Kitapları üşütmeyin...

Kitaplar da hasta olur. O paha

biçilmez el yazması asırlık

kitapları kurtlar yer, mantarlar

sarar, kimyasal maddeler

etkiler. O zaman hu asırlık

kıymetleri cankurtarana koyup

Süleymaniye’deki kitap

hastanesine

götürmek gerekir.

Hasta kitaplar

orada masalara

yatırılır, ilaçlanır,

kolalanır,

dezenfekte edilir

ve tam sağlıklı

olarak raflardaki

yerlerine

gönderilir.

Kurtlar tarafından yenmiş ve kimyasal nedenlerle yanmış hasta sayfa (solda) kurtlardan temizlenen, dezenfekte edilen ve Japon kâğıdı ile kaplanan ve sağlığına kavuşmuş diğer bir sayfa (sağda).

tfm p ¡

_.

K itapların da

h astanesi

1

var, am a

doktoru az

Kitap hastanesinde normal bir gün. Kitaplar masalara yatırılmış. Bölüm sorumlusu Saadet Gazi (yeşil kazak­ lı) sayfalan tek tek inceleyip, hastalığı araştırıyor.

Sabahat Krzi, sayıları bir elin parmakları kadar az olan kitap doktorlarından biri. Elinde falçatası, sabahtan ak­ şama kadar kurt yemiş sayfalarla uğraşıyor.

Kitaplar taburcu olmadan önce kitap hastanesinin cilt bölümüne uğruyorlar. Yıpranan cilt kapakları ya ona­ rılıyor, ya da özellikleri bozulmadan yeniden yapılıyor.

Fotoğraflar: Sinan ÖZBALKAN

M EHM ET YASIN

üşütm eyin

###

H

ca uğraşıp, ö ze n e . bezene yazdığı, her bir sayfası yu­ murta akı ile terbiye edilmiş kita­ bının 186 yıl sonra, hastalanıp, Sa­

bahat hanımın zarif parmakları ara­

sında şifa arayacağını hiç aklına ge­ tirmemişti.

Ya hattat Emin Efendiye ne de­ meli? Yazdığı yazıların etrafını süs­ lemek için çizdiği altın yaldızlı çerçe­ velerin, 200 yıl sonra kırılıp, Saadet hanımı yıllarca uğraştıracağını he- saplamamıştı Aslında Emin Efendi, tamahkârlık yapmayıp, altın suyuna karıştırdığı bakırı biraz fazla kaçır­ madaydı. süslediği kitap hâlâ sapa­ sağlam, görenleri hayran bırakmayı sürdürecekti.

Kitaplar hastalanır mı?

Son kâğıt zamlarından sonra ye­ dikleri darbe yüzünden değil hasta­ lanmak. ölebilirler bile. Ama bizim konumuz olan kitaplar kâğıdın elle, paçavra hamurundan yapıldığı ve göznuru ile yazıldığı devirlerden kal­ ma. Yani her biri birkaç asırlık.

Evet, kitaplar da hastalanır. Eğer şansları varsa, İstanbul'da, Süley- maniye Kütüphanesi'nin Kitap Pato­ lojisi bölümünde tedavi edilirler.

Kitap Patolojisi bölümü 1962 yı­

lında kuruldu. O günden beri de can çekişen binlerce kitabı tedavi edip, birbirinden değerli eserlerin yok ol­ masını önledi.

Saadet Gazi, Patoloji bölümünün

bugünkü sorumlusu. Asıl mesleği kimya mühendisliği. Saadet Gazi ki­ tapları tedavi etmeyi, İtalya'nın baş­ kenti Roma’da Kitap Patolojisi Ensti- tüsü'nde öğrendi.

Saadet hanım bir hastanenin

başhekimi gibi. Türkiye'nin çeşitli yerlerinden gelen hasta kitaplar önce onun elinden geçiyor. Hastalık teşhis edildikten sonra da tedaviye başlanıyor

>Jc Hain kurtlar

Kitap nasıl hastalanır? Kahveren­ gi, küçücük un kurtlarından bir tane­ sinin acıkıp, sayfaların arasından içeri süzülmesi yeterli. Ondan sonra tahribat başlıyor. O küçücük kurt da­ mak zevkine de oldukça düşkün, isli mürekkeple yazılan yazılara fazla dokunmadan, satırlar arasında gidip gelerek, sayfaları kısa sürede usta bir el tarafından örülmüş dantel örtü gibi delik deşik ediyor

Bu aç gözlü küçük kurt aynı za­ manda yüzsüz de. Karnını doyur­ duğu yetmiyormuş gibi bir de sayfa­

ların arasına yumurtluyor Sayıları giderek artan kitap kurdu ailesi, biri- leri onları fark edinceye kadar o gü­ zelim kitapların içinde mutlu bir ya­ şam sürüyorlar

Kurtlar tarafından işgale uğramış böyle bir kitap ele geçirilince ne ya­ pılıyor? Önce kitabın enini, boyunu, sayfa sayısını, kâğıdının cinsini ve diğer özelliklerini içeren bir künye tutuluyor. Sonra özel ilaçlarla dezen­ fekte ediliyor. Sayfalarda, kurtların yedikleri bölümlerdeki kabarıklıklar falçata ile düzeltiliyor. Sayfanın iki yüzüne yüzde yüz selülozdan yapıl­ mış Japon Kâğıdı yapıştırıldıktan sonra kitap cilt bölümüne gönderi­ liyor

Tabii bu işlemler, bizim birkaç satırda anlattığımız kadar basit değil. Bu tedaviyi uygularken oldukça sa­ bırlı ve dikkatli olmak gerek. Tıpkı iğneyle kuyu kazar gibi Kurtlanmış bir kitabın tedavi süresi 6 ay ile 2 yıl arasında değişiyor

d. Kimyasal

etkilenme

Kitapların hastalanmasında tek suçlu kurtlar mı? Tabii ki hayır. Kitap hastanesinin ameliyat masalarında yatan hasta kitapların birçoğu da

kimyasal değişimlerden etkileniyor Biz oradayken, bölüm şefi Saadet

Gazi, 11. yüzyıldan kalma bir elyaz­

ması kitabın onarımı ile uğraşıyordu. Kitabın hastalık kapmayan sayfaları, sanki dün matbaadan çıkmışçasına yeni görünüşlüydü.

Nerede eski kâğıtlar... Paçavra hamurundan, elde yapılan bu kâğıt­ lar asırlara meydan okuyup, yaşlan­ madan bugüne kadar varlıklarını sürdürebilmişler Üstlerine, yeni kâ­ ğıtlarda olduğu gibi hiç bir kimyasal madde değmemiş. Sayfalar mürek­ kep dağılmasın diye ya yumurta akıyla, ya da nişasta ile terbiye edil­ miş. Süt beyaz renkte değil ama pü­ rüzsüz, bir mermer gibi kaygan

Bir taşın üstüne, 15 asır boyunca su damlatsanız o bile yıpranır. Kâğıt­ lar nasıl dayansın? Ya mürekkebin isinden, ya da başka kimyasal ne­ denlerden bazı kitaplar için için yan­ mış. Yanmış dediysek, öyle kül ol- macasına değil. Fildişi rengi kahve­ rengiye dönüşmüş.

Veya yazıların etrafındaki süsle­ meler, altının içine fazla bakır kon­ ması yüzünden kırılmış

Kitap doktorları bu tür hastalıklar­ da işe kâğıttaki asitli ortamı yok et­ mekle başlıyorlar Daha sonra yıp­

ranan veya kenar süsleri kırılan say­ falar her iki taraftan Japon Kâğıdı ile kaplanıyor. Cilt işlemleri de ta­ mamlanan kitap, sağlıklı olarak has­ taneden taburcu ediliyor.

-X-

Mantar belası

Ah şu mantar yok mu... insanla­ rın başbelası mantar kitaplara da musallat oluyor. Mantarlı bir kitaba yaslanıp, uzun süre öyle kalan sağ­ lam kitap sonunda mantarı kapıyor Mantar hastalığının bir başka nedeni de aşırı nem

Mantar, dokuya tesir edip kâğıdın liflerini parçalıyor. Bu hastalığa ya­ kalanan kitaplar Etilen Oksit veya

Metil Bromür ve Formaldehit karı­

şımı ile dezenfekte ediliyor Daha sonra hastalığın etkisiyle hamurlaşan kısımların üstüne Metil Selüloz karı­ şımından yapılmış özel koladan çok ince bir tabaka sürülüyor Bu işlem­ lerden sonra Japon Kâğıdı yine hı- zır gibi yetişiyor. Kopan ve yırtılan kısımlar bu kâğıdın aracılığı ile sağ­ lamlaştırılıyor.

Ya su baskınına uğramış Kutup hanelerde mahsur kalan kitapları ne yapmalı? Patoloji bölümünde her derde deva var Birbirine yapışan sayfaların üstüne ince bir süzgeç

kâ-fotoğrafta ise Japon kâğıdı aracılığı iyileştirilmiş bir kitap sayfası.

ğıdı yayılıyor. Daha sonra ıslanmış pamukla tamponlanıyor. Islanan sayfaların tavlanması bekleniyor. Ve sayfalar tek tek açılıyor. Çamurlu sayfalarda saf su ile yıkanıyor. Bütün bu işlemler bitince kitabın sayfala­ rına ince tabaka halinde özel kola sürülüyor.

Her hastalığın ilacı Japon Kâ­

ğıdı. Patoloji bölümünde çalışanlar

yüzde yüz selülozdan yapılan bu kâ­ ğıda gözleri gibi bakıyorlar Lifleri birbirine iyice geçmiş olan tül görü­ nümündeki bu kâğıt hem çok pahalı, hem de Türkiye'de yok. Hali vakti yerinde birkaç tane kitapsever va­ tandaş bu kâğıtlardan bağışlamaz- sa: paha biçilmez elyazması kitaplar ölümün pençesinden kendilerini kur­ taramayacaklar.

Süleymaniye Kütüphanesi Kitap Patolojisi bölümünde tüm bu tedavi işleriyle topu topu 5 kişi uğraşıyor. Kitap doktoru bu 5 kişi de usta-çırak ilişkisiyle yetişmişler. Emekli olduk­ larında yerlerini dolduracak ö.resto- ratör yok. Kültür Bakanlığı'nın açtığı

kurslara ise pek rağbet edilmiyor. Kitap Patolojisi bölümü yalnızca devlet kütüphanelerinin hasta kitap­ larını iyileştiriyorlar. Özel koleksi­ yonlardaki hasta kitaplar ise kader­ lerine terk edilmiş durumda. Bunla­ rın tedavi edilebilmesi için, sahibinin kıyıp, bu kıymetli kitabı devlet kütüp­ hanelerinden birine bağışlaması ge­ rekiyor.

•X- Öneriler

SaacJet Gazi, yeni kâğıtlara basıl­

mış kitapların en fazla 100 yıl ömrü olduğunu belirtiyor. Bu süreyi daha da uzatmak isteyenlere ise şu öneri­ lerde bulunuyor:

"Kitapların bulunduğu odada nem oranı yüzde 50, sıcaklık orta­ lama 18 derece olmalıdır. Sık dizil- memelidir. Üst üste konmamalıdır. Yılda en az bir kez havalandırılma- lıdır. Hasta kitaplar ayrılmalıdır. Ayda bir toz alınmalıdır.”

Kitap pahalı. Kitap kıymetli. Ki­ taplarınıza iyi bakın, onları üşüt­ meyin. Torunlarınıza hasta kitaplar bırakmayın ■

Bilgi Güngör, elinde falçatası, tam dikkatini hasta bir el yazmasına vermiş uğraşıyor. Sabırlı dikkatli ve şefkatli. İyileştirme işlemi belki aylar sürecek. Bilgi Haram için zaman önemli değil. Yeter ki kitap iyileşsin.

1 0 H ü rriye t PAZAR H ürriyet PAZAR 11

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi