Çorum Sancağı Kişi Adları (XVI. Yüzyıl)

ÇORUM SANCA~I K~~~~ ADLARI (XVI. YÜZYIL)

Dr. YILMAZ KURT*

Beylerle kavim aras~nda nifak oldu~u için Türk

milletinin [eskiden beri] ülkeli olan ülkesi

ink~raza yüz tutmu~. Hakanhk olan hakan~n~~

sükuta u~ratm~~. Çin milletine beylik erkek evlad~~

kul oldu. Evlad~n] kul eyledi. Pâlcize k~z evlad~~

cariye oldu. Evlad~n] cariye eyledi. Türk beyleri

Türk ad~m atm~~lar, Çin beylerinin Çince adlar~n~~

alarak Çin haka~~~na kaat etmi~ler.

M.S. 732 Y~l~nda Kül Tegin diktirdi~i yaz~ t~nda Türklere böyle

sesleniyordu'. Bundan 1260 y~l sonra, bir yabanc~, Bo~aziçi Üniversitesi

ö~retim üyelerinden Prof. Dr. Kriton Curi, Türk mahna yabanc~~ isim

koymaya

kar~~~ ç~k~yor ve "Reklamlarda gördü~ümüz ürünlerin isimleri

Türkçe de~il yabanc~~ dillerden. Bu yanl~~~ ve zararl~d~r. Özümüze olan güveni

zedeler." diye hapflamyor2.

Bu duygular~n yönlendirmesiyle y~ llardan beri üzerinde emek

harcad~~~m~z adbilim konusundaki bu makalede Çorum Mufassal Tahrir

Defteri'nde yer alan ki~i adlar~~ ile kimi yer adlar~~ üzerinde durulacakt~rs.

XVI. yüzy~lda Çorum Sanca~~~ Rum Eyaletine ba~l~~ olup Çorumlu,

~skilib, Osmanc~ k, Karahisar-~~ Demirli ve Katar kazalar~ndan olu~maktayd14.

Defter kay~ tlar~na göre 1576 y~l~nda Çorum sanca~~nda 39.634 vergi veren

yeti~mi~~ erkek nüfus vard~. Bunlardan 12.517'si Osmanc~ k'ta, 9974'ü

~

skilib'de, 6.564'ü Çorumlu'da, 3.428'i Karahisar-~~ Demirli'de ve 2.001'i ise

Katar kazas~nda ya~amaktayd15. Çorumlu kaza merkezi 2.952, ~skilib 1.090,

Dil ve Tarih Co~rafya Fakültesi Tarih Bölümü.

I Hüseyin Nam~k Orkun, Eski Türk Yaz~dan, Ankara 1987, s. 32. 2 Türkiye Gazetesi, 14 ~ubat 1993, s. 7.

3 Çorum Mufassal Tahrir Defteri, Ankara Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü~ü Kuyöd-~~

Kadime Ar~ivi'nde 38 numara ile kartl~d~r. 1576 M. tarihini ta~~yan bu defter Çorum sancag~mn son tahrir defteridir. Defterde valuf ve mülk kay~ tlar~~ ile ilgili önemli aç~klamalar bulundu~undan bu defterin yay~nlanmas~~ Türk kültür tarihine büyük katk~~ sa~layacakt~r.

Çorum Sancag~n~n idari aç~dan güzel bir incelemesi için bkz.: Ikler Bulduk, "Çorum

Sanca~m~n Osmanl~~ idari Te~kilat~ndaki Yeri", OTAM, Say~: 3, Ankara 1992, s. 129-168. 5 Ü. Bulduk, "Çorum Sanca~~...", s. 166.

Osmanc~ k 802, Karahisar-~~ Demirli 116 vergi nüfusunu bar~nd~ran yerle~im

merkezleri idi.

Çorum ve çevresi yayg~n olarak köy yerle~imine geçmi~~ oldu~undan

konar göçer cemaat say~s~~ azd~r. Bu tür cemaatler özellikle Katar kazas~nda

görülür. Defterde mülk ve vak~f kay~tlar~~ sebebiyle Ebussuüd Efendi, Ak

~

emseddin, Yörgüç Pa~a gibi önceki dönemlere ait tarihi ~ahsiyetlerin ve

baz~~ ileri gelen kad~nlar~n isimlerini görmekteyiz. Tahrir defterlerinde kad~n

isimleri sadece vak~ f ve mülk kay~ tlar~~ ile zemin tasarrufu sebebiyle

görülmektedir. Defterde yer alan bütün isimlerin bilgisayara yüklenerek

kullan~ m oranlar~n~n tesbiti ve baba-o~ul isimleri aras~ndaki de~i~im

sonuçlar~n~n de~erlendirilmesi önemli ipuçlar~~ veren yorucu bir çal~~ma

olarak ayr~~ bir ara~t~rman~n konusu olacakt~r. Daha önce Çorumlu kazas~~

üzerine bu tür bir çal~~ma yapm~~t~k6. Bu çal~~mam~zda ise Mehmed,

Mustafa, Ali gibi çok kullan~lan isimleri almadan daha az oranda kullan~lan

isimlerin listesini verece~iz ve bunlardan bir k~sm~n~~ de~erlendirmeye

çal~~aca~~z.

Çorum ~ehrine o zamanlar Çorumlu denilmekteydi. Evliya Çelebi,

Çorum ad~~ üzerine iki rivâyet nakl eder: Birincisine göre ~ehrin havas~~ ve

suyu güzel oldu~undan Selçuklu sultan' K~l~çarslan, o~lu Yakup Mirza ve

yüzlerce çorlu hastay~~ bu ~ehre gönderip iyile~tirdi~i için ~ehre Çorum

denilmi~tir7. ~kinci rivâyet ~ehrin ileri gelenleri taraf~ndan öne sürülmü~tür

ve ismin Çor-~~ Rum'dan bozuldu~u yolundad~r. Bir ba~ka görü~e nazaran

Romal~lar zaman~nda ~ehir çok zulüm görmü~~ olmas~~ sebebiyle Cevr-i

Rum'dan kinâye olarak ~ehre Çorum denilmi~tir. Kentin Türkler taraf~ndan

fethini Ahmet Gazi'nin bir destan~~ olarak anlatan Dani~mendnâme'de

Çorum halk~n~n Ahmed Gazi'ye tuzak kurmalar~~ sebebiyle halka Cürümlü

denildi~i ve Çorum ad~n~n buradan geldi~i belirtilir. Bir di~er görü~e göre

ise Dani~mend emin i Ahmed Gazi fethinden sonra buraya Alayundlu

boyundan Çorumlu oyma~~~ yerle~tirildi~i için bu sanca~a Çorumlu

denilmi~tirs. Kayna~~m~zda Çorumlu ad~~ Çorum merkez ve etraf~ndaki

6 Y~lmaz Kurt, "XVI. Yüzy~lda Çorumlu Kazas~nda Ki~i Adlar~", 11. Çorum Hitit Festivali

(17-27 Temmuz 1991)'ine sunulan bas~ lmam~~~ tebli~. Bu tebli~~ 1993 sonuna kadar bas~lmad~~~ndan geni~letilmi~~ ~ekliyle Osmanl~~ Tarihi Ara~t~rma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAMm 5. say~s~nda (1995) yay~nlanacakt~r.

7 Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, c. II, ~stanbul?, Üçdal Ne~., s. 637.

8 Ömür Balurer, "Bizans Danismend Selçuklu ve Beylilder Dönemle~inde Çorum", Çorum

ÇORUM SANCA~I KI~I ADLARI 77

nahiyeye verilen bir ad olup sanca~~n ad~, Çorum sanca~~~ olarak geçer. Bu

bak~mdan Çorum ad~n~ n Çorumlu oyma~~ndan gelmi~~ olmas~~ daha akla

yak~n görünmektedir.

Defter güzel bir siyakat ile muntazam bir ~ekilde tutulmu~tur. Katibin

yaz~m özelli~i olarak baz~~ sin harflerinin üzerine ~in grubu harf oldu~unu

göstermek üzere üç nokta koymas~~ defterin bütünlü~ü içerisinde

anla~~labilen bir özellik olarak kar~~m~za ç~km~~t~r. Bu bak~mdan ilk anda

Ayya~~ diye okunan ismin bu yaz~m özelli~i sebebiyle Abbas okunmas~~ daha

do~ru görülmü~tür. Nitekim ~lyas, Musal°, Süleyman isimlerinde bulunan"

üç noktaya bakarak bu sinleri ~~n olarak okumak mümkün de~ildir. Buna

benzer bir yaz~m özelli~ini TD. 12 Sivas Mufassal Tahrir Defterinde

görmü~tük. Burada, dal grubu harflerin üzerine kimi zaman dal grubundan

oldu~unu göstermek için nokta koymakta, birader kelimelerini bazen

bizader ~eklinde yazmaktayd~. Dal harflerinin üzerine T~rhala defterinde ve

Fatih dönemi Ankara defterinde ayn~~ ~ekilde nokta konuldu~u görülür".

Bir köyde veya bir mahallede isimler yaz~l~rken önce imam, kethüdâ gibi

önemli kimselerin yaz~lmas~~ usuldendi. Bu ki~iden sonra o~ullar~~ yaz~ l~ r,

daha sonra bu ~ahs~n di~er karde~i ve bunun o~ullan yaz~l~rd~. Tahte't-tarik

nahiyesinin Kurusaray köyünde Bayram veled-i H~z~r'dan sonra -hepsi de

bekâr olan-o~ullar~~ Abdullah, H~z~r, Müsellah, Hüseyin yaz~lm~~~ daha sonra

Ma'ffif veled-i H~z~r'a geçilmi~tir. Ma'rûr un da ayn~~ ~ekilde bekâr bulunan

dört o~lu Musa, Lütfullah, Cafer, Mehmed s~ras~yla yaz~lm~~t~r". Bayram ile

Ma'rûr un karde~~ olduklar~n~~ ikisinin de baba adlar~n~n H~z~ r olmas~ndan ve

pe~pe~e yaz~lm~~~ olmalar~ndan ç~karmaktay~z. Bunun d~~~ nda akrabal~ klann~~

gösteren aç~ k bir i~aret yoktur". Çorum'un Hac~~ Yusuf Mescidi

9 TD. 38, 109b, (z). Parantez içerisindeki (z) harfi zemini ifade etmektedir. Bundan

sonraki 2/3, 5/6 ~eklindeki rakamlardan 2. saur~ n 3. ismi; 5. sat~ r~ n 6. ismi oldu~u anla~~lacakt~r. Kar~~la~t~rma yapmak gerekti~inde okuyucuya kolayl~k sa~lamas~~ için sadece varak numaras~~ verilmekle yetinilmeyerek genellikle sat~r ve s~ra numaralar~~ da verilmi~tir. Listedeki * i~areti madde ba~~~ olan ismin yerine kullan~lm~~t~r. Bu usul sözlüklerde her zaman kullan~lan bir yoldur. Ka. k~saltmas~~ ise Karye= köy anlam~ndad~r.

'€) TD. 38, 109b, (z); 123a. ~~~ TD. 38, 123a.

12 Bu son bilgi Muhterem Hocam Prof. Dr. Muzaffer Ar~kan'clan al~nm~~t~r. 13 TD. 38, 178b, 2/2 ve devam~.

14 Adana bölgesi üzerine yapt~~~m~z ara~t~rmada, Adana'n~ n Karaisah kazas~na ad~n~~ veren

ve Karaisah cemaatinin kurucusu Kara ~sa'n~n o~ullar~mn bu düzen içerisinde deftere kay~ t edildi~ini, Kara ~sa ad~~ az kullan~lan isim oldu~u için tesbit edebilnü~tik. Bkz. TD. 69 (1519), Cemaat-~~ Karaisalu.

Mahallesi'nde Keskin ad~n~n 3 defa ve hep babaad~~ olarak kullan~lMas~~ tahrir s~ ras~nda ölmü~~ bulunan Keskin'in 3 ayr~~ o~lunun yukar~daki düzen içerisinde ayr~~ olarak yaz~lm~~~ olmas~ndand~r15.

Baz~~ cemaatlerde veya köylerde isim yo~unla~mas~~ dikkat çeker: Koyun ad~~ az kullan~lan bir ad oldu~u halde Selâmet veled-i Koym~'dan sonra iki defa daha Koyun ad~n~n geçti~ini görürüz. Bu durum yukar~da aç~klad~~~m~z akrabal~ k ili~kisi sebebiyledir. Baz~~ köylerde K~l~ç, Durak, Budak, Sevindik gibi Türkçe adlar yo~unla~~rken" baz~~ köylerde ise Ebulbereket, Kutbeddin,

Ebu Yusuf, Cüneyd, Mikdâr, Kattâr, ~eyh Seyyid, Mervâni, Abagu gibi

adlar~n bir arada görülmesi dikkat çekmektedir". Bu durum Arabistan taraflar~ndan bir göç ile ilgili de~ilse köyde koyu bir dini atmosferin varl~~~~ ile aç~ klanabilir. ~eyhülislâm Ebussu'ûd Efendi'nin ~skilib'li oldu~u hat~rlan~rsa bu ikinci ihtimal daha da a~~r basar.

Çocuklara isim verirken kafiye gözetmek eskiden beri uygulanmaktayd~.

A~~k'~n o~lunun ad~n~n Ma '~ük olmas~"; Kaplan'~n o~luna Arslan ad~n~~

vermesi bu tür güzel ve anlaml~~ kafiyelendirmelerdir19. Bu kafiye tutturma çabas~, eskiyaz~da iki tür okunu~a izin veren kimi isimlerde bize yol gösterebilmektedir: Ali o~lu Hüseyin'in karde~inin ismi ( ) ~eklinde yaz~lm~~~ olub, Abid veya Ubeyd diye okumak mümkündür. Abid "ibâdet eden", Ubeyd ise “kulca~~z, küçük kul, küçük köle" anlam~nda, bizim

Mehmetçik gibi bir küçültme ismidir. Her ikisi de anlaml~d~r. Bu ki~inin

a~abeyinin ismi Hüseyin asl~nda Hüseyn olup Cüneyd veznindedir ve Hasan isminden ism-i tasgir olup Küçük Hasan demektir. Bu dü~ünceden hareketle Hüseyin'in karde~inin ismini Ubeyd okumak akla yatk~nd~r. Sat~lm~~~ veled-i Kubad'~n karde~inin ad~~ ( _{) ~eklinde tahrir olunmu~tur. Bu ismi de}

15 TD. 38, 8b. 16 TD. 38, 61a.

17 TD. 38, 212a, iskilip ~ki Kilise Köyü. 18 TD. 38, 68b.

18 _{Deli Hac~~ Köyil>nden ~ah Kulu belki de ~ii inan~~a sahipti; o~lunu Ali Kulu diye} çag~rmaktayd~~ (45a). Sorkun köyünden Musa o~lu Yusuf o~ullarma Güvendik ve Sevindik ad~n~~ vermi~ti (186a). Küre Kava~~~ köyünden Seydi o~luna Ali Kulu ismini vermi~~ torunlarm da ismi buna uyum sa~layarak Yol Kulu ve Pir Kulu olmu~~ (230b). Bu örnekleri ço~altmam~z mümkündür..

ÇORUM SANCA~I K~~~~ ADLARI 79

Bilmi~~ ve Yetilmi~~ diye okuyabiliriz20. Karde~inin ad~n~n Sat~lm~~~ oldu~una

bakarak buna da Yetilmi~~ okumay~~ tercih ettik.

Halil, Celil; Börü, Nuri, Yuri; Mehmed, Muhammed; Mezid, Mürid,

Fe~-id gibi birçok isim siyakat yaz~s~nda okuyu~~ zorlu~u yaratrnakta ve ço~u

zaman subjektifli~e sebep olmaktad~r. Ancak yukar~da izah etti~imiz ~ekilde

baz~~ ipuçlar~~ ile ismi do~ru okumaya çal~~maktan ba~ka çare de yoktur.

Mesela tek ba~~na yaz~l~rsa Halil; Allah kelimesi ile birlikte kullan~l~rsa Celil

(Celilullah); ~edde varsa Muhammed, ~edde yoksa Mehmed okumak

genelde izledi~imiz yoldur.

Çocu~a babas~n~n ismini vererek baba ismini ya~atmak bugün de

uygulanan bir gelenektir. Sunga Balc~~ köyünden Piri veled-i ~ükrullah,

o~luna babas~n~n ismini vermek istiyor. Ancak bunu lusaltarak ~ükür olarak

vermeyi uygun buluyor21. Ad verme gelene~inde günümüzde bir tak~m yeni

usuller ortaya ç~km~~t~r. Anne ve baban~n isimlerinin ilk hecelerinin

birle~tirilerek çocu~a isim olarak verilmesi bunlardan birisidir22.

Bulgar ad~~ eski bir Türk boyundan gelmektedir. Hazar Bulgarlar~, Tuna

Bulgarlar~~ siyasi te~ekküller olu~turarak günümüze kadar gelmi~lerdir. XVI.

yüzy~lda ki~i ad~~ olarak kullan~lan Bulgar ad~~ defterde (

2° TD. 38, 59b, 4/6, 7. 21 TD. 38, 240a, 4/6,.

22 Baba ad~~ Ayhan, annenin ad~~ Günfer, çocu~a Ay+Giin=Aygtin isminin verilmesi gibi. Konyah Do~an ailesinin onomastik hikayesi de oldukça ilginçtir:

Konya ~ehir merkezinde oturan 1919 do~umlu Kemal Do~an ve e~i Fahriye Han~m evlenclficlerinde 3 erkek, 3 k~z isminden olu~an bir liste yaparak çocuklar~na s~ras~yla bu isimleri vermeyi kararla~t~nrlar. Buna göre k~zlar, Gönül, Gülfunser, Güler; erkekler ~ahin, Naim, Saim olacak; ba~ka erkek çocuklar~~ olursa onlar da Celaleddin, Selahaddin, Sabahaddin adlann~~ alacaklard~. ~lk çocuk 1940 y~linda do~ar ve Gönül ad~m al~r. 1943 y~l~nda erkek çocuk dünyaya gelir listeye uygun olarak ~ahin ad~~ verilir. 1945 y~linda Gillf~mser do~ar, 1948'de Naim, 1949'da Saim dünyaya gelir. 1953 y~l~mn Ramazan ay~nda yeni bir k~z çocuklar~~ dünyaya geldi~inde dedesi ~smail "Ramazan ay~nda do~du, ad~~ Remziye olsun der. Dede lur~hnaz, nüfusa Remziye geçer ancak evde kendileri Güler demeye devam ederler. 1958 y~linda Celaleddin ailenin 7. ve son çocu~u olarak dünyaya gelir, Selahaddin ve Sabahaddin isimlerine s~ra gelmez. Listedeki Saim'in nüfus sap~n~~ s~ras~nda do~mas~~ ise tam bir tesadilf olmu~tur. Günül'iln Ümit,

Mehmet, Kemal; $ahin'in Dilara, Duygu; Güliimser'in Gültekin, Orhan; Naim'in Fahriye,

Gizem, Meltem; Saim'in Nazl~, Kemal, Fahriye; Remziye'nin Metin, Ugur, Neslihan; Celaleddin'in Fahriye, Kemal isimli çocuklar~~ dünyaya gelir. Böylece karde~~ çocuklar~~ aras~nda 3 Kemal, 3 Fahriye görülmeye ba~lar.

1992 y~l~nda misafirleri olarak bulundu~um s~rada bu misafirperver ailenin isim listesini ve isimlerin konulu~~ sebeplerini not alm~~t~m. Türk folklor ara~nrmac~lanmn sahas~na giren bu tür çal~~malar isim verme gelene~imizde bilinmeyen birçok konuya ayd~nhk getirecektir.

imlalan ile yaz~lm~~t~r. Bulgar ad~n~n Arapça isim tamlamas~~ ~eklinde

(

) Zu'l-kadir ismi gibi yaz~lmas~~ sadece katip gayretke~li~idir".

Ayn~~ durum TD. 154 Karahisar-~~ Sahib (Afyonkarahisar) Sanca~~nda daha

yo~un olarak görülür24.

Bu ~ekilde yaz~lan bir ba~ka kelime ise (

) Bulhayr ismidir.

Buradaki'bu„ kelimesi muzaf olub Ebi=baba kelimesinin k~salt~ lm~~~ ~ekli

midir? Yani isim Hay~r babas~~ ~eklinde Ebu bekir veya Ebu'l-ka's~m gibi bir

isim midir? Yoksa bu kelimesi bul anlam~nda kullan~m~§ olup Türkçe

"bulmak" fiilinden emir midir? Daha aç~ k bir anlat~mla isim Hay~r bul

anlam~ nda Gel Hay~r gibi mi dü~ünülmelidir25? Burada "gel" kelimesi

Türkçe oldu~una göre Bulhayr kelimesindeki de Türkçe olabilir. Farsça'da

ise bul eki (

,

L) ~eklinde "vav"s~z olarak yaz~l~r ve isimlerin önüne gelerek

_•

ona çokluk anlam~~ kazand~nr, o ismi s~fat yapar: (

_{. .}

bul-aceb - çok

garip, (

,y7f4 )

bul-heves-çok hevesli anlam~ndad~r26. Bulhayr kelimesinin

yar~m farkl~l~~~~ bir yana b~rak~lrsa anlam bak~m~ndan "çok hay~rl~" anlam~n~~

ifade etmesi de mümkündür. Bulgar kelimesinin 3 ayr~~ imlada yaz~lm~~~

olmas~~ kelimenin yar~m ~ekline çok da i' tibar etmemek gerekti~ini bize

göstermektedir. Buna ra~men kelimenin Türkçe yakla~~mla Gelhayr

kelimesi ile birlikte Bulhayr ~eklinde dü~ünülmesi daha do~ru

görünmektedir.

Eylükveya Eyülük ad~~ eski bir Türk ad~~ olup XVI. yüzy~lda az da olsa

kullan~lmaktayd~27. Bu isim Aydil Erol'un haz~rlad~~~~ Adlanm~~~ kitab~nda yer

23 Osmanl~~ kâtiplerinin birçok Türkçe ismi durup dururken nas~l Arapçala~t~rd~klar~n~~ bilmekteyiz: XVI. yüzy~l ba~~nda Payas ve Dörtyol çevresi ( ) Özer ~li isimli bir sancakt~.

Özer Okullar~~ boyu bölgeye yerle~ince buralara Özer ~li den~neye ba~lam~~~ ve ilk Tahrir Defteri olan 1521 tarihli 110 numaral~~ Adana Mufassall'nda isim ayn~~ imlâ ile tahrir olunmu~tur. Daha sonra kelime (./....~c ) ~eklinde yaz~lmaya ba~lam~~~ ve buna ba~l~~ olarak da isim Üzeyr, Üzeyir ~eklinde okunur olmu~tur. Yörenin ad~~ bugün bile özerli olarak geçer. Üzeyir ad~~ ise ki~i ad~~ olarak bölgede halen kullaruhr.

24 Karahisar-~~ Sahib (Afyonkarahisar) Sanca~~'na ait 154 numaral~~ bu defterde bulunan 37.007 ki~i ad~~ DTCF Tarih Bölümü ö~rencilerinden Hatice Oruç ve ~brahim Köse taraf~ndan, denetimimiz alt~nda lisans tezi olarak haz~rlanm~~t~r. Bu çal~~man~n bilgisayar verilerine göre

Bu Kubad (86b), Bu Rahman (8b), Bultemür (72b)'de baba ismi olarak geçer. Ki~i ad~ nda sadece Bultemür ismi bir defa kullaml~n~~t~r. Buradaki Bu Kubad, ve Bu Rahman isimleri "Ebu" isminin k~saltmas~~ oldu~u tezini güçlendiriyor.

25 Gelhayr ismi Gül Hayr ve Küll Hayr ~eklinde de okunabilir. Ancak eyâlet s~ n~rlar~~

içerisinde bu isimde bir köy bulundu~u için Gelhayr okuduk.

26 Mürsel Öztürk, Farsça Dilbilgisi, Ankara 1988, s. 156.

27 TD. 200, Kastamonu Mufassal Tahrir Defteri, v.300b, 1 defa baba ad~nda. Bkz.:

ÇORUM SANCA~I KI~I ADLAR1 81

almam~~t~r. Kayna~~m~zda isim iki ayr~~ imlâ ile (,(1,1-41) yaz~lm~~~ olup,

Eylül( ve Eyülük ~eklinde okunmaktad~r. Dede Korkut Hildyelerfnde geçen

Alp Eren'in babas~~ Eylik Koca'n~n ad~ndaki Eylik kelimesi hakk~nda Orhan

~

aik Gökyay geni~~ bir ara~t~rma bilgisi eldemi~tir: ~kk, ~lk, ~lig diye okunan

kelime Uygurlarda hilkümdar, prens anlam~nda kullan~lm~~~ olup han

ünvan~ndan a~a~~~ bir iinvand~r. ~/ sözünden türemi~~ olarak "illi" yani

"devlete sahip ve hakim olan kimse" demektir. Atilâ'mn bir o~lunun ad~~

olan Ellak veya ~nak da "~lig" ile ilgili kabul edilmekteciir29

~

lig Uygurlarda oldu~u gibi Karahanl~lar ve Selçuklularda da

kullan~lm~~t~. Kaynaklarda ikk, dik, ilik olarak geçer". Burada belirtilen

kaynaklar~n hiçbirisinde kelime Eylik, Eylük ~eklinde okunmam~~ur. Oysa

kayna~~m~zda kelimenin birinci yaz~m~~ ( 413 I ) Eylük ~eklinde oldu~u halde

ikinci imlâs~~ (.(1)71) Eyülük ~eklindedir. 1439-1440 y~llar~nda Memluk

hükümdar~~ Sultan Çakmak'~n huzuruna ç~kan Ramazano~lu Beyi'nin ad~~ da

( ,a1,51-) Eylük idim. 1572 y~l~nda ayn~~ bölgede bu isim hâlâ ya~~yordu".

ünvanlar~n ad olarak kullan~lmas~~ s~kça görülen bir durumdur". Buna

ra~men kökü Hunlara ve Uyg~~rlara kadar giden isimle XV. ve XVI. yüzy~lda

Anadolu'da kullan~lan ismin ayn~~ anlamda olup ünvan ifade etti~i hususu,

tahrir defterindeki imlâya (özellilde ikincisine) bakarak biraz ~üphelidir. ~yi

kelimesi eyü; eksik kelimesi eksi~k

' ~eklinde yuvarlak olarak söylencli~ine göre

ismi bu anlamda olmak üzere Eylük ve daha aç~k olarak Eyülük ~eklinde

okumak ve anlamland~rmak yaz~m aç~s~ndan daha uygun olacakt~r.

Eylük isminde oldu~u gibi Beyrek ve Beyrük isimleri de ayn~~ ismin iki

ayr~~ imlâs~~ gibi görünmektedir. Kelime “vav"s~z yaz~ld~~~nda baz~~ ki~iler

taraf~ndan Teberrük (u~ur, mübârek anlam~nda Arapça) olarak

Bölümü Bas~lmam~~~ Lisans Tezi, 5. 24); Y~lmaz Kurt, "Adana Sancag~nda Ki~i Adlar~", DTCF

Tarih Ara~t~rmalar~~ De~gi~~i, XV/26 (1991), s. 211.

"

Ayda Erol taraf~ndan haz~rlanan ve tam ad~~ ~ark~/a~k ~iblerle Tü rkillerle ve Tarihi

örnekletle Adlarn~nz olan kitap Türk Kültürünü Ara~t~rma Enstitüsü'nün 124. yay~n~~ olarak

ç~km~~t~r. Geni~letilmi~~ olarak 1992'de bas~lan böyle güzel bir çah~mada ar~iv kaynaklar~na inilmeyi~i büyük bir eksikliktir.

Iv Orhan ~aik Gökyay, Dede Korkut'un Kitab~, Istanbul 1973, s. CLX1. Gökyay burada ~lig ad~~ ve Cu~vam hakk~nda geni~~ aç~klama yapmakta ve bibliyografya vermektedir.

3° Mirza Bala, iA, c. V/2 (1968), s. 972.

m Faruk Sümer, "Çukur-ova tarihi", TAD, I/ (1963), s. 52. 32 Y~lmaz Kurt, "Adana Sancag~nda Ki~i Adlar~", s. 211.

" Eski Türklerde kullan~lm~~~ olan Alpay, Apo, ~ad, Tarkan, Tekin gibi iirivanL~n buna örnek gösterebilirz. H.N. Orkun, Eski Türk Yaz~dan, s. 754 vd.

okunmaktad~r. Dede Korkut Hikâyeleri'nin ünlü kahraman~~ Bar~m] Bayrek'e

ve Beyriik

)

imlâs~n~ n aç~kl~~~ na ra~men Teberrük okunu~u ancak

kelimenin üzerinde ~edde oldu~unda do~ru olacakt~r.

Kunduz ad~~ bölgede hem ki~i ad~~ hem de yer ad~~ olarak geçer.

Kunduzlar köyü ve Çorum'un Kunduzhan Mahallesi vard~ r. 647/1249 tarihli

Pervâne Emir Veliyyüddin bin Berekât ~ah Vakfiyesfr~de Kunduzo~lu Emir

Celâleddin imzas~~ görülür. ~emseddin Mehmed bin Kunduz, Havza emini

olup Baba ~shak ile yap~ lan

sava~ ta

~ehit olmu~tu". Kunduz ad~ na

Anadolu'nun di~er bölgelerinde pek rastlam~yoruz. Bu sebeple Çorum'daki

Kunduzhan Mahallesinin bu sülâle ile ilgisi dü~ünülmelidir.

Ki~i ad~~ olarak kullan~lan Karaman, Bayburd gibi adlar öyle anla~~l~yor

ki daha sonralar~~ sadece yer ad~, bazen de soyad~~ olarak kullan~ lmaya

ba~lam~~t~ r. Birçok köy veya mevki ad~ n~n asl~~ ki~i veya oymak ad~d~ r.

Ahmedli, Pir Alili vs. Çorum'un Karadona~a köyünün kurucusu Kara Do~an

~

_{ah, isminin halk dilinde yuvarlana yuvarlana bu hali alaca~~n~~ herhalde hiç}

dü~ünmemi~tir. 1576 tarihli kayna~~m~zda Karahisar-~~ Demirlü'ye ba~l~~ olan

Kara Do~an ~ah köyünün bugünkü Karadona~a köyü olmas~. gerekti~ini

1/200.000 ölçekli harita üzerinde yapt~~~m~z lokalizasyon s~ ras~nda tesbit

ettik. Bu köyden göçen bir topluluk taraf~ndan kurulmu~~ oldu~u anla~~lan

Karadona Muhaciri köyünün de isminin böylece ayd~ nland~~~n~~ tahmin

etmekteyiz. Adbilim (onomastik)'in bir kolu olan yeradlar~~ konusunda

Çorum ve Sivas çevresinin çok önemli oldu~u anla~~lmaktad~r. Bu konuyu

ayr~~ bir makalede incelemek dü~üncesindeyiz35 .

Yer adlar~~ etimolojisinin uzun ve yorucu bir çal~~ma ile ve muhakkak bir

ekip marifetiyle olmas~~ muhtemel yanl~~lar~~ azaltacakt~ r. Aksi halde

Konya'n~n Esbke~ân (Cihanbeyli) nahiyesi, Ermenice kökene dayand~r~lmak

talihsizli~inden kurtulamayacakt~ r". Türkiye'de Tarihi-Co~rafya

34 _{N.Köseo~lu, "Köy adlar~na göre bir ara~t~rma", Çorumlu, Say~: 13, s. 400-401.}

35 _{Çorum köy adlar~~ ile ilgili olarak bkz.: Nevzat Köseo~lu, "Yer Adlar~", Çorumlu, c. I.,}

Say~: 3 (1938), s. 99 ve devam~. Yazar burada ad~ m Türk oymak ve kabile adlar~ndan alm~~~ olan köyler hakk~ nda aç~klama yapm~~, di~erlerinin sadece isimlerini yazmakla yetinmi~tir. Çorum köylerinin büyük bir k~sm~ n~ n ad~~ Türkçedir ve bunlar üzerinde Osmanl~~ Mufassal Tahrir Defterleri kaynak olarak kullan~larak çal~~~lmas~~ gerekir.

36 _{Bilge Umar, Türkiye'deki Tarihsel Adlar, ~stanbul 1993, s. 255. Kendisi bir hukuk}

profesörü olan yazar Cihanbeyli'nin eski ad~~ olan ESB~KESAN kelimesini aç~klarken "kökenini ve anlam~ n~~ güvenle saptayamad~ m" dedikten sonra tahminde bulunuyor: "Gerek bu ad~ n içindeki Esbik, gerek ~spekçür ad~ n~n içindeki ispek, ermenice Sbidag (=Ak) 'tan gelmi~~ olabilir. Esbike~an'~n ad~~ da belki asl~ nda Sbidag-~en "Ak Köy" idi." demektedir. Yazar kitab~ n~n giri~~

ÇORUM SANCA~I KI~I ADLARI 83

çal~~malar~n~n yenili~i ve ekip olarak çal~~maya yatk~n olmay~~muz sebebiyle

bu tür yanli~hklar, kaç~n~lmaz bir ~ekilde telu-arlanmaya mahkumdur.

Zennun veya Zü'n-niin

ismini tarihçiler olarak

Baba Ziinnün

isyâm

sebebiyle bilmekteyiz. Baba Zûnnün 1527 y~hnda Bozok (Yozgat) sanca~~nda

ba~~na toplad~~~~ Türkmenler ile isyân etmi~~ ve devleti epeyce u~ra~t~rm~~t~".

Z~a'n-nün ashnda bir ad olmay~p Yunus Peygamber'in laldb~chr38. Zûnnün

ismini kayna~~m~zda köy ad~~ olarak görmekteyiz. Bugün Mecitözü kazas~na

ba~l~~ Türk ve Çerkes nüfusla meskûn bir köydûr. Köyde Zennun'un

tûrbesinin bulunmas~~ köyün ismini ayn~~ adh ki~iden ald~~~n~~ gösterir. Bu

ki~inin tarihi ~ahsiyeti konusuna gelince, bunun ünlü ~ia ~eyhlerinden ve

916 H. tarihindeki isyân hareketini gerçekle~tiren Zennun-~~ M~srrye ait

oldu~u iddia edilmi~~ ve ki~inin künyesi verilmi~tir. Bu takdirde ise isyan

tarihinin 916 de~il 933 olmas~~ gerekir. Köyün 400 m. kuzeyindeki

Dan~n

örenli~inin ise ayn~~ köyün eski ad~~ oldu~u dü~ünûlebilir40. Ancak bölgede

Da~~~n C>~ii

diye bir kaza taraf~m~zdan bilinmemektedir.

k~sm~nda (s. 4) yer adlar~n~~ aç~klarken yer adlar~n~~ "Orta Asya Türklerinin kültürü ile Arabm.ve Arapla~m~~~ uluslar~n olu~turdu~u ~slâm kültürünün ürünü" ile de~il "Anadolu'nun kendi kültürü" ile aç~klamak dü~üncesinde bulundu~unu bildirmi~ti. ~~te Esbike~an yandg~s~n~n da sebebi bu arzu ve istek ohnahd~r. öncelikle ad~n okunu~u Esbike~an (Esb-i Ke~an) de~il kesik izafede Esb-ke~.in ~eklindedir. Esb (= at) + ke~ân (= çekenler) kelimelerinden olu~mu~~ Farsça bir tamlama olup anlam~~

At Çekenler

demektir. Eski ar~iv kaynaklar~nda, bölge kanunnâmelerinde At

Çekenler

diye an~lan ve birtak~m muafiyetlere sahip olan bu at yeti~tiricisi Türk oymag~n~n ad~, Osmanl~~ kâtiplerinin i~gf~zarh~~~ sonucu Farsçala~ur~larak

Esbkesar 2

yap~lm~~t~r.

Böylesine güzel bir konuda emek harcam~~~ olan Say~n Umar, asl~nda "esb" kelimesinin "at" anlam~na geldigini bildi~i halde (Bkz. ayn~~ sayfa Espiye maddesi) böyle bir yanli~a dü~mesi h~zl~~ çal~~ma sonucu bir dikkatsizlik veya ihtisas alan~n~n d~~~na ç~kmas~n~n do~al sonucu olarak de~erlendirikbilir. Ancak yazar~n birçok yer ismini Luwi dili ile izah çabalar~~ giri~~ k~sm~nda aç~klad~~~~ sebebe dayanmaktad~r. Aksi halde

Karahisar

kelimesini Luwi dilindeki "Dorukyeri" anlam~ndaki

Karaka/K~raka

kelimesi ile aç~klamaya çal~~mas~~ (s. 382) komik bir yakla~~m olur. Yazar~n

Karadonasa

köyü yer ad~n~n etimolojisine girmemi§ olmas~~ Karadona~a köyü sakinleri için bir ~ans olmu~tur.

37 Mehmed Hemde~ni Solakzâde,

Solakzâde Tarihi, c.

II, Ankara 1989, s. 151-152. 2 Ferit Devellio~lu,

Osmanl~ca-Türkçe Ansiklopedik Lügat,

s. 1438.

39 N. Köseo~lu, "Köy adlar~na göre blir ara~t~rma",

Çorumlu, c.

II, Say~: 13, s. 400. 40 Zil'n-nün ad~n~n indâs~~ "vav"~n kald~r~lmas~yla ) ~eklinde yaz~ld~~~ndan

Dan~n

okunu~u ortaya ç~km~~~ veya halk aras~nda bozularak bu ~ekle gelmi~~ olabilir. Zünnün ad~n~n ba~~ndaki Arapçada "sahip" anlam~na gelen "Ztl" kelimesinin "vav"~n~n yaz~lmay~~~~ kelimenin bir espiri yaparcas~na

Dalton

~eklinde okun~nas~na da yol açabildiginden yer isimlerinin okunmas~nda harita kullanman~n önemi daha iyi anla~~hr.

Ka~ye-i Nuld Ziyâreti

mahuf (muhawef) yani korku veren bir yerdedir.

Bu derbendde bir mescid, bir kervansaray ve bir zâviye yapt~nlarak buras~n~n

~

enlendirilmesine çal~~~l~yor. Devlet bunu desteklemek üzere vergi

indir-imine gidiyor. Bu köy ~imdi Karadona~a köyünün bat~s~nda Nuhbaba

Ziyareti

ad~yla bir mevki ad~~ olarak geçiyor.

isimlerin çe~itli k~staslara göre s~n~fland~r~lmas~n~n güzel bir örne~i

Türk adbiliminin piri Rasonyi taraf~ndan yap~lm~~t~". Aydil Erol ise bu

tasnifi biraz daha ~ekillendirmi~tir43. Biz burada Çorum sanca~-'~nda tesbit

etti~imiz belirli isimlerin bir tasnifini yapmaya çal~~aca~~z.

Irk, soy, kabile, oymak adlar~:

Bay~nd~r, Bulgar, Celâyir, Karaman, Tatar, Ula~, Türkmen, Çebni,

Kürdi, Yaz~r.

Yer adlar~:

Bayburd, Aydos, Bistami, Azak, Cudi, D~m~~ki, Erdebil, Gence, Gölcük

(Gülcük), Hoy, Keskin, Kavak, Karaman, Mente~, Me~-vani, Mermi, Nas~ra,

Küre.

Hayvan adlar~:

Arslan, Aceb ~ir, Ali $ir, Baykara", Bu~ra, Bu~ur, Bülbül, Böcü, Böcü

Han, Börü Dede45, Do~an Bey, Dudu (Tuti), Genç Arslan, Kara Kurd,

Karaca, Kelb, Koyun, Koyun Baba, Koç Ali, Koçu Fakih, Koçzâde, Kunduz,

Kurd, Malkoç, Parsi, Ser Kurd, Torum, Tosun, Öküz (~rmak anlam~nda

de~ilse), Er Deve, fIveys, üveys Kulu.

41 TD. 38, 234 a. Bu tür hay~r kurumlar~~ için ayr~lan paralar~ n "bilâ hizmet"

horzumland~~mm bir örne~ini Cirlavuk köyünün y~ k~lan kervansarap sebebiyle görmekteyiz.

42 L. Rasonyi, Tarihte Türklii k, 2. Bs. Ankara 1988, s. 22-26. 43 A. Erol, Adlarinnz, s. XIII-XIX.

44 Kerkes (Akbaba) nev'inden y~ruc~~ bir ku~, (Bkz.: ~emseddin Sami, Ka'müs-.1 Türki, s.

278) olup Timur'un torunu Baykara'y~~ (1392-1416) tarihi bir ~ahsiyet olarak tammaktay~z. Bkz.:

Meydan Larousse, c. I, s. 220.

45 Börü, Eski Türkçede Kurt anlam~ndad~r. Bugün Börü, Akbörü, Karabörü ~eklinde

soyad~~ olarak ya~amaktad~r. 1990 y~l~~ Ankara Telefon rehberinde Börü soyad~n~~ ta~~yan 14 ayr~~ ki~i bulunmaktad~r. Kurt ad~~ eskiden Kurd imlâs~~ ile yaz~lmakta ve daha çok Rumeli kesiminde ki~i ad~~ olarak kullamlmaktayd~. Bugün sadece soyad~~ olarak geçen Kurt ad~n~n Bozkurt ~ekli hem ad, hem de soyad~~ olarak görülür. Cumhuriyetle birlikte isimlerde Arapça kökenli Islami isimlerden uzakla~ma e~ilimi ayd~nlar aras~nda yarl~nca birçok bürokrat ve ayd~ n çocuklar~ na

Bozkurt gibi adlar verdiler. Mahmut Esat'a Bozkurt soyad~mn verilmesi bu sebepledir. Devlet

Tiyatrolar~~ Genel Müdürü Bozkurt Kuruç ve birçok bürokrat~n öztürkçe adlar ta~~mas~~ tekparti döneminin isimde milliyetçilik e~ilimi sonucudur.

ÇORUM SANCA~I K~~~~ ADLARI 85

Nesne adlar~:

Arduç, Demir Kal'a, Demür, Dendan (di~), Elma, Kalkan, Kavak, K~l~ç,

Kuma~, ~em'dan (~amdan, mumluk).

Do~du~u yer ile ilgili adlar:

Birunda, Yurd Beyi, Yayla Bey, Yaylac~.

Do~du~u zaman ile ilgili adlar:

Receb, ~aban, Ramazan, Arafa (Arefe), Bayram, Bayrami, Göç Eri, Göç

Beyi.

Tarihi ~ahsiyet adlar~:

Abdal Ata (zaviye kurucusu, ünlü ~eyh), Ahmed Bey el-Kattan, Ak

~emseddin (Fatih'in Hocas~), Arif Çelebi (çocuklar~~ vak~ f ve mâlikâne

sahibi), Ata'i Bey (Çorum Sanca~~'n~n eski ilyaz~c~s~ ), Avni Çelebi (Ak

~emseddin'in o~lu), Avni (kad~ ), Beyler Çelebi (Çorum'da mahalle ve vak~f

kurucusu), Caca Bey (medreseye vak~f sebebiyle), Cafer Çelebi (Sultan

Bayezid Medresesi müderrisi ve sab~ k Anadolu Kad~askeri, Çorum'da

vak~flar~~ var), Ebussu'~ld Efendi (me~hur ~eyhülislâm, ~skilib'de vak~flar~~

var), Emir Ahmed Bey, Elvan Çelebi (A.~~kpa~azade'nin dedesi, Çorum'da

vak~ f sahibi, köye ad~ n~~ vermi~ ), Esen Pa~a, Fazlullah Çelebi (Ak

~

emseddin'in o~lu), Hamdullah (Karahisar-~~ Köhne kad~s~), Hamid (kad~ ),

Kattâr, Ma'rifet Çelebi (Mustafa'mn o~lu, Abdal Ata'mn akrabalar~ndan),

Melike Hatun (ad~ na vak~f var), Mevlana Piri (Niksar kad~s~), Mirim

(Çelebi), Muhammed (~skilib kad~s~ ), Nur Haf~z Çelebi (Ak ~emseddin'in

o~lu), Rukiyye Hatun (~eyh Muhyiddin'in k~z~, vak~f sahibi), Rüstem

(Çorum miralap), Sâhib Çelebi, Seydi Veled-i Halil Baba (zaviye kurucusu

me~hur ~eyh Abdal Ata'n~n evlad~ndan), Sinan Bey bin Yavzar (Yavuz Er),

Siracullah Çelebi (~eyh Muslihiddin'in o~lu), Süheyb-i Rumi (sahâbeden),

Ulubey Çelebi (Katar kazas~na ad~n~~ veren Kattâri o~ular~ndan), Yörgüç

Pa~a (vezir, büyük vak~f sahibi), Çöplü Bey (Çorum'da mahalle kurucusu),

Sanc~d~~ Bey ve ~ükrullah bey (Çöplü Bey o~ullar~), ~brahim Seydi (Me~hur

Abdal Ata bin Hamdullah'~n o~lu), ~n'âm Çelebi, ~ahbula Hatun (~skilib'de

~eyh Musa Zaviyesi'nin zaviyedâr~), Dizdaro~lu (Çorum eski ilyaz~c~s~ ). Selim

Baba (Koyun Dede Zaviyesi'nin ~eyhi), Uryan Baba (veled-i ~eyh Dede,

Sorkun köyünde), Malüm Seydi.

Bunlar d~~~nda Eflatun, Esen Pa~a, Ede Bal~, Cem~id, Er Dana (Eratna),

Enes, ~stemi, Azer, Kunduz gibi isimleri tarihi ~ahsiyetlerden esinlenerek

konulan isimler olarak dü~ünebiliriz.

Burada geçen isimlerden Ak ~emseddin ve Ebussu'üd Efendi herkesce

bilinmektedir.

Ebussu'üd Efendi,

~eyh Yavsi

veya

~eyh Yaves

diye an~lan Muhyiddin

Muhammed el-~skilibrnin o~lu olub 1490 y~l~nda ~skilib'de do~mu~tur.

Dedesi Mustafa el-~mâd ise me~hur Ali Ku~cu'nun karde~idir46. Evliya

Çelebi'de bu bilgi biraz de~i~iktir47.

Evliya Çelebi'nin sözünü etti~i ~eyh Muhyiddin ~skilib'de medfün olub,

Evliya bu zat~~ epeyce övmü~tür<8. Kayna~~m~zda onun

Rukiyye Hatun

isimli

bir k~z~ndan ve

Siracullah Çelebi

isimli bir o~lundan söz edilmektedir.

Ebussu'~ld'un karde~lerinden söz edilmedi~i için bu konuda kesin bir~ey

söylemek mümkün olmamaktad~r. Ancak ~skilib'de medfun iki ayr~~ ~eyh

Muhyiddin olmad~~~na göre bu iki zat ayn~~ ki~i olabilir. O zaman da

Siracullah Çelebi ve Rukiyye Hatun Ebussu'ûd'un karde~leri olur.

881/1476 tarihini ta~~yan bir vakflye suretinde Muslihiddin o~lu

Mevlana Muhyiddin 1.

~

ahit olarak geçer. Vakflye Amasya'da medfün

~eyh

Habibi ömeri'nin e~i Rukiyye Hatun ile Bac~~ Hatun'un

mü~terek

vakflyeleridir49. Çorum Mufassal~nda vak~f sahibesi olarak ad~~ geçen Bac~~

" M. Cavid Baysun, "Ebussu'üd Efendi", ~A, c. IV, s. 92; Rifat Anna, "~eyh Muhiddin Yavs~", Çorumlu, c. II. Say~: 17 (1939), s. 535. Rifat Ar~nc~'n~n verdi~i bilgilere göre Molla Mehmed Semerkandi ölünce o~ullan Ali Ku~çu, Mustafa ve Abdulgani 1494 y~llar~nda Anadolu'ya gelmi~ler. Mustafa, iskilib'in 3.5 km. do~usunda ~imdiki Ba~özü diye an~lan Direklit~el (~~nad) kasabas~na yerle~ti. Muhiddin isimli o~lu oldu. time "yavs~" gibi yap~~t~~~~ için Yavs~~ lakab~~ II. Bayezid taraf~ndan verildi. Ancak baz~~ tarih hatalar~~ sebebiyle burada verilen bilgilerin ihtiyath kullan~lmas~~ gerekir.

47 _{Evliya Çelebi, c. III, s. 880: ~eyh ~skilibli Fahreddin: ~eyh Yaves de derler. Eserlerinden}

"Ali Ku~cu" merh~~mun damad~~ ve Ebussu'üd Efendi merhumun ceddidir. 903 senesinde vefat etmi~~ ve burada defa olunmu~tur.

" Evliya Çelebi, Seyahatnime, c. III, s. 880:

"Tarikat nuruna eri~mi~, hakikat s~mn~. ke~fetmi~, din denizinin dalg~c~, büyük ~eyh, Hazret-i Iskilibli Muhyüddin (Kuddise s~rruhu) a~a~~~ ~ehir d~~~nda medfün olup herkesin ziyaret etti~i bir yerdir. Do~um yeri de bu ~ehirdir".

49 _{"Amasya'da medfun (~eyh Habibi ~~meri).nin ve (Rukiyye) ve (Bac~) Hatun'un}

mü~terek vakfiyeleri sureti", Çorumlu, Say~: 11 (1939), s. 148-152. Burada yap~lan aç~klamaya göre Rukiyye Hatun, ~eyh Yavs~'run k~z~, ~eyh Habibi'nin zevcesidir. Makale yazar~n~n (Evlad~~ Kutara) diye sundu~u bilgiye göre Evlid-a Kattf~r, Çelebi Mehmed'in Timur'un davetine icabet ederek yola ç~kt~~~~ zaman hilcüm eden (Kutan Yahya) Bey'in silkilesindendir. Bu vakfiyede ismi geçen ~eyh Habibi C~meri, vakfiyenin giri~~ k~sm~nda "~eyhülislam vel-müslimin ~eyh Habib

ÇORUM SANCA~I K~~~~ ADLARI 87

Hatun'un babas~n~n ismi Mahmud'tur. Vakfiyede vâk~fin, "kar~nda~~m Ahi

S~raç" diye söz etti~i ve Sultan Bayezid taraf~ndan kendisine mülk sadaka

olunan ki~inin Sirâcullah Çelebi ile ayn~~ ki~i olup olmad~~~~ ara~unlmal~d~r.

Cafer Çelebi,

Sultan Bayezid'in müderrisi ve sâb~k Anadolu Kazaskeri

olup ~skilip'te mektep, medrese ve vak~flar' vard~r". Ebussu'üd'un

amcas~mn o~ludurm. Babas~~ Nebi Efendi'dir. 1551 y~l~nda ~am kad~s~~ iken

Anadolu Kazaskerli~ine getirildi, 1556'da emekli oldu, 1570 y~l~nda vefat

etti". 881 H. tarihli vakfiyede cami ve mektep vakf~~ için hisse tayin

olunmu~tu. O~lu Sun'ullah Efendi 4 defa ~eyhülislâml~k makam~na nail

olmu~tur.

Mirim Çelebi,

Ali Ku~cu'nun torunlar~ndand~r. As~l ad~~ Mahmud bin

Muhammed olup babas~~ Kudbeddin Muhammed'tir". Bayezid'in emriyle

Düstürü'l-amel'de

Ulu~~

Bey zicini ~erh etmi~~ ve ayn~~ zamanda misallerle

aç~klam~~t~r".

Yavzar veya Yavuz Er isminin bir ki~iyi mi yoksa bir sülâleyi mi ifade etti~i

aç~k de~ildir. Sinan Bey veled-i Yavzar sözü ile Yavzar okullar~ndan Sinan Bey

anlam~~ da ç~kar". Yakalar köyündeki bu vak~fla ilgili kay~ tta Saray-~~

Kattar'dan hisse verilmi~~ olmas~~ bu ki~inin Katar nahiyesine ad~ n~~ veren

Kattâr ile ilgisini dü~ündürmektedir56.

Ma'rifet Çelebi,

Abdal Ata'n~n akrabalar~ndan (hi~vendân) olup o~lu

Mustafa'mn kayd~~ sebebiyle ad~~ geçer57.

A~nri" diye kay~thd~r. Vakfiyede 4/60 hisse verilen vâk~fin o~ullar~~ Mahmud ve Mehmed ile 6/60 hisseye sahip vâk~f~n k~z~~ Hatice Sultan isimli çocuklan vard~r. Anadolu Kazaskeri Cafer Çelebi'nin Ebussu'ûd Efendi'nin amcas~n~n o~lu oldu~unu bildi~i:müze göre (M.C. Baysun, "Ebussu'f~d Efendi", ~A, s. 98) Ebussu'~ld'un tuz karde~i Rukiyye Hatun'a aidiyeti kesinle~mi~~ olmaktad~r.

5°

TD. 38, 258a.

51 M.C. Baysun, "Ebussu'üd Efendi", ~A, s. 98.

52 Kamil ~ahin, "Cafer Çelebi, Molla", D~A, c. VI, s. 547-548. Osmanh kaynaklannda bu

Cafer Çelebi'ye yer verilmemekte sadece Tacizde Cafer Çelebi'den söz edilmektedir. Bu bak~mdan Say~n Kamil ~ahin'in makalesi bir bo~lu~u doldurmu~~ olmaktad~r.

53 Ahmet Kankal, "Ali Ku~çu", DTCF Dergisi, Say~: 369 (1993), s. 111. 54

~.

Hakk~~ Uzunçar~il~, Osmanl~~ Tarihi, c. II, 3. Bs., Ankara 1975, s. 597.

55 Adana EvIcaf kay~tlar~nda Ramazano~ullan beylerinden Halil Bey'in o~lu Piri Bey için "Piri veled-i Ramazan" denildi~hil bilmekteyiz.

56 TD. 38, 226 b: Karye-i Yaknlar, vakf-~~ Sinan Bey veled-i Yavzar ki Saray-~~ Kattâr üzerinde

sihâm ve hisse ne ise malümdur ve malikâneden ~ükrullah Çelebi hissesi der dest-i Hüsni (Haseni) binti Sinan Bey veled-i Yavzar...".

Çorum'da cami ve vak~flar' bulunan

Beyler Çelebi'nin

as~l ad~~ Osman

olup Amasya Valisi ~adi Bey'in vakfiyesinde Beyler Çelebi; kendi vakfiyesinde

ise Es-sultan El-gazi ~erefeddin Osman diye geçer. Osmanc~k'taki Beyler

Çelebi Camii, Çorum'da Bey Camii bu Beyler Çelebi'nin eseridir58. Buna

ra~men Çorum, Osmanc~k ve Tokat'ta geçen

Beyler Çelebi

isminin ayr~~ ayr~~

~

ah~slar' ifade etmesi de mümkündür58.

Çöplü Bey, 1435 tarihli hükme göre II. Bayezid dönemi beylerindendir.

Pa~aköy, Çöplü Bey ailesine aid olup o~ullar~ndan Sanc~d~~ ve ~ükrullah

tasarrufunda

Melike Hatun

ve

Arif Çelebi,

~

_{erefeddin Mes'üd bin H~d~r (H~z~r) '~n}

çocuklar~~ olup 683/1284 tarihli vakflyeden Çorum Alayunt (Alayurd) isimli

bölgede valuflar~81 ile ilgili 1104/1692 tarihli hüküm sâd~r olmu~tu82.

VIII: Dilek ifade eden adlar:

Durdu, Durmu~, Bulduk, Duras~, Akibet Hayr, Hayrgeldi, Be~irgeldi,

Bulhayr, Kadembasd~, Ma'süm, ~lald~, ~eneldi, Yevmgeldi.

Çocuklar~n ya~amas~~ için bazen bir dervi~in duas~na ihtiyaç duyulurdu.

Adana, Gaziantep, Mara~~ yöresinde

Ökke~, Ökka~~

ad~n~n çok olmas~~

Fevzipa~a/Islahiye yak~n~nda türbesi bulunan

~

eyh `Ökkâ~e (Ökke~)

sebebiyledir. Çocu~u olmayan aileler çocuklar~~ olunca bunu Tanr~'n~n bir

ba~~~~~ olarak kabul eder, do~an çocu~a

Hüdaverdi, Allah verdi

gibi adlar

takarlard~. Göle/Kars çevresinde ise yeni do~an çocuklara, büyük bir subay

olmas~~ dile~iyle

Mülazim, Binba~~, Pa~a, Mü~ir

gibi adlar verilirdi83.

58 _{Ne~et Köseo~lu, "Çorumda Beyler Çelebi ve Muzaffer Pa~a Camii Minberi", Çorumlu,} Say~: 21 (1938), s. 76. Bu konuda geni~~ bilgi için bkz.: Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarih, c.

III, s. 10, 70, 72, 100, 129, 158, 174.

59 N. Köseo~lu, "Çorumda Beyler Çelebi...", s. 77.

60 N. Köseo~lu, "Tarihte Çorum Köyleri ve Pa~aköy ile Sak~z Divan~", Çorumlu, say~: 13, s. 448.

61 _{Kâmil ~ahin, "Çorum'da Vak~f Kuran Hammlar", Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak}

Vak~ flar Sempozyumu (12-18 Aral~k 1993)'na sunulan teblil~, s. 5.

62 _{Çorumlu, c. IV, say~, 31 (1941), s. 330. Bu belgeye göre Ferah~ad Çelebi de ayn~~ aileden} gelmektedir.

63 _{Orhan Ac~payaml~, "Türk Kültüründe "Ad Koyma Folkloru"nun Morfolojik ve} Fonksiyonel Yönlerden incelenmesi", /V. Millederarast Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, c. IV, Ankara 1992, s. 9.

ÇORUM SANCACI KI~I ADLARI 89

IX. Fiilden türetilen adlar:

Avunduk, Ba~~rgan, Ba~lanm~~, Ba~~~lad~, Ba~~~land~, Ba~l~, Be~irgeldi,

Bilmi~, Bulduk, Canakalmaz, Canakanmaz, Canald~, Cihans~lz, Çakmak,

Do~duyar, Dönmez, Dur Han, Dur Hayr, Duran Abdal, Dura ~ah, Erdo~du,

Ergeldi, Erverdi, Eslendi, Evdü ~ah, Erler, Guyân, Gündo~mu~, Güvendik,

Gelen, Gelhayr, Hay~ rk~lan, ~lald~, ~lendi (~llendi), Kadembasd~, Kondu,

Korkmaz, Korkud, Kurddutan, Nurdutan, Otam~~, Otulu, Pirverdi, Sevdi,

Sevindik, Soylann~~, Sülemi~, ~ahverdi, Yeneldi, ~eygeldi, Tabduk, Tabd~k,

Tanr~verdi, Tanr~veren, Tanr~vermi~, Tan~~, Tapd~, Ta~kun, Türemi~,

Ürkmez, Yetilmi~, Yaz~lm~~, Ya~an, Yand~m~eker, Yolageldi. (Allahverdi,

Sübhanverdi vs. gibi isimler çok geçti~i için listeye ve buraya almmam~~ur).

Kad~n adlar~:

Asiye, Ay~e, Emine, Cennet, Cihan Hatun, Devlet Melek Hatun, Kezban,

Elif, Eslem Han~n, Fatma Hatun, Ferah~âd Hatun, Gülzâde, Gül~âd, Hac~~

Bula, Hac~~ Hatun, Halasi, Hasibe, Hatice Hatun, Hatun, Kamer Hatun,

Melek Han~n, Melike Hatun, Safiye, Sat~, Sa'adet, Sâdât Melek, Reyhan,

Rukiyye, Ümmü, Ümmü Fauma, ~ahbula Hatun, Zahide, Zeyneb, Zöhre.

Eslem Hatun,

Osmanc~k'da vak~flar~~ bulunan Mehmed Pa~a'n~n k~z~~

olup" annesinin ismi Nevrüz veya Nevrüza'd~ r. Ne~et Köseo~lu Eslem diye

okudu~umuz bu ismi vakfiye kay~ tlar~ nda Esleme Hatun ~eklinde

okumu~tur65. Eslemek Türkçe'de "Dinlemek isgâ etmek, kabul etmek, kaat

etmek" anlam~ndad~r66.

Rukiyye Hatun, ~

eyh Yavs~ 'n~n k~z~~ Ebussu'~'ld'un karde~idir. Hatice

Han~n, Rukiyye Hatun'un k~z~d~r. Bac~~ Hatt~n ~eyh Yavs~~ diye ~öhret bulmu~~

~

eyh Muhyiddin

sülalesindendir. Kendisine ~ rsen intikal eden vak~f

hissesinden sulbi o~lu Muhyiddin Bedreddin'e hisse tayin etmi~tir. Bunlar

hakk~nda Ebussu'üd Efendi konusunda aç~klama yap~lm~~t~.

Zaviye kurucular~n~n adlar~:

Abdal Ata, Abdal Bodu, Ahi Celâl, Ahi Evren, Ahi Necmeddin, Ahi ~lyas,

Akbel Bey (Tokat'ta), Baba Muhammed, Baba ~iran, Dede Pa~a, Dervi~~

Yakub, Erkulu Baba, Hasan Bal~m, ~iran, Dede Pa~a, Dervi~~ Yakub, Erkulu

64 TD. 38, 46a.

55 N. Köseo~lu, Çorumlu, say~: 2 (1938), s. 20.

66 TDK, Tarama Sözlii~-ü, C. III, s. 1544. Tahrir Defterlerinde geçen Eslemez erkek ad~~ da bu anlamda olup dinlemeyen, ald~ns etmeyen, kulak asmayan demektir. Yaln~z sonunda ha-i resmiye olmad~~~ndan tahrir defterlerindeki imlâ Esleme okunu~una izin vermez.

Baba, Hüseyin Baba, Maden Dervi~, Murad Seydi, Süheyb-i Rümi, Uryan Baba, ~lald~~ Bey, ~eyh Musa, Sadreddin Baba, Koyun Baba, ~eyh De~er, Ma'lüm Seydi67.

Abdal Ata'n~n zaviyesinin bulundu~u köyün ad~~ kayna~~m~zda Yanactk olarak geçer. Daha sonra Abdal Ata'ya izafeten köyün ad~~ Abdalata olarak de~i~tirilmi~tir. Zaviyenin 17 ayr~~ kalemde çe~itli köy ve mezra'alardan vak~f geliri vard~. Sadece Boy Abâd (Boyabat) pirinç salyânesinden y~lda 500 batman pirinç padi~ah emri ile verilmekteydi. Abdal Ata, Otman Baba

Menâlubnâmesi ve ~eyh Muhyiddin Çelebi'nin Divân'~na göre Kalenderi

dervi~lerindendir69. Ara~t~rmam~za kaynakl~k eden Mufassal~m~zdan ba~ka

Rum Evkaf Defteri'nde (138a ve 138b) Abdal Ata ile ilgili bilgi

bulunmaktad~r. Seydi veled-i Halil Baba'n~n da Abdal Ata'n~n evlad~ndan oldu~u anla~~lmaktad~r".

Abdal Bodu ad~~ kayna~~m~zda hem mezra'a hem de zâviye ad~~ olarak

geçer71. Abdal Bodu, bugün Çorum'un bir köyüdür72. 1568 y~l~nda Abdal Bodu mezra'as~nda oturan 40 ki~iden birisi de Fazh veled-i Dede idi. Fazl~ 'mn kaç çocu~u oldu~unu bilmiyoruz, ama deftere kay~ tl~~ 7 yeti~kin o~lu vard~: ~brahim, Bodu, Burhan, Haydar, Ali, Süleyman ve Budak. 6 bekar o~landan Bodu'nun ad~~ bu kimselerin Abdal Bodu ile akrabal~klar~ n~~ dü~ündürmektedir. Çünkü bu ada Anadolu'nun inceleme imkan~~ buldu~umuz 14 ayr~~ bölgesinin hiç birisinde rastlamad~k. Bölgede Deve, Bu~ra (erkek deve), Bu~ur (erkek deve)" adlar~ n~n ki~i ad~~ olarak

67 _{Bu bölgede bulunan zaviyeler hakk~nda geni~~ bilgi için bkz.: Y~lmaz Kurt, "Hoca Ahmed}

Yesevi'nin Rum Eyâletindeki Zaviye Kurucular~~ Üzerindeki Etkileri", Erciyes Üniversitesi

Milletleraras~~ Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu (Kayseri 26-29 May~s 1993)'na sunulan bu

tebli~~ _{Diyanet ~~leri Ba~kanl~~~'n~n 3 ayl~k ara~t~rma dergisi olan Diyanet Cilt 29, say~: 4 (1993),} s. 41-48'de (zaviyelerin tam listesi hariç tutularak) yay~nlanm~~t~r. Tebli~in tüm metni ise sempozyumu düzenleyen ekip taraf~ndan 1994 y~l~nda gayet güzel bir ~ekilde bast~r~lm~~ur. Ba~ta Doç. Dr. Abdulkadir Yuvali olmak üzere eme~i geçen arkada~lar~~ kutluyorum.

68 _{Ne~et Köseo~lu, "Köy adlar~na göre bir ara~t~rma", Çorumlu, c. 11, say~: 13 (1939), s.}

399.

69 _{Ahmet Ya~ar Ocak, Osmanl~~ ~mparatorlu~u'nda Marjinal Kalenderiler (XIV-}

XVII. yüzy~llar), Ankara 1992, s. 102; Y~lmaz Kurt, "Hoca Ahmed Yesevrnin..", s. 45. TD. 38, 44b.

71 TD. 38, 235a.

72 1/200.000 ölçekli haritada, Osmanc~k, 74p.

ÇORUM SANCA~I KI~I ADLAR1 91

kullan~ld~~~n~~ bildi~imizden

Bodu

kelimesi de "deve yavrusu" anlam~nda

kullan~lm~~~ olabilir".

Baba Uryan ismindeki

baba

kelimesi dervi~lere, ~eyhlere ata anlam~nda

verilen bir ünvand~r.

U~yan

ise ç~plak anlam~ndad~r. Baba Resul, Baba ~shak

Anadolu'da isim yapm~~~ tarihi ~ahsiyetlerdir. Hac~~ Bekta~'a nisbetle

Bekta~iya

ad~n~~ alan Türk tarikatine mensup ~eyhler de genellikle

baba

lakab~ n~~ kullanm~~lard~r. Türk ~iili~inin Kalenderiye ve Hayderiye

tarikadar~nda da

baba

ünvan~~ kullan~lm~~t~r".

Uryan

ismi Fars ~airlerinden

Baba Tahir ve Mirza Esed'in mahlas~~ olmu~tur". Kayna~~m~zda geçen Uryan

Baba, Sorkun köyünde zemin tasarruf etmektedir. Babas~~ Fahrü'l-me~âyih

~eyhi Dede (~eyh Dede) 'dir77. ~eyh Dede ölünce "bir öküz ve bir bennâldik

yeri" o~lu Mutafa ile

Uryan Baba

demelde ma'rûf olan

Mehmed'e

intikal

etmi~ti78. Bu vesileyle bir noktaya i~aret etmek yararl~~ olacakt~r: Ço~u

Bekta~i-~ii e~ilimli olan bu zaviyelerin XVI. yüzy~lda divâni hisseleri yoluyla devlet

taraf~ndan desteklenmi~~ olmas~, devletin olaya dini aç~dan de~il do~rudan

do~ruya siyasi endi~elerle yakla~t~~~mn ve inançlara sayg~l~~ oldu~unun

kan~t~d~r.

De~er Hac~~

köyünün ad~n~n zaviye kurucusu

~

eyh De~er'den

geldi~i

anla~~lmaktad~r". ~sIdlib'de bir mahalleye ad olan ~eyh Musa Zaviyesi'nin

zaviyedarl~~~n~~ yapan

~

ah Bula Hatt~n

büyük bir ihtimalle ~eyh Musa'n~n

neslindendi. Ailede erkek evlad kalmam~~~ olmal~~ ki bu kad~n zaviyedarl~k

yapmaktayd~~ 8°.

Bula

isminin Türkçe "bulmak" fiili ile ilgili oldu~u

74 Derleme Sözlütü, c. II, s. 721: Boduk, bodak, bodan, bodanak, bodi, bodik, bodu, bödû

vs. ~eklinde Anadolu'nun muhtelif bölgelerinde tesbit edilmi~tir. Ayn~~ kayna~a göre kelime baz~~ bölgelerde "ay~~ yavrusu" anlam~nda da kullan~lmaktad~r.

Fuad Köprülii, "Baba", tA, c. II, s. 165-166.

76 ~emseddin Sami, Kam~lsü Um, s. 3144.

77 TD. 38, 222b, (z).: Zemin-i Mustafa, der dest-i Fahrill-me~âyil~~ ~eyhi Dede, hâliyâ der

tasarruf-~~ Uryan Dede veled-i ~eyhi Dede el-mezbür.

78 TD. 38, 186a, iskilib, Fevka' t-tarik Divan~~ (Nahiyesi): Karye-i Sorkun, zemin-i Hamza

veled-i Kulu Han. Mezkûr bil-fil hayatda olub tasarrufunda olan iki öküzlük yerin bir öküzlük ve bir bennakli~in Fahril'~-~uyûh ve's-sâlikin ~EYH DEDE'ye kayd olundu. Haliya ~eyh Dede fevt olup, tasarrufunda bir öküzlük ile bir bennâklik ve yine o~lu Mustafa ile Uryan Baba demekle ma'rf~f olan Mehmed nâm o~lu..." Ayn~~ sayfada 10. s~rada 1. olarak kay~tl~~ re'âya, me~hur ~eyhimiz Uryan Baba'dan ba~kas~~ de~ildir: "Uryan Baba veled-i ~ey Dede (becâ-y~~ Hamza), bennâk". Ayn~~ kazada Karagöz'iln o~lunun ad~~ da Uryan idi (TD. 38, 215 a).

TD. 38, 237b: Karye-i De~er Hac~,... vakf ~~ zaviye-i ~eyh De~er... 80 TD. 38, 153b.

dü~ünülebilir. Ahi Evran Zaviyesi ise me~hur Ahi Evran'a aittir. Yahya Bey

çiftli~inin malikânesi buraya valuft~m.

Er Kulu Baba Zaviyesi'nin kurucusu Er Kulu Baba'n~n ad~~ 937/1530

tarihli vakf~yesine dayanarak

Ergun' (Ergulu) Baba

~

eklinde okunmu~tur82.

Ancak o dönemde Er Kulu ad~~ oldukça s~k kullan~lan bir add~.

SONUÇ:

Çorum, ki~i adlar~~ konusunda zengin bir kültüre sahiptir. Bu çal~~mada

Ahmed, Mehmed, Mustafa gibi yayg~ n olarak kullan~ lan adlar

de~erlendirmeye al~ nmad~~~~ halde yüzlerce farkl~~ isim tesbit edilmesi

bölgenin %100 Türk unsuru ile iskân edilmi~~ olmas~~ yan~ nda yöre

Türkmenlerinin mezhep e~ilimleri ile de ilgili olmal~d~r. Ki~i adlar~n~n yer

adlar~~ ile birlikte ve seçme yap~lmaks~z~n yüzde oranlar~~ ile incelenmesi

ortaya daha somut gerçekler ç~karacakt~r.

ADLAR LISTESI*

K~~~~ ADI

KL~~E

KAYNAK

NOT

Abagu ..›. bi TD. 38, 2I2b, 4/4 Mustafa v. Abagu Abaza i> t I TD. 38, 63a, 3/2 *v. Do~anc~~

Abdal Ata TD. 38, 203a, 243a Karye-i Ambarc~~

Abdal Bodu TD. 38, 235a, 235h Vakf-~~ Zaviye-i *. Abdul Çelebi 04 .0..» TD. 38, 55b, (z)

Abdulahad >D...9-1 ••>-4. TD. 38, 55a, 2/8 Abdulalim rbdi '•>`c TD. 38, 66b.

Abdulhannân OLIbi ..›.c. TD. 38, 240a, K~z~lviran *. Çok ac~yan, Esmaülhüsna>cian

Abdulmukaddem TD. 38, 154b

Abdulmukim TD. 38, 152a

Abid _{,..~! ‘..c TD. 38, 215b, 7/4 * =ibadet eden}

Abid Fakih TD. 38, 73a, 2/4 Maye Fakih, Maned Fakih. Abidün C) /..»Ic TD. 38, 139b, 2/5 Abid+ in; Abid-1- ün gibi. Abula (Ab+Velâ) ~) 11. TD. 38, 73a, 4/6

81 TD. 38. 44b.

82 Çorumlu, say~: 13, s. 187.

isimler bilgisayara göre s~raland~~~ ndan Ç,I,~~ gibi harfler sona gelmi~tir. Not lusm~ndaki * i~areti madde ba~~~ olarak kullan~lm~~t~r. * v. Do~anc~, Abaza v. Do~anc~~ anlam~ndad~r. K., k~saltmas~~ kad~n, kad~n ad~~ anlam~nda kullan~lm~~t~r. ~~.: en sonuncu isim anlam~ndad~r..

ÇORUM SANCACI KI~I ADLARI 93 Acar Aceb ~ir Acer Ada~ullah

,56

TD. 38, 85a, 8/2 TD. 38, 236a, 7/7 TD. 38, 216a 1/1 TD. 38, 213b, 2/4 Piri v. * Nebi v. *

.1> I

v4 3

,‘

Ahad

,>•1

TD. 38, 92b, 13/6

AM Ba~~ (Ac~~ Ba~) TD. 38, 49a, (z)

Mü Celal TD. 38, 152a Zaviye-i *, iskilip merkez.

Mü Evran TD. 38, 44b. Zaviye-i Al~i Evran, (R.A.)

AM Necmeddin TD. 38, 230a. Zaviye-i sahibi, K.H.D./Kürekava~~~ Ka.

AM ~lyas Ahmed Bey el-

TD. 38, 230a. TD. 38, 218b.

Zaviye-i v *,

Rüstem Bey b. Mahmud Bey b. *. Kattani

Ahmedi c.1.>"»1 TD. 38, 85a, 8/1

Ahsen I TD. 38, 101a, 7/1

Alitiyân OL-J> TD. 38, 121a, 6/7 Seydi v. * Ah~amlu _{>ii C-9 I TD. 38, 50b, (z)}

Ak ~emseddin TD. 38, 173a Mevlana Ak ~emseddin

Akbel Bey TD. 38, 146a Vakf ~~ Zaviye-i*, der Tokat

Aksan (Man) OL...5

I

TD. 38, 7713, n.

Aksu TD. 38, 118b, 11/1

Akibet Hayr TD. 38, 193b, (z), Çay * v. Pir Himmet, iskilip Çay Ka.

Jul TD. 38, 161b, 13/3

Ala Hac~~

(I' kg.

TD. 38, 26313 Karap~nar Ka.

Ala Han °to TD. 38, 158a, (z)

Aldan TD. 38, 127b, (z) Bayezid v. *

Alem (ilm)

rAc. TD. 38, 60a, 1/8 Alem~a ‘-.-tkc• TD. 38, 55b, 2/2

Ali Kulu ~rbw. TD. 38, 45a * v. ~ah Kulu, Deli Hac~~ Ka. Ali Pir _tv c-ka TD. 38, 42b, (z) * v. Sami

Ali ~ah TD. 38, 214a, 1/1

Ali Sir TD. 38, 142b, (z)

Alice TD. 38, 69a, 6/7

Alicuk (Alimuk) -s../j.~rkLa TD. 38, 213a, (z)

Ali~ar TD. 38, 159a

Alm~ra t..".‘ I TD. 38, 29a, (z) Budak v. *. Alp Arslan TD. 38, 24b, 2/2 Beca-y~~ Alp Arslan.

Alpag~~r Alp~~ Anber Arduç (~i‘ 4t1?>ji TD. 38, 69a, 4/6,7 TD. 38, 253b TD. 38, 43a, 1/7 TD. 38, 33a, 6/2 Alp+U~ur *v. Kara ~lyas.

Arif Çelebi LI.) TD. 38, 133b Çocuklan vak~f ve milikine sahibi.

Arlu TD. 38, 101a, 4/8

Arslan TD. 38, 80a Ayd~nc~k Mz., * bin Kaplan.

Artuk ~ah TD. 38, 256a C.-i tabi-i Kattar-~~ Mugal.

Arzuman TD. 38, 69a, 7/5

Ar~k (Arif) La-J) I TD. 38, 121a, 10/8.

Asitan (Esnin) o TD. 38, 195a, 5/1 Aykud v. *.

Asiye TD. 38, 231a ek. Emine, Kezban ve *bt. ~brahim

As~l Han Oto.}«, TD. 38, 152a, 11/8 iskilip Abi Celal Zav. ferri~i Ata Bey

e

> IJL.c. TD. 38, 216b Cemaat-i Ata Bey

Ata'i Bey TD. 38, 162a Çorum eski il yaz~c~s~~

Atl~m Hac~~ rrti TD. 38, 214b, 7/4 Belki, Eylim Hac~.

Anfi _041' TD. 38, 77b, 5/3

Ayad _{TD. 38, 125a, 19/7}

Avah

I TD. 38, 196a, 9/7 Devellio~lu: *. R~z~k, nasib.

Ava Çelebi TD. 38, 163b Ba~~ sahibi.

Avni TD. 38, 163a * el-kicl~, de~irmen tasarruf ediyor

Avni Çelebi TD. 38, 173a Ak ~emseddin o~lu

Avunduk TD. 38, 152a, 12/1 Muhammed v. *

Aydos TD. 38, 35b, 6/2

Ayet TD. 38, 135b, (z) Belki

Ayvall~~ TD. 38, I63b, 5/1

Ayvati _{TD. 38, 14b, 1/4}

Ayvaz, (Ayvad) TD. 38, 85a, 8/3.

Ayin

oL

TD. 38,48b, 2/4

Ay~e TD. 38, 140a, (z) K,

Azak TD. 38, 172a, 2/2

Azer _{TD. 38, 62a, 2/2}

A~a Han TD. 38, 246a, 4/4 Tar Han v. *.

A~an (~man) TD. 38, 37a, 8/1

A~ca TD. 38, 93b, 1/3

Baba Bey TD. 38, 174a H~z~r v.

ÇORUM SANC,A~I KI~I ADLART Baba Muhammed Baba ~iran Bac~~ Hatun Bahar Ballu ‘tr TD. 38, 250a TD. 38, 55a TD. 38, 265b TD. 38, 12a, 2/3 TD. 38, 39b, (z)

* Zaviyesi'ne Alaüddevle Bey Vakf~~ * Zaviyesi

Vakf-~~ ebni-i Bac~~ Hatun bt. Mahmud

Ballu Fakih N~ii~/ _{TD. 38, 159a, 12/3}

Ball~~ TD. 38, 231b, 2/7 Demür Ziyareti Ka.

Balvan TD. 38, 19213, 1/4 *v. Yakub.

Bal~~ Çak~r TD. 38, 261a, 4/7 Kiz~lviran ki., Haydar v. *. 4 o~lu var

Bal~ m TD. 38, 233a, 1/1

Bal~ m Kulu d), r4 TD. 38, 90b, 10/6

Basiret TD. 38, 137b, 5/5

Batu (Babo) TD. 38, 193b, n. * N'. Mehmed.

Bay Dehr TD. 38, 231b, (~ ) Kuz Viran Ka.

Bay Demür TD. 38, 249b, 4/3

Bayburd >J>AJIU TD. 38, 154a, 16/3 ~skilib, Mahalle-i Cedid'de mukim.

Baykara TD. 38, 137a, (z)

Baylar (Bay Lah) 94, TD. 38, 211a, 3/6 Bayrami

1.

/.. TL. 38, 213a, 7/4 Bayr~~

(

_r_f

TD. 38, 269b, 1/6

Bayn~dur TD. 38, 232a, 3/1

Ba~~ Fakih _{(J:4' TD. 38,44a (z)} * v. Mustafa, veya Ya~~ Fakih.

Basmak TD. 38,62 a * N'. Veli, o~lu Bayram

Ba~din TD. 38,I96a Babas~~ Hac~~ Ahmed, kar.: Ayd~n,

Osman.

Ba~lanm~~~ TD. 38,57b

Ba~l~~ 5.6k, TD. 38,736, n-I.

Ba~~r~an

L-1

TD. 38,25413, 3/6 has'.

Ba~~~lad~~ TD. 38,47a, 1/2

Ba~~~land~~ trud-• TD. 38,54a, 1/4

Seher Riz TD. 38,22413, (z) * v. Mahmud, Sivriseki Ka. Behrâm

(

TD. 38,56b, 1/5 *: Merih, Mars.

Behzâd TD. 38,4913

Bele TD. 38,39b Evet anlam~nda Arapça "beli, beli"? Beli (Beli) _Cki TD. 38,156b, (z) Arapça "evet" anlam~ nda,

Kur'an'dan

Bengi TD. 38,60b, (z)

Berat TD. 38,210b ~ah Murad v.*

Berde D .> TD. 38,27b, *=Tutsak, esir, köle: Berde Bey.

Berhordar _{1,/ frOl} TD. 38,130a, 13/3 ~aban v. *. Uzunkavak ka./Osm. Bestami TD. 38,177b, 8/6 Bistân Horasan'da; Beyaz~d-~~ *'den?

Beyler Çelebi TD. 38,53b * bin Hac~~ Çelebi

Beyriik TD. 38,212b, (z)

Beytullah TD. 38,36b, 4/1

Be~irgeldi TD. 38,122b, 5/2

Be~n~ak TD. 38,62a, 6/2

Bilmi~~ TD. 38,188a, 2/5 Veya Yetilmi~~

Birgül TD. 38,127b, (z)

Birunda TD. 38,43b

Bisat (Besat)

L,

TD. 38,59a, (z)

Bistami (Bestami) TD. 38,177b, 8/6 T.Tarik/Kurusaray Köyü, Horasan'da

Bu Sâbid? TD. 38,203a, 2/2 Nuh Banu, Nuh Banid?

Bu'l-hayr TD. 38,48b, 3/7 bul-aceb, bul-heves (Öztürk: 156)

Bulduk TD. 38,257a, 1/2

Buldan (Yordan)

--45y

TD. 38,31b, 1/6

Bulgar TD. 38,194b, 4/9 * v.Pir Budak

Bulgar TD. 38,234a, 2/3 TD. 154(A.K.Hisar) 'da örnekleri var.

Bulhay~r TD. 38, 48b, 3/7 Bul-hayr

Bu~ra TD. 38, 43b, (z)

Bu~ur TD. 38, 254b, 13/8 Seydi Ali v. *, E~riburun köyünde. Billbül

--}41

TD. 38, 93a, 8/7.

Büyük TD. 38, 60a, 2/7 * v. Ali Koç

Bican

_br"

TD. 38, 60b, (z) * v. Bengi

Böcü TD. 38, 79a * v. Devlet Han.

Böcil Han _1.0 TD. 38, 24b, 2/6

Böril (Nuri) Dede TD. 38, 60a, 4/2 Börü: Kurt anlam~nda &kil Beyi TD. 38, 54b, 2/2 ~ah Ali v. *., Timur Ka.

Caca Bey TD. 38, 2536 ~skilib'de Caca Bey Medresesi.

Cafer Çelebi TD. 38, 258a Sultan Bayezid Müderrisi sab~k A Can Baba (Han TD. 38, 135a., (z)

Baba)

Can Hayr (Han TD. 38, 67a, 2/6. Hayr)

ÇORUM SANCACI KI~I ADLAR! 97 Can Fakih

..-1/40 o to

TD. 38, 66b, 2/8 Han Fakih.

Cana Kanmaz TD. 38, 79b, (z) Canakatmaz, Hanekanmaz

Canakalmaz TD. 38, 75b * Ali Çelebi, zaviyedâr.

Canalch TD. 38, 115a, (z) Ali v. *

Carrullah

~~

TD. 38, 51a, 2/3

Carunda 4

>,)

TD. 38, 128a, 4/5 Ceddi (Müsdi) TD. 38, 89b, 5/3.

Celâyir TD. 38, 141b, (z) Mehmed Çavu~~ v. *.

Cem~idi TD. 38, 203b, 4/8

Cem~id TD. 38, 119b, 1/1

Cennet TD. 38, 159a * Binti Hasan, (K)

Cerâd

>1.,0

TD. 38, 204b, 7/3 Cerâd: Çekirge, Saray-~~ Kattâr Ka.

Cevli (Çavl~) TD. 38, 77b, 3/4

Cihan Hatun TD. 38, 168b, Yatukçu K., * bt. Mahmud Çelebi-i Kanad.

Cihansüz TD. 38, 68a Ciham yakan.

Cindil(Cendel) TD. 38, 169a, (z) Bayezid v. * Conkur (Sunkur?) TD. 38, 248b, 12/7

Cüce TD. 38,255a, 3/3

Cavid TD. 38, 127a, 8/2

Cüdi TD. 38, 232b, 4/1

Danyal TD. 38, 152a, 5/5 * v. Ni'metullah, ~skilib.

Dari TD. 38, 12813, (z) Ramazan v. *.

Davarlu

,i)A10

TD. 38, 104a, 9/3 Musa v. Davarlu, Osmanc~k'da. Daylu

.J411.1)

TD. 38, 246a, 6/6 Sat~lm~~~ v. *

Da~~ n TD. 38, 116b, 1/4 * v. Ramazan

Dede Pa~a TD. 38, 264b Zaviye sahibi

Dedek d~

>>

TD. 38, 58b, 2/4

Dem Hayr TD. 38, 269b, 2/2

Demir Kala TD. 38, 63a

Demlü TD. 38, 108b, 2/4, 8

Demür TD. 38, 231b ... ve Malkoç an evlad-~~ Demir

Demürci J))4

.9

TD. 38, 44a

Demi

(.5')

TD. 38, 44a * v. Vefa.

Dendân TD. 38, 118a, 7/ 1 * v Emir Ali

Der Himmet TD. 38, 26013, 6/2 Zeminde Tor (Dur) Himmet. Derdmend ~_{i> TD. 38, 90b, 1/8}

Dere Bey TD. 38, 187b, 1/2 * v. Ahmed Kar~nl~§ Ka.

cf)~i•

d'

ta>

cr›,19

oI,

‹.,).

~ri d~,k CP »Ir t

r,i‘ >

>LA»

4

1111 Dervi~~ Yakub Destkey (Destgir) Deveci Devlet Han Devlet Melek Hatu~~ De~er Dil Arami Dilsüz Dinger Dirice Divân Dizdaro~lu Dokuz (Tokur) Doru (Duru, Toru) Dost Han Do~an Bey Do~duyar Du'âo Dudu (Tudi) Dur Han Dur Hayr Dura Han Dura ~eh Duran Abdal Durdu Dürrilü Bey Dini* (Danyâr) D~m~~ki Döndü Hatun Dönmez Ebhem Ebu Derdi Ebu Diivel (Ebu Deven) Ebu Kurd (Eri Kurd) Ebu Yusuf Ebulbereket TD. 38, 230a TD. 38,218b, 2/1 TD. 38, 242b, 1/3 TD. 38, 64a, (z) TD. 38, Sla TD. 38, 44a, 5/3 TD. 38, 256b, 5/4 TD. 38, 184a, 2/6 TD. 38, 254b, 4/2 TD. 38, 65b TD. 38, 193a, 3/7 TD. 38, 162a TD. 38, 107a, 5/5. TD. 38, 106b, 1/1. TD. 38, 51a, 2/3 TD. 38, 179a, (z) TD. 38, 46b, 2/1 TD. 38, 58b, 2/6 TD. 38, 221b, 7/3 TD. 38, 161b TD. 38, 296b, 2/3 TD. 38, 85b, 2/7 TD. 38, 193b, 1/9 TD. 38, 60a, 3/4 TD. 38, 48b TD. 38, 108b, 1/8 TD. 38, 44a, 8/6 TD. 38, 162a, (z) TD. 38, 223b, (z) TD. 38, 33a, (z) TD. 38, 142a, 9/1 TD. 38, 250a, 5/4 TD. 38, 48a, 3/7. TD. 38, 58a, 1/3 TD. 38, 212b, (z) TD. 38, 212a Zaviye-i *.

Ahicik Ka., * v. ~skender v. Abdullah

K v. Yayla

Carrullah v. •

v. Ali Pa~a vakf-~~ evlâcl etmi~.

Derilii Bey, Dirilü Bey? * v. Mustafa

* v. Hüdabende

Gök Dede'nin babas~. v. Beyrük.

iskilib/~ki Kilise Ka. V~ransekf~~ Ka.

Inc Han v. *, E~riburun köyünde * v. Halil

Haydar v. islâm'~n karde~i. Çorum eski il yaz~m~.

Seydi Ali v. *, Ku~~ Ka./Bayat Tur Han, Tor Han. Tor Hayr

85b, 6/7'de ise t~, vay ile.

Muhammed o~lu Pir Ali'nin Dursun v. Küçük

cr-)If~~

011,4$1

(>1

.:»1•>131

J.Q

~

'~r'

ÇORUM SANCA~1 K~~~~ ADLARI 99 Ebulberekât Ebulleys Ebussu'ûd Efendi Ebi Ede Bah Edek (Edik) Efiânin Eflâtt~n Fakih Ehli Ekber Ekreme (Ekrime) Elif Elif ~ah Elifi Ehna Elvan Çelebi Elim Emenli Emine Eminlik Emir Ahmed Bey Emir Ebi Emir Han Emir Kele~~ Emir Vefa Emir Çelebi Emir ~ah Emre Encfun Enes Envari Enved Enver Baki Enveri Er Beyi Er Dana Bey (Eretna) TD. 38, 163a, (z) TD. 38, 84b, 1/7 TD. 38, 221a TD. 38, 84a, 1/1 TD. 38, 210a, 1/3 TD. 38, 137b, (z) TD. 38, 195a TD. 38, 195a, 1/1 TD. 38, 236b, 6/5. TD. 38, 203b, 2/7. TD. 38, 186a, 2/2, 4. TD. 38, 140a, (z) TD. 38, 30a, 2/6. TD. 38, 56a, (z) TD. 38, 267a, n-5 TD. 38, 230b-231a TD. 38, 116b, 1/2 TD. 38, 196b, 3/6 TD. 38, 231a TD. 38, 159b, (z) TD. 38, 226b TD. 38, 215a, 4/7 TD. 38, 49a, (z) TD. 38, 28a, (z) TD. 38, 44a TD. 38, 203a TD. 38, 50a TD. 38, 47a TD. 38, 160a, 9/1 TD. 38, 226a, n-5 TD. 38, 202b, 2/2 TD. 38, 85a TD. 38, 256b, 5/4 TD. 38, 160a, 10/6 TD. 38, 138b, 3/6 TD. 38, 270b * v. Ahmed

Çerkes ka., ~. islâm *.

Kara Berg Divan~, ~yru (~ril) Ba~~~ Ka.

* v. Kad~~ hâliyâ

Halil o~lu Mustafa'n~n karde~i, ~niik Kiçi Elmalu Ka.

K

belki Elf ~ah=Bin ~ah gibi. K., * bt. Bah~ar~. A~agöz~ü Cemaetinden.

1213 tarihli Fermanda vak~f hissesi Emenli v. Pir Nefes

binti ~brahim

Gökçeli Ka., millk sahibi, * v. Yakub

K.* binti Cüneyd. Vefa v. *. * v. Hoca Yusuf.

Kalkan'~n karde~i, Demürciyan ka.

~lyas v. Enes, Cüllahlar Ka. * v. Yahya

Demürciy.n ka.

Er Deve _{'Jt j TD. 38, 205a. (z).} Er Devlet ",„9 j TD. 38, 100a, 9/6 Er D~Vâ n

_'`)))))1

TD. 38, 51b Er Düvel c))3i1 TD. 38, 70a, 2/8 Er Hoca _"33, TD. 38, 24613, 9/4 Er Kulu Baba TD. 38, 265b Er Pir )1 TD. 38, 231b, 1/2 Erdebil )11..")1 TD. 38, 48b, 9/1 Erdivan TD. 38, 51b. Erdo~du TD. 38, 44b, 7/7,8 Ergeldi TD. 38, 65b, 4/5 Ergulu (Arguni)

_J70)1

TD. 38, 123b, 1/7 Erguni (Er Avni)

d ,4)1 TD. 38, 98a, 5/4 Erkan~~ (r, ran~) TD. 38, 263b, 2/3

Er Kulu Baba TD. 38, 265b

Erkan TD. 38, 33b, (z)

Er Nefes Fakih TD. 38, 123a, 4/6

Ertana Bey TD. 38, 268b

Erverdi cçjy, )1 TD. 38, 123b, 2/5

Esed I TD. 38, 43a

Esen Yan~~~ 1, u.--1 TD. 38, 228b, 6/7

Esin TD. 38, 52a, 3/2.

Esite (Espene) TD. 38,66b, 2/7

Eslem Hatun TD. 38, 46a

Eslendi TD. 38, 109a, 6/5

Eman (Asitan) TD. 38, 207b, 3/5

Esnân (A~iyan) TD. 38, 33a, 1/8 Espal (Esyal) 51-1 TD. 38, 3/3

Esved 1 TD. 38, 66b, 5/7

Evce (Liice) rp,) TD. 38, 271b,(z)

Evdü ~eh , TD. 38, 123b, 1/4 _‘

Evla Bah A, TD. 38, 193a, 12/7

Essalüddin TD. 38, 215a

Eylük

J>~, I

TD. 38, 51b, 3/3

Eynel 1 TD. 38, 162b, n-7.

Eyvan ~ah TD. 38, 161a

Eyül 'ilk

_{d A7(}

TD. 38, 51b, 8/2

Saray-~~ Kattar ka.'de zemine mut.

Erdöl?

Karde~i Bah Hoca, babas~~ Davud. 967 H. tarihli hüccet, zaviye sahibi

* v. Musa; Gündo~mu~~ b. (*) Er Avni

* v. Dindar

967 tarihli * Zaviyesi hücceti.

Medrese-i *, der Kayseriyye. ~ah Kulu v.

Esen Tan~~~

K, * bt. Mehmed Pa~a, vakf sahibesi. Iss~land~, Island~ , E~lendi v. Yah~i 'v. ökkase

Me~ayih v.*.

Veya Ula Bal~~ v. Himmet. Bayat divan~~ / Emir ~ah Ka. Bo~özil ka.

ÇORUM SANCACI K~~~~ ADLARI 101 E~en Pa~a Eglen Fahr-i Din Fat~ ma Hatun Fazlullah Çelebi Ferah~ad Hatun Ferik Fethi Fethullah Fettâh Fikr Fu'ât Gaffar Ganimet Garib ~eh Gazi Kulu Gelen Gelhayr Gence Genç Arslan Guyân Gül Bende Gül Beyi Gül Dede Gül Endami Gül Hani Gül Pa~a Gülbende Gülcük (Gölcük) Gülhayr (Gelhayr) Güllü Güllüce Gülzade Gül~ad Gündogmu~~ Güne~~ (Gümü~) Gür Key TD. 38, 231a TD. 38, 96b, 2/8 TD. 38, 121a, 5/2 TD. 38, 15b TD. 38, 175b TD. 38, 206a TD. 38, 254b, 12/5 TD. 38, 53a, 1/7 TD. 38, 39a, (z) TD. 38, 186a, 2/3 TD. 38,161b, (z) TD. 38, 121a, 5/4 TD. 38, 214b TD. 38, 161b, 2/4 TD. 38, 128a, 1/5 TD. 38, 43b, (z) TD. 38, 192b, 5/6 TD. 38, 58b, 1/1 TD. 38,116a, 2/5 TD. 38, 40a, 1/6 TD. 38, 177a, 4/1 TD. 38, 159a, 4/5 TD. 38, 110b, 5/3, 4 TD. 38, 49b TD. 38, 256b, 5/1 TD. 38, 23/b, (z) TD. 38, 178a, 1461 TD. 38, 159a, 4/5 TD. 38, 152b, 8/4. TD. 38, 58b, 1/1 TD. 38, 56b, 2/1 TD. 38,46a TD. 38,1696 TD. 38, 24b TD. 38, 44b, 7/8 TD. 38, 125a, 1/5 TD. 38, 215b, 4/4

* evlad~ndan Muhyiddin ve Hasan..

Mh. Mes.-i * bin Ak $emseddin K., Çiftlik tasarruf ediyor.

Sanki K~hçullah gibi yaz~lm~~. Karaca v. Fettah; ~sa v.o; Mus.. v. *

* v. Cafer

* v. Murad, kelb = Gelen imla? Ayn~~ adl~~ koy var.

Veya Gece, Kepçe.

Söyleyenler anlam~nda Farsça. *v. Muhammed

Nur Beyi

Z. -i * bi-bena-i Ç~rak?. Pa~a, Pa~e ~eklinde yaz~lm~~. * v. Muhammed

* v. Pirlü

*. Cennet, Sat~, Fatma bt. Hac~~ Bey K., * bt. Hac~~ ~smail.

Karde~i Erdo~du, babas~~ Musa. Celmen v. *