Veteriner Fakültesi Su Orünleri, Balıkçılık ve Av Hayvanları Kürsüsü
Prof Dr. <JhniERENÇiN
DOGU ANADOLUDA BODUR YAYıN (AMEİURUS NEBOLOSUS LE SUEUR, 1890)
*Z. Erençin, **1. Baran ve *** H. Ergüven Zwergwelsen in Ostanatolien
Zusarnrnenfassung: Es handdt sieh um das Varkommen von Zwergwelsen in Os-tanatolien (Muş-Bulamk).
Özet: Bu çalışmayla Muş çevresinde yakalanan ve halk arasında pisi balığı olarak ad-landırılan balığın identifikasiyonu yapılmış ve bu balığın Ameiurus nebulosus olduğu kanı-sına varılmıştır.
Giriş
Yayın çeşitli familya ve türleriyle geniş yayılma olanağına sahip olmuş (Asya, Amerika, Afrika ve Abrupa) pulsuz ve etcil bir iç sular balığıdır. Avrupa ve önasyada endemik olarak bulunan tür Silurus glanis'dir.
Yayın doğu avrupada (Tuna, Dinyeper ve Volga), kuzey Ameri-ka'da (Misisipi) ekonomik değeri yüksek bir ürün olarak avlanır ve kültürü yapılır.
Kuzey Amerika'ya özgü bir çeşit yayının (Catostomidae-Suckers) kültür balıkcılığında yeri büyüktür.
Romanya, Yugoslavya ve Macaristanda (tuna havzası) bu balık entansif olarak avlanır; orta avrupada (Almanya) yüksek pazarlama olanağına sahiptir. Yayın memleketimizde de pahalı balıklar arasın-dadır. Yayın Türkiye'nin bütün bölgelerinde (batı, orta, iç, güney ve doğu anadolu) ırmak ve göllerde bulunur.
* A.Ü. Veteriner Fakültesi Su Ürünleri, Balıkçılık ve Av Hay,anları Kürsüsü Profesörü.
*.
A.Ü. Veteriner Fakültesi Su Ürünleri İhtisas dalı Dr. Asistanı .• ** A.Ü. Veteriner Fakültesi Su Ürünleri, Balıkçılık 'c Av Hayvanları Kürsüsü Asistanı.
Doğu Anadoluda Bodur Yayın ... 215
Şimdiye kadar Türkiye'de yalnız bir tür yayın (Siluris glanis) bulunduğu kabul edilmi~tir.
Bodur yayın (Ameiurus nebolosus, Le Sucur, 189°) vatanı Ku-zey Amerika olan, pulsuz eteil ve yayına kıyasla küçük bir balıktır, eti değerli ve kılçıksızdır (I, 7, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9ve 10). Bodur yayın
Avrupaya 1885 de getirilmi~, kültürü yapılmı~, akvaryumlarda yetiş-tirilmi~; sonraları orta ve doğu avrupada (Sehlesien ve batı ukranya) yaban sularda da üremi~tir.
Bu balığın Türkiye'de yalnız doğu anadolunun belirli bir bölge-sinde (Mu~ çevresi-Bulanık) yerlqmiş olarak bulunması faunistik coğ-rafya bakımından entercsandır.
Material ve Metod
Dört balık (I dişi ve 3 erkek) üzerinde çalı~ıldı. Balıkların üçü Bu-lanıktan biri de Palu (Murat nehri) dan elde edildi. Balıklar formalde-hid (% 3-5) ve tuzda saklandı. Ya~ tayininde Otolith 'lerden fayda-lanıldı.
Bulgular
Vücut: 28-35 cm. Boyun ardı transversal kesitinde yuvarlak; anus dolayları trasversal kesitinde yandan basık. Renk zeytin grisi, siyah benekli. Ba~: Büyük dorso- Ventral basık; ağız büyük; burun delikleri Kranial ve Kaudal olmak üzere, her iki tarafta ikişer tane (dört burun deliği). Bıyıklar (Barteller): Üst dudakta rİma oris yakınında bir çift büyük (Opereulum hizasına kadar uzanmı~), Kranial ve Kaudal bu-run delikleri arasında bir çift küçük bıyık olmak üzere, dört dorsal; altçenede de ikisi sağda ikisi de solda olmak üzere, dört ventral bıyık (toplam sekiz bıyık). Gözler birbirine yakın çok küçük.
Kanatlar: D-7 ı~ınlı, ön kenan kuvvetli ve sivri bir kemikle des-deklenmi~; P- 1o ı~ınlı, ön kenan keskin di~li (destere benzeri) bir ke-mikle desdeklenmiş (Ş.2); A-i9-20 ı~ınlı; V -8 ı~ınlı.
Tipik bir adipoz kanat (Ş-ı). Kuyruk belirli olarak çentik (Ş-ı). Boyun altında solungaçlar arası, median hatta doğru konvergent, ı~ınsal çizgiler (Ş-3). Kuyruk yanğı ortasından pektoral kanat hizası-na kadar uzahizası-nan tip bir vücud yan çizgisi (6, 7 ve 10).
Tartışma
Bodur yayın, vatanı Amerika olan balıklardan, ba~ka bir kıtaya yerle~mi~ tek balıktır (7). Bodur yayının doğu anadoluda yalnız. Mu~
216 Z. Erençin -
ı.
Baran ve H. Ergüvençevresinde yerlqmiş olması entercsandır. Bodur yayın halk arasında pisi balığı adıyla anılır; etinin lezzetinden övgüyle bahsedilir. Türkiye'-nin her tarafına yayılmamış oluşu az yumurta yapma olanağına bağ-lı olabilir (bunun 4°0-5°0 kadar yumurta bıraktığı kaydedilmiştir 9). Bodur yayını bazı yazarlar Ictaluridae familyasının bir türü olarak (Ietalurus punctatus) tanımlamıştır (1 ı).
Literatür
1 . Brohnıer, P. (I969): Fauna von Deutsehland Quelle - Meyer. s. 433.
2. Curtis, B. C. (1949): The warmwatcr game Fisches of Califor-nıa.
3. Deekert, K., Freitag, G., Günther, K., Peters, G., Sterba, G. (1969): Urania Tierleben - Fisehe. S. 119-120. Harri
Deutsch-Frankfurt.
4.. Granıs, H. (1964): Pflanzen u. Tiere Europas (1964). Mestcrmann Verı' s. 124.
5. Grzinıek, B., Ladiges, W., Portnıann, A., Thenius, E. (197°):
Grzimeks Tierleben - Fisehe. Kindler Verlag. s. 378-380.
6. Ladiges, W. (1965): Die Süsswasse~fisehe Europas. Paul Parey. s. 184-185.
7. Muus, B.
J.
(I 965): BLV. Bestimungsbueh Süsswasseifisehe. B. L. Verlag. s. 146.8. Nornıan,
J.
R. (1963). A History of Fisher. p. 266-292. Ernest Bcnn Lmt.9. Norman,
J.
R. (I 963): Die Fisehe. Paul Parey. S. 49-50.10. Rühnıer, K. (I952) : Die Süsswasserfisehe und Krebse. Vischer
Ver-1ag. s. 170- 17ı.
i1 . Urania Tierleben (I 969): Were - Harri Deubseh.
Doğıı Anadoluda Bodur Yayın ... 217
Şekil: ı.Bodur Yayının özellik taşıyan yağ ve kuyruk yüzgeçleri Die Flossen von Zwergwclsen, insbesondere Fett un o.Sehwanzflossen
218 z. Erençin - 1.Baran ve H. Ergüven
