .
Elde edilen u ç u c u y a ğ ı n y o ğ u n l u ğ u , etanoldeki ç ö z ü n ü r l ü ğ ü v e kırılma indeksi s a p t a n d ı .
Y a ğ ı n kimyasal bileşimini a y d ı n l a t m a k a m a c ı y l a ; kolon k r o m a -tografisi ve gaz-sıvı kroma-tografisi y ö n t e m l e r i n d e n y a r a r l a n ı l d ı .
K o l o n kromatografisinde a d s o r b a n o l a r a k Kieselgel M e r c k (0.05-0.2 m m ) kullanıldı. U ç u c u y a ğ k o l o n d a m o n o t e r p e n i k h i d r o k a r b o n l a r ve oksijenli t e r p e n l e r fraksiyonlarına ayrıldıktan sonra, bu fraksiyon-l a r ı n gaz-sıvı kromatografisi yöntemiyfraksiyon-le anafraksiyon-lizi yapıfraksiyon-ldı. Anafraksiyon-lizfraksiyon-ler farklı polariteye sahip % 10 P E G 2 0 M , % 10 -oksidipropionitril, % 10 C a r b o w a x 2 0 M , % 10 SF-96 k o l o n l a r ı n d a y ü r ü t ü l d ü . Böylece k r o m a t o g r a m l a r d a birbirini k a p a t a n piklerin ayrılması sağlandı. A n a -liz koşullarına ait detaylı bilgi önceki ç a l ı ş m a l a r d a verilmiştir (2, 3).
96 Engin Ş A R E R
G a z k r o m a t o g r a f i k analiz s o n u c u s a p t a n a n pikler, saf m a d d e l e -r i n v e ö n c e d e n analizi y a p ı l a n u ç u c u y a ğ l a -r d a k i m a d d e l e -r i n bağıl t u t u ş z a m a n l a r ı ile karşılaştırılarak t a n ı l a n d ı . P l a n i m e t r i k y ö n t e m l e u ç u c u yağ içinde s a p t a n a n m a d d e l e r i n % m i k t a r l a r ı b u l u n d u . U ç u c u y a ğ ı n kırılma indeksi, " A b b e R e f r a k t o m e t e r M o d e l l G " cihazı ile s a p t a n d ı . G a z k r o m a t o g r a f i k analizler, " P a c k a r d 419 Gas C h r o m a t o g r a p h " c i h a z ı n d a yapıldı. P l a n i m e t r i k ö l ç ü m l e r d e " K o i z u m i - C o m p e n s a t i n g P l a n i m e t e r T y p e K P - 2 7 " kullanıldı. SONUÇ ve TARTIŞMA
Salvia recognita çiçek ve y a p r a k l a r ı % 0.57 u ç u c u yağ
içermekte-dir. Bu u ç u c u y a ğ ı n 20 °C deki y o ğ u n l u ğ u 0.9275, kırılma indeksi 1.4690, 80 °C lik e t a n o l d e k i ç ö z ü n ü r l ü ğ ü 1:15 kısımdır.
U ç u c u y a ğ d a , s a p t a n a n m o n o t e r p e n i k h i d r o k a r b o n l a r ; trisik-len, -pinen, kamfen, ß-pinen, -karen, sabinen, -fellandren, mir-sen, l i m o n e n , -terpinen, p-simen'dir.
Bu m a d d e l e r i n ß , ß ' - o k s i d i p r o p i o n i t r i l ve P E G 20 M kolonların-d a k i bağıl t u t u ş z a m a n l a r ı T a b l o I'kolonların-de verilmiştir.
S. recognita u ç u c u y a ğ ı n ı n Kieselgel k o l o n u n d a n etil asetatla elüe
edilmesi s o n u c u elde edilen fraksiyonun gaz k r o m a t o g r a f i k analizi T a b l o I . S . r e c o g n i t a u ç u c u y a ğ ı n d a k i m o n o t e r p e n i k h i d r o k a r b o n l a r ı n ß,ß'-oksidipropionitril ve P E G 20 M kolonlarındaki bağıl tutuş z a m a n l a r ı
M a d d e l e r ß,ß'-oksidipropionitril P E G 20 M trisiklen 3 . 5 4 . 4 - pinen 3.8 4 . 9 kamfen 5 . 1 6 . 2 ß-pinen 6 . 3 8 . 0 - karen 7 . 4
-s a b i n e n 8 . 1 8 . 7 - fellandren 9 . 1-mirsen 1 0 . 1 1 1 . 4 l i m o n e n 1 0 . 8 1 3 . 6 - terpinen 1 0 . 8 12.2 p-simen 2 4 . 2 2 1 . 6
S.recognita Uçucu Yağı. 97
s o n u c u n d a bu y a ğ ı n ; ökaliptol, fenkon, -tuyon, ß - t u y o n , linalol, kâfur, bornil asetat, terpinen-4-ol, izoborneol, -terpineol, borneol v e k a r v o n içerdiği s a p t a n m ı ş t ı r . T a b l o I I ' d e b u m a d d e l e r i n C a r b o -wax 20 M ve SF-96 k o l o n l a r ı n d a k i bağıl t u t u ş z a m a n l a r ı verilmiştir.
T a b l o I I . S . r e c o g n i t a u ç u c u y a ğ ı n d a k i oksijenli terpenlerin C a r b o w a x 2 0 M ve SF-96 kolonlarındaki bağıl t u t u ş z a m a n l a r ı . M a d d e l e r C a r b o w a x 20 M S F - 9 6 ökaliptol 2 . 0 4 . 9 fenkon 3 . 6 6 . 0 - tuyon 3 . 9 6 . 4 ß-tuyon 4 . 2 6 . 7 linalol 4 . 8 5 . 9 kâfur 5 . 6 7 . 5 bornil asetat 7 . 5 13.6 terpinen-4-ol 7 . 5 8 . 9 izoborneol 8 . 4 8 . 3 -terpineol 9 . 2 9 . 2 borneol 9 . 4 8 . 0 karvon 11.5 10.7 K r o m a t o g r a m l a r ü z e r i n d e y a p ı l a n p l a n i m e t r i k ölçmeler sonu-c u n d a S. resonu-cognita u ç u sonu-c u y a ğ ı n d a s a p t a n a n m a d d e l e r i n yağ içindeki
% m i k t a r l a r ı b u l u n d u . S o n u ç l a r T a b l o I I I ' d e verilmiştir. T a b l o I I I . S . r e c o g n i t a u ç u c u y a ğ ı n d a s a p t a n a n terpenik m a d d e l e r i n % miktarları. M a d d e l e r U ç u c u y a ğ d a % trisiklen 0 . 3 -pinen 7.2 kamfen 7 . 6 ß-pinen 1.6 - karen 0 . 3 sabinen 0 . 3 -fellandren 0 . 1 mirsen 0 . 1 l i m o n e n 0 . 7 -terpinen 1.3 p-simen 2 . 5 ökaliptol 8 . 2 fenkon 1.3 -tuyon 0 . 4 ß - t u y o n 4 . 3 linalol 1.7 kâfur 3 6 . 5 bornil asetat 0 . 8 terpinen-4-ol 3.9 izoborneol 1.5 -terpineol 1.5 borneol 4 . 3 karvon 1.7
98 Engin ŞARER
T a b l o ' d a n da anlaşılacağı üzere Salvia r e c o g n i t a u ç u c u yağı başlıca kâfur (% 36.5), ökaliptol (% 8.2) ve kamfen (% 7.6) i ç e r m e k t e -dir.
U ç u c u y a ğ ı n ı n bileşimi ve özellikle yüksek kâfur içeriği nedeniyle
Salvia recognita gerek kâfur k a y n a ğ ı o l a r a k gerekse t e d a v i d e
değerlen-dirilme olasılığı o l a n (5, 6, 7, 8, 9) ilginç bir Salvia t ü r ü d ü r .
L İ T E R A T Ü R
1 T a n k e r , M., Ş a r e r , E., T a n k e r , N . : "Salvia triloba L. f. Bitkisinin U ç u c u Yağı Ü z e -r i n d e G a z K-romalog-rafisi ile A -r a ş t ı -r m a l a -r " , J. Fac. Pha-rm. Anka-ra 6 (2), 198 (1976). 2- Şarer , E . : " A n a d o l u ' d a Yetişen Salvia tomentosa Mili. ve Salvia grandiflora Etling. U ç u c u Yağlarının Özellikleri ve İçerikleri B a k ı m ı n d a n Karşılaştırılması", J. Fac. Pharm.
Ankara 10 (1-2), 112 (1980).
3 - Şarer , E.: " A n a d o l u Salvia'larının U ç u c u Yağları Ü z e r i n d e A r a ş t ı r m a l a r I . Salvia can-didissima V a h l . subsp. occidentalis", J. Fac. Pharm. Ankara, 13 (1-2), 146 (1983). 4- D a v i s , P. H . : Flora of T u r k e y a n d the East Aegean Islands, Vol. 7, E d i n b u r g University
Press, E d i n b u r g h (1982).
5- B r i e s k o r n , C. H., D a l f e r t h . S . : " D i e M o n o - u n d Sesquiterpenoide aetherischer Sal-beiöle", Deut. Apoth. Ztg. 104 (40), 1388 (1964).
6- F o e r s t , W.: U l l m a n n s Encyklopaedie d e r technischen C h e m i e B a n d 17, U r b a n u n d Schwarzenberg, Berlin (1966).
7 - G u e n t h e r , E . : T h e Essential Oils Vol. I I I . , D . V a n N o s t r a n C o m p a n y L T D , L o n d o n (1967).
8 - D u q u e n o i s , P . : " S . officinalis L . A n t i q u e P a n a c e e e t C o n d i m e n t d e C h o i x " Quarterly
J. Crude. Drug Res., 12 (1), 1841 (1972).
9 - T r e a s e , E . G., E v a n s , W . C : P h a r m a c o g n o s y 11th edition, Bailliere T i n d a l l , L o n d o n (1978).
YAYIM K O Ş U L L A R I
1- Bu dergide aşağıda belirtilen koşullara u y a n ve bilimsel d a n ı ş m a n l a r ı n yayımla-nabilir nitelikte b u l d u ğ u , d a h a ö n c e hiçbir yerde y a y ı m l a n m a m ı ş olan orijinal makaleler yayımlanır.
2- Metinler, şekiller h a r i ç 10 d a k t i l o sayfasını geçmemelidir. Yazıların dil kuralla-rına u y g u n l u ğ u n d a n yazarlar s o r u m l u d u r .
3- M e t i n l e r 3 n ü s h a o l a r a k A-4 f o r m a t t a (21.0 x 29.7 c m ) k a ğ ı d ı n bir y ü z ü n e n o r m a l p u n t o l u d a k t i l o ile 2 aralıklı olarak yazılmalı, kağıdın alt ve üst k e n a r ı n d a n 2 c m , sol ke-n a r ı ke-n d a ke-n 3 cm ve sağ k e ke-n a r ı ke-n d a ke-n 1.5 cm boşluk bırakılmalıdır. Klişesi yapılacak grafik, ş e m a , formül gibi şekiller aydınger kağıdına çini m ü r e k k e b i ile çizilmeli; fotoğraflar p a r -lak k a ğ ı d a kontraslı o l a r a k basılmalıdır. H e r şeklin a r k a s ı n a yazar adı, şekil n o . su ve
kü-ç ü l t m e o r a n ı yazılmalı ve 2., 3. n ü s h a l a r ikü-çin şekillerin fotokopisi eklenmelidir.
4 - Yazı plânı aşağıdaki şekilde o l m a l ı d ı r :
M a k a l e başlığı, m a k a l e n i n yabancı dilde başlığı, yazar adı (yazar adları), T ü r k ç e özet. yabancı dilde özet, a n a h t a r kelimeler, giriş, denel kısım, s o n u ç ve tartışma, teşekkür, lite-r a t ü lite-r .
Özetler t ü r k ç e ve yabancı dilde en ç o k 100'er kelimeden oluşmalıdır.
Giriş b ö l ü m ü en ç o k 2 sayfa ve başlıksız o l a r a k yazılmalıdır. M a t e r y a l ve M e t o d alt başlık-lar h a l i n d e , D e n e l kısımda b u l u n m a l ı d ı r .
S o n u ç ve T a r t ı ş m a kısmı bulguları da içermelidir.
Literatürler, m a k a l e d e p a r a n t e z içindeki n u m a r a l a r l a belirtilmeli v e m a k a l e s o n u n d a b u n u m a r a l a r a göre sıralanmalıdır.
L i t e r a t ü r l e r : Y a z a r ı n Soyadı (siyah), a d ı n ı n ilk harfi (siyah), m a k a l e adı, derginin adı (ita-lik) veya k i t a b ı n adı, cilt no (siyah) sayı ( p a r a n t e z içinde), sayfa n u m a r a s ı ve yıl ( p a r a n t e z içinde) o l a r a k yazılmalıdır.
5 - T a s h i h l e r y a z a r t a r a f ı n d a n yapılacaktır. 6- Y a z a r a 20 ayrı baskı verilir.
