Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 2, Sayı 1, 1999
EPİDERMAL BÜYÜME FAKTÖRÜ (EGF)'NÜN DİŞ ÇEKİM YARASI İYİLEŞMESİ
ÜZERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ
0Dr.Dt. Hasan YELER* Prof. Dr. Şule YÜCETAŞ**
Prof. Dr. Derviş YILMAZ* Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÖZTÜRK* Yrd. Doç. Dr. Sema ARICI** ÖZET
Bu araştırmada değişik yara iyileşmesine etkileri
deney-sel çalışmalarla kanıtlanan EGF'nin diş çekim yarası iyileşmesi üzerine etkileri incelendi. Bu araştırmada deney hayvanları iki gruba ve her grup kendi arasında 3, 5, 7 ve 14. günler olmak üzere 4 alt gruba ayrıldı. Hayvanların sağ üst keser dişleri çe-kildikten sonra EGF grubuna intraperitoneal EGF verildi. Diğer gruba hiçbir işlem yapılmadı. Hayvanlar 14. günün sonunda eter koklatılarak Öldürüldü ve histopatolojik incelemeye gönde-rildi, Sistemik olarak uygulanan EGF'nin etkisinin 7. günde da-mar proliferasyonu ve fibroblast artışı şeklinde başladığı, 14. günde osteoid oluşumunun kontrol grubuna göre daha çabuk-laştığı ve bu günlerde yara iyileşmesinin kontrol grubuna göre daha iyi olduğu gözlendi.
Anahtar Kelimeler:EGF, çekim yarası iyileşmesi.
SUMMARY
This study is planned to evaluate the effect of Epidermaı Growth Factor (EGF) on extraction wounds microscopically. Fifty six male Guinea pigs are used tor this purpose, half being the experimental EGF group and the other half is served as control. Animals are sacrificed on 3rd, 5th, 7th and 14th days and microscopic details are examined. Wound healing seems to be superior in EGF group on days 7 and 14.
Key Words: EGF. extraction wound healing.
GİRİŞ
Bütün cerrahi işlemlerde olduğu gibi diş çeki-mi sonrası oluşan çekim yaralarında da istenilen, yaranın hızlı bir şekilde iyileşmesidir.
Diş çekimi sonrası oluşacak bir yaranın hızlı bir şekilde iyileşmesi insanın konuşma, yemek ye-me, nefes alma gibi günlük fonksiyonlarını rahat bir şekilde sürdürebilmesi açısından oldukça önemlidir.
Bu çalışmada da yara iyileşmesi üzerinde olumlu etkileri bilinen Epidermal Growth Factor (EGF)'nin diş çekim yarası üzerine etkilerinin ince-lenmesini amaçlanmıştır.
EGF ilk kez 1962 yılında Dr. Stanley Cohen tarafından erkek fare submandibular tükürük be-zinden izole edilmiştir9. Cohen erkek fare
subman-dibular tükürük bezinde Sinir Büyüme Faktörünü (NGF) izole etmeye çalışırken bu bezlerden elde etliği ekstrenin yeni doğan farelere enjekte edildi-ğinde erken diş sürmesi ve erken gözkapağı açılı-şına neden olduğunu gözleyerek etken maddeyi izole etmiş ve bu maddeye epidermisin gelişimini hızlandırıcı etkisinden dolayı Epidermal Growth Factor (EGF)adını vermiştir.9,10,25,29,32
İnsanda bir çok dokuda varlığı gösterilen EGF 4 53 amino asitten oluşan mitojenik bir poli-
peptittir.
EGF birçok mezodermal ve ektodermal kö-kenli hücre için mitojenik özelliktedir. Etkili olduğu hücrelerde iyon alınımını, glikolizisi, DNA ve RNA ile protein yapımını arttırıcı özellik gösterir.21,24 EGF mide asit sekresyonunu da azaltmakta-dır.2,7,15
EGF endojen olarak submandibular tükürük bezinden sentezlenerek tübüler kanal hücrelerinde depo edilir. Bu bezin çıkarılması ile plazma EGF düzeylerinde herhangi bir değişiklik olmaz. Bu du-rum EGF'nin organizmada ikinci bir sentez yerinin bulunduğunu düşündürmektedir.5,6,23 EGF trom-bositlerde de bulunmaktadır.22
EGF hücre kültürlerinde normal ve transfor-me hücrelerde hücre çoğalmasını arttırıcı etki gös-termektedir.31
Korneal endotelial hücreler, fibroblastlar ve sinir sistemi destek dokusu hücreleri üzerinde mi-tojenik aktiviteye sahip olan EGF en fazla mezo-dermal hücreler tarafından salgılanır.17
Topik olarak EGF uygulamasının yara iyileş-mesi üzerine etkilerinin incelendiği araştırmalarda EGF' nin epitelizasyonu uyardığı, yara iyileşmesi-nin erken safhalarında dermiş oluşumu üzerine ke-sin etkike-sinin olduğu ve kronik yaraların iyileşmeke-sini
* Cumhuriyet Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi. Ağız, Diş, Çene Hst. ve Cerrahisi **Gazi Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi, Ağız Diş, Çene Hast. ve Cerrahisi ***Cumhuriyet Üniversitesi, Tip Fakültesi, Patoloji ABD.
ºTürk Oral ve Maksillofasiyal Cerrahi Derneği 7. Uluslararası Kongresinde tebliğ edilmiştir. ºGazi Üniversitesi Araştırma Fon Saymanlığı tarafından desteklenmiştir.
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 1999
uyardığı bildirilmiştir.20
EGF' nin korneal endotelial hücreler,fibrob-lastlar,sinir sistemi destek dokusu hücreleri üzerin-de mitojenik aktiviteye sahip olması17 gastrik asit
sekresyonunu inhibe etmesi18 yanında embriyo-nun gelişmesi ve yeni kan damarlarının oluşması üzerinde etkili bulunması sonucu yara iyileşmesi üzerinde yoğun çalışmalar yapılmıştır.
Cellini ve arkadaşları EGF içeren ticari bir preparatı herpetik korneal ülseri olan hastalara uy-gulamışlardır. Sonuçta herpetik korneal ülseri olanlarda EGF'nin iyileşme süresini azalttığı göz-lenmiştir.8
Bir başka çalışmada araştırmacılar farelerde oluşturdukları yaraların dermal yara kuvvetine EGF dozaj formlarının etkisini incelemişlerdir. So-nuçta EGF içeren Karbopol 940 jel tipi kontrollü salınım yapan preparatın yara gerilme kuvvetini çözelti şeklinde hazırlanan preparata göre daha fazla arttırdığını bulmuşlardır.12
Yapılan çalışmalar sonucunda EGF'nin der-mal,oküler ve gastrointestinal bölgedeki yaraların iyileşmesinde etkili olduğu ve yara iyileşme zama-nını azalttığı gözlenmiştir.
MATERYAL ve METOD
Her biri 600 gr ağırlığında toplam 56 adet er-kek kobay kullanıldı. Kobaylar 28'er adet olmak üzere 2 alt gruba ayrıldı. Her grup kendi arasın-da.3,5,7,14 günler olmak üzere 4 alt gruba ayrıldı.
Bütün hayvanların sağ üst keser dişleri cer-rahi disiplin altında çekildikten sonra (resim 1) EGF grubu olarak seçilen gruba EGF flakon (SİG-MA Chemical Company P.O. Box. 14508, St. Luis MO. 63108 U.S.A.) verildi. Kontrol grubu olarak seçilen gruba herhangi bir ilaç verilmedi.
Resim 1: Deney hayvanlarında diş çekimi.
EGF grubuna EGF' nin serum fizyolojik için-de 0.25 ng /1ml/uygulama'lık steril çözeltisi hazır-landı ve günde bir kez olmak üzere kesit alınacak güne kadar intraperitoneal uygulandı. Hayvanlar
CİLT: 2, SAYI: 1
eter koklatarak öldürüldükten sonra histopatolojik değerlendirmeye alındı.
BULGULAR
Kontrol grubu ile karşılaştırıldığında 3. ve 5. Günler arasında fark olmadığı görülürken 7. Gün-de iyileşmenin EGF grubunda daha iyi düzeyGün-de ol-duğu görüldü. 14. günde ise her iki grupta da yü- zeyin epitelle örtülmüş olmasına rağmen kontrol grubunda henüz immatür kemik oluşumunun baş- lamadığı, EGF grubunda ise başladığı görüldü.
Kontrol 7. günde, mononükleer hücre infilt-rasyonu ve az sayıda damar prolifeinfilt-rasyonu izlen- mektedir. (Resim-2)
EGF 7. günde, enflamatuar komponentin daha az olduğu, fibroblast artışı ve damar proliferasyonunun kontrol grubuna oranla daha fazla olduğu izlenmekte-dir. (Resim-3)
Resim 2: Kontrol 7. günde histopatolojik görünüm. Resim 3: EGF 7. günde histopatolojik görünüm.
Kontrol 14. günde kan, fibrin, nötrofil infiltras-yonu ile bol miktarda damar proliferasinfiltras-yonu ve fib-roblast izlenmektedir. Osteoid oluşumunun henüz başlamadığı görülmektedir. (Resim-4)
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 1999 CİLT: 2, SAYI: 1
Pes/m 4: Kontrol 14. günde histopatolojik görünüm.
EGR 14. günde kemik trabeküllerin çevre-sinde osteokiast tipi dev hücre oluşumu görülmek-tedir. (Resim-5)
Resim 5: EGF 14. günde histopatolojik görünüm.
EGF 14. günde kemik trabeküllerin çevresin-de osteoid oluşumu görülmektedir. (Resim-6).
Bir çok mezodermal ve ektodermal kökenli hücre için mitojenik özellikte olan EGF yara iyileş-mesine enflamasyon fazından sonra etki etmeye-başlar ve fibroblast oluşumunu aktive eder7,1 1 , 1 4 , 1 6
20,21, 24,25,28,30
Bizim çalışmamızda kontrol grubu örnekle-rinde Her iki grup arasında yara iyileşmesi yönün-den fark olmadığı gözlendi. Bulgular klasik yara iyi-leşmesi bulguları ile uyumlu idi.
7. gün bulgularında iyileşmenin kontrol gru-buna göre daha iyi düzeyde olduğu görüldü. Bu bulgular EGF' nin yara iyileşmesine etkisinin enfla-masyon safhasının bitiminde başladığı görüşünü desteklemektedir.7
Yara iyileşmesi ile ilgili son yıllardaki litera-türler incelendiğinde EGF uygulanan grupların kontrol gruplarına göre yara iyileşmesinde hızlan-ma,fibroblast ve kollajen içeriğinde artış olduğu, e-pitelizasyonun uyarıldığı yönünde bilgiler mevcut-tur. Bizim çalışmamızda da 7. günden itibaren da-mar proliferasyonu, fibroblast ve kollajen içeriğinde 14. güne doğru belirgin bir artış görülmüştür. Bu bulgular da son yıllardaki literatür bulguları ile uyumludur.
14. gün bulgularında ise kontrol grubunda artan damar proliferasyonu ve fibroblast izlenirken EGF grubunda enflamatuar komponentin azaldığı, kollajen fibrillerin arttığı ve yer yer osteoid oluşu-munun ve immatür kemik oluşuoluşu-munun başladığı görüldü. Boşluğun yüzeyi her iki grupta da epitelle örtülmüş olmasına rağmen kontrol grubunda trabe-küler yapının henüz oluşmadığı gözlendi.
14. günde her iki grupta da boşluğun epitel-le örtüldüğü görüldü. Küçük çekim yaralarında 14. günde epitelizasyon tamamlanmış olur. Bizim oluş-turduğumuz çekim yaraları da oldukça küçük oldu-ğundan bu sonuç normal kabul edilebilir.
Araştırmamızda diş çekimini takiben genç osteoid doku ve immatür kemik oluşumunun başla-dığı ikinci hafta sonuna kadar olan iyileşme safha-sını hedefledik. 7. güne kadar kontrol ve EGF grupları arasında fark olmadığı gözlemlendi .
EGF 'nin topik uygulamasının yara iyileşme-sine etkilerinin incelendiği bir araştırmada EGF' nin epitelizasyonu uyardığı, erken dönemlerde dermiş oluşumu üzerine etkisinin olduğu ve kronik yarala-rın iyileşmesini uyardığı bildirilmiştir.20
Brown ve arkadaşları yaptıkları bir çalışma-da EGF'nin gümüş sülfadiyazin kremi ile birlikte verildiği deri nakli için açılan yaralarda iyileşme sü-resinin kısaldığını göstermişlerdir.3
Bir başka çalışmada EGF içeren Karbopol 940 jel tipi kontrollü salınım yapan preparatın ço-
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 1999 CİLT: 2, SAYI: 1
zelti şeklindeki preparata göre yara gerilim kuvveti-ni daha fazla arttırdığını bulmuşlardır.13
Son yıllarda yapılan çalışmaların sonuçlan EGF1 nin topik uygulanmasının, sistemik
uygula-maya oranla yara iyileşmesine daha fazla etki etti-ği yönündedir.
EGF yarada fibroblast içeriğini arttırdığı gibi mitojenik aktiviteyi uyarır ve yara iyileşmesini hız-landır. Ancak yapılan bazı çalışmalar göstermiştir ki yara iyileşme mekanizmasında EGF kadar, di-ğer büyüme faktörlerinin de rolü olduğu gösteril-miştir.1,19,25,26,27,30 Bu konuda yapılacak ileriki
ça-lışmalarda gerek EGF' nin değişik formlarda veril-mesi gerekse diğer büyüme faktörleri ile kombine kullanılması diş çekim yarasının iyileşmesinde da-ha iyi sonuçlar ortaya çıkarabilir.
KAYNAKLAR
1-BASKIN, L. S., SUTHERLAND, R. S., THOMSON, A.A., NGUYEN, H. T., MORGAN, D. M., HAYWARD, S. W.. HOM, Y. K., DISANDRO, M., CÜNHA, G. R. : Growth Factors in Bladder Wound Healing, The Journal of Urology, 157 2388-2395(1997)
2- BOWER, J. M., CAMBLE, R-, GREGORY, H., GERRING, E. L., VVILLSHIRE, I. R. : The Inhibition of Gastric Acid Secration by Epidermal Growth Factor, Expe- rientia, 31 ( 7 ) 825-826 (1975)
3- BROWN. G. L., NANNEY, L. B., GRIFFEN, J.. CRAMER, A. B. et al. Enhancement of Wound Healing by Topical Treatment with Epidermal Growth Factor, N. Engl. J. Med., 312 (2) 76-79 (1989)
4- BYYNY, R. L, ORTH, D. N., COHEN, S.: Radioim- munoassay of Epidermal Growth Factor, Endo. , 90 (5) 1261-1266 (1972)
5-BYYNY, R. L, ORTH, D. N. COHEN, S., DOYNE, E.S.: Epidermal Growth Factor: Effects of Androgenes and Adrenergic Agents, Endo., 95 (3) 776-782 (1974)
6- CARPENTER , G., COHEN, S.: Epİdermal Growth Factor, Ann. Rev. Biochem., 68 194-216 (1979)
7- CARPENTER, G.: Epidermal Growth Factor Hand- book Ex. Pharmac. , 57 89-123 (1981 )
8- CELLINI, M., BALDI, A. , CAMARAZZA, N., DE FEL- LICI, G, P., GAZZANIGA, A. :Epidermal Growth Factor in the Topical Treatment of Herpetic Corneal Ulcers. Ophthal- mological, 208 37-40 (1994)
9- COHEN, S. :lsolation of a Mouse Submaxillary Gland Protein Accelerating Incisor Eruption and Eyelid Opening in the New-Born Animal , The Journal Of Biologi- cal Chemistry, 237 (5) 1555-1563 (1962)
10- COHEN, S., TAYLOR, J. M.: Part I. Epidermal Growth Factor. Chemical and Biological Characterization Recent Prog. Horm. Res.,30 533-550 (1974)
11-COHEN, S.: THE Epidermal Growth Factor (EGF) , Cancer, 51 1787-1791 (1983)
12-COVELLI, i., ROSSI, R. MOZZI, R. FRATI , L : Synthesıs of Bioactive I- Labeled Epidermal Growth Factor and Its Distribution in Rat Tissues, Eur. J. Biochem., 27 225-230 (1972)
13 ÇELEBİ, N., EREN, N., GÖNÜL. B., KOZ, M. :Ef-fects of Epidermal Growth Factor Dosage Forms on Der-ma! Wound Strenght in Mice. J. Pharm. Pharmacol. 46 386-387 (1994)
14- ERBAŞ, D., OYGÜR, T., ANIL, A.:Submandibular Bez ekstresinin Yara İyileşmesine Olan Etkisi, Gazi Ün. Diş-hek. Fak. Der. 5 (2) 139-147 (1988)
15- GREGORY, H.: Isolation and Structure of Uro-gastrone and Its Relationship to Epidermal Growth Factor. Nature 257 325-327 (1975)
16-HOM, D. B., MAISEL, R. H. : Angiogenic Growîh Factors: Their Effects and Potential in Soft Tissue Wound Healing, Ann. Oto!. Rhinol. Laryngol. 101 (4) 349-354 ( 1992)
17-KLEGERMAN, M. E.. PLOTNIKOFF. N.P.: Proteins as Biological Response Modifiers in Klegerman, M. E.. Groves . M. J., (Eds), Pharmaceutical Biotecnology Interp-harm. Press, USA ( 1992)
18-KONTUREK. S. J.. DEMBINSKI. A., VVARZECHA. Z., BRZOZOVVSKI , T., GREGOR, H. : Role of Epİdermal Growth Factor in Healing of Chronic Gastroduedonal Ul-cers in Rats , Gastroenterology, 94 1300-1307 (1988)
19- LENZ, G. R., MANSSON, P. E.: Growth Factor as Pharmaceutis, Pharm. Technol., January 34-42 (1991)
20- NANNEY, L. B.: Epidermal and Dermal Effects of Epidermal Growth Factor During Wound Repair, The Jour nal of Investigative Dermatoiogy 94 (5) 624-629 (1990)
21- NAVE, K.A., PROBSTMEIER, R.. SCHACHNER. M.: Epİdermal Growth Factor does not Cross the Blood - Brain Barrier , The Journal of Investigative Dermatology. 94 (5) 624-62 (1985)
22- OKA, Y., ORTH, D.N. Human Plasma Epidermal Growth Factor/b Urogastrone is Associated with Blood Pla- tales, J. Clin. Invest 72 249-259 (1983)
23- PERHEENTUPA, J., LAKSHMAN, J., HOATH. S. B., FISHER, D. A.: Hormonal Modulation of Mouse Plasma Concentration of Epidermal Growth Factor, Acta Endocrino- logica. 107 571-576 (1984)
24 - PRATT, R. M. : Role of Epidermal Growth Factor İn Embryonic Development. Current Topics in Developmen-tal Biology. 22 Chapter 8 175-193 (1987)
25- ROTHE. M., FALANGA, V.: Growth Factors, Arch. Dermatol. 125 1390-1398 (1989)
26- RUDKIN, H.G., MİLLER, T.A.: Growth Factor in Surgery, Plast. And Reconst. Surg. 97 (2)469-476 (1996) 27- SCHULTZ , G., CIPOLLA. L, VVHITEHOUSE, A.. EIFERMAN, R., VVOOST. P., JUMBLATT, M.: Growth fac tors and Corneal Endothelial Cells MI. Stimulation of Adult Human Corneal Endothelial Cefts Mitosis in Vitro by Defi- ned Mitogenic Agents, Cornea. 11 (1) 20-27 (1992)
28- STURROCK - BUCKLEY, A., WOODWARD. S. C, SENİOR , R. M. , GRIRNG, L. G., KLAUGSBRUN, M. L. DAVIDSON, J. M.: Differantial Stimulation of Collagenese and Chemotactic Activity in Fibroblasts Derived from Rat Wound Repair Tissue and Human Skin by Growth Factors Journal of Cellular Physiology, 138 70-78 (1989)
29- TÜRKER , M., ERBAŞ, D., YILMAZ, D.: SMG Ekstresinin Submandibular Bez ve Kan Prostaglandin Sevi yelerine Etkileri, G. Ü. Tıp Fak. Dergisi, 5 (1) 109-115 (1989)
30- TÜRKYİLMAZ, A., ÇELEBİ, N.T GÖNÜL, B.; Epider
mal Büyüme Faktörü (EGF) 'nün Yara İyileşmesindeki Rolü FABAD J. Pharm. Sci 21 61-69 (1996)
31- VVILSON, E. A., JAVVAD, M, J., VERNON, M. W.: Effects of Epidermal Growth Factor on Hormone Secretion by Therm Placenta in Organ Culture, Am. J. Obstet. Gynecol., 149 (5) (1984)
32- YENİGÜN, M., Her yönü ile Diabetes Mellitus : Haseki Hastahanesi yayınları 2. Baskı İstanbul 1995
Yazışma Adresi:
Dr. Dt. Hasan YELER
Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Kampus, Sivas
